Hem Sangoshthi

Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 87

૬૦
તીર્થંકર દેશના-ઉપદેશ આપે, અને જનો-હજારો, લાખો, કરોડોની સંખ્યામાં તેમના અનુયાયીઓ બને. આ એકવિધતામાં થોડું પરિવર્તન બળદેવ, વસુદેવ અને પ્રતિવાસુદેવનાં કથાઘટકો ઉમેરાતાં આવે. આ કથાઘટકોની નિરૂપણ પદ્ધતિ પણ એક જ પ્રકારની પારંપરિક હોય. પ્રતિવાસુદેવના ચક્રપ્રહારથી વાસુદેવ મૂર્છિત થાય, બળદેવ તેમને ખોળામાં લે. વાસુદેવ ભાનમાં આવે અને પછી તે જ ચક્રથી પ્રતિવાસુદેવનો વધ કરે. આ પ્રમાણેનાં વત્તા ઓછાં પરિવર્તનો સાથે ચરિત્રો આલેખાયેલાં છે. હેમચન્દ્રાચાર્યે જૈન સંસ્કૃતિની પરંપરાએ વારસામાં આપેલી પદ્ધતિને અનુસરીને આ નિરૂપણ કર્યું છે. એટલે પુનરાવર્તનની એકવિધતા આવી છે તે સમજી શકાય તેમ છે. કવિ પોતે, આ એકસૂરીલાપણાથી સભાન છે અને તેથી, તેનો ભંગ કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે, આ પ્રયત્નો તે પરંપરાની સામે.
આ એકવિધતાનો ભંગ કરવાના પ્રયત્નોનો અભ્યાસ પણ અનેક દૃષ્ટિથી થઈ શકે તેમ છે. આપણે ઉપર નોંધ્યુ તેમ તીર્થંકરના જન્મ જેવા પ્રસંગોએ શક્રાદિ દેવતાઓ સ્તુતિ કરે છે. ત્રિષષ્ટિમાં આ સ્તુતિઓનું પણ બાહુલ્ય છે અને એ પણ, એકવિધતાનો ભાગ હોવા છતાં, કવિ કેવી રીતે, આ એકતાનતાને તોડે છે એ પણ અભ્યાસનો રસપ્રદ વિષય બને તેમ છે.
ત્રીજા પર્વના પહેલા સર્ગમાં તીર્થંકર સંભવનાથની ઇન્દ્ર સ્તુતિ કરે છે ઃ नमो भगवते तुभ्यं विश्वनाथाय तायिने । तृतीयतीर्थनाथाय સનાથાય . મદ્ધિમિઃ ॥ ૩-૧-૧૯૮ ज्ञानैस्त्रिभिश्चतुर्भिश्चातिशयैः सहजन्मभिः । નાદ્વિલક્ષળોઽવ્યષ્ટસહસ્રમ્બુનક્ષણઃ || ૧૯૯
सदैव हि प्रमत्तानां प्रमादच्छेदकारणम् । ફર ત્વજ્ઞમળ્યાનું ત્યાળાય માદશમ્ ॥ ૨૦૦ सकलापि श्लाघनीया यामिनीयं जगत्पते । अकलंकतनुर्यस्यामुदगास्त्वं સુધારી | ૨૦૧
देव
त्वद्दर्शनसुधास्वादसंतुष्टचेतसाम् ।
પર્યાપ્ત નીળસુધયાત: પરેખ સુધાંધસામ્ ॥ ૨૦૩