Tilakamanjari

Author(s): Dhanpal, Sudarshankumar Sharma
Publisher: Parimal Publications

Page 39

DHANAPĀLA AS A PROSE WRITER
25
जवसुरेत
A.D.) शब्दार्थगन्धर्वन्यायाद्यानां विद्यानां महतीनां पारणधारणविज्ञानप्रयोगावाप्तविपुलकीर्तिना निशितविदग्धमतिगन्धर्वललितैः ब्रीडितत्रिदशपतिगुरुतुम्बुरुनारदादेः विद्वज्जनोपजीव्यानेककाव्यक्क्रियाभिः प्रतिष्ठितकविराजशब्दस्य सुचिरस्तोतव्यानेकाद्भुतोदारचरितस्य"2
all these go to illustrate the delicate lores of Erotics and Music which earned the patronage of the royal personages who created special environments for the growth of literary compositions.
Even the text of Tilakamañjarī corroborates the fact that in the capital of Meghavāhana, Ayodhyā, all types of dilettantes and the fine arts, literary concerts and compositions were patronised.
"परित्यक्तसकलव्यापारेण पौरवनितामुखार्पितदशा सविक्रियं प्रजल्पता पठता गायता च भुजंगसमाजेन क्षणमप्यमुच्यमान मनोभवभावनीभवनैः........ मकरध्वजेनापि दर्शिताधिना लब्धहृदय प्रवेश महोत्सवाभिः.... सुरतशिल्पप्रगल्भतावष्टम्भेन रूपमपि निरुपयोगमवगच्छन्तीभिस्तारुण्यमपि तृणलघु गणयन्तीभिर्विलासानपि हास्यकोटौ कलयन्तीभिः अपरैस्तु चषकैरिव कदाचिदाननप्रणयितामानीय प्रणुनैरप्रसन्नैः रणन्मधुकरध्वनिना मन्दं मन्दं रणरणायमानैः कामिभिरशन्यद्वाराभिर्नवसरेतष बद्धरागाभिरपि नीचरतेष्वसक्ताभि लक्ष्मीमनोवृत्तिभिरिव पुरुषोत्तमगुणहार्याभिन पुनरेकान्ततोऽर्थानुरागिणीभिः संसारेऽपि सारताबुद्धिं निबन्धनभूताभिः कुलक्रमागतवैशिककलावैचक्षण्याभिः साक्षादिव कामसूत्रविद्याभिर्विलासिनी भिर्वितीर्णत्रिभुवनजिगीषुकुसुमसायकसाहायका, अकलिताढ्यानाढ्यविवेकैरगृहीतपण्डितापण्डितविभक्तिभिरनुबुद्धसाध्वसाधुविशेषैरनवधारितधार्मिकाधार्मिक परिछित्तिभिः सर्वैरपि उदारविशेषैः सर्वैरपि छेकोक्तिकोविदैः सर्वैरपि परोपकारप्रवीणैः सर्वैरपि सन्मार्गवर्तिभिः ज्ञातनि:शेषपुराणेतिहाससारैर्दृष्टसकलकाव्यनाटकबन्धैः परिचितनिखिलाख्यायिकाख्यानकाव्यव्याख्यानैः........ कामसूत्रपारगैरप्याविदितवैशिकैः सात्विकैरपि राजसभावाप्तख्यातिभिः पूर्वाभिभाषिभिरुत्तरालापनिपुणैः सकलरसभावाभिज्ञैरविषादिभिया॑यदर्शनानुरागिभिररौद्रैः परानुपहासिभिर्नर्मशीलैः समकरध्वजराज्येव पुरन्ध्रि बिव्वोकैः सब्रह्मलोकेव द्विजसमाजैः.... विचित्राकारवैदिभिरंगणैरिव नागरिकगणैलंकृतगृहा"
It becomes apparent from the above quoted passages of Dhanapāla that the royal courts in Ancient India provided all facilities to the different elements of society wherein love, gaiety, rejoicing, festivities, imbued with obscenity and vulgarity within restricted means formed part and parcel of every day life which normally forms the basis of art since art is life seen through a temperament. The temperament of the nāgaraka as enunciated by
संसारविलासि
1. Historical and Literary Inscriptions., p. 64 L. 13 Girnar Rock Insc. of Rudradāman
Dated AD 150. 2. Ibid. p. 76 L. 27. Prajāga Prasasti of Samudra Gupta. 3. TM Vol. I p. 45, LL 2.3 4. Ibid. p. 49. LLI-2. 5. Ibid. p. 50. LLI-2. 6. Ibid. pp. 50 to 54. P.50 LL 4-5 p. 51-LLI-6 p. 52 LLI-4 p. 53 LI 7. Ibid. p. 54. LL.1, 3. पौरलोकपरितोषहेतोश्च..... etc. परां मुदमुवाह.... p. 77. LLI. 9. according to
the dicta of Kāmasūtra Meghavāhana as a nāgaraka.