________________
યુગપુરુષનું અવતાર-કાર્ય
૩૩
સમજાવ.'' બાએ બહેનો પાસે વાત મૂકી. એક બહેન બાને પોતાની ઝૂંપડીમાં લઈ ગઈ. કહે, “જુઓ, અમારી આ ઝૂંપડીમાં છે કોઈ કબાટ-પેટી કે ખોખું ! આ શરીર ઉપર વીંટાળેલ છે તે જ એક લૂગડું છે મારી પાસે ! કહો એને હું કેમ ધોઉં ? મહાત્માજીને કહો કે તે અમને કપડાં અપાવે તો હું રોજ નહાવા અને કપડાં બદલવા તૈયાર થઈશ !''
‘મહાત્મા’ને કાને વાત નંખાય છે અને પ્રત્યેક ભારતવાસી પાસે કપડાં તો જ્યારે પહોંચાડાય ત્યારે ખરાં, પણ એના માથાનો ફેંટો અને વળી ખભાનું ઉપરણું, શરીર ઉપરનું કસદાર પહેરણ અને કેડ ઉપરનું લાંબું ધોતિયું.... આ બધું સરી પડે છે. સાપ કાંચળી ઉતારે તેમ બધું જ ખરી પડે છે અને કમરે વીંટાય છે એક પોતડી, જે જોઈને લંડનનો ચર્ચિલ બોલી ઊઠેલો, ‘ભારતનો અર્ધનગ્ન ફકીર !' ' લોકહૃદય પણ સંતહૃદયની આત્મીયતાને પારખી જાય છે અને ભાવનાભીનું બિહાર મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીને બિરુદ આપે છે - ‘મહાત્મા ગાંધી'!
મથવું તો ખૂબ પડે છે, પણ છેવટે સત્ય જીતે છે. સર એડવર્ડ ગેઈટના કુશળતાભર્યા સંનિષ્ઠ પ્રયાસોને લીધે છેવટે તીનકઠિયાનો કાયદો તૂટે છે અને એ સાથે નીલવર રાજ્યનો અંત આવે છે. ચંપારણની રૈયતના ચહેરા ઉપર આત્મવિશ્વાસનું એક અનોખું તેજ ફેલાય છે અને તેમના હૈયા ઉપર બેસી ગયેલો ગળીનો અમીટ ડાઘ ભૂંસાય છે ‘મહાત્મા’ના પ્રતાપે !
――――――――
ચંપારણનો સત્યાગ્રહ ગાંધીજીના ભારતના કાર્યનું સુંદર મથાળું બાંધી આપે છે. ગાંધીજીના મનમાં તો સત્યાગ્રહની સાથે
