________________
૭૪
મહાત્મા ગાંધીજી
રહ્યા હતા.
સાડા દશ વાગ્યે આરામ કરતાં પહેલાં પાછો બંગાળી પાઠ વાંચી લીધો. આરામ પછી પાછી મુલાકાતો ચાલી. બપોર પછી દિલ્હીના મૌલાનાઓ મળવા આવ્યા. વર્ષાથી જલદી પાછા ફરવા અંગેની વાતચીતમાં બોલ્યા, ‘‘૧૪મી ફેબ્રુઆરી સુધીમાં અહીં પાછા ફરવાનું જરૂર ધારું છું, પરંતુ વિધિએ કંઈક જુદું જ નિર્માણ કર્યું હોય તો જુદી વાત. પરમ દિવસેય હું અહીંથી નીકળી શકીશ એની મને ખાતરી નથી. એ બધું ઈશ્વરના હાથમાં છે. પહોચવાના ખબર તારથી આપવાની વાત નીકળી તો કહે, 'તાર માટે પૈસા શાને ખરચવા ? હું સાંજે પ્રવચનમાં કહીશ સેવાગ્રામવાળાઓને તાર મળે તે પહેલાં છાપાંઓમાં ખબર મળી જશે.'
બપોર પછી એક પત્રકારે પૂછ્યું, ‘‘તમે સેવાગ્રામ જવાના હો’'
""
‘‘હા, છાપાંઓએ જાહેર કર્યું છે ખરું કે ગાંધી પહેલી તારીખે વર્ષા જશે. પણ એ ગાંધી કોણ છે, એ હું નથી જાણતો.'' ભાષા બદલાઈ ગઈ છે.
ભવિષ્ય જાણે જીભ પર આવીને બેસી ગયું છે. મુલાકાતો પર મુલાકાતો ! છેલ્લે ચાર વાગ્યે સરદાર તેમનાં પુત્રી મણિબહેન સાથે આવે છે. રેંટિયો કાંતતાં કાંતતાં કલાક સુધી વાતો ચાલે છે. સરદાર-નેહરુના મતભેદવાળી બાબત ચર્ચાય છે, છેવટે આગ્રહપૂર્વક કહે છે કે પ્રધાનમંડળમાં બંનેની હાજરી અનિવાર્ય છે. તમારા બંને વચ્ચે વૈમનસ્યના પ્રેતને છેવટનું દફનાવવામાં નહીં આવે ત્યાં સુધી હું દિલ્હી છોડીશ નહીં.
