________________
૧૮
પ્રભુભક્તિનું શ્રેષ્ઠ આલંબન જિનદર્શન અને જિનપૂજા
- કનુભાઈ એલ. શાહ
અરિહંત આદિ ભગવંતો વીતરાગ છે, સર્વજ્ઞ છે, પરમ કલ્યાણને કરનારા છે, જીવોના ઉત્તમ કલ્યાણના હેતુ છે. અર્હત્ પરમાત્મા તીર્થની સ્થાપના કરે છે. ભગવાનનું વચન એ તીર્થ છે, કારણ કે એનાથી સંસાર-સાગરને તરી શકાય છે. આ તીર્થનું જે સર્જન કરે છે તેને તીર્થંકર કહેવાય છે. તીર્થમાં આત્મહિતકર સર્વ વિધાનો સર્વાંગ સંપૂર્ણ હોય છે. તીર્થનું મુખ્ય સંચાલન જ્યાં સુધી ગણધર ભગવંતો હોય છે ત્યાં સુધી તેઓ કરે છે, ત્યારબાદ તેમની પટ્ટપરંપરામાં જે આચાર્ય ભગવંતો આવે તેઓ કરે છે.
૧૫૪
શ્રાવક-શ્રાવિકાના જીવનનું મહત્ત્વનું અંગ છે - પ્રભુભક્તિ. પ્રભુએ આપણા પર જે કરુણા વહાવી, આપણું કલ્યાણ કરવા માટે એમણે જે કઠોર સાધના કરી અને આપણને દુઃખમુક્તિનો જે માર્ગ બતાવ્યો તેનો બદલો વાળવા આપણે સમર્થ નથી. પ્રભુ સર્વગુણસંપન્ન હોવાથી પૂજ્યતમ છે, માટે પ્રભુની ઉચ્ચ ભાવના
જ્ઞાનધારા - ૧૯
ભક્તિ કરવામાં આવે છે. આ ભક્તિનું નામ છે, અષ્ટપ્રકારી પૂજા.
પ્રભુભક્તિનું અંગ છે, જિનદર્શન અને જિનપૂજા. જિનપૂજા દિવસમાં ત્રણવાર કરવા જણાવેલ છે એને કહેવાય છે ‘ત્રિકાળપૂજા’ : (૧) પ્રાતઃકાળની પૂજા, (૨) મધ્યાહ્નકાળની પૂજા અને (૩) સાંયકાળની પૂજા.
(૧) પ્રાતઃકાળની પૂજા :- રાત્રિ સંબંધિત પાપોનો નાશ કરે છે. સ્વચ્છ વસ્ત્રો ધારણ કરીને પૂજાની સામગ્રી લઇ, દેરાસરે પહોંચતાં, પ્રથમ પગશુદ્ધિ કરી પ્રવેશ કરતાં ‘પહેલી નિસ્સીહિ’ બોલવી. પ્રભુજીના મુખદર્શન થતાં ‘નમો જિણાણં’ અડધા કમરેથી નમીને બોલવું. પ્રભુજીને હૃદયમાં સ્થાપન કરી ત્રણ પ્રદક્ષિણા આપવી. પ્રદક્ષિણા આપીને બંને હાથ સ્વચ્છ પાણીથી શુદ્ધ કરી, આઠ પડવાળો મુખકોશ બાંધી, વાટકીમાં વાસચૂર્ણ (ક્ષેપ) લઇ, ગભારામાં પ્રવેશ કરતાં ‘બીજી નિસ્સીહિ' બોલવી.
પ્રભુજીના પબાસનથી દૂર અને યથાયોગ્ય અંતરે રહી અંગૂઠો + અનામિકા (=પૂજાની આંગળી) ની ચપટીમાં વાસચૂર્ણ લઇ પ્રભુજીને સ્પર્શ કર્યાવિના (પૂજાનાં વસ્ત્રો હોય તો પણ) અધ્ધરથી બહુમાન ભાવપૂર્વક નવ અંગે ખૂબ શાંતિથી પૂજા કરવી. વાસચૂર્ણ પૂજા કરતાં પહેલાં કે પછી પ્રભુજીના અંગે ચઢેલ વાસચૂર્ણ પોતાના હાથે લઇને મસ્તકે નાખવાથી પ્રભુજીની ઘોર આશાતના લાગે.
વાસચૂર્ણ પૂજા કરી પ્રભુજીને પૂંઠ ન પડે તેમ ગભારાની બહાર આવીને પુરુષોએ + બહેનોએ પ્રભુજીની ડાબી બાજુ ઊભા રહી ધૂપપૂજા ધૂપસળી સ્થિર રાખીને કરી પછી પુરુષોએ જમણી બાજુએ અને બહેનોએ ડાબી તરફ ઊભા રહીને દીપકપૂજા કરવી.
પાટલા પર અક્ષત-નૈવેદ્ય-ફૂલ પૂજા કરવી. (મધ્યાહ્નકાળની પૂજામાં વિસ્તારપૂર્વક વિધિ જણાવેલ છે) ત્રણવાર ભૂમિ પ્રમાર્જન કરી ‘ત્રીજી નિસ્સીહિ’ જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
૧૫૫
