________________
મહાત્મા ગાંધીજી બેત્રણ ટુકડાથી વધારે ખવાય નહીં, જુવાન માણસની ઘોડા જેવી તેજ હોજરી. સાંજના વાળમાં દૂધ ના મળે ! સાથી- મિત્રો સૌ એક જ રટણ ચલાવે - “આ મુલકમાં માંસ-મદિરા વગર ચાલે જ નહીં! વૃદ્ધ માતાની ઘેલછાને આમ તે કાંઈ વળગી રહેવાતું હશે !'' ' - પણ સામે હતી મા ! પ્રેમમૂર્તિ મા ! તદુપરાંત, ઈશ્વર યાદ આવે. પ્રતિજ્ઞા યાદ આવે ! ઈશ્વર કોણ, કેવો તેની તો કાંઈ ગતાગમ નહોતી. નાનકડા બાળકને અંધારામાં જતાં ગભરાતો જોઈ દાસી રંભાએ એક વખતે એક મંત્ર આપ્યો હતો – “રામ”. ‘‘રામનું નામ લે, તારાં બધાં ભય-જોખમ ભાગી જશે'' - બસ, રંભાએ હૃદય સાથે રસી દીધેલો આ મંત્ર જીવનભર આ ભાંગ્યાનો ભેરુ બની રહ્યો. ભવિષ્યમાં અહિંસાની ઉપાસના શરૂ થઈ ત્યારે માંસાહાર-નિષેધના આ ગાળામાં અન્નાહાર પર બેઠેલી શ્રદ્ધાએ જીવનનું નવું જ દ્વાર ખોલ્યું.
દેશ તેવા વેશ પણ શરૂ થયા. બાહ્ય ટાપટીપની સાથોસાથ નાચ શીખવો, ફ્રેન્ચ ભાષા બોલવી, વાયોલિન વગાડતાં શીખવું... વગેરે વગેરે ઘણી ઘેલછાઓ આવી ને ગઈ. કશું જ બાકી ના રહ્યું. બધું કરી છૂટ્યા. તેમ છતાંય આ અંધાપાનું પોતાનું પણ એક અજવાળું હતું. એક સમજણ હતી. મૂછના આ કાળમાંય થોડી સાવધાની, સતર્કતા કાયમ હતાં. હિસાબ પાઈએ પાઈનો રહેતો. વળી પોતે વિદ્યાભ્યાસ માટે આવ્યો છે, એની સતત જાગૃતિએ જીવનમાં સાદાઈ પ્રેરી તથા કાંઈક સાર પણ સીંચ્યો. સત્યનું શરણું જ એને માટે તારક શરણું બની
ગયું.
