Hem Sangoshthi

Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 14

કા ઠંડા પાની નહિ. ઠંડું, પણ કોના જેવું ? પુત્રાન્તિનવત્ ભોજ રાજા (ઉપમા આપે છે ઃ પોતાના દીકરાના દીકરાને તેડે અને આલિંગન કરે તે જેમ ઠંડું, શાતા ઉપજાવનારું બને, એવું પાણી ઠંડું જોઈએ. અને મધુર વાતસ્ય સંનત્ત્વવત્ - કાલી-ધેલી જબાનમાં બોલતા બાળકના બોલ જેવું મધુર. એમાં એલચી, લવીંગ, તજ વગેરે તેજાના અને મસાલા નાખ્યા હોય- તોશીરાવ પનતસ પૂરસ્ફૂરિા – ગાતી પાટલòસરાસુરક્ષિતં-એ બધાથી સુરભિત.... પાનીયમાનીયતામ્ ...મારે પાણી પીવું છે.’
અને પેલી દાસી...એ પણ કમ નથી. એ પણ રાજાને જવાબ આપે છે. જેના દરબારમાં દાસીઓને પણ સંસ્કૃતબદ્ધ જવાબ આપવાની ટેવ હતી.. ટેવ હતી એટલું જ નહિ ! છૂટ હતી; વિદ્યા ત્યાં જ પાંગરે જ્યાં સ્વતંત્રતા હોય, વિદ્યા અને કળા ઉપર બંધન મૂકો એટલે વિદ્યા અને કળાનું નિધન થાય. અહીં વિદ્યા પાંગરે છે. દાસી બોલે છે
वक्त्रांभोजं सरस्वत्यधिवसति सदा शोण एवा । ऽधरस्ते बाहुः काकुत्स्थवीर्यस्मृतिकरणपटुर्दक्षिणस्ते समुद्रः । वाहिन्यः पार्श्वमेताः क्षणमपि भवतो नैव मुंचंत्यभीक्ष्णं स्वच्छेऽन्तर्मानसेऽस्मिन् कथमवनिपते ! तेऽम्बुपानाभिलाष: ? ||
‘દાસી કહે છે, મહારાજ ! તમને પાણી પીવાનો અભિલાષ થાય ? તેડવુવાનમિત્તાષ: ? બહુ જ શ્લેષમૂલક કાવ્ય છે આ. અને હેમચન્દ્રાચાર્યના ‘કાવ્યાનુશાસન’માં ટાંકવામાં આવેલું કાવ્ય છે. વસ્ત્રા મ્મોનું સરસ્વત્યધિવસતિ સા
તમારા મુખ કમળની અંદર તો સરસ્વતી રમે છે. સરસ્વતી-નદી, ઉત્તર ગુજરાતની અને સરસ્વતી વાણી, ગોળ વાધરસ્તે - શોણ-નદ, અને તમારા હોઠ તો હંમેશા શોણ-લાલ છે, હોઠ શોણ-નદથી છલકાય છે, વાડુ: જાત્મ્યવીર્યસ્મૃતિરળपटुर्दक्षिणस्ते समुद्रः રઘુકુળના તિલક રામ, એનું વીર્ય, એની તાકાત, એના કૌવતની યાદ અપાવનારો તમારો બાહુ – જમણો હાથ-સમુદ્રઃ એક તો મુદ્રાથી યુક્ત છે અને બીજી બાજુ દક્ષિણ સમુદ્ર સુધીની ધરતી તમારા વશમાં છે. જમણો સમુદ્ર તમારો હાથ છે, અને વાહિત્યઃ વાહિની એટલે નદી અને વાહિની એટલે સેના - વાહિની એટલે સેનાની નદીઓ તમારું પડખું એક ક્ષણ પણ મૂકવા તૈયાર નથી. અને એ બધા કરતાંય વધુ મહત્ત્વનું એ છે કે સ્વચ્છેઽન્તમાંનસેઽસ્મન્ – તમારા ચિત્તનું માનસરોવર સ્વચ્છતાથી છલકાઈ રહ્યું છે, ઉભરાઈ રહ્યું છે અને તો પણ રાજન્ ! તમને પાણી પીવાનો અભિલાષ કેમ થાય ?’ આ દાસી બોલે છે...
આ પ્રસંગ સિદ્ધરાજ જયસિંહના મનમાં આ પળે રમી રહ્યો છે ને એ સાથે જ એક Jealousy, એક Curiosity જે કહેવું હોય કહી શકાય, એક ગમ જાગે છે કે આ સંસ્કાર, આ સાહિત્ય મારા ગુજરાતમાં ક્યાં ? કેમ નહિ ? ક્યારે આવે ?
(૧)