________________
૭. આગનો દરિયો પીનારો અગસ્ત્ય
જ્યારથી ભારતના ક્ષિતિજ ઉપર ગાંધીજીની સ્વરાજ્ય માટેની અહિંસક લડાઈનો સૂર્યોદય થયો, લગભગ ત્યારથી જ અંગ્રેજ શાસકોનું કદી ન આથમનારું સામ્રાજ્ય મનોમન ડગવા માંડ્યું હતું. કોણ છે આ મિસ્ટર ગંધાઈ ? (પૂરો ‘ગાંધી’ ઉચ્ચાર પણ નહોતો આવડતો !) શું છે એની પ૬પ્રતિષ્ઠા ? કેવડી છે એની કાયા ? ખાસ કશું નહીં છતાંય એ કાંઈ એવું બોલે છે જે અત્યાર સુધી કોઈ નહોતું બોલ્યું. એ કાંઈ એવું કરે છે, જે અત્યાર સુધી કચારેય નહોતું થયું. કાંઈક નવતર થવાની દિશામાં બધું જઈ રહ્યું છે. આવી આંતરપ્રતીતિ સૌ કોઈને થઈ રહી હતી.
પણ અંગ્રેજ શાસકો બાહોશ હતા, મુત્સદ્દી, વ્યવહારડાહ્યા અને અનુભવી હતા. સત્તાનું લોહી ચાખી ગયેલ રીઢા સર્વસત્તાધીશ હતા. એટલે જ્યારે એમણે જોયું કે ગાંધીજીનો ‘હિંદ છોડો' મંત્ર એના યશસ્વી પરિણામનું કૌવત લઈને જ પ્રગટ થયો છે ત્યારે એમણે ફૂટ પાડીને રાજ્ય કરવાની નીતિ, Divide and ruleની નીતિ અપનાવી, સાંકળની મજબૂતી એની કમજોર કડી પર નિર્ભર છે એ વાત તેઓ સારી પેઠે જાણતા હતા અને ભારતની કમજોર કડી કયાં છે તે પણ તેઓ આટલાં વર્ષોની હકૂમત દરમિયાન પારખી ગયા હતા. કહો કે નબળી કડી તેમણે જ સમજપૂર્વક તૈયાર કરેલી. મુસ્લિમ લીગ, મહમ્મદઅલી ઝીણા વગેરેની નાડ તેમના હાથમાં આવી ગઈ હતી. ‘‘અમે તો ભારત છોડીને જતા રહીએ પણ તમારે ત્યાં આ હિંદુ-મુસ્લિમ એકતાનો તથા આટઆટલા રાજા-મહારાજા વગેરેના પેચીદા
૫૦
