________________
પ્રસિદ્ધ કવયિત્રી હતી. એની સુમધુર વાણી અને નીતિપૂર્ણ ઉપદેશ માટે આજે પણ તમિલભાષીઓ અને માતા ઔવે (આર્થિકા મા) તરીકે સ્મરણીય અને પૂજનીય ગણે છે. તમિલના વિશ્વવિખ્યાત ગ્રંથકાર તિરુવલ્લુવરની પત્ની વાસુકીએ પણ સાધ્વી જીવન ગ્રહણ કર્યું હતું અને તિરુવલ્લુવર સાથે ગૃહસ્થ જીવનમાં મહત્ત્વનું યોગદાન આપ્યું હતું.
ઉદય વિદ્યાધરની પત્ની સાવિયબ્બએ બેગપુરના યુદ્ધમાં પોતાના પતિની પડખે રહીને લડતાં લડતાં વીરગતિ મેળવી. શ્રવણ બેલગોલના એક પાષાણ પર આ વીર મહિલાનો લેખ મળે છે, જેમાં હાથમાં તલવાર સાથે અશ્વારૂઢ વીર નારી સાવિયળે ગજઆરૂઢ યોદ્ધા પર નિર્ભયતાથી પ્રહાર કરે છે. રાજા રાજમલ દ્વિતીયની પત્ની ચંદ્રવલ્લભા એક વીર મહિલા હતી. એણે પોતાના પ્રદેશનું રાજ્યશાસન ચલાવ્યું હતું અને વિશાળ જિનપ્રતિમાની સ્થાપના કરી હતી. દસમી સદીના અંતિમ ચરણમાં દક્ષિણ ભારતની દાનવીર અતિમન્નેએ સતીપ્રથાનો વિરોધ કર્યો હતો અને કન્નડ કવિ પોન્નેએ રચેલી શાંતિપુરાણની હજારો હસ્તપ્રત લખાવીને વહેંચી હતી. અતિમબેએ કાવ્યની હસ્તલિખિત પ્રતોનું રક્ષણ કર્યું અને તેને કારણે અનેક ગ્રંથો જળવાયા અને પરિણામે કેટલાક પુનર્જીવિત થયા હતા. તેમણે કર્ણાટકમાં વિદ્યાપ્રસાર કર્યો હતો અને અનેક જિનપ્રતિમાઓ બનાવી હતી. મહાકવિ રત્નએ
એમને ‘દાનચિંતામણિ' ની ઉપાધિ આપી હતી. ઈ.સ.૧૦૩૭ માં ચાલુક્ય વંશના રાજા સત્યાશ્રયની બહેન અકાદેવીને એની રાજ્યકુશળતા જોઈને એક પ્રાંતનું રાજય સોંપવામાં આવ્યું હતું. દક્ષિણ ભારતમાં કેતલદેવી, શાંતલદેવી, અચલદેવી વગેરેએ જિનમંદિરો બંધાવ્યા હતા. ઈ.સ. ૧૧૪૭ ના એક શિલાલેખ અનુસાર અનન્ય પંડિત એવી રાજકુમારી પદ્માદેવીએ “અષ્ટ વિદ્યાર્ચનમહાભિષેક અને
‘ચતુર્ભક્તિ' નામના ગ્રંથોની રચના કરી હતી. જ્યારે આઠમી સદીમાં યાકિની મહત્તરાવિદૂષી તરીકે પ્રસિદ્ધ હતા.
જૈન સ્ત્રીઓએ પ્રેરણા આપવાનું કાર્ય પણ કર્યું છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાર્ય હેમચંદ્રાચાર્યના જીવનમાં માતા પાહિણીની પ્રેરણા મહત્ત્વની બની રહી. કવિ ધનપાલને એની બહેન સુંદરીએ ‘અમરકોશ' રચવાની પ્રેરણા આપી. સંપત્તિનો સદ્દધર્મને માર્ગે સદુપયોગ કરવાની પ્રેરણા શ્રીદેવી અને અનુપમાદેવી જેવી સ્ત્રીઓએ આપી. આ સદીની વાત કરીએ તો અનેક સાધ્વીઓ અને શ્રાવિકાઓએ અનેકવિધ ક્ષેત્રોમાં ઉચ્ચ સ્થાન હાંસલ કર્યું. ખુદ મહાત્મા ગાંધી મહાસતી ઉજજવળકુમારીને મળવા માટે ગયા હતા. હરકુંવર શેઠાણીએ અદ્ભુત વ્યવસ્થાશક્તિ બતાવીને અતિ રમણીય હઠીસિંહના દેરાસરનું સર્જન કર્યું તથા વિરાટ યાત્રાસંઘ કાઢ્યો. મહારા મૃગાવતીશ્રીજીએ નવી દિલ્હી પાસે વલ્લભસ્મારકની રચના કરી. શારદાબાઈ મહાસતીજી, સાધ્વી પ્રમુખ કનકપ્રભાશ્રીજી અને એવી અનેક સાધ્વીઓએ સમાજને માર્ગદર્શન અને દોરવણી આપવાનું કાર્ય કર્યું.
સાધ્વી અને શ્રાવિકાના આ ગરિમામય સ્થાનને કારણે મધ્યકાલીન યુગમાં જ્યારે સતીપ્રથા પ્રચલિત હતી ત્યારે જીવહિંસાના વિરોધી એવા જૈન ધર્મે એનો સ્વીકાર કર્યો નથી. એવી જ રીતે દાસીપ્રથા, સ્ત્રીઓનો વ્યાપાર અને ક્રય-વિક્રય જેવા દૂષણોને દૂર કરવા પ્રયત્ન કર્યો હતો. મેઘકુમારની સેવા-સુશ્રુષા માટે ભિન્ન ભિન્ન દેશોમાંથી દાસીઓનો ક્રય-વિક્રય થયો અને એ સમયે ભગવાન મહાવીરે એની વિરુદ્ધ બુલંદ અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. સાધ્વી યક્ષકુંવરજીએ મૂંગા પશુઓનો બલિ સમાપ્ત કરવા માટે અવિરત સંઘર્ષ કર્યો હતો. જૈન ધર્મમાં સાત વ્યસનોનો વિરોધ હોવાને કારણે સામાન્ય રીતે બહુપત્નીત્વ, વ્યભિચાર, દારૂ, વેશ્યાગમન,
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
