________________
જૈન ધર્મની નારી
- ડૉ. જાગૃતિ નલીન ઘીવાલા
કોઇપણ સમાજની સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક વાતાવરણનું સાચું પ્રતિબિંબ તે સમાજમાં નારીનું સ્થાન છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં નારીને અતિ સન્માનનીય માનવામાં આવી છે. તેમાં પણ જૈનધર્મમાં નારીનું સ્થાન પ્રાયઃ ગૌરવમય રહ્યું છે. નારીને દાસી કે ભાગ્યા સ્વરૂપને નકારી પુરુષ સમકક્ષ માનવામાં આવી છે. તેમ છતાં પણ ભારતીય સંસ્કૃતિ મુખ્યત્વે પુરુષપ્રધાન રહી છે અને નારીની સ્થિતિમાં પરિવર્તન થતું રહ્યું છે. સૂત્રોમાં તથા પ્રસિદ્ધ લેખકોએ નારી વિષે કંઇક આવા અભિપ્રાયો આપેલા છે. -
यत्र नारी पूज्यन्ते, रमन्ते तत्र देवताः ।
જ્યાં નારીની પૂજા થાય છે, ત્યાં દેવતાનો વાસ છે. lasez où-"Men have light. Women have Enlighten..
All the reasoning of men is not worth one sentiment of woman.'
માનવ ધર્મશાસ્ત્ર - ‘એક પાયાનો સામાજિક કાયદો છે કે નારી પોતાના જીવનમાં બાળપણથી વૃદ્ધાવસ્થા સુધી ક્યારેય પણ પુરુષની છત્રછાયા વિના રહી ના શકે, રસોડામાં પણ એની સત્તા ના હોય.”
સંપૂર્ણ જગતની નારીઓ તેમના આંતરિક સ્વભાવ પ્રમાણે એકબીજાથી ખાસ જુદી નથી પડતી, પરંતુ ઘણી સરખી હોય છે. તેના સામાજિક - ધાર્મિક સંસ્કારોને લઇને તે હંમેશાં એક “નારી” ના સ્વરૂપમાં જ રહે છે. પ્રાયઃ આપવાની જ ઇચ્છા કરે છે, તેમજ વફાદાર અને કહ્યાગરી હોય છે. પુરુષ કરતાં ઘણું વધારે સહન કરી શકે છે. નારી દરેક સંસ્કૃતિના સંસ્કારની પ્રતિનિધિ હોય છે. * ગઇકાલની દૃષ્ટિએ નારી :
શ્વેતાંબર અને દિગંબર બન્ને સંપ્રદાયોના સાહિત્યમાં પૂર્વની શ્રેષ્ઠ નારીઓના ઘણા ઉદાહરણો છે. તીર્થકર, ચક્રવર્તી, બલદેવ, વાસુદેવ અને ગણધરોને જન્મ આપનારી નારીઓ તેમજ ગુણવતી - શીલવતી એવી અનેક સતીઓ વગેરે ઉત્તમ પુરુષો દ્વારા પૂજનીય રહ્યા છે. આગમગ્રંથોમાં એવા પણ ઉદાહરણો છે કે જેમાં વાસુદેવ નિયમિત માતાને વંદન કરવા જતા હતા.
અંતઃકૃતદશાંગમાં શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવદરરોજ પોતાની માતાને વંદન કરવા જતા તેવું વિસ્તૃત વર્ણન મળે છે. તીર્થંકર પ્રભુ મહાવીરસ્વામી પણ માતાને દુઃખ ન થાય તે હેતુથી માતા-પિતાની હયાતીમાં સંસારત્યાગ નહિ કરવાનો નિર્ણય ગર્ભકાલમાં જ કર્યો હતો. તીર્થંકર નેમિનાથના પગલે તેમની વાગ્દત્તા રાજીમતીએ પણ દીક્ષા લીધી હતી અને એક સમય રાજીમતીનાપૂર્વાવસ્થાનાદિયર રથનેમિને તેમજ ઋષભદેવની પુત્રીઓ બ્રાહ્મી-સુંદરી દ્વારા ભાઇ મુનિ બાહુબલીને પ્રતિબોધિત કર્યાના ઉલ્લેખો પ્રાપ્ત થાય છે. આવી અનેક શ્રમણીઓ, શ્રાવિકાઓના જીવનચરિત્ર
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
