Siddhant Lakshan Part 01

Author(s): Chandrashekharvijay
Publisher: Kamal Prakashan Trust

Page 16

दीधितिः१
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
܀܀
܀
चन्द्रशेखरीयाः ननु तथापि प्रमेयवद्वान् धूमात् इति अत्र अव्याप्तिः । यत्र महानसादौ धूमः, तत्र सर्वत्र द्रव्यत्वादिरूप-प्रमेयवद् द्रव्यादि वर्तते एव । अतः अयं सद्धेतुः, किन्तु भवदुक्तरीत्या अव्याप्तिः । तथाहि । अत्र प्रमेयवत् साध्यम् । साध्यतावच्छेदकं प्रमेयवत्त्वम् प्रमेयात्मकम् । अत्र जगति सर्वे पदार्थाः प्रमेयात्मकाः एव, अतः कोऽपि पदार्थः प्रमेयभिन्नो नास्ति । तथा च अत्र साध्यतावच्छेदकभिन्नस्यैव अप्रसिद्ध्या, साध्यतावच्छेदकतद्भिन्नएतदुभयावच्छिन्ना प्रतियोगिता अपि अप्रसिद्धा । तथा च तद्घटितं व्याप्ति-लक्षणं अव्याप्तिग्रस्तं भवति इति चेत् ।।
ચન્દ્રશેખરીયા: પ્રશ્નઃ તો પણ પ્રમેયવત્થાનું ધૂમાતું આ સ્થલે અવ્યાપ્તિ આવશે. મહાન સાદિમાં ધૂમ છે, અને ત્યાં સર્વત્ર દ્રવ્યતાત્મકપ્રમેયવાળા વહ્નિ વિગેરે દ્રવ્યો રહેલા જ છે. એટલે આ સ્થાન સાચું છે. પણ અહીં હિત્યધિકરણ મહાન સાદિમાં જે ઘટાભાવાદિ છે, એની પ્રતિયોગિતા ઘટત્વથી અવચ્છિન્ન છે. હવે અહીં પ્રમેયવાનું
એ સાધ્ય છે. તેમાં સાધ્યતા આવી. તેનો અવચ્છેદક પ્રમેયવત્ત્વ=પ્રમેય બનશે. એટલે અહીં સાધ્યતાવચ્છેદક પ્રમેય બનવાથી અને જગતની તમામ વસ્તુઓ પ્રમેય રૂપ જ હોવાથી સાધ્યતાવચ્છેદકથી ભિન્ન કોઈ મળતું જ નથી. અને તેથી સાધ્યતાવચ્છેદકતભિન્ન ધર્મથી અવચ્છિન્ન પ્રતિયોગિતા પણ મળતી નથી. હવે જ્યારે આ પ્રતિયોગિતા જ ન મળે તો આવી પ્રતિયોગિતાથી ભિન્ન એવી પ્રતિયોગિતા પણ અપ્રસિદ્ધ બનવાથી લક્ષણ ન ઘટતા અવ્યાપ્તિ આવે.
܀ ܀
܀ ܀
܀
܀ ܀
܀
܀ ܀
܀ ܀
܀
܀
܀ ܀
܀܀
܀܀܀
܀܀
܀
• जागदीशी -- तदितरपदेन तद्विषयित्वाव्यापकविषयिताकस्य विवक्षितत्वात्,
܀
܀
܀
܀
܀܀
܀
܀
܀܀܀
܀܀
܀
܀܀
܀܀
܀܀
܀܀
܀܀
चन्द्रशेखरीयाः न, साध्यतावच्छेदक-भिन्नत्वम् नाम न साध्यतावच्छेदकभेदवत्त्वम् ग्राह्यम्, किन्तु साध्यतावच्छेदकविषयिताव्यापक-विषयिताकत्वरूपं पारिभाषिकं एव वाच्यम् । तेन नाव्याप्तिगंधलेशोऽपि । तथा हि । प्रमेयवान् इति ज्ञाने साध्यतावच्छेदक-विषयिता अस्ति, किन्तु घटत्वविषयिता नास्ति । "घटत्ववान्" इति ज्ञाने घटत्वविपयिता अस्ति, घटत्वं च प्रमेयमेव, अतः अस्मिन् ज्ञाने प्रमेयविषयिता अपि अस्ति । एवं यत्र घटत्वविषयिता तत्र अवश्यं प्रमेयविषयिता, किन्तु यत्र प्रमेयविपयिता तत्र घटत्वविषयितायाः व्यभिचारः । अतः घटत्वविषयिता प्रमेयविषयिताव्यापका । तथा च घटत्वं प्रमेयविषयिताव्यापकविषयताकं । अतः घटत्वं एव साध्यतावच्छेदकप्रमेयभिन्नत्वेन निरुपितपारिभाषिकव्याख्याबलात् लभ्यते । * तथा च "पटे प्रमेयवत् घटोभयं नास्ति" इति प्रतीतिबलात् पटे प्रमेयवद्घटोभयाभावः सिध्यति । तत्प्रतियोगिता
तादृशोभयनिष्ठा प्रमेयवत्त्वघटत्वोभयावच्छिन्ना । अर्थात् प्रमेयात्मकसाध्यतावच्छेदकेन तद्भिन्नघटत्वेन च अवच्छिन्ना *सा प्रतियोगिता प्रसिद्धा। अतः धूमवन्महानसादौ निष्ठस्य घटाभावस्य प्रतियोगिता तादृशोभयानवच्छिन्ना, तादृशोभयावच्छिन्नप्रतियोगिताभिन्ना प्रसिद्धैव । तत्प्रतियोगितानवच्छेदकं प्रमेयवत्त्वम् प्रमेयात्मकं एव साध्यतावच्छेदकम् । इति लक्षणसमन्वयात् कुतोऽव्याप्त्यवकाशः स्वप्नेऽपि दृश्यते भवादृक्षैः। $ ચન્દ્રશેખરીયાઃ ઉત્તરઃ અહીં "સાધ્યતાવચ્છેદકભિન્ન" તરીકે કોઈ ધર્મ મળવો જોઈએ. પણ મળતો નથી.
܀܀܀
܀
܀܀
܀
܀܀
܀
܀
܀
܀܀
܀܀
܀
܀
܀܀
܀
܀
܀܀
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
܀
܀
સિદ્ધાન્તલક્ષણ ઉપર 'ચન્દ્રશેખરીયા' નામની સંસ્કૃત+ગુજરાતી સરલ ટીકાઓ ૭.
܀
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀