________________
જીવનમાં વિવાહિત પત્ની પ્રત્યેનો આદર પ્રગટ થાય છે. ભગવાન મહાવીરના પત્ની યશોદા પોતાની પતિની ત્યાગવૃત્તિને પૂર્ણતયા પામી ગઈ હતી અને એમની અધ્યાત્મ-સાધના અને આત્મિક વિકાસમાં કોઈપણ પ્રકારનું કષ્ટ ન પહોંચે તેની ખેવના રાખતી હતી. યશોદા આદરપૂર્વક વર્ધમાનની વાત સાંભળતી હતી અને એ ઉપદેશને સ્વયં આચરણમાં મૂકવાનો પ્રયત્ન કરતી હતી. રાજકુમાર વર્ધમાને દીક્ષા માટે પ્રયાણ કર્યું ત્યારે યશોદાએ પતિને હસતે મુખે વિદાય આપી હતી. રાજકુમાર વર્ધમાનના મોટાભાઈ નંદિવર્ધનની પત્ની જયેષ્ઠાને દેવતાઓએ અનેક પ્રલોભનો બતાવ્યા છતાં પતિધર્મમાં અડગ રહી હતી.
‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર’, ‘જ્ઞાતા ધર્મકથા’, ‘અંતઃકૃતુદશા' જેવા જૈન ધર્મના પ્રારંભના આગમોમાં સ્પષ્ટપણે સ્ત્રી અને પુરુષ બંનેને સાધનાના સર્વોચ્ચ લક્ષ સમાન મુક્તિની પ્રાપ્તિને યોગ્ય માનવામાં આવ્યા છે. એટલું જ નહીં પણ અનેક સ્ત્રીઓ મુક્તિની અધિકારિણી બની તેના ઉલ્લેખો મળે છે.
શ્વેતાંબર સંપ્રદાયની માન્યતા પ્રમાણે જૈનોના તીર્થકર મલ્લિનાથ સ્ત્રીયોનિમાં જ કૈવલ્યજ્ઞાન અને મોક્ષ પામ્યા હતા. વળી, અન્ય તીર્થકરોની તુલનામાં તીર્થકર મલ્લિનાથની એ વિશેષતા હતી કે એમણે જે દિવસે દીક્ષા લીધી એ જ દિવસે એમને કૈવલ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. વર્ષો સુધી તેમણે નગરો અને ગામડાઓમાં ધર્મોપદેશ આપ્યો હતો અને લોકસમૂહને આત્મશુદ્ધિનો માર્ગ ચીંધ્યો હતો. નારીને મોક્ષનો સર્વોચ્ચ અધિકાર મળતાં એને બીજા અધિકારો તો આપોઆપ મળી ગયા.
એ હકીકત લાક્ષણિક છે કે એક પ્રાગૈતિહાસિક કાળથી વર્તમાન કાળ સુધીમાં જૈન સાધુઓ કરતાં જૈન સાધ્વીઓની સંખ્યા વધુ રહી છે. એવી જ રીતે શ્રાવકો કરતાં શ્રાવિકાઓની સંખ્યા વધુ રહી છે.
ત્રેવીસમા તીર્થંકર પાર્શ્વનાથ ભગવાન અને ચોવીસમા તીર્થંકર મહાવીર સ્વામી ભગવાને લેશમાત્ર ખચકાટ વિના સાધુની સાથે સાધ્વીને અને શ્રાવકની સાથે શ્રાવિકાને સમાન સ્થાન આપ્યું. મથુરાના પ્રાચીન જૈન શિલ્પમાં સાધુના જેવું જ સાધ્વીનું શિલ્પ અને સ્ત્રી અને પુરુષ બંને પૂજાની સામગ્રી સાથે સહપૂજા કરતાં હોય તેવું શિલ્પ મળે છે. એ સૂચિત કરે છે કે પ્રાચીનકાળમાં જૈન પરંપરામાં પુરુષ અને સ્ત્રીનું આરાધનાની ભૂમિકા પર સમાન સ્થાન હતું. એ જ રીતે મથુરાના પ્રાચીન શિલાલેખોમાં પુરુષોની સાથે મોટેભાગે સ્ત્રીઓના નામ પણ ઉલ્લેખિત થયા છે. એ દર્શાવે છે કે ધર્મકાર્યમાં પુરુષની સાથે સ્ત્રીઓ પણ સમાનરૂપે જ ભાગ લેતી હતી, સ્વ-ઇચ્છાનુસાર દાન કરતી હતી અને મંદિર વગેરે ધર્મસ્થાનોના નિર્માણમાં સક્રિય સહયોગી બનતી હતી. ભગવાન પાર્શ્વનાથના સમયમાં પુષ્પચૂલા નામની સાથ્વીના નેતૃત્વ હેઠળ સોળહજાર શ્રાવિકાઓએ દીક્ષા લઈને આત્મકલ્યાણના માર્ગે પ્રયાણ કર્યું હતું. ભગવાન મહાવીરના સંઘમાં સાધુઓની સંખ્યા સોળહજારની હતી, જ્યારે સાધ્વીઓની સંખ્યા છત્રીસ હજારની હતી. શ્રાવકની સંખ્યા દોઢ લાખની હતી અને શ્રાવિકાઓની સંખ્યા ત્રણ લાખથી વધારે હતી. આ સંખ્યા એ સંકેત આપે છે કે જૈન ધર્મમાં નારીજાતિના માન, સ્થાન અને ગૌરવ કેવા ઉચ્ચ હતા. મહાસતી ચંદનબાળા તો સ્વતંત્ર રૂપે આ છત્રીસ હજાર સાધ્વીઓના સંઘની દેખરેખ કરતા હતા.
ચંદનબાળાનું ચરિત્ર એ નોંધપાત્ર ચરિત્ર છે કારણ કે ચંદનબાળા જેવી દાસી ગણાતી નારી પાસેથી આહાર ગ્રહણ કરીને ભગવાન મહાવીરે જાતિવાદ નષ્ટ કર્યો. એને પ્રવર્તિનીનું પદ આપીને સંઘના વરિષ્ઠ આચાર્ય જેવો સમાન અધિકાર આપ્યો. સાધ્વી ચંદનાના ધાર્મિક પ્રવચનોથી પ્રભાવિત થઈને અનેક રાજાઓએ
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
