________________
ધાર્મિક શિક્ષણની ગઈકાલ, આજ અને આવતી કાલ
- ડૉ. પાર્વતીબેન નેણસી ખીરાણી
મર્યાદાને કારણે સાધુ-સંતો બધી જગ્યાએ જવા અસમર્થ હોય છે. એવી જ રીતે
જ્યાં વિહારની વિકટતા હોય, દૂર કે દુર્ગમ સ્થળે પણ સંત-સતીજીઓ પહોંચી શકતા નથી અને જો આવું લાબું ચાલે તો નવી પેઢી વીતરાગ ધર્મથી વંચિત બની જાય. એટલા માટે આજે ધર્મપ્રચારક કે સમણ-સમણી શ્રેણીની પણ આવશ્યકતા છે. આવા સમણ-સમણી વર્ગને અહિંસા આદિ વ્રતપાલનમાં આંશિક રૂપે છૂટ હોવાથી તેઓ સહેલાઇથી ધર્મપ્રચારક તરીકે દૂર દૂર જઇ શકે છે. આવા ધર્મ પ્રચારક કે સમણ-સમણી વર્ગને જૈનધર્મના સિદ્ધાંતો, નિયમો, તપ, જપ આદિનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન-શિક્ષણ આપવું જોઇએ. સાથે સાથે વિવિધ ભાષાઓનું જ્ઞાન તેમજ એક આદર્શ વક્તા બનાવવાનું શિક્ષણ આપવું પણ જરૂરી છે.
“જાગ્યા ત્યારથી સવાર’ એવું સમજી આજે ઘણા બધા સંપ્રદાયોમાં Look NLearn જેવા જ્ઞાનધામ તૈયાર થઇ રહ્યાં છે. એટલું જ નહિ, આજે ધર્મપ્રચારકોકે સમણ સમણી વર્ગને પ્રશિક્ષિત કરી ધર્મપ્રભાવનાના કાર્ય માટે ભારતના જુદાં જુદાં પ્રદેશો ઉપરાંત વિદેશોમાં પણ મોકલવામાં આવે છે. આપણા ગુરુભગવંતો પણ આ કાર્યને પ્રોત્સાહિત કરીને આગળ વધારવામાં મદદ કરે છે. આ બધા જ પ્રયત્નોનું પરિણામ પણ ઉત્તમ પ્રકારે મળી રહ્યું છે. તે જોતાં એવું લાગે છે કે જૈનધર્મરૂપી ચારિત્ર ધર્મનું ભવિષ્ય પણ ઉજળું જ છે.... કહ્યું છે કે,
જેનો પ્રારંભ સારો તેના અંત પણ સારો....
(“જૈન પ્રકાશ' નાં તંત્રી રતનબહેને શ્રાવકકવિ બદષભદાસ કૃત “વ્રત વિચારરાસ” પર શોધપ્રબંધ લખી પી.એચ.ડી. કર્યું છે. હસ્તપ્રતોના સંશોધનમાં તથા જૈન સાહિત્ય સત્રોના આયોજનમાં ખૂબ રસ ધરાવે છે.) સંદર્ભ સૂચિ:(૧) શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર, શ્રી ઠાણાંગ સૂત્ર, શ્રી આચારાંગ સૂત્ર, પ્ર. શ્રી ગુરુપ્રાણ ફાઉન્ડેશન
ખેતરને વાડની જરૂર હોય, ઘરને દીવાલની જરૂર હોય, નદીને કિનારાની જરૂર હોય એમ જન્મ -મૃત્યુના બે કાંઠામાં વહેતા જીવનને શિક્ષણની જરૂર હોય છે. શિક્ષણની શરૂઆત ક્યાંથી થઈ એની લીટી તાણીએ તો ભગવાન ઋષભદેવ સુધી તાણી શકાય. ભગવાને બ્રાહ્મીને જમણા હાથે લખવારૂપલિપિજ્ઞાન આપીને તથા સુંદરીને ડાબા હાથે ગણવારૂપ ગણિતનું જ્ઞાન આપીને શરૂઆત કરી.
ખેતરમાં ઊગેલા ઘઉં સીધેસીધારોટલી બનીને આપણી ભૂખ નથી માંગતા, પરંતુ એને વીણીને, સાફ કરીને, પીસાવીને, લોટ બાંધીને, રોટલી બનાવીને ખાઈએ ત્યારે આપણી ભૂખ સંતોષાય છે. એમ આપણું જીવન પણ જન્મમાત્રથી સુસંસ્કૃત નથી બની જતું. એને સંસ્કારોથી મેળવવું પડે છે ત્યારે આપણો ભવ સાર્થક બને છે. એને કેળવવા માટે શિક્ષણની જરૂર છે.
શિક્ષણ બે પ્રકારનું છે - વ્યવહારિક અને ધાર્મિક જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
જ્ઞાનધારા - ૧૯
