________________
સામાન્યતાને ઓવારે જન્મેલો મોહન
મુશ્કેલી ઊભી થઈ ત્રીજી પ્રતિજ્ઞાની બાબતમાં. વિલાયતમાં કોઈ વિદ્યાર્થી વિવાહિત હોય તેવું કોઈ માને - સ્વીકારે જ નહીં, પરિણામે ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ પરણેલા હોય તોપણ જૂઠાણું ચલાવતા કે પોતે કુંવારા જ છે. આમાં જુવાન છોકરીઓ સાથે ઘડીભર ગેલ કરી લેવાની મનોવૃત્તિ પણ ખરી. મોહન પણ આ મનોવૃત્તિનો શિકાર થયો. છ વર્ષનો વિવાહિત તથા એક દીકરાનો બાપ હોવા છતાં પોતાને કુંવારા તરીકે ગણાવતાં એ ન અચકાયો. પણ મોહન જાણે કે ન જાણે, છતાં એની જીવનયાત્રામાં સતત, લગાતાર એની સાથે એવું કોઈક સદાકાળ રહ્યું છે, જેણે એને બચાવી લીધો હોય ! જે બાઈને ઘેર એ જમવા જતો હતો, તેને ત્યાં આવતી એક યુવતી આ બાબતમાં વધારે આગળનાં ડગલાં ભરે તે પહેલાં જ મોહન હિંમત કરીને કહી દે છે કે પોતે તો પરણેલો છે અને એક દીકરાનો બાપ પણ છે !
વળી એક નવું જોખમ સામે આવીને ઊભું રહે છે અને નિર્બળના ‘બળ'ની ફરી કસોટી કરે છે. હવે તો મોહન વીસ વર્ષનો ભરયુવાન છે. વિલાયતનું આ છેલ્લું વર્ષ છે. અન્નાહારીઓના એક સંમેલનમાં મિત્ર સાથે દૂરના એક ગામે જવાનું થાય છે. ઉતારો કોઈ સ્ત્રીને ત્યાં હોય છે. રાત્રિ ભોજન પછી પાનાં રમવા સૌ બેસે છે. રમત દરમિયાન પરસ્પર હળવી રમૂજ તો સૌ કોઈ કરે, પણ અહીં હલકો વિનોદ અને બીભત્સ રમૂજો શરૂ થઈ. ધીરે ધીરે અડપલાં તરફ આગળ વધતી ચાલી. પાનાં એક બાજુ રહી જવાની તૈયારીમાં હતાં, પણ મિત્રના હૃદયમાં વસેલો રંભાનો પેલો ‘રામ’ અચાનક જાગી ઊઠ્યો, ‘‘અલ્યા, તારામાં આ કળજુગ કેવો ? તારું એ કામ નહીં, ભાગ
