________________
પ્રમાણોના અભાવમાં પાછળ રહી જાય છે. પરદેશીઓ આપણી અઢળક કળાસંપદા અને સંપત્તિ લૂંટી ગયા છતાં બાકી રહેલ કિંમતી વિરાસતને સમજી વિચારીને બચાવવા પૂરતાં પગલા લઈએ. જ્યારે દેરાસરોને જીર્ણોદ્વારની જરૂર હોય ત્યારે એક નિષ્ણાતોની ટીમ બનાવી એમના માર્ગદર્શનમાં પ્લાન તૈયાર કરાવવો અને ત્યારબાદ કામ કરાવવું વધારે હિતાવહ ગણાય. પ્રતિમાને પણ જ્યારે ઓપ આપવો કે લેપ કરવો કે સ્થાન પર સ્થાયી કરવી હોય ત્યારે પણ કાળજી લઈએ તો એનું પરિણામ સારું આવે છે કારણ કે એને માટેના કારીગરો ઘણીવાર અણઆવડતવાળા હોવાથી પ્રતિમાની પાદપીઠ ઉપરના શિલાલેખને પણ બેકાળજીથી સિમેન્ટ વડે ઢાંકી દે છે.
સંકલન :
જૈન શાસ્ત્રો પહેલા મૌખિકરૂપે જ હતા પરંતુ મહામારી કે બીજી કોઈ કુદરતી આફત કે સમસ્યા ઉદ્ભવે તો એ ભૂલી ન જવાય કે સ્મૃતિશેષ થાય તો એને સતત સ્મરણમાં રાખવા માટે એનો ઉપાય આપણા મહાન ગુરુજનોએ શોધ્યો. તેમણે જૈન ધર્મના આચારો, સિદ્ધાંતો, પ્રભુપૂજનવિધિ, ગુરુપરંપરા, ગોચરી વહોરવાના નિયમો, ચતુર્વિધસંઘનો પહેરવેશ, જિનકલ્પી અને સ્થવિરકલ્પી સાધુઓના પાત્ર અને પ્રતિલેખના સાથેના પરિધાન. સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રની રત્નત્રયી વગેરેને શિલ્પોમાં મઢી લીધી. આ સર્વ આજે પણ મથુરાના સ્તૂપમાંથી પ્રાપ્ત થયેલ શિલ્પો ઉપર તથા આબુ. જૂના દેલવાડા, ઓશિયાજી, મિરપુર, શ્રવણબેલગોલાની ચંદ્રગિરિ પહાડીના મંદિરોમાં વિશેષરૂપે જળવાયેલ છે.
બે હજાર વર્ષથી વધુ જૂના મંદિરોના અવશેષો, મૂર્તિઓ, ઉત્તમ કારીગરીયુક્ત સ્તંભ, તોરણ, બારશાખ, છત્ર, પૂતળી વગેરેનો વિપુલ જથ્થો અને
૧૧૪
જ્ઞાનધારા - ૧૯
વર્તમાનના મંદિરોમાં જળવાયેલ શિલ્પો અનેપ્રતિમાઓ જૈનોની કલા અને સ્થાપત્ય પ્રત્યેની ઊંડી સમજને પ્રતિબિંબિત કરે છે. સાથે સાથે આત્મિક સિદ્ધિ મેળવવાની ઝંખના સેવતા જીવને મોક્ષપ્રાપ્તિના સોપાનો દર્શાવે છે.
(મુંબઈ સ્થિત જૈન દર્શનના અભ્યાસુ રેણુકાબહેને આચાર્ય બુદ્ધિસાગરજીના જીવન અને કથન પર સંશોધન કરી Ph.D. કર્યું છે. “જૈન જગત” સામયિકના હિન્દી વિભાગના સંપાદન સાથે સંકળાયેલા છે. તેમના ચાર પુસ્તકો પ્રગટ થયા છે.)
સંદર્ભ સૂચિ ઃ
(૧) કલ્હણ - રાજ તરંગિણી, પ્રથમ તરંગ, શ્લોક - ૧૦૧ થી ૧૦૫
(૨) મધુકર મુનિ - રાયપ્રસેનિય સૂત્ર
(૩) જિનપ્રભસૂરિ - વિવિધ તીર્થ કલ્પ
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
૧૧૫
