Hem Sangoshthi

Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 64

૩૭
ચર્ચામાં નિશ્ચિત પરાજય કરતાં સંદેહ રહેવા દેવો એ વધારે સારું કહેવાય એમાં દોષ આવતો નથી.
હેમચંદ્રાચાર્ય કહે છે કે ધારો કે એવા અપવાદરૂપ પ્રસંગમાં જાતિ (-અસત્ ઉત્તર, ખોટી રીતે દોષ ઊભો કરવા) દ્વારા વાદમાં એમ કરી શકાય તો પણ એના દ્વારા જલ્પને વાદથી જુદા પ્રકાર તરીકે સિદ્ધ કરી શકાય તેમ નથી. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ અને ભાવને અનુસરીને જાતિનો પ્રયોગ વાદમાં કરી શકાય. પરંતુ તેનાથી ભિન્ન કથાપ્રકાર સિદ્ધ થતો નથી.
આમ હેમચંદ્રાચાર્ય વાદના સ્વરૂપ અંગે અનેક રીતે ઊહાપોહ કરીને પ્રસ્થાપિત કરે છે કે જલ્પ અને વિતષ્ઠા જેવા કથાપ્રકારોને સ્વીકારી શકાય નહીં તેથી વાદ એ એક જ કથા પ્રકાર છે એમ સિદ્ધ થાય છે. ૨૩
૨૩. તમન્ ન–વિતëનિરીરને વાદ્ વ : વથાણાં નમતે ત સ્થિતમ્ ! – સ્વોપજ્ઞ વૃત્તિ, પ્ર. મી. ૨-૧-૩૦.