Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 08
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
नञ्तत्पुरुषादबुधादेः ७।१।५७ ॥
‘મળત્ત્વઃ ૭-૧-૭૭’ સુધીનાં સૂત્રોમાં; વ્રુધાવિ ગણપાઠમાંનાં રૂષ વગેરે નામ જેના અન્તે છે એવા નતત્પુરુષસમાસને છોડીને અન્ય નતત્પુરુષસમાસને ભાવમાં ત્વ અને તદ્ પ્રત્યય જ અધિકૃત છે. અશુવસ્ય ભાવ અને અપતે વિઃ આ અર્થમાં અનુવ અને અપતિ નામને તિ તે તત્પુરુષસમાસને] આ સૂત્રથી ત્વ અને તર્ પ્રત્યય જ અધિકૃત હોવાથી અશ્રુત્વમ્ અને અજીવતા; અતિત્વમ્ અને પતિતા [જીઓ સૂ. નં. ૭-૧-૫૫] આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં અનુક્રમે વતૃઢા૦ ૭-૧-૧૧' થી ચશ્ વગેરેની અને ‘તિરાના૦ ૭-૧-૬૦' થી પણ્ પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ હતી; તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ કરીને ત્વ અને તદ્ પ્રત્યય જ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ–શુક્લવર્ણનો ભેદ. પતિનો ભેદ.
અનુપાવેરિતિ વિષ્ણુ ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ‘વ્રહ્મળ૦ ૭-૧-૭૭' સુધીનાં સૂત્રોમાં, વુધાવિ ગણપાઠમાંનાં સુષ વગેરે નામ જેના અન્તે છે એવા નતત્પુરુષ સમાસને છોડીને જ અન્ય તત્પુરુષસમાસને ભાવમાં સ્ત્ર અને ર્ પ્રત્યય જ અધિકૃત છે. તેથી અનુધસ્ય ભાવઃ અને અવતુસ્ય ભાવઃ અહીં બુધાદ્યન્ત નતત્પુરુષસમાસ–અનુપ અને અવતુર્ નામને આ સૂત્રથી ૬ અને ત ્ પ્રત્યય અધિકૃત ન હોવાથી પતિના૦ ૭-૧-૬૦% થી વળ્ [5] પ્રત્યય. નૃષિઃ૦ ૭-૪-૧' થી આદ્ય સ્વર મૈં ને વૃદ્ધિ આ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી આનુમ્ અને આવતુર્યમ્ [‘અવળું૦ ૭૪-૬૮' થી અન્ય મૈં નો લોપ.] આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- મૂર્ખત્વ. અચતુરનો સ્વભાવ. ગા
२६
