Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand

Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal

Page 24

છે. સર્વપ્રથમ “ભગવતી સૂત્રમાં ભગવાન મહાવીરનું અને આવશ્યક સૂત્રમાં અરિહંતોનું ઉત્કીર્તન કરીને “લોગનાહેણ”, “લગનાહાણ વિશેષણથી એમને લોકનાથ કહ્યા છે. ચોથી શતાબ્દીની આસપાસ થયેલા દિગંબર આચાર્ય યતિવૃષભે એમના ગ્રંથ “તિલોયપણત્તી'માં કેટલાંક સ્થાનોમાં “તીર્થકરોના નામની આગળ “નાથ” શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. એમણે તીર્થકરોના નામની આગળ નાથ શબ્દની જેમ ઈસર’ અને ‘સામી’ પદોનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. એનાથી એટલું તો સુનિશ્ચિત અને નિર્વિવાદ રૂપે કહી શકાય છે કે ચોથી શતાબ્દીમાં યતિવૃષભના સમયમાં તીર્થકરોના નામની સાથે “નાથ” શબ્દનો પ્રયોગ લખવા-વાંચવા અને બોલવામાં આવવા લાગ્યો હતો. જૈન તીર્થકરોના નામની સાથે લાગેલા “નાથ” શબ્દની લોકપ્રિયતા ધીરે ધીરે એટલી વધી કે શૈવમતી યોગી એમના નામની સાથે “નાથ” શબ્દ જોડવા લાગ્યા. યથા જેમકે - મત્યેન્દ્રનાથ, ગોરખનાથ આદિ. ફળસ્વરૂપ આ સંપ્રદાયનું નામ જ “નાથ સંપ્રદાયના રૂપમાં પ્રચલિત થઈ ગયું.
અન્ય સંપ્રદાયના સાધારણ લોકો જે આદિનાથ, અજિતનાથ આદિ તીર્થકરોના ઈતિહાસ અને એના મહિમાથી સર્વથા અનભિજ્ઞ છે, ગોરખનાથની પરંપરાને નીમનાથી, પારસનાથી નામ આવી ભ્રમણામાં પડી શકે છે કે ગોરખનાથથી નેમનાથ, પારસનાથ થયા કે નેમનાથ, પારસનાથથી ગોરખપંથી થયા. સાચી સ્થિતિ એ છે કે મત્યેન્દ્રનાથ જેને નાથ સંપ્રદાયના પ્રવર્તક માનવામાં આવે છે, એમનો કાળ ઈ.સ.ની આઠમી શતાબ્દી માનવામાં આવ્યો છે, જ્યારે કે તીર્થકર ભગવાન નેમનાથ, પારસનાથ અને જૈન ધર્માનુયાયી હજારો વર્ષો પહેલાંના છે. તેમનાથ, પાર્શ્વનાથથી ૮૩ હજાર વર્ષ પહેલાં થઈ ચૂક્યા છે. બંનેમાં મોટો કાળભેદ છે. અતઃ ગોરખનાથથી નેમનાથ, પારસનાથ થવાની તો સંભાવના જ નથી હોઈ શકતી. હા, નેમનાથ, પારસનાથથી ગોરખનાથની સંભાવના કરી શકાય છે, પણ વિચાર કરતા એ પણ સાચી નથી લાગતી. કારણ કે ભ.પાર્શ્વનાથ વિક્રમ સંવતથી ૭૨૫ વર્ષથી પણ અધિક પહેલાં જ થઈ ચૂક્યા છે જ્યારે કે ગોરખનાથને વિદ્વાનોએ બપ્પારાવળના સમકાલીન માન્યા છે. બનવાજોગ છે કે ભ. નેમનાથના વ્યાપક અહિંસાપ્રચારનો નાથ પરંપરા ઉપર પ્રભાવ પડ્યો હોય અને પાર્શ્વનાથના કમઠ (મઠ ન હોવો) પ્રતિબોધની કથાથી નાથ પરંપરાના યોગીઓનાં મન પ્રભાવિત થયાં હોય, જેના ફળસ્વરૂપ નાથ સંપ્રદાયમાં નીમનાથી, પારસનાથી પરંપરા પ્રચલિત થઈ હોય. જેમકે, પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસજ્ઞ હજારી પ્રાસાદ દ્વિવેદીએ એમના પુસ્તક “નાથ સંપ્રદાયમાં લખ્યું છે - “ચાંદનાથ સંભવતઃ પ્રથમ સિદ્ધ હતા કે જેમણે ગોરક્ષામાર્ગનો સ્વીકાર કર્યો હતો. એ જ શાખાના નીમનાથી અને પારસનાથી, નેમિનાથ અને પાર્શ્વનાથ નામક જૈન તીર્થકરોના અનુયાયી માલૂમ પડે છે. નેમિનાથ અને પાર્શ્વનાથ નિશ્ચય જ ગોરખનાથના પૂર્વવર્તી હતા.” | જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ 9િ696969696969696969696969696969 ૧૯