________________
આ ઉપરાંત કચ્છની પંચતીર્થમાં આવેલ સુથરી તીર્થમાં પણ સહસ્ત્રકૂટ પ્રતિમાજી જિનાલય છે. અન્ય સ્થળે પણ હોઈ શકે.
ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી. તે સમયમાં તેમના સમકાલીન ગૌતમ બુદ્ધે બૌદ્ધ ધર્મની સ્થાપના કરેલ, જે એશિયા ખંડના મહત્ત્વના દેશો - ભારત, ચીન, જાપાન, શ્રીલંકા, નેપાળ, તિબેટ, ભૂતાન, કંબોડિયા, થાઈલેન્ડ વગેરે વિવિધ દેશોમાં ફેલાયેલ હતો.
તે પછીના સમયમાં ભારતમાં એક મહાપ્રતાપી સમ્રાટ સંપ્રતિ મહારાજ થયા, જેમણે કેટલાયે એશિયા ખંડના દેશોમાં પોતાનું સામ્રાજ્ય ફેલાવ્યું. તેઓ ભગવાન મહાવીરે પ્રબોધેલા જૈન ધર્મના અનુયાયી હતા. તેમણે પોતાના સામ્રાજ્યમાં, દરેક દેશોમાં જૈન ધર્મનો ફેલાવો કરેલ. ચીનની ઐતિહાસિક દીવાલ પણ ચીનના રાજવીએ મહારાજા સંપ્રતિના આક્રમણથી બચવા માટે બનાવેલ.
સમય જતાં ભારત સિવાયના એશિયાખંડના બીજા દેશોમાંથી જૈન ધર્મ લુપ્ત થતો ગયો, જ્યારે બૌદ્ધ ધર્મ ફેલાતો ગયો. જેમજેમ યાતાયાતના સાધનો વધતા ગયા તેમ તેમ એકબીજા દેશો વચ્ચે વેપાર વાણિજ્ય વધતા ગયા, જેના કારણે ધર્મ-સંસ્કૃતિ વગેરેની પણ અરસપરસ જાણ થતી ગઈ.
વિકસતા દેશો - અમેરિકા તથા યુરોપના દેશોમાં એક પ્રબળ માન્યતા ફેલાઈ કે જૈન ધર્મ એ બૌદ્ધ ધર્મની એક શાખા છે, કારણ કે બન્નેના ઘણા બધા સિદ્ધાંતો - અહિંસા - કરુણા વગેરેમાં સામ્યતા હતા અને બૌદ્ધ ધર્મ ઘણા બધા દેશોમાં પળાતો હતો; તેના અનુયાયીઓ હતા. ૧૯મી સદીના ઉત્તરાર્ધ સુધી ઉપર મુજબની પરિસ્થિતિ પ્રવર્તતી હતી.
ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં અમેરિકાના એક સ્વપ્નદૃષ્ટા ડૉ. ચાર્લ્સ બોનીએ એક ભવ્ય આયોજન કર્યું જેમાં વિજ્ઞાન, ઈતિહાસ, વ્યાપાર, ધર્મ વગેરે વિવિધ પરિષદોનું આયોજન કર્યું. ૧૮૯૩ સપ્ટેમ્બરમાં શિકાગો, (અમેરિકા)માં
જ્ઞાનધારા - ૧૯
ભરાયેલ પ્રથમ વિશ્વધર્મ પરિષદ’ આ આયોજનનો એક ભાગ હતી. જેના માટે વિશ્વના દરેક દેશોના ધાર્મિક ગુરુઓ, વિદ્વાનો અને ધાર્મિક નેતાઓને પરિષદમાં સામેલ થવા આમંત્રણ મોકલવામાં આવેલ. જૈન ધર્મના વિદ્વાન મહાન આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરી - આત્મારામજી મહારાજને ખાસ આમંત્રણ મોકલવામાં આવેલ. સાધુ આચારની મર્યાદાના કારણે પૂજ્યશ્રીએ પોતાની અશક્તિ દર્શાવેલ. આયોજકોએ તેમને પોતાની પ્રતિનિધિ મોકલવા આગ્રહ કરતા. આચાર્યશ્રીએ જૈન એસોસીએશન ઓફ ઈન્ડિયાના મંત્રી, મહુવાના વિદ્વાન બેરીસ્ટર શ્રી વીરચંદ રાઘવજી ગાંધીને પ્રતિનિધિ તરીકે મોકલવાનું નક્કી કર્યું.
શ્રી વીરચંદભાઈ ચૌદ ભાષા જાણતા હતા તથા તેમને જૈનદર્શન, સનાતન હિંદુ ધર્મશાસ્ત્રો, ઈસાઈ તથા ઈસ્લામ ધર્મના શાસ્ત્રોનો ઊંડો અભ્યાસ હતો. પૂ. આચાર્યશ્રીએ વીરચંદભાઈને છ મહિના પોતાની પાસે રાખીને જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરાવી નિપુણ બનાવ્યા. વિશ્વધર્મ પરિષદમાં તેમણે સૌથી મહત્ત્વનું કાર્ય - જૈન ધર્મ એક અતિ પ્રાચીન સ્વતંત્રધર્મ છે તે પ્રતિપાદિત કરવાનું કર્યું. પરિષદમાંના તેમના જૈનદર્શન, તત્ત્વજ્ઞાન, સિદ્ધાંતો અંગેના તેમના પ્રવચનો સર્વધર્મના વિદ્વાનોએ રસપૂર્વક સાંભળ્યા-વધાવ્યા.
અમેરિકાની સંસ્થાઓ, ચર્ચા, ક્લબો તરફથી મળેલા આમંત્રણોના કારણે તેમણે અમેરિકામાં લગભગ ૫૫૦ પ્રવચનો આપ્યા. તે જ રીતે લંડન, જર્મની વગેરે દેશોમાં પણ આપ્યા અને વિદેશની પરધર્મી પ્રજામાં જૈનદર્શન - ધર્મનો પ્રચાર-પ્રસાર કરવાનું અતિ મહત્ત્વનું કાર્ય કર્યું. વિદેશી વિદ્વાનોમાં જૈનદર્શન - તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસની જિજ્ઞાસા ઊભી કરી. જૈનદર્શન તત્ત્વજ્ઞાનનું મહત્ત્વ સ્થાપિત કર્યું.
એ જ અરસામાં ભારતમાં સર્વ શાસ્ત્રોના જ્ઞાતા શાસ્ત્ર વિશારદ આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજય ધર્મસૂરીશ્વરજી કાશીવાળા ધર્મપ્રભાવનામાં વ્યસ્ત હતા. તેઓ પણ
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
