________________
૪૮
મહાત્મા ગાંધીજી સાધના દ્વારા અંતસ્તલના રામને તેઓ વધુ ને વધુ આત્મસાતું કરતા જાય છે.
ગાંધી જેટલું વ્યસ્ત જીવન ભાગ્યે જ કોઈ જીવ્યું હશે. જેલમાં પણ એકેએક પળનો પૂરેપૂરો ઉપયોગ થતો. ચોવીસે કલાકની એકેએક પળનો હિસાબ એની પાસે હતો. જીવનને સર્વાગીપણે જીવવાનો એમણે તેમ છતાંય પ્રયત્ન કર્યો. એમનું જીવન જ હતું સત્યની શોધ માટે. સત્યશોધનના કાર્યમાં શ્રીમદ્ રાજચંદ્રથી માંડીને અનેક ગુરુવર્યોને તેમને મદદ કરી. અંતરતરની ગુહ્યતમ વાતો પણ ક્યારેક પ્રગટ થઈ જતી. એક પ્રસંગ સમજવા જેવો છે.
બાદશાહખાં સાથે સરહદના પ્રાંતમાં જવાની વિચારણા ચાલી રહી હતી ત્યારે ત્યાંથી કદાચ પાછા ન ફરાય એવી સંભાવના વિચારી વિનોબાજીને કેટલીક વાતો કરવા બોલાવે છે. બેત્રણ દિવસ સુધી એ સવાલો પૂછતા ગયા અને વિનોબા જવાબ દેતા રહ્યા. પણ પછી એક દિવસ વિનોબા એમને પૂછે છે, “ “તમે સત્ય એ જ પરમેશ્વર છે, એમ કહો છો, પણ એક ઉપવાસ વખતે તમે કહ્યું હતું કે, તમને અંદરથી અવાજ સંભળાયો તો એ શું વાત છે? એમાં કોઈ રહસ્ય છે ?” “હા, એમાં કંઈક એવું છે ખરું. એ તદ્દન સાધારણ બાબત નથી. મને અવાજ સાફ સાફ સંભળાયો હતો. માણસ બોલે ને સંભળાય તેમ સંભળાયો હતો. મેં પૂછ્યું કે, “મારે કશું કરવું જોઈએ? તો એણે જવાબ દીધો કે, ““ઉપવાસ કરવા જોઈએ.'' મેં વળતું પૂછ્યું કે, “કેટલા ઉપવાસ કરવા જોઈએ?'' એણે કહ્યું, ‘‘એકવીસ.''
ઈશ્વરનું કોઈ રૂપ હોઈ શકે?'' – વિનોબા. ‘‘રૂપ તો ન હોઈ શકે, પરંતુ મને અવાજ સંભળાયો હતો.'' ‘‘રૂપ અનિત્ય
