Jain Dharmni Gai Kal Aaj Ane Aavti Kal

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Arham Spiritual Center

Page 67

(૨)
ચરિત્ર.
નાટક એ ‘દેશ્ય-કાવ્ય” છે. પ્રાચીન સમયમાં તેને ‘રૂપક' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવતું. જૈન સાહિત્યમાં પણ ઘણા રૂપકોની રચના થઈ છે.
સૌપ્રથમ કેટલાક દિગંબરીય રૂપકોનો નામોલ્લેખ કરું છું - (૧) જીવન્તર-ચરિત: વિક્રમની ૧૩ મી સદી
કર્તાઃ ધર્મશર્માભ્યદયના પ્રણેતાદિ.હરિશ્ચન્દ્ર નાટ્યકાર હસ્તિમલ્લ દ્વારા રચાયેલા નાટકો : અંજના પવનંજય, મૈથિલી કલ્યાણ, સુભદ્રાહરણ, વિક્રાન્ત કરવા
કિંવા સુલોચના, અર્જુનરાજ, ઉદયનરાજ, ભરતરાજ, મેઘેશ્વર વગેરે. (૩) જ્ઞાનચન્દ્રોદય : વિક્રમ સંવત, ૧૬૨૦
કર્તા: ‘રાયમલ્લાબ્યુદય’ રચનારા પદ્મસુંદર (૪) જ્ઞાનસૂર્યોદય: વિક્રમ સંવત ૧૬૪૮
કર્તા: દિ. વાદિચન્દ્રસૂરિ (૫) શ્રી ચન્દ્રકેવલિ ચરિત્ર (૬) પદુસુંદર મહાકાવ્ય (૭) રત્નસાર ચરિત્ર
ઋષભદેવનિર્વાણાનન્દ નાટક: કર્તા - કેશવસેન
હવે કેટલાક શ્વેતાંબરીય રૂપકોનો નામોલ્લેખ કરું છું. (૧) વિબુધાનન્દ: લગભગ વિ.સં. ૯૨૫
કર્તાઃ શીલાટ્ટાચાર્ય | (૨) મહાકવિ રામચન્દ્રકૃત અગિયાર રૂપકો:
કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાર્ય હેમચન્દ્રસૂરિજીના આ વિદ્વાન શિષ્ય ૧૦૦
રૂપકોની રચના કરી હતી એવું કહી શકાય. કારણ કે તેમને ‘પ્રબન્ધશતકર્તા” નું બિરુદ મળેલું. તેમાંથી હાલમાં ૧૧ રૂપકો મળે છે. તેમણે જાતજાતના રૂપકો રચ્યા. જેમકે,નાટક,નાટિકા, પ્રકરણ અને વ્યાયોગ. કેટલાક રૂપકો એકાંકી, પંચાંકી, ષડંકી, સપ્તાંકી અને દશાંકી છે. ૧૧ રૂપકોના નામ આ પ્રમાણે છે :
- પાદવાળ્યુદયમ: લગભગ વિ.સં. ૧૧૯૫ - રાધવાન્યુદયમું: લગભગ વિ.સં. ૧૨૦૦ - નલવિલાસનાટકમ્ ઃલગભગ વિ.સં. ૧૨૦૦ - કૌમુદી-મિત્રાણાન્દપ્રકરણ : લગભગ વિ.સં. ૧૨૦૦ - રઘુવિલાસમ્ - સત્યહરિશ્ચન્દ્ર નાટકમ્: લગભગ વિ.સં. ૧૨૦૫ -નિર્ભય ભીમવ્યાયોગ - મલ્લિકા મકરન્દપ્રકરણમ્ - પદુવિલાસ - રોહિણી - મૃગાપ્રકરણમ્ - વનમાલા નાટિકા કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રાચાર્યના શિષ્ય દેવચન્દ્રગણિએ રચેલ નાટકોઃ ચન્દ્રલેખા વિજય: લગભગવિ.સં. ૧૨૦૭
માન-મુદ્રા ભંજન: લગભગવિ.સં. ૧૨૧૦ (૪) મુદ્રિત કુમુદચન્દ્ર લગભગવિ.સં. ૧૨૧૦
કર્તા: યશશ્ચન્દ્ર (જૈનગૃહસ્થ) (૫) મોહરાજપરાજયઃ લગભગવિ.સં. ૧૨૩૦
કર્તાઃ યશપાલ (જૈન ગૃહસ્થ) જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
જ્ઞાનધારા - ૧૯
૧૩૧