________________
૬૮
મહાત્મા ગાંધીજી સૌએ ઉપવાસ છોડવા બાપુને વિનંતી કરી. ગાંધીજીએ સ્પષ્ટ કહ્યું કે, “મને છેતરીને ઉપવાસ છોડાવશો તો ફરી શરૂ કરતાં પાછો પડું એવો માણસ હું નથી, એ ધ્યાન રાખજો''... અંતે, મૌલાના આઝાદના હાથે ૧૮મી જાન્યુઆરીએ બપોરે પોણા વાગ્યે મોસંબીનો રસ લઈ બાપુએ ઉપવાસ છોડ્યા.
સૌ વિખેરાયા, પંડિતજી રોકાયા હતા. છેલ્લા ત્રણ દિવસથી તેમણે પણ પાણી ઉપર જ ઉપવાસ કર્યા હતા તે વાત તેમના ઘરમાં પણ કોઈ જાણી ના શક્યું. બાપુ આ વાત જાણી ગદ્ગદિત થઈ ગયા....એ ગયા પછી, બાપુથી રહેવાયું નહીં, ચિઠ્ઠી લખીને આપી –
"जवाहर, उपवास छोडो... बहुत वर्ष जीओ और हिंदके जवाहर बने રહો... વાપૂ નારદ્ર !
આર્થર મૂરને પણ તરત જ ઉપવાસ છોડવા માટે ફોન કરવામાં આવ્યો. મૂરે જવાબમાં કહ્યું, “હમણાં જ સુખદ સમાચાર મળ્યા એટલે એક કપ કૉફી લઈ સિગાર ફેંકી રહ્યો છું.'' સો જેટલી મુસ્લિમ નિરાશ્રિત બહેનોએ પણ છ દિવસના રોજા રાખેલા.
આ ઉપવાસ છૂટ્યા ને તરત જ બાપુનું ધ્રુવપદ પાછું શરૂ થયું કે, ““હવે મારે ઝટ પાકિસ્તાનમાં પહોંચવું છે.''
