________________
સિદ્ધિ વગેરેનો ત્યાગ કરી ચારિત્રધર્મ શા માટે અંગીકાર કરે ? આ ઉપરથી કહી શકાય કે મુક્તિની પ્રાપ્તિ માટે ચારિત્રધર્મ આવશ્યક છે. એના વગર મુક્તિ અશક્ય
સમ્યફચારિત્રને છાયા તરુની ઉપમા આપવામાં આવી છે. સૂર્યની દિશા બદલી જાય તેમ છતાં વૃક્ષછાયા તો રહે જ છે. સમ્યફચારિત્રપણ એવું જ છાયાવૃક્ષ છે. આ વૃક્ષનું મૂળ દયા છે. સમ્યવ્રત એના સ્કન્ધ છે. ગુણિરૂપી ઉન્નત શાખાઓ તેમ જ સમિતિરૂપી ઉપશાખાઓથી તે શોભિત છે. શીલરૂપ તેનો વિસ્તાર છે. એમાં સંયમરૂપી ભેદ-પ્રભેદરૂપી સુંદર ફળો લાગ્યા છે. સર્વ સાવધયોગથી વિરતિરૂપ ચારિત્ર ધર્મ સાધક માટે છાયાતરુ ઉપાદેય રૂપે છે. ચારિત્રધર્મની ગઇ કાલઃ
આ અવસર્પિણી કાળના તૃતીય આરાના અંતે પ્રથમ તીર્થંકર શ્રી ઋષભદેવ થયા. એમનાથી જ ભારતદેશમાં વિધિપૂર્વક શ્રુતધર્મ અને ચારિત્રધર્મનો પ્રાદુર્ભાવ થયો. ‘સવ અકરણિજ્જ પાવકર્મા પચ્ચકખામિ‘સાથે પ્રભુ સંયમના પંથે ચાલી નીકળ્યા. તેવી એમની ઉત્કૃષ્ટ સંયમ સાધના કે..દીક્ષાકાળથી ૧૩ માસ અને ૧૦ દિવસ સુધી તેઓ નિર્જળ અને નિરાહાર રહ્યા, છતાં મનમાં ન કોઇ ગ્લાનિ કે ખેદ. મૌન બની પ્રભુ તો અનાસક્ત ભાવે ભ્રમણ કરતા રહ્યા. જો કે દરેક તીર્થકર ભગવંતોના જીવનમાં તેમના ચારિત્રધર્મની સાધના ઉત્કૃષ્ટપણે વિશેષરૂપે જ રહેલી છે. તેઓ જે પ્રકારના ઉચ્ચ વિચાર પ્રસ્તુત કરતાં તેવા જ એમનાં આચાર, સમુચ્ચાર અને પ્રચાર પણ રહેતા. એટલું જ નહિ, તેઓ વીતરાગી અને કલ્પાતીત હોવા છતાં તેમણે નિશ્ચય અને વ્યવહારરૂપી મોક્ષમાર્ગનો ઉપદેશ આપ્યો. પરંતુ તેઓએ વ્યવહાર વિરુદ્ધ પ્રવૃત્તિ કરી નથી. જેમ કે તીર્થકર ભગવંતોએ ક્યારેય રાત્રિવિહાર કર્યો નથી. તેમ જ મલ્લિનાથ પ્રભુ કેવળજ્ઞાન થયા પછી પણ સાધુસભામાં ન
રહેતાં સાધ્વી સભામાં જ રહ્યા હતા. દેવ-દેવેન્દ્રોથી પૂજિત હોવા છતાં તીર્થંકર ભગવંતો એમની સંયમ સાધનામાં સ્વાવલંબી જ રહ્યાં છે.
ક્યારેય પણ દેવ, દાનવ કે માનવી સહાયતાની ઇચ્છા પણ કરી નથી. જ્યારે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને દેવેન્દ્રએ નિવેદન કર્યુ હતું કે, હે ભગવનું ! તમારા ઉપર ભયંકર કષ્ટ અને ઉપસર્ગ આવવાના છે. આજ્ઞા હોય તો હું તમારી સેવામાં રહીને તમારા કષ્ટોનું નિવારણ કરવા માગું છું. જવાબમાં પ્રભુએ એવું કહ્યું હતું કે, હે દેવેન્દ્ર ! સ્વયં દ્વારા બાંધેલ કર્મ સ્વયં જ ભોગવવાના હોય છે. આ ભાવથી પ્રભુએ શૂલપાણિ યક્ષના ઉપસર્ગ અને એક રાતમાં સંગમદેવ કૃત વીસ ઉપસર્ગોને સમતાપૂર્વક સહન કર્યા. એટલું જ નહિ, એમણે કષ્ટ નિવારણ માટે યક્ષ-યક્ષિણીઓને મનથી પણ યાદ કર્યા નથી. ... કેવી... ઉત્કૃષ્ટ તેમની ચારિત્રધર્મની સાધના....
એવી જ રીતે પ્રભુ મહાવીરે સાધના અને સિદ્ધાંતમાં સર્વત્ર ગુણ, તપ અને સંયમની પ્રધાનતા બતાવી છે. તેવી જ રીતે આચારમાં અહિંસા ઉપર પણ એટલો જ ભાર મૂક્યો છે. કારણ કે મુક્તિના અવ્યાબાધ સુખ પ્રાપ્ત કરવાનું મૂળ સાધન પણ આચાર છે. સંઘ વ્યવસ્થાની દૃષ્ટિએ પણ આચાર સંહિતાની પ્રથમ જરૂર પડે છે. આચાર સંહિતાની સ્પષ્ટ રૂપરેખાથી જ સમ્યક રીતે આચારનું પાલન કરી શકાય છે.
આમ, તીર્થકર ભગવંતોએ તેમની કઠોરતમદિનચર્યા અને જીવનચર્યાથી સાંસારિક જીવોને બોધ આપ્યો છે કે સંયમના માર્ગમાં પ્રવેશેલ સાધકે કર્મના ફળભોગથી નાસીપાસ થયા વિના વીરતાપૂર્વક સમભાવે પોતાના કર્મોને ખપાવવા જોઇએ. એ જ ખરો વિરતિનો માર્ગ છે.
૩૦
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
