________________
જૈન પત્રકારો અને પત્રિકાઓએ પણ તેમનો રાષ્ટ્રધર્મ બજાવ્યો. દેશની સ્વતંત્રતા બાદ નવા સમાજની રચનામાં પણ તેમણે મહત્ત્વનું યોગદાન આપ્યું. આમ છતાં દરેક પત્રિકાને આર્થિક કટોકટીનો સામનો કરવો પડ્યો. જૈન સમાજ કહેવાતી રીતે તો પ્રગતિશીલ છે, પરંતુ તેને જો કોઈ કાર્યમાં નફો નદેખાય તો તેનાથી તે મોં ફેરવી લે છે. સમાજના તવંગરો પત્રિકાઓને દાન આપીને તેનું અસ્તિત્વટકાવવા ફાળો આપતા રહ્યા, પરંતુ પત્રિકાઓની તંદુરસ્તી અને તટસ્થતા પર ધ્યાન આપવામાં ન આવ્યું. પરિણામે અનેક પત્રિકાઓ સમયે સમયે બંધ થતી ગઈ. અનેકના બાળમરણ પણ થયા. તેને આર્થિક રીતે સક્ષમ રાખવા સમાજના ઉચ્ચ વર્ગ અને બિઝનેસમેનોની જાહેરાતો પર મદાર રાખવો પડે છે, જે સમાજ માટે લાલબત્તી સમાન છે.
ફરી સમય બદલાયો, વીસમી સદીમાં જૈનપત્ર-પત્રિકાઓની સંખ્યા વધતી ચાલી. લોકોમાં જાગૃતિ આવી, સમાજને પત્રકારત્વનું મહત્ત્વ સમજાવા લાગ્યું. વિવિધ સમાચારો, લેખોનું પ્રમાણ વધવા લાગ્યું, પરંતુ તેમાં એક દૂષણ ઉમેરાયું. પોતાની પ્રસિદ્ધિ માટે પત્રિકાઓ વેચાવા અને વહેંચાવા લાગી. વિવિધ ફિરકાઓ, સમાજ, સાધુઓ, મંડળો દ્વારા પત્રિકાઓ પ્રસિદ્ધ થવા લાગી. જાણે “જૈનીઝમ” વિવિધ ફિરકાઓમાં વહેંચાતું ગયું. આજે દેશભરમાંથી લગભગ ૪૦૦ જેટલા જૈન પત્રો-સામયિકો પ્રસિદ્ધ થાય છે. એમાંના કેટલાક પત્રો જૈનીઝમને ઉજાગર કરવાને બદલે સંપ્રદાયના પત્રો માત્ર બની રહ્યા છે.
મારી દૃષ્ટિએ જે પત્રો-પત્રિકાઓ માત્ર જૈનત્વના લેખ અને સિદ્ધાંતો રજૂ કરે છે, જે સમન્વયવાદી દૃષ્ટિકોણ સાથે પ્રસિદ્ધ થાય છે, જેમણે અહિંસા, અપરિગ્રહ, પ્રેમ, કરુણા, ક્ષમા, શાકાહાર માટે કલમ ચલાવી છે તે શ્રેષ્ઠ છે. તેમને જ ખરા અર્થમાં જૈનત્વની પ્રતિનિધિ પત્ર-પત્રિકાઓ માનું છું.
જો કે પત્રકાર સંપ્રદાયમાં બંધાઈ જાય તો તેનું કદ નાનું થઈ જાય છે. તેણે તો મુક્ત ગગનમાં આઝાદ પક્ષીની જેમ વિહરવું જોઈએ. સમાચારપત્રો અને સામયિકો એવા હોવા જોઈએ જે પ્રજામાં સંસ્કાર ઘડતરનું કાર્ય કરે, વિકૃતિનું સંસ્કૃતિમાં, વ્યભિચારનું સદાચારમાં, અન્યાયનું ન્યાયમાં, અશ્લીલતાનું સંસ્કારિતામાં પરિણમન કરે. જે પત્ર સત્યનું પુરસ્કૃત બની તેનો પ્રચાર-પ્રસાર કરવા સક્ષમ નથી કે તેના પુરુષાર્થ પર નિર્ભર નથી તે પ્રત્યેક પ્રજાનું હીર હણવા માટે મોકલાવાયેલા વિષના પ્યાલા સમાન છે.
જૈન પત્રો અને જૈન પત્રકાર અસત્ય અને અન્યાયને સ્થાને સત્ય તેમજ ન્યાય, હિંસાના સ્થાને અહિંસા, પરિગ્રહના સ્થાને ત્યાગ અને દાન, વૈચારિક સંઘર્ષના સ્થાને અનેકાંત દ્વારા સામંજસ્યની પ્રતિષ્ઠાનો સમ્યક્પુરુષાર્થ કરે છે.
જૈનપત્રકારનું કાર્ય ઉપભોક્તાવાદથી ઉપયોગની સંસ્કૃતિ તરફ લઈ જઈ જન-જનના હૈયામાં વિવેક અને સંયમના ભાવોને પ્રવાહિત કરવાનું છે. સારો પત્રકાર કોઈપણ ઘટનાનું તલસ્પર્શી પૃથ્થકરણ કરી માર્મિકતાથી સમાજ-જીવનના હિતમાં યોગ્ય લાગે તે નીડર રીતે પ્રગટ કરે.
આજના ડીજીટલાઈઝેશનના યુગમાં સમગ્ર પત્રકારત્વના પરિમાણ બદલાઈ ગયા છે. વિશ્વમાં સોશિયલ મિડીયાની એક નવી ક્રાંતિ આવી છે ત્યારે જૈનપત્રકારત્વ પણ તેમાંથી બાકાત રહી શકે નહીં. ઈન્ટરનેટ, વૉટ્સ અપ, ફેસબુક, ઈન્સ્ટાગ્રામ, ટ્વીટર, યુટ્યુબ વગેરે સોશિયલ મિડીયાની ભરમાર વચ્ચે વિશ્વ એક મુઠ્ઠીમાં સમાઈ ગયું છે ત્યારે પત્રકારત્વ ચેલેજીંગ એટલે કે વધુ પડકારમય બની ગયું છે. આજે સોશિયલ મિડીયાના સહારે દરેક વ્યક્તિ એક પત્રકારની ભૂમિકા ભજવવાનો પ્રયાસ કરે છે, પરંતુ એમાં સારાસારનો વિવેક ભૂલાય છે અને
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
૪૯.
