________________
૪. યુગપુરુષનું અવતાર-કાર્ય
૧૯૧૫ના જાન્યુઆરીની નવમી તારીખ. ભારતના મુંબઈના એપોલો બંદર પર ગાંધીજી અને કસ્તૂરબા ઊતરે છે. ૫ વર્ષની ઢળતી ઉંમર છે. માથે ફેંટો, કેડે ધોતિયું અને પહેરણ પહેર્યા છે. દ. આફ્રિકાનું મહાપરાક્રમ સાધીને પૂર્વજીવનનું એક ઉજજવળ પ્રકરણ પૂરું કરી ગાંઠ સ્વરાજ્ય પ્રાપ્તિ માટેનું એક મોટું બળ બાંધી હવે તો ગોખલેજીનાં ચરણોમાં સમાઈ જઈ નિશ્ચિત થઈ દેશને આઝાદ કરવાના કામમાં લાગી પડવાની આકાંક્ષા હૈયે ધારણ કરીને આવ્યા છે. પણ ગાંધીના જીવનનું સુકાન કદી ગાંધીએ હાથ નથી ધર્યું તો આ વખતે પણ તેવું ક્યાંથી થાય?
મુંબઈમાં બંનેનું હાર્દિક સ્વાગત થાય છે. પાછા ફરેલા સત્યાગ્રહી ગાંધીજીના માનમાં મેળાવડો પણ ગોઠવાયો છે. આંખોને આંજી નાખે તેવા ભપકા તથા દબદબાપૂર્વક યોજાયેલા આ મેળાવડામાં અંગરખું, ધોતી તથા ફેંટો પહેરેલા ગાંધીજી ગામડિયાની જેમ નોખા તરી આવતા હતા. પહેલા મેળાવડામાં તો અંગ્રેજી ભાષાના વર્ચસ્વને તોડી ગુજરાતીમાં જવાબ ન આપી શક્યા, પણ તે જ દિવસે ગોઠવાયેલા ગુજરાતી લોકોના સમારંભમાં તો આગ્રહપૂર્વક ગુજરાતીમાં જ બોલ્યા. ગુજરાતીને નામે એ સભામાં મહમદઅલી ઝીણા પણ હાજર હતા, જેમણે પોતાનું ટૂંકું અને મીઠું ભાષણ અંગ્રેજીમાં કરેલું. લાંબી મુદત સુધી ગેરહાજર રહેલો દેશબંધુ સ્વદેશ પાછો ફરીને તરત જ સુધારાઓ સૂચવવા માંડે તે બેહૂદું તો લાગે, પણ પોતાના જ દેશમાં પોતાના જ બાંધવો સમક્ષ માતૃભાષા છોડી પરભાષામાં
૨૫
