________________
૮૯
ક્રોધ કષાય ઉપર ‘સિંહ અને વ્યાઘ્રની કથા’· માનકષાય ઉપર, ‘ગોધનની કથા’ર, માયા કષાય ઉપર ‘નાગિનીની કથા'' અને લોભ કષાય ઉપર ‘સાગરની કથા’૪ વર્ણવી.
આમ આચાર્ય હેમચંદ્રની દેશના સાંભળીને કુમારપાલ રાજા જૈન ધર્મના સમસ્ત તત્ત્વને જાણીને જૈન ધર્મમાં પારાયણ થયો." અહીં કુમા૨પાલની દિનચર્યાનું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. જે એક આદર્શ શ્રાવકને અનુરૂપ છે.
આ પછી આ ગ્રંથમાં પરકાય-પ્રવેશના નિષેધ ૫૨ વિક્રમાદિત્યની કથા', વિદ્યા પ્રભાવ પર ‘ખપૂટાચાર્યની કથા' વિષય પર વિજય મેળવનાર ‘સ્થૂલભદ્રની કથા', નમસ્કારમંત્રના માહાત્મ્ય ઉપર ‘નંદનની કથા’” અને શુભ ભાવના ઉપર દશાર્ણભદ્ર’૧૦ ની કથા આપવામાં આવી છે.
અંતે સોમપ્રભાચાર્ય કહે છે - અમે ત્રિકાલ શ્રી હેમચંદ્ર મહારાજની અસાધારણ ઉપદેશ-શક્તિની સ્તુતિ કરીએ છીએ કે દિવ્યજ્ઞાનરહિત છતાં જેણે શ્રી કુમારપાલ રાજાને પ્રતિબોધ પમાડયો. ‘રાજાઓને જીવદયા ન હોય' એ સાધારણ કહેવતને જે રાજાએ જિનધર્મને સ્વીકારીને અસત્ય બનાવી, તે કુમારપાલ મહિપતિકોને શ્લાઘનીય ન હોય ? વિચિત્ર વૃત્તાન્તયુક્ત હેમચંદ્રસૂરિ તથા કુમારપાલ મહારાજાનું અદ્ભુત ચરિત્ર રચવાને કોણ સમર્થ થઈ શકે ? તથાપિ તેમના જ ચરિત્રાનુસારે સમુદ્રમાંથી બિંદુની જેમ મેં આ ગ્રંથનો ઉદ્ધાર કર્યો ૧
૧૧
કથા સામગ્રી
આપણે પૂર્વે જોઈ ગયા છીએ કે પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં હેમચંદ્રાચાર્યે કુમારપાલને જૈન ધર્મનો પ્રતિબોધ પમાડવા માટે જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતોના પ્રતિપાદન કરનારી અથવા વિવેચન કરનારી અનેક લોકપ્રચલિત દષ્ટાંત કથાઓ તેમજ કિંવદંતિઓનો સમાવેશ કર્યો છે. આવી કથાસામગ્રી-અનેક કથાઓ, કથાપ્રકૃતિઓ અને કથા-ઘટકોની સાથે સમાનતા ધરાવતી કથા સામગ્રી પ્રાચીન-મધ્યકાલીન, સંસ્કૃત, પ્રાકૃત,
૧. કુમારપાલ પ્રતિબોધ, સોમપ્રભાચાર્યકૃત, પૃ. ૩૯૭-૪૦૮
૨. એજન પૃ. ૪૦૨-૪૦૭
૩. એજન પૃ. ૪૦૭-૪૧૫
૪.
એજન પૃ. ૪૧૫-૪૨૨ ૫. એજન પૃ. ૪૨૨-૪૨૩ ૬. એજન પૃ. ૪૩૭-૪૪૦
Jain Education International
૭. એજન પૃ. ૪૪૩-૪૫૩ ૮. એજન પૃ. ૪૪૩-૪૬૧ ૯. એજન પૃ. ૪૬૧-૪૭૦ ૧૦. એજન પૃ. ૪૭૦-૪૭૬ ૧૧. એજન પૃ. ૪૭૬-૪૭૮
For Private & Personal Use Only
www,jainelibrary.org
