Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
( ઐતિહાસિક માન્યતાઓમાં મતભેદ ) અહીં આ સમસ્યા ઉપર વિચાર કરવો અપ્રાસંગિક નહિ હોય કે જ્યારે જૈન ઇતિહાસનો મૂળાધાર બધાનો એક છે તો વિભિન્ન આચાર્યોના લખવામાં મતભેદ શા માટે ?
વાસ્તવિકતા એ છે કે જૈન પરંપરાનું સંપૂર્ણ શ્રુત ગુરુ-શિષ્ય પરંપરાથી પ્રાયઃ મૌખિક જ ચાલતું આવી રહ્યું છે. એક જ ગુરુના વિભિન્ન શિષ્યોમાં મૌખિક જ્ઞાનના ક્ષયોપશમમાં ન્યૂનાધિકતા દૃષ્ટિગોચર થાય છે, ફળસ્વરૂપ એક જ વાત અલગ-અલગ રૂપે એમની સ્મૃતિમાં રહે છે. આ સ્થિતિ જ્યારે અતિ સન્નિકટ(નજીક-નજીકની)ની ઘટનાઓની હોય છે, તો અતિ પ્રાચીન ઐતિહાસિક ઘટનાઓ સંબંધમાં કેટલાક મતભેદોનું થવું સ્વાભાવિક છે. કાળપ્રભાવ, સ્મૃતિભેદ અને દૃષ્ટિભેદના અતિરિક્ત (સિવાય) લેખક અને વાચકના દૃષ્ટિદોષના કારણે પણ માન્યતાઓમાં કેટલોક ભેદ આવી જાય છે. પાઠકોએ આ પ્રકારના મતભેદથી ખિન્ન થવાની અપેક્ષાએ જોઈને ગૌરવનો અનુભવ કરવો જોઈએ કે તીર્થકરોનાં માતા-પિતા, જન્મ-સ્થાન, ચ્યવન-નક્ષત્ર, ચ્યવન સ્થળ, જન્મ-નક્ષત્ર, વર્ણ, લક્ષણ દીક્ષાકાળ, દીક્ષાતપ, સાધનાકાળ, નિર્વાણકાળ આદિ માન્યતાઓમાં શ્વેતાંબર અને દિગંબર બંને પરંપરાઓમાં પ્રાયઃ સામ્ય છે. નામ, સ્થાન, તિથિ વગેરેનો ભેદ સ્મૃતિભેદ કે ગણનાભેદથી થઈ ગયો છે, એનાથી મૂળ વસ્તુમાં કોઈ અંતર નથી પડતું.
કેટલાક એવા પણ મતભેદ છે, જે પરંપરાથી વિપરીત હોવાને લીધે મુખ્ય રૂપે વિચાર કરવા યોગ્ય છે. જેમ બધા આચાર્યોએ ક્ષત્રિય કુંડને મહારાજ સિદ્ધાર્થનું નિવાસસ્થાન માન્યું છે, પણ આચાર્ય શીલાંકે એને સિદ્ધાર્થનું વિહાર સ્થળ (Resort) માન્યું છે. “આચારાંગ” અને “કલ્પસૂત્ર'માં નંદીવર્ધનને શ્રમણ ભ. મહાવીરના જ્યેષ્ઠ ભાઈ લખ્યા છે, જ્યારે કે આચાર્ય શીલાંકે નંદીવર્ધનને ભ. મહાવીરના નાના ભાઈ બતાવ્યા છે. “ભગવતી સૂત્ર'માં ગોશાલક દ્વારા સર્વાનુભૂતિ અને સુનક્ષત્ર અણગાર ઉપર તેજોવેશ્યાનો પ્રયોગ - પ્રક્ષેપણ અને સમવસરણમાં મુનિદ્રયનું પ્રાણાંત થવાનું બતાવ્યું છે, જ્યારે કે આચાર્ય શીલાંકે “ચઉવજ્ઞમહાપુરિસચરિય”માં ગોશાલક દ્વારા પ્રક્ષિપ્ત તેજોલેશ્યાથી કોઈ મુનિના મૃત્યુનો ઉલ્લેખ નથી કર્યો. એમણે લખ્યું છે કે - “ગોશાલક અને સર્વાનુભૂતિ અણગાર દ્વારા પ્રક્ષેપિત તેજોલેશ્યાથી થનારા અનર્થને રોકવા માટે ભ. મહાવીરે શીતલલેશ્યા પ્રગટ કરી. એના પ્રબળ પ્રભાવને સહન ન કરી શકવાના કારણે તે તેજોલેશ્યાગોશાલક ઉપર ૨૦ 999999999999999ી જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
