Book Title: Hriday Nayan Nihale Jagdhani Part 02
Author(s): Anandghan, Muktidarshanvijay
Publisher: Matunga Shwetambar Murtipujak Tapagaccha Jain Sangh
View full book text
________________
શ્રી શ્રેયાંસનાથજી
418
સ્વરૂપના વિશ્વાસનું પ્રગટીકરણ થવું તે સંગ્રહનયનો વિષય છે. આત્માનું જેવું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે, તેવું લક્ષ્યમાં લઈને સ્થિરતા કેળવવી અને આત્મવિકાસના પંથે આગળ વધવું તે સંગ્રહનયની ખુમારી છે.
સંગ્રહનયે પકડેલી વસ્તુમાં પ્રયોજન પ્રમાણે વિધિપૂર્વક ભેદ પાડવા તે વ્યવહારનયનું કાર્ય છે. આ વ્યવહારનયના મતે ક્રિયાની-આચરણાની એટલે કે આચારની મુખ્યતા છે. વિધિપૂર્વક કરાતી ક્રિયા અર્થાત્ આચરણાને આ વ્યવહારનય ધર્મ કહે છે. જ્યાં આચરણામાં ગરબડ ગોટાળા છે કે બગાડો છે ત્યાં આ વ્યવહારનય ધર્મ માનતો નથી.
જે જીવને આત્માન-પોતાના શુદ્ધ આત્મતત્ત્વનો વિશ્વાસ જ નથી, ખુમારી જ નથી અને પુલ પર જ વિશ્વાસ છે તથા દેહાદિમાં મારાપણાનો વિશ્વાસ છે, તો પછી તે જીવમાં સમ્યગ્દર્શન છે; એમ કેમ કહેવાય? એવો સંગ્રહનયનો અભિગમ છે.
નૈગમ, સંગ્રહ તથા વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ ઋજુસૂત્રનય સૂક્ષ્મગ્રાહી હોવાથી તે ન માત્ર સંકલ્પ કે ક્રિયાને ધર્મ ન કહેતા, તેના દ્વારા જો અંતઃકરણની વિશુદ્ધિ પ્રગટતી હોય તો જ તેને ધર્મ કહે છે. ગુણવિકાસ, ગુણરૂચિ, ગુણપરિણતિ, ચિત્તની પ્રસન્નતાને આ ઋજુસૂત્રનય ધર્મ કહે છે. મતિજ્ઞાનના ઉપયોગમાંથી વિકારીભાવો નીકળે અને ચિત્તવિશુદ્ધિ થાય, તો જ તેને આ ઋજુસૂત્રનય ધર્મ ગણે છે. આ ઋજુસૂત્રનય ગુણોના વિકાસમાં ધર્મ એટલે કે અધ્યાત્મ માને છે પણ ગુણોના અહમાં, ગુણોના સંતોષમાં અને પ્રાપ્ત ગુણોમાં પૂર્ણતાની બુદ્ધિરૂપ ધર્મ માનતો નથી.
ઋજુસૂત્રનયથી આગળ વધીને શબ્દનય, મતિજ્ઞાનના ઉપયોગમાં આત્માની ઝલક મળે, શુદ્ધાત્માની સ્વાનુભૂતિ થાય, તો જ તેને ધર્મ કહે છે. અર્થાત્ ચોથાથી માંડીને ઉપર ઉપરના ગુણસ્થાનકની પરિણતિથી પરિણત આચરણાને શબ્દનય ધર્મ કહે છે.
થવા યોગ્ય થવા કાળે થાય છે, એ સમાઘાનવૃત્તિ કર્તુત્વબુદ્ધિને ઓગાળે છે.
