________________
(૬) પ્રબુદ્ધ રૌહિણેયઃ લગભગ વિ.સં. ૧૨૪૦
કર્તાઃ રામભદ્રમુનિ દ્રિૌપદી સ્વયંવર :લગભગવિ.સં. ૧૨૬૦
કર્તા: વિજયપાલ (જૈન ગૃહસ્થ) (૮) કરુણા વજાયુધઃ લગભગ વિ.સં. ૧૨૭૭
કર્તાઃ વસન્તવિલાસના રચનારા બાલચન્દ્રસૂરિ (૯) કાકુલ્થકેલિઃ લગભગ વિ.સં. ૧૨૮૦
કર્તા: અલંકારમહોદધિના પ્રણેતા નરેન્દ્રપ્રભસૂરિ (૧૦) હમ્મીરમદમર્દનઃ લગભગ વિ.સં. ૧૨૮૨
કર્તા: જયસિંહસૂરિ (૧૧) ધર્માભ્યદય લગભગ વિક્રમની ૧૩મી સદી
કર્તા મેઘપ્રભસૂરિ (૧૨) રંભામંજરીઃ લગભગ વિ.સં. ૧૪૯૦
કર્તા: નયચન્દ્રસૂરિ (૧૩) શ્રીપાલ નાટકઃ વિ.સં. ૧૫૩૧
કર્તાઃ ધર્મસુંદરસૂરિ ઉર્ફે સિદ્ધસૂરિ (૧૪) શમામૃત: વિક્રમની ૧૭મી સદી
કર્તાઃ રત્નસિંહ નાટ્યદર્પણમ્:
જૈન નાટ્યક્ષેત્રે સૌથી મહત્ત્વનું કાર્ય કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાર્ય હેમચન્દ્રસૂરિશ્વરજીના બે વિદ્વાન શિષ્યો શ્રી રામચન્દ્રસૂરિ તથા શ્રી ગુણચન્દ્રસૂરિએ કર્યું. ભરતમુનિના નાટ્યશાસ્ત્રની પરંપરાનો એક ગ્રંથ રચ્યો - ‘નાટ્યદર્પણ'.
તેમના જણાવ્યા પ્રમાણે આચાર્યશ્રીની પ્રીતિ માટે ‘શ્રી હેમચન્દ્રપાદાનાં પ્રસાદાય’ (ના.દ.વિ.૪), આ શિષ્યોએ પોતાની વિદ્યા-પ્રવૃત્તિના ફળરૂપે ‘નાટ્યદર્પણ' રચ્યું હતું. આનો એક અર્થ એવો પણ કાઢી શકાય કે “નાટ્યદર્પણ” ગ્રંથ રચવા માટે કલિકાલસર્વજ્ઞએ અનુમતિ આપી હતી.
આ ગ્રંથ ચાર વિવેકમાં રચાયો છે. પ્રથમ વિવેકમાં નાટકનું ક્લેવર બીજ જેવા વિષયોની છણાવટ કરી છે. બીજા વિવેકમાં નાટકસિવાયના રૂપક પ્રકારોની ચર્ચા કરી છે. ત્રીજા વિવેકમાં રસવિચાર, રસ-સ્વભાવ, ચતુર્વિધ અભિનય જેવા વિષયો ચર્ચવામાં આવ્યા છે. ચોથા વિવેકમાં નાટકને લગતી પ્રકીર્ણ સર્વસામાન્ય માહિતી આપી છે.
પ.પૂ.આ.દે. શ્રીમવિજય યોગતિલકસૂરિ સંપાદિત નાટ્ય સાહિત્યમાલા ભા-૧ માં પોતાના પ્રાકથનમાં ડૉ. તપસ્વી નાન્દી તથા સહાયકો ડૉ. સનત જોશી અને ડૉ. દિલીપ પટેલ લખે છે : શ્રી હેમચન્દ્ર તથા તેમના શિષ્યો જૈનધર્મના અનુયાયી તથા પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. સાથે એ પણ નોંધપાત્રવિગત છે કે આ આચાર્ય તથા તેમના શિષ્યોમાં કોઈ ધાર્મિક કટ્ટરતા જણાતી નથી પણ આપણે આજે જેને ‘હિન્દુ ધર્મ' કહીએ છીએ તેના તરફ સમભાવ-આદરભાવ તેઓ ધરાવે છે તથા વાલ્મિકીના રામાયણ કે વ્યાસજીના મહાભારતના પાત્રોને પોતાની રચનાઓમાં નેતારૂપે નિરૂપી તે સહુનું સન્માન પણ તેઓ વ્યક્ત કરે છે. શ્રીરામ કે પાંડવો વિશે ક્યાંય કોઈ જાતનો કટાક્ષ અથવા જે તે પાત્રો કે રામાયણ વગેરે કૃતિઓ ઓછી આદરપાત્ર હતી તેવો કોઈ આડકતરો ઈશારો પણ તેમણે કર્યો નથી અને આમાં તે આચાર્યોની મહાનુભાવતા, તેજસ્વિતા અને ગુણવત્તાના આપણને દર્શન થાય છે. તે જૈન વિદ્વાનો, ધર્માચાર્યો, અધ્યાત્મગુરુઓ કોઈ સંકુચિત મનોવૃત્તિવાળા નહોતા તે આપણે માટે ગૌરવ તથા ગર્વની વાત છે.”
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
