________________
นุช
મહાત્મા ગાંધીજી હિંદુ-મુસલમાન આવ્યા. ગાંધીજીએ તેમને પ્રેમનો, બંધુતાનો સંદેશો આપ્યો અને કહ્યું કે હું ઈચ્છું કે આ ઘડીએ સૌ પોતપોતાની પાસે જે કોઈ હથિયાર હોય તે મને સોંપી દે. પણ હથિયારો સોંપવાની બાબતમાં લોકોનો ઝાઝો ઉત્સાહ દેખાયો નહીં એટલે બાપુને કસર વર્તાઈ. લોકોના મનમાં હજી મેલ પડ્યો છે એને ધોવા બાપુ છેવટે ઉપવાસ પર ઊતરે છે. બીજું ગમે તે થાય, પણ ‘બાપુ’ને ખોવા દેશ તૈયાર નથી, એટલે મને-કમને પણ લોકો બાપુની પથારી પાસે હત્યારા હથિયારો ફેકી જાય છે.....
ઉપવાસ તો પૂરા થાય છે, પણ અગ્નિસ્નાન હજુ ચાલુ જ છે. વેરઝેરની લપેટમાં આખું હિંદુસ્તાન ઝડપાઈ ગયું છે. એક સ્થળે ઠારો તો દશ ઠેકાણે આગ ભડકી ઊઠતી. ધર્મની ઓથે માણસ આમ માણસાઈ ગુમાવી બેસે એ ભારતના પિતાથી જોયું જાય તેમ નહોતું. હવે જે કાંઈ મૂઠી હાડકાં શરીરમાં બચ્યાં છે તેની આહુતિ આ ઝેરીલી આગને શમાવવા કામ આવતી હોય તો ભલે આવે એમ વિચારી તેઓ નીકળી પડવાનો સંકલ્પ કરે છે. ભારતને સ્વાતંત્ર્ય તો હવે હાથવગું છે, પણ બાપુના જીવન જેવું એ નિષ્કલંક નથી. એના પર લોહીનાં ધાબાં લાગ્યાં છે, ઝેરનાં કૂંડાં એના પર ઠલવાયાં છે. અને પોતે જ પોતાને જનમટીપની સજા આપતા હોય તેમ બાપુ નોઆખલી જવાનો નિર્ણય કરે છે.
પૂર્વ બંગાળનો આ નોઆખલી જિલ્લો કુદરતી રીતે અત્યંત રમણીય પ્રદેશ છે. ડાંગર, શણ, નાળિયેર અને સોપારી એ તેના મુખ્ય પાકો છે. ત્યાં ભારે વરસાદ પડે છે. આખો પ્રદેશ જાણે ખૂબસૂરત બગીચો હોય તેવો લીલોછમ છે. અપાર શાકભાજી,
