________________
પ્રભુતાને ઉછેરતું જેલજીવન ખડકની જેમ અડગ રહી, જરાય કડવાશ કે સંદેહ લાવ્યા સિવાય પોતાના પગલાને સાર્થક કરતા રહ્યા. તેમણે તો પોતાના જેલના સાથીઓને કહી પણ દીધું કે હવે તો મહાદેવ -કસ્તૂરબાની જેમ આપણે પણ બાકીની જિંદગી અહીં જ પૂરી પરવા કમર કસો. છ વર્ષનો કાર્યક્રમ પણ ઘડાઈ જાય છે. પણ ઉપવાસ પછી એમને મૃત્યુના મુખમાં પહોંચાડી દે તેવી બીમારી લાગુ પડે છે. એ મરણોનો અપજશ લીધા પછી સરકાર વધારે પાપનું પોટલું બાંધવા તૈયાર નથી. જોકે, ગાંધીજી મરણ પામે તો તેમની મરણનોંધ કેવી લખવી તેની નકલ પણ ઠેરઠેર પહોંચી ગઈ છે... પરંતુ બ્રિટિશ સરકારની મંશા ત્યારે તો અધૂરી જ રહી જાય છે અને ઈશ્વર બાપુ પાસે વધારે કામ લેવા ઈચ્છતો હશે એટલે બા-મહાદેવભાઈના પગલે તત્કાળ તો એ મૃત્યુને વરતો નથી, અને સરકાર હાથ ઘસતી જોઈ રહે છે.
આ વખતની આકરી તપસ્યા અને કસોટીઓમાંથી પાર ઊતરીને ગાંધીજી બહાર આવે છે ત્યારે લોકોના દિલમાં વળી આશાનાં કિરણ ફૂટે છે. “બાપુ બેઠા છે ને, એ જરૂર કાંઈક ને કાંઈક કરશે.' – આવી શ્રદ્ધા રાષ્ટ્રપિતા પર ઠરીઠામ થઈ છે. થોડો વખત આરામ લે છે, શરીર સુધારે છે. લોકોને થોડું અંતરપરીક્ષણ કરી ભૂલ સુધારવા કહે છે. એમના હૃદયમાં તો ચિંતન ઘેરું બન્યું જ છે. હમેશ મુજબ, “એક ડગલું બસ થાય''ની પ્રાર્થના કરે છે. અને આગળના ડગલાની શોધ આદરે છે. “જેલ” અને “ઉપવાસ' આ બંને બાપુનાં કેવળ વિરામસ્થાન નથી, તે “રામ-આશ્રય' પણ છે. ઊંડું ચિંતન તથા સઘન
