________________
૧૨
મહાત્મા ગાંધીજી
સત્યપ્રિયતાએ હૃદયની ભીરુતા ખંખેરી નાખી એક દૃઢનિશ્ચયી મનોબળ પેદા કરી આપ્યું. પછી તો અંકોડામાં અંકોડા ભિડાવીને એક પછી એક ઘટના બેવડાતી ગઈ અને આફ્રિકામાં વ્યાપક પ્રમાણમાં ફેલાયેલા રંગદ્વેષના મહારોગના છાંટા મોહનને પણ ઊડતા ગયા. અહીં આફ્રિકામાં આવવાનું થયું હતું તો કમાવા માટે, મુકદ્દમા અંગે, વ્યક્તિગત જીવનની ઉન્નતિસમૃદ્ધિ માટે. એને બાજુ પર મૂકી દઈ આ પ્રશ્નને ઉપાડી લે તે તો કેમ બને? પણ બીજી બાજુ અસત્ય સાંખી લેવું, અન્યાય સહી લેવો, જાતભાઈઓનાં અપમાન જોયાં કરવાં... એ તો સ્વભાવમાં જ નહોતું. સચ્ચાઈનું તેજ આ યુવકની આંખોમાં એવું ઝળહળતું કે ખોટું ચલાવી લેવાની મનોવૃત્તિ માથું ઊંચકે તે પહેલાં જ એ પેલી સત્યની અગ્નિઝાળમાં બળીઝળી જાય ! એના સતેજ સ્વમાને આટલું તો પારખી લીધું હતું કે સ્વમાન જાળવવા ઇચ્છનાર હિંદીને માટે દક્ષિણ આફ્રિકા યોગ્ય સ્થાન નથી. સ્વમાનને ભાગે જ અહીં પૈસો કમાઈ શકાય. એવા પૈસામાં એને પોતાને તો કશો જ રસ નહોતો. તો શું જે કામ લઈને આફ્રિકા આવવાનું થયું હતું તે હેમખેમ પતાવી દઈ સ્વદેશ પાછા ફરવું ?... આ મુકદ્દમો હાથમાં લેવાથી ઘડતર પણ સારું થયું. લવાદી નીમીને ઝઘડો ઘરમેળે પતાવ્યો. સાચી વકીલાત થઈ. બંને પક્ષો વચ્ચેની તૂટ સાંધી, પરિણામે દ્રવ્ય તો ખોવાયું નહીં જ, આત્મા પણ ખોવાયો નહીં. બલ્કે આત્મવિશ્વાસ વધ્યો.
જે મુકદ્દમા માટે આફ્રિકા જવાનું થયું હતું, તેને લવાદ દ્વારા પતાવી અસીલને સારી પેઠે સંતોષ આપી હવે પાછા કરવાની
