________________
શિવદત્ત,અર્હદત્ત, અહંન્દ્ગલિ, માઘનંદિ અને ધરસેન વગેરે આચાર્યો થઈ ગયા; જેઓ ક્ષીણ અંગના ધારક હતા. આ અધિ સુધી કોઈ શાસ્ત્રલિપિબદ્ધ થયા નહોતા. શ્રી ધરસેનાચાર્યે વિચાર્યું કે મુનિઓની સ્મૃતિ ક્ષીણ થવા લાગી છે અને આ પ્રકારે શ્રુતનો લોપ થઈ જશે. ધરસેનાચાર્યે સાધુ સંમેલન બોલાવી પુષ્પદંત અને ભૂતબલિ નામના બે વિદ્વાન શિષ્યોને પસંદ કર્યા. બન્ને શિષ્યોએ મળીને મહાન સિદ્ધાંત ગ્રંથ ‘પખંડાગમ’ ની રચના કરી. ઈ.સ. ૧૫૬ માં જેઠ શુક્લ પાંચમના દિવસે ચતુર્વિધ સંઘ અને દેવોએ આ ગ્રંથની પૂજા કરી. આ તિથિ જૈનોમાં ‘શ્રુતપંચમી’ ના નામે પ્રસિદ્ધ થઈ.
ત્યારબાદ અનેક મહાન આચાર્યો થઈ ગયા; જેમાં મુખ્ય છે - શ્રી કુંદકુંદાચાર્ય, શ્રી ઉમાસ્વામી, શ્રી સમંતભદ્ર, શ્રી પૂજ્યપાદ સ્વામી, શ્રી યોગીન્દુ દેવ, શ્રી માનતુંગાચાર્ય, શ્રી અકલંક, શ્રી રવિષેણ, શ્રી જિનસેન, શ્રી વિદ્યાનંદી, શ્રી વીરસેના વગેરે.
૧૨ થી ૧૬ સદી દરમિયાન ભટ્ટારક પરંપરા ચાલી. ભટ્ટારકો પરિગ્રહ રાખતા. શાસ્રરક્ષા અને તીર્થરક્ષા તેઓએ કરી. ૧૬ મી સદીમાં દિગંબરમાં તેરાપંથ અને વીસપંથ અલગ પડ્યા. ત્યારબાદ તારણપંથ, કહાનપંથ અસ્તિત્વમાં આવ્યા. ૧૩ થી ૧૯ મી સદી દરમિયાન દિગંબર મુનિઓનો અભાવ રહ્યો. વીસમી સદીના પ્રારંભમાં ચારિત્ર ચક્રવર્તી આચાર્ય શાંતિસાગરજી “દક્ષિણ”, આચાર્ય શાંતિસાગરજી ‘છાણી’’ તથા આચાર્ય આદિસાગરજીએ દિગંબર મુનિરાજોની પરંપરાને આગળ વધારી.
અંતિમ શ્રુતકેવળી ભદ્રબાહુસ્વામીએ નિમિત્તજ્ઞાનથી જાણ્યું કે ૧ ૨ વર્ષ દુકાળ પડવાનો છે. એટલે ઉજ્જૈન છોડી સંઘ સાથે દક્ષિણ ભારત તરફ વિહાર કર્યો. કેટલાક સાધુઓ સ્થૂલિભદ્ર આચાર્ય સાથે ઉત્તર ભારતમાં રહ્યા. સ્થાનિક
જ્ઞાનધારા - ૧૯
૧૦૦
પરિસ્થિતિઓથી પીડિત તે સાધુઓએ વસ્ત્ર, પાત્ર આદિ અંગીકાર કર્યા. આમ, સાધુસંઘમાં બે ભેદ પડી ગયા. વસ્ત્ર, પાત્ર રાખનારા સાધુઓ શ્વેતાંબર અને વસ્ત્ર વિનાના સાધુઓ દિગંબર તરીકે ઓળખાયા. આમ, જૈનસમાજ શ્વેતાંબર અને દિગંબર સંપ્રદાયમાં વહેંચાઈ ગયો. આગળ જતા લોકાશાહ મુનિએ સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયની સ્થાપના કરી. તેમાંથી તેરાપંથી સંપ્રદાય અસ્તિત્વમાં આવ્યો.
આજે તો અનેક સંપ્રદાય અને પેટાસંપ્રદાયોમાં જૈનસમાજ વિભક્ત થઈ ગયો છે. આજે પરંપરાપોષક આચાર્યો, મુનિઓ, ભટ્ટારકો, જ્ઞાનીઓ અને સંતો જિનશાસનની પ્રભાવના કરી રહ્યા છે. શ્વેતાંબર સંપ્રદાયમાં પણ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ, શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય, શ્રી આનંદઘનજી મહારાજ વગેરે અનેક મહાપુરુષો થઈ ગયા. વર્તમાનમાં ઘણી જગ્યાએ જિનશાસનમાં મતાગ્રહ, હઠાગ્રહ, કદાગ્રહો વધી ગયેલા જોવા મળે છે. શ્રી શાંતિભાઈ શાહે વર્તમાનના મતભેદ અંગે વ્યથા વ્યક્ત કરી છેઃ
“એક કહે હું શ્વેતાંબર, બીજો કહે દિગંબર, સ્થાનકવાસી તેરાપંથી કેટકેટલું અંતર ? જુદી ક્રિયાઓ, સૂત્રો જુદા, અનુમાનો પણ નોખાં એમ જ લાગે જાણે સહુના મહાવીર નોખાં નોખાં.’’
શ્રી આનંદઘનજી મહારાજ એક સ્તવનમાં કહે છે, “ગચ્છના ભેદ બહુ નયણ નિહાળતાં, તત્ત્વની વાત કરતાં ન લાજે; ઉદરભરણાદિ નિજ કાજ કરતાં થકાં, મોહ નડિયા કલિકાલ રાજે.’’ પરમકૃપાળુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી ‘આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર’ માં જણાવે છે,
“ગચ્છ મતની જે કલ્પના, તે નહિ સર્વ્યવહાર; ભાન નહીં નિજ રૂપનું, તે નિશ્ચય નહિ સાર.”
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
૧૦૧
