________________
જૈન પત્રકારત્વની ગઈકાલ,
આજ અને આવતીકાલ
- મણિલાલ ગાલા
વિશ્વમાં પત્રકારત્વને ચોથી જાગીર તરીકે માનવામાં આવ્યું છે. શાસકો, વહીવટકારો, વહીવટી તંત્ર પ્રજા પર દમન ગુજારે યા તેમની ફરજ બજાવવામાં ઉણી ઉતરે ત્યારે લોકો ન્યાયતંત્ર સમક્ષ જાય, પરંતુ આવા સંજોગોમાં સમાજમાં જનજાગૃતિનું કામ અખબારો સુપેરે બજાવે છે અને એ તેમની ફરજ છે. વર્તમાન સમયમાં પત્રકારત્વ અતિ શક્તિશાળી બન્યું છે. એની સાથે સત્તાવાળાઓના કાન આમળવામાં પણ તે પાછીપાની કરતું નથી. આમ છતાં વર્તમાન યુગમાં એમાં પણ કેટલાક દૂષણો પેઠા છે. આપણા ભારત જેવા લોકશાહી દેશમાં આ ચોથી જાગીરનું મૂલ્ય ઘણું વધી ગયું છે. આજે આપણે વાત કરવાની છે તે “જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતી કાલ, જૈન પત્રકારત્વ સંદર્ભમાં.”
એક રીતે જોવા જઈએ તો પત્રકારત્વ એ પત્રકારત્વ જ છે. એને ધર્મ, સંપ્રદાય કે સમાજ સાથે બાંધવો ઠીક નથી. આમ છતાં આપણે જૈનધર્મને દર્શન, કલા અને સામાજિક ઉત્કર્ષની સાથે મૂલ્યાંકન કરવાનો પ્રયાસ કરીશું.
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની માત્ર ભારતમાં જ નહીં, સમગ્ર વિશ્વમાં તેની એક સ્વતંત્ર અને અલગ ઓળખ છે. આપણે જૈન પત્રકારત્વને ત્રણ કાળખંડમાં વિભાજિત કરીએ તો તેને આમ વિભાજિત કરી શકાય - (૧) પ્રારંભિકકાળ (૨) ઉદયકાળ અને (૩) વર્તમાનકાળ.
પ્રારંભિક કાળમાં સૈદ્ધાંતિક તથ્યોનું નિરૂપણ, સંસ્કારો, જૈનત્વના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો, પ્રાચીન ઈતિહાસ સહિત તીર્થો અંગે પ્રવર્તતા મતભેદો વગેરેની ચર્ચાને વિશેષ મહત્ત્વ આપવામાં આવી રહ્યું હતું.
ખાસ કરીને શ્વેતાંબર અને દિગંબર એ જૈનોના બે મુખ્ય ફિરકાની સૈદ્ધાંતિક ભિન્નતાઓને મહત્ત્વ આપવામાં આવી રહ્યું હતું. પોતપોતાના ફિરકાની સબળતા પુરવાર કરવા માટે પ્રયાસ થતા રહ્યા હતા.
જૈનપત્રકારો તેમની પત્રિકાઓ અને દૈનિકપત્રોના માધ્યમથી જૈન ધર્મના વિશિષ્ટ સામાજિક, આર્થિક સંજોગોની સાથે વર્તમાન રાજકારણની સાથે પણ તાલ મિલાવતા રહ્યા છે. તીર્થકરો દ્વારા ઉપદેશિત સિદ્ધાંતો, અહિંસા, સત્યાગ્રહ, અપરિગ્રહ, તપવગેરે પંચમહાવ્રત દ્વારા સંસ્કારોનું સિંચન પણ કરતા રહ્યા. જૈન પત્રકાર જ્યારે પંચમહાવ્રતની વાત કરે ત્યારે તે જૈનીઝમથી પર વૈશ્વિક કલ્યાણના વતી કરે છે. દાખલા તરીકે શું અહિંસાની વાત માત્ર જૈનો માટે છે? શું સત્ય, અહિંસા, અચૌર્ય, અપરિગ્રહ પૂર્ણ વિશ્વ માટે સંદેશવાહક નથી?
એક સમય હતો કે જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતોને સામાન્ય પત્રકારત્વમાં જે સ્થાન મળવું જોઈએ તે નહોતું મળતું. પરંતુ હવે એ સમય બદલાયો છે અને એ પરિપ્રેક્ષ્યમાં જૈન પત્રકારત્વનું હવે વિશેષ મહત્ત્વ ઊભું થયું છે.
કાળક્રમે રાષ્ટ્રીય આંદોલન, સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામની જ્વાળા ફેલાતી રહી.
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
૪.
