________________
તેથી નવીન કર્મનો બંધ થતો નથી અને પૂર્વકર્મોની નિર્જરા થાય છે; ક્રમશઃ સમસ્ત કર્મોની શીઘ્ર નિર્જરા થઈ મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે. પુણિયા શ્રાવકની સામાયિક તો શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધ છે. તેમની એક સામાયિકનું મૂલ્યાંકન કરવું અસંભવ હતું. ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ શ્રેણિક રાજા સન્મુખ પુણિયા શ્રાવકની સામાયિકની પ્રશંસા કરી હતી. આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે પુણિયા શ્રાવકની સામાયિક શ્રેષ્ઠહતી. (૨) ચતુર્વિંશતિ સ્તવ :
ઋષભ આદિ ચોવીસ જિનોના નામ ઉચ્ચારવા, તેમના ગુણોનું કીર્તન કરવું, ઉચિત પદાર્થોથી તેમની પૂજા કરવી અને મન-વચન-કાયાની શુદ્ધિ સહિત વંદન કરવાં એ ચતુર્વિશતિ-સ્તવ નામનું બીજું આવશ્યક છે.
ચોવીસ તીર્થંકરોની સ્તુતિ કરવી તે ચતુર્વિશતિ સ્તવ છે. સાધક સ્તુતિ દ્વારા વીતરાગ પરમાત્માના ગુણોના ગુણગાન કરે છે, અને આ માધ્યમ દ્વારા સાધક પોતાના અહંકારનો નાશ અને સદ્ગુણોની વૃદ્ધિ કરે છે.
ગુરુ ગૌતમ સ્વામી : હે ભગવન ! ચોવીસ તીર્થંકરોની સ્તુતિ કરવાથી જીવને શો લાભ પ્રાપ્ત થાય ?
શ્રી મહાવીર પ્રભુ ઃ હે ગૌતમ! ચોવીસ તીર્થંકરોના ગુણોનું કીર્તન કરવાથી મિથ્યાત્વ મોહનીયનો ક્ષયોપશમ થઈ દર્શનમાં (સમ્યક્ત્વ) માં વિશુદ્ધિ (નિર્મળતા) ઉત્પન્ન થાય છે તથા તીર્થંકરોના ગુણોમાં અનુરાગ-પ્રેમ થવાથી તે ગુણોની પ્રાપ્તિ થાય છે અને અલ્પકાળમાં સંસારથી મુક્ત થાય છે.
(૩) વંદન :
જેના દ્વારા પૂજ્ય કે ગુરુજન પ્રતિ બહુમાન પ્રગટ કરી શકાય તે પ્રકારનો મન, વચન અને કાયાનો વ્યાપાર કે પ્રવૃત્તિ તે ‘વંદન’ છે, શાસ્ત્રમાં વંદનને ચિતિ
જ્ઞાનધારા - ૧૯
૧૪૬
કર્મ, કૃતિકર્મ, પૂજાકર્મ આદિ પર્યાય શબ્દ દ્વારા પણ ઓળખાવેલ છે.
ગુરુવંદનમાં છ બાબતોનો સમાવેશ થાય છે. ગુરુ સમક્ષ વંદન કરવાની ઇચ્છા દર્શાવવી, અનુજ્ઞા મળતા ગુરુની નિકટ જવું, સ્વાસ્થ્યની પૃચ્છા કરવી, ગુરુની સંયમયાત્રા નિર્વિઘ્ન છે કે કેમ તેની પૃચ્છા કરવી, તેમના સંયમની અનુમોદના કરવી અને પોતાથી થયેલ અપરાધોની ક્ષમા યાચવી.
‘સમણસુત્ત’ માં વિનયનું ફળ દર્શાવતા જણાવે છે કે વંદન કરવાથી ગુરુનો વિનય થાય છે, પોતાના અભિમાનનો નાશ થાય છે, ગુરુજનોનું પૂજન થાય છે, તીર્થંકર પ્રભુની આજ્ઞાનું પાલન થાય છે, જ્ઞાનની આરાધના થાય છે અને તેના ફળસ્વરૂપે ધ્યાન અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.’
(૪) પ્રતિક્રમણ :
‘પ્રતિક્રમણ’ આ શબ્દમાં ‘પ્રતિ’ અને ‘ક્રમણ’ બે શબ્દો છે. ‘પ્રતિ’ એટલે પાછું અને ‘ક્રમણ’ એટલે ‘ચાલવું’, ‘ફૂંકવું’, ‘આવવું’ કે ‘ફરવું’. પાછાં આવવું કે કરવું પણ શેનાથી ? તેનો જવાબ નીચેનો શ્લોક આપે છે.
“સ્વસ્થાનાવત્ પરાનું, प्रमादस्य वेशाद गतः ।
प्रति प्रति वर्तनं वा, शुभेवु योगेषु मोक्षफलदेषु ।
નિ:શસ્વચ યતેર્વત્, તવ વા જ્ઞેયં પ્રતિષ્ઠમળ મેં ||''
અર્થાત્ પ્રમાદને વશ થયેલો આત્મા પોતાના સ્થાનથી ૫રસ્થાનને વિષે ગયો હોય તેને ત્યાંથી પાછો ફેરવી પોતાના સ્થાનમાં લાવવો તે ‘પ્રતિક્રમણ’ કહેવાય છે. શલ્યથી રહિત એવા મુનિનું મોક્ષરૂપ ફળ દેનારા શુભ યોગોને વિષે વારંવાર વર્તન તે પણ ‘પ્રતિક્રમણ’ જાણવું.
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
૧૪૭
