________________
અંતિમ પર્વ
૭૩ કલાક પછી ૧૬ ઔસ મોસંબીનો રસ લે છે. થોડાક આડા પડી પાછા પત્રવ્યવહારનું કામ શરૂ કરે છે. શરીરમાં થોડી નબળાઈ વર્તાય છે એટલે સવારે ફરવા જવાને બદલે ઓરડામાં જ આંટા મારે છે. મન સાથે નથી રહી શકતી કારણ ઉધરસ માટે લવિંગનો ભૂકો વાટવાનો બાકી રહી ગયો છે, જેની જરૂર સાંજે પડશે. ત્યારે બાપુ મનુને ટકોર કરે છે, “રાત પડતાં પહેલાં શું થશે અને હુંયે જીવતો હોઈશ કે કેમ એની કોને ખબર ? અને રાત સુધી હું જીવતો હોઈશ તો ત્યારે તું સહેલાઈથી લવિંગનો ભૂકો બનાવી શકીશ.''
માલિશ-સ્નાન પછી તેઓ પ્રફુલ્લ લાગતા હતા. વજન લીધું - ૧૦૯ રતલ, બંગાળી પાઠ લખ્યો. નોઆખલીની યાદમાં રોજ બંગાળી ભાષાનું શિક્ષણ ચાલુ કર્યું હતું. સાડા નવ વાગ્યે બાફેલું શાક, બકરીનું ૧૨ ઔસ દૂધ, ચાર મોસંબી, કાચા ગાજરનો રસ તથા આદું, ખાટાં લીંબુ, તથા ધૃતકુમારીના ઉકાળાનું ભોજન લીધું. ભોજન કરતાં કરતાં કોંગ્રેસના મુસદ્દા પરના પ્યારેલાલજીએ કરેલાં સૂચનો જોઈ સુધારાવધારા કર્યા.
ત્યાર પછી તેમના મંત્રી પ્યારેલાલજી સાથે નોઆખલીના કામ અંગે વાતો કરતાં કહ્યું, ‘‘તમે નોઆખલી જઈ ત્યાંના કામમાંથી ફારેગ થઈ મારી સાથે પાકિસ્તાન જવા વખતસર પાછા આવો.'' - “તો હું આજે જ નીકળી જાઉ' પ્યારેલાલજી કહે છે.
“ના, હું વધુ જવા નીકળું પછી જ તમે જઈ શકો.'' બાપુ માટે આવું કહેવું કાંઈક નવતર હતું. ફરજના સ્થાને પહોંચી જવાનો વિલંબ એમને માટે અસહ્ય હતો, એને બદલે તેઓ રોકી
