________________
૮૫
ગાંધીવાણી અહિંસા એટલે સર્વવ્યાપી પ્રેમ.
એક અંગ્રેજી વાક્ય છે કે કુદરતના નખ લોહીથી રંગાયેલા રહે છે. એટલે કે હિંસા તો આ જગતમાં ભરેલી જ છે. પણ આ રાતા નખવાળી કુદરતની વચ્ચે મનુષ્ય એવા નખ વિનાને શોભી રહેલો છે. મનુષ્યનું તેને શોભે એવું કાંઈ કર્તવ્ય હોય તો તે અહિંસા જ છે. મનુષ્યસ્વભાવ હિંસા નથી, પણ અહિંસા જ છે, કેમ કે તે જ પોતાના અનુભવથી નિશ્ચયપૂર્વક કહી શકે છે, ““દેહ નથી, પણ આત્મા છું.'' અને આ દેહને આત્માના વિકાસ અર્થે જ વાપરવાનો મને અધિકાર છે ! એમાંથી તે દેહદમનનો, કામરાગાદિ શત્રુઓને જીતવાનો પ્રયત્ન આદરે છે અને જ્યારે એવો વિજય મેળવે ત્યારે જ તેણે મનુષ્યજાતિના સ્વભાવને અનુકૂળ કાર્ય કર્યું કહેવાય. તેથી રાગદ્વેષાદિ જીતવા એ અમાનુષી કાર્ય નથી, પણ માનુષી કાર્ય છે. અહિંસાનું પાલન એ ઊંચામાં ઊંચા પ્રકારની વીરતાનું લક્ષણ છે. અહિંસામાં ભીરુતાને ક્યાંયે સ્થાન નથી.
સુખ અને દુઃખ, મિત્ર અને શત્રુ, પોતાનું અને પારકું – બધું સમાન સમજવાથી અનાસક્તિ વધે છે. તેથી અનાસક્તિનું બીજું નામ સમભાવ છે.
વિકારી વિચાર તે બીમારીની નિશાની છે. તેથી આપણે સૌ વિકારી વિચારથી દૂર રહીએ. તેનો એક અમોઘ ઉપાય –
