________________
હતા. ચંદનબાળાના હાથે પ્રભુ વીરનું પાંચ માસ અને પચ્ચીસ દિવસના ઉપવાસનું પારણું થયું ત્યારે અને જીવણશેઠને ત્યાં પુનઃ છ માસિક ઉપવાસનું પારણું થયું ત્યારે તેમનું પ્રાંગણ સોનામહોરના વરસાદથી છલકાઈ ગયું. જનસમૂહમાં દાનનો પ્રભાવ જામ્યો હતો.
સાંપ્રતકાળે આવી ચમત્કારિક ઘટનાઓ સદંતર અદૃશ્ય થઈ ગઈ છે. તેની નિષ્ફળતાનું શું કારણ હોઈ શકે? એક તો આપ્તપુરુષોનો વિરહ પડ્યો છે. કળિયુગના લોકોના માયકાંગલા પુણ્યથી દેવ-દેવીઓએ મોં મચકોડી લીધું છે. સૌથી ઠોસ કારણ એ છે કે અનીતિથી ઉપાર્જન કરેલું ધન દાનમાર્ગે વાપરવાથી દિવ્યતા પ્રગટાવી શકે ખરું? પાત્રશુદ્ધિ, ભાવશુદ્ધિ અને અર્થશુદ્ધિ ત્રણે અત્યંત આવશ્યક છે.
દાનનું નામ પડે ને આંખો સામે સંગમ (શાલિભદ્રનો જીવ) ની તસવીર તરવરી ઉઠે. કોઈ પર્વ પ્રસંગે મિત્રો પાસેથી ખીરની વાત સાંભળી સંગમને ખીર ખાવાની અદમ્ય તલપ જાગી. બાળસહજ સ્વભાવથી માતા પાસે ખીરની માંગણી કરી. વિધવા, નિર્ધન માતા છાશ અને વાસી રોટલો માંડ પામતી હતી ત્યાં ખીર ક્યાંથી લાવે ? બાળક જીદે ચડ્યું. પોતાના છોરુની ઇચ્છાપૂર્તિ ન કરી શકવાથી દુઃખી માતાની આંખો વરસી પડી. બાળકનું આક્રંદ વધ્યું. માતા અને બાળકના રુદનનો અવાજ સાંભળી પાડોશણો દોડી આવી. સ્વમાની માતા પહેલાં તો કાંઈ ન બોલી. સ્ત્રીઓના અતિશય આગ્રહથી તેણે કારણ જણાવ્યું. ત્યારે દયાળુ અને પરગજુ પાડોશણોએ અંદરોઅંદર ગુપચુપ નથી કરી કે નથી મશ્કરી -ઉપેક્ષા-અવમાનના કરી. ‘આવા ગરીબને તે વળી આ શા ચાળા? જેવા એના કરમ!બિચારી રડે નહીં તો શું કરે ?” આવાં એક પણ દિલને ડામનારા વેણ કહ્યાં નથી, પરંતુ ખભેખભો
મેળવીને હૃદયના ઉમળકાથી ખીરની સામગ્રી ભરપેટ આપી. આ હતો દયાભાવ, ઋજુતા અને ઔચિત્યાં માત્ર સહાય!દુઃખીનું દુઃખટળે, તેના હૈયાની ટાઢક જળવાય, વાચકને પોતાનું જીવન બોજીલ ન લાગે એવી તે કાળની લોકભાવના પડઘાતી હતી. સખાવત (સહખાવત) નો ભાવ આમ તો, બધા ધર્મોએ એકસૂરે સ્વીકાર્યો છે. આ ભૂતકાલીન ગૌરવ ગણાય. ભગવાન મહાવીરે અનુકંપાથી પ્રેરાઈ નિધન બ્રાહ્મણને ખભા પર રહેલું દેવદૂષ્ય આપી દીધું હતું..
તેરમી સદીમાં શ્રેષ્ઠિવર્ય જગડુશાએ (વિ.સં. ૧૩૧૩ થી ૧૩૧૫) ઉપરાઉપરી આવેલા ત્રણ દુષ્કાળમાં ચાર ક્રોડ, નવ્વાણુ લાખ, પચાસ હજાર મણ ધાન્ય ખરીદી તકવાદી ન બનતાં વિનામૂલ્ય આમજનતામાં વિતરણ કર્યું. તેમણે ૧૧૫ જેટલી દાનશાળાઓ ખોલી, જેમાં રોજ પાંચ લાખ લોકોને ભોજન આપવામાં આવતું હતું.
કચ્છના આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારી સુંદરજી શિવજી સોદાગરે ૧૮૧૩નાદુષ્કાળ સમયે રોજ આઠ હજાર માણસોને ભોજન ખવડાવી આંતરડી ઠારી હતી. લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ એ એક વાત છે અને તેનું અંતિમ તો લક્ષ્મીનો સદ્વ્યય કરવાનો જ છે. બાકી, તકવાદી બની શોષણવૃત્તિ કરવી એ તો નરી શેતાનિયત છે.
કોઈ સમાજ કોઈપણ જમાનામાં દાનની ઉજળી પરંપરા વિના ચાલ્યું નથી અને ચાલવાનું પણ નથી. હા, તેમાં ચડતીપડતી આવે ખરી. આજે પણ જિનાલયોના નિર્માણ, જીર્ણોદ્ધાર, અનાથાલયો, ઘરડાઘરો, ગૌશાળાઓ, શાળા, કૉલેજો, વિદ્યાપીઠો, હૉસ્પિટલો, ઉપાશ્રયો, ચૌવિહાર હાઉસો, આયંબિલખાતાઓ, વિહારધામો ઈત્યાદિ સંસ્થાઓનું ચાલકબળ દાનની મળેલી ધનરાશિ જ છે. અતિવૃષ્ટિ, અનાવૃષ્ટિ, ભૂકંપ, સુનામી જેવી કુદરતી આફતોના સમયે ઈજાગ્રસ્ત જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
૧૧૯
જ્ઞાનધારા - ૧૯
