________________
મહાત્મા ગાંધીજી
પરંતુ શુદ્ધિનો મારગ કપરો છે. શુદ્ધ થવું એટલે મન, વચન અને કાયાથી નિર્વિકાર થવું, રાગદ્વેષાદિથી મુક્ત થવું. જ્યાં સુધી મનુષ્ય પોતાને સ્વેચ્છાપૂર્વક સૌથી પાછળ ન રાખે, સૌથી નાનો ન માને ત્યાં સુધી એની મુક્તિ નથી. અહિંસા નમ્રતાની પરાકાષ્ઠા છે અને આ નમ્રતા વગર મુક્તિ કોઈ કાળેય ના મળી શકે. આ અનુભવસિદ્ધ વાત છે.
સંયમના પાલનમાં પતિપત્નીની એકબીજાની સંમતિની જરૂર ન હોય. ભોગમાં બંને સંમત હોવાં જોઈએ. ત્યાગ તો પ્રત્યેકનું ખાસ ક્ષેત્ર છે. મારો એવો અભિપ્રાય છે કે સંયમના પાલનમાં સ્ત્રી પહેલ કરનારી હોય છે. પતિ જ તેને અટકાયત કરનાર હોય છે.
*
८८
*
જેટલી શક્તિ વધુ શાંત અને સૂક્ષ્મ, તેટલી તે વધુ કારગર. દુનિયામાં પ્રેમ એ સૂક્ષ્મતમ શક્તિ છે.
*
*
*
મારી અહિંસા તો હંમેશાં મને મારી એકેએક પ્રવૃત્તિઓમાંથી મુક્ત થવાની પ્રેરણા આપે છે. બીજી તરફ, દુનિયામાં એક પણ અન્યાય કે એક પણ દુ:ખના લાચાર સાક્ષી થવાનું હોય ત્યાં સુધી મારો આત્મા સુખી થવાની ના કહે છે, પરંતુ મારા જેવા દુર્બળ, અલ્પ જીવાત્મા માટે દુનિયાના દરેક દુ: ખ મટાડી દેવાં તે શકચ નથી. આ બંને ખેંચતાણીમાંથી મુક્ત રહેવાનો માર્ગ છે, પરંતુ એ સ્થિતિ ખૂબ ધીમા ક્રમે અને અનેક વ્યથાઓ પછી પ્રાપ્ત થઈ શકે તેવી છે. કાર્યમાં પ્રવૃત્ત નહીં રહેવાથી નહીં, પણ સમજપૂર્વક નિષ્કામ પદ્ધતિથી કામ કરતાં કરતાં એ મુક્તિ મારે મેળવવી પડશે. આ આંદોલનનું રહસ્ય જ, આત્મતત્ત્વને મુક્ત
