________________
પર
મહાત્મા ગાંધીજી
એક અસહ્ય, જીરવી ના શકાય તેવી બાબત હતી. પણ જેમને આ યોગ્ય ન લાગે તેઓ પણ પોતાના જ વિચારોને અનુસરે એવો આગ્રહ તેમણે રાખ્યો નહીં. તેઓ ભારતના લોકહૃદયના ‘બેતાજ બાદશાહ’ હતા. પરંતુ એમની જે કાંઈ સત્તા હતી તે નૈતિક સત્તા હતી. એમની આણ માત્ર પ્રેમની આણ હતી. બળજબરીથી કશુંય કોઈની પાસે કરાવવાનું તેમણે ઇસું નહોતું.
એટલે અંગ્રેજી સલ્તનતની નીતિ, ઝીણાનો હઠાગ્રહ અને કોંગ્રેસી નેતાઓની ઇચ્છાની સામે એ સતત ઝઝૂમતા રહેવા છતાં છેવટે ઝૂકી પડ્યા. બીજો કોઈ ઉપાય જ નહોતો. દેશની પહેલી રાષ્ટ્રીય લોકસભા બને છે તેમાં પણ ઝીણા આડોડાઈપૂર્વક વર્તી સૌને મૂંઝવે છે. અનેક રિસામણાં-મનામણાંને અંતે લોકસભામાં જોડાવાનું સ્વીકારે છે. દિલ્હીમાં રાજકીય સ્તરે આ બધી રાજખટપટ, લેવા-દેવાની સંકુચિત મનોવૃત્તિ અને સત્તાનાં સૂત્ર ધારણ કરી લેવાની હુંસાતુંસી જોર પકડી રહી છે, તે જ વખતે સમાચાર આવે છે કે કલકત્તામાં હિંદુ-મુસ્લિમ વચ્ચે ભીષણ કોમી રમખાણો ફાટી નીકળ્યાં છે. ૧૬-૧૭-૧૮ ઑગસ્ટ દરમિયાન કલકત્તાનો ભીષણ હત્યાકાંડ ચાલ્યો. એ કાંડનું વિગતે વર્ણન અહીં અશકય છે, પણ એ ત્રણ દિવસો દરમિયાન એ વિરાટ નગરીમાં પશુતાનું સામ્રાજ્ય ફેલાયું. સામાન્ય મુસલમાન નાગરિકના હૃદયની આ પશુતા નહોતી, આ પશુતા તો હતી સત્તાભૂખ્યા લોભી-લાલચુ રાજકારણીઓની. ચાળીસ ચાળીસ કલાકો સુધી રસ્તાઓ ઉપર મુડદાંઓ રઝળતાં પડ્યાં રહ્યાં. ગટરોનાં ઢાંકણાં ઉઘાડીને કેટલાંક મડદાંના ઢગલા અંદર સરકાવી
