________________
ઉમાસ્વાતિનું તત્ત્વાર્થ-સૂત્ર વાંચવા ભલામણ છે. તેના અંગ્રેજી અનુવાદ પણ ઉપલબ્ધ છે (જુઓ સંદર્ભસૂચિ). અલબત્ત પ્રથમ વાચન વેળાએ તેમણે તત્ત્વાર્થ-સૂત્રમાંના વિસ્તૃત વિભાજન, પેટા-વિભાજન વગેરેનું બહુ ગંભીર રીતે વાચન ન કરવું, તેને કારણે તત્ત્વ પરથી વિગતોમાં વિષયાંતર થઈ જવાની સંભાવના રહેશે. ઘણા સૈકાઓ સુધી પાયાનાં આધારભૂત તત્ત્વો મૌખિક રીતે, શ્રુતિ-સ્મૃતિથી, પ્રચલિત થતાં હતાં ત્યારે આવી વિસ્તૃત રૂપરેખાઓ જરૂરી હતી.
હું હેરી ટ્રીકેટ પ્રત્યે હાર્દિક કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરું છું. તેમણે આખા પુસ્તકનાં વિવિધ લખાણો ધીરજપૂર્વક વાંચીને અનેક રચનાત્મક સૂચનો કર્યાં છે. યુરોપના જૈન સમાજના પ્રમુખ શ્રી નટુભાઈ શાહ, પ્રો. પી.એસ.જૈની, ગુરુદેવ શ્રી ચિત્રભાનુ, ગણેશ લાલવાણી, પૉલ મારેટ, વિનોદ કપાશી, નીગલ સ્મીટન, એલન વોટકિન્સ, વિજય જૈન, ટિમ હેઇન્સવર્થ તેમજ મારા ખાસ મિત્ર સ્વ.કુંદન જોગાટરનો હું ઋણસ્વીકાર કરું છું. મારી પત્ની પવન, મારાં સંતાનો – બેલા, હેમંત અને નીતા તથા લીડ્સ જૈન ગ્રુપના સભ્યોનાં સૂચનોથી મને ઘણો લાભ થયો છે.
આધુનિક વિજ્ઞાનના સંદર્ભમાં અમે વિવિધ સંકલ્પનાઓનું શક્ય તેટલી નિરપેક્ષ રીતે પુનઃઅર્થઘટન કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. પુનઃઅર્થઘટન સમયે નડેલી સમસ્યાઓમાં એક મોટી સમસ્યા એ હતી કે જૈન પદો પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત ભાષાઓ પર આધારિત છે, જ્યારે આધુનિક વિજ્ઞાનની પારિભાષિક શબ્દાવલી ગ્રીક ભાષા પર આધારિત છે. અમે માનીએ છીએ કે વિજ્ઞાનના એક નાના ક્ષેત્રમાં રીસર્ચ ડીગ્રી મેળવનાર ઘણાં વર્ષો પરિશ્રમ કરે છે, તેટલી જ નિષ્ઠા જૈનધર્મના ટેક્નીકલ મૂળાધારને સમજવા અપનાવવી અપેક્ષિત છે. આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઈનના સાપેક્ષતાવાદને સમજતા-નિષ્ણાતોને પણ લાંબો સમય લાગ્યો હતો તે યાદ રાખવું ઘટે. અંતે, “કેવળજ્ઞાન” અથવા અનંત જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી જ વ્યક્તિને જૈન વિજ્ઞાનનું સત્ય સમજાય છે એ જૈન પ્રતિપાદનને પણ આપણે મહત્ત્વ આપવું રહ્યું.
કે.વી. મરડિયા
દિવાળી ૯, નવેમ્બર, ૧૯૮૮
*.
