________________
મહાત્મા ગાંધીજી લોકો. ગામડાંના હજારો-લાખો ગરીબો પાસે બીજો કોઈ ધંધો નહીં. મિલનું કાપડ આવી જવાને લીધે કાંતણ-વણાટના ધંધા પણ તૂટી પડેલા.
શુકલજી બરાબર ગાંધીજીની પાછળ પડી ગયા અને છેવટે એમને ચંપારણ લઈ જ ગયા. પોતાની ખાસ કોઈ વગ નહીં, ગાંધીજીને પણ સારી પેઠે અગવડો ભોગવવી પડે છે.
ભૂમિમાલિકોના મંત્રીઓને મળ્યા તો સાફસાફ જાકારો મળ્યો કે “તમે પરદેશી ગણાઓ. અમારી અને ખેડૂતો વચ્ચે આવવાની કશી જ જરૂર નથી.'' સરકારી કમિશનરે તો ધમકી આપી પ્રવાસ ત્યાંથી જ પૂરો કરી પાછા જવાનું કહ્યું. પરંતુ તે દરમિયાન બિહારના અગ્રગણ્ય નેતા વ્રજકિશોરબાબુ અને રાજેન્દ્રબાબુ ગાંધીજી સાથે જોડાઈ જાય છે અને બિહારમાં સ્વાતંત્ર્ય-સંગ્રામનું એક અનોખું પ્રકરણ શરૂ થાય છે.
જ્યાં જ્યાં ગાંધીજી જતા ત્યાં લોકોની હકડેઠઠ્ઠ જામતી. સોય મૂકવા જેટલી જમીન પણ ખાલી ન દેખાતી. ગામેગામ ખબર પહોંચી ગયા હતા કે કોઈ ગરીબોનો બેલી આવી પહોંચ્યો છે. પહેલે જ દિવસે હજી હાથી પર બેસીને નજીકના ગામે જઈ રહ્યા હતા, ત્યાં સરકાર તરફથી નોટિસ મળી કે “ચંપારણ છોડો.” તરત જ વળતો જવાબ લખી આપ્યો કે “ “હું આ દેશનો વારી છું. હું ગમે ત્યાં હરીફરી શકું, માટે હું ચંપારણ છોડીશ નહીં. મારો કોઈ ગુનો હોય તો જણાવો.' ઘડીભરમાં તો વાત બધે ફેલાઈ ગઈ અને ગાંધીજી જ્યાં જાય ત્યાં પાછળ ટોળાં ને ટોળ. આ માણસ વિરોધ તો કરતો હતો, પણ એના વિરોધમાં ક્યાંય ધૃષ્ટતા, તોછડાઈ કે અવિનય નહોતો, એનો વિરોધ પણ વિવેકી
