Hem Sangoshthi

Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 70

૪૩ રાગાદિ વૃત્તિઓની મૂર્છાના. (૧૬ ૨-૩) અહીં પણ પદની પુનરાવૃત્તિથી મનની ચંચળતાને આબાદ રીતે પ્રત્યક્ષ કરાવી છે :
ક્ષણ સક્તઃ ક્ષણે મુક્તઃ ક્ષણે કુદ્ધઃ ક્ષણે ક્ષમી,
મોહાદ્યઃ ક્રીડર્યવાહે કારિત કપિચાપલ. ૧૬.૪ “ક્ષણમાં આસક્ત, ક્ષણમાં મુક્ત, ક્ષણમાં કુદ્ધ, ક્ષણમાં ક્ષમાવાન્ – એમ મોહાદિ વૃત્તિઓએ ખેલ કરીને મારી પાસે વાંદરવેડા કરાવ્યા છે.”
પોતાનાં દુષ્કર્મોનો ઘેરો સંતાપ “શિરે અગ્નિ જલાવ્યો” (૧૬.૪) એવી અલંકારોક્તિથી કવિએ પ્રગટ કર્યો છે અને “મારા જેવો કોઈ કૃપાપાત્ર નથી” (૧૬.૦) એમ કહી પોતાની અપાર દીનતા સૂચવી છે. છેવટે, વીતરાગદેવનું શરણું સ્વીકારી “તારો રે તારો” એમ આર્જવપૂર્વક વિનંતી કરી છે. (૧૬ ૭)
સત્તરમાં પ્રકાશમાં ભક્તિ ધર્મોત્સાહનું રૂપ લે છે. દેખીતી રીતે જ, તેથી, અહીં વર્ણવાયેલા સંચારિભાવો સોળમા પ્રકાશ કરતાં જુદા જ છે. અહીં સત્પથનો અનુરાગ, સુકૃતોની અનુમોદના અને વીતરાગ શાસનમાં રહેવાનો સંકલ્પ વ્યક્ત થયાં છે. (૧૭.૧-૫) નિર્મળ ક્ષમાભાવ (૧૭.૬) અને અસંગતા (૧૭.૭)નો મનોભાવ બતાવે છે કે આગળના પ્રકાશ કરતાં અહીં ભક્તમાનસની ઊંચી ભૂમિકા અભિપ્રેત છે. અસંગતાનું ચિત્રણ અસરકારક છે : “એકોડહં નાસ્તિ મે કથિન્ન ચાહમપિ કસ્યચિત.” આ કારણે જ હવે દૈન્ય રહ્યું નથી ને અદૈન્યનો ઉદ્દગાર થાય છે – “તવરૃદ્ઘિશરણસ્ય મમ દૈન્ય ન કિન્શન'. (૧૭.૭) હા, હવે વીતરાગદેવનું શરણ પ્રાપ્ત થઈ ચૂક્યું છે.
વીસમા પ્રકાશમાં ભક્તિભાવની પરાકોટિ સમું આત્મસમર્પણ આલેખાયેલું છે. વીતરાગદેવના નિત્ય દર્શનસુખની અભિલાષા દ્વારા જે પ્રીતિભક્તિ પ્રગટ થઈ છે તે તો આપણા હૃદયને પણ ભીંજવી દે તેવી છે :
તદ્દફત્રકાન્તિજ્યો—ાસુ નિપીતાસુ સુધાસ્વિવ,
મદીયેર્લોચનામો: પ્રાપ્યતાં નિર્નિમેષતા. ૨૦.૫ “સુધા સમી તારા મુખની કાન્તિરૂપી જ્યોજ્ઞાનું પાન કરતાં મારા નયનકમળોને નિર્નિમેષતા પ્રાપ્ત થજો.”
વીતરાગદેવ પ્રત્યેની આસક્તિ – રતિ એ ભક્તિ જ છે, કેમકે એ પુણ્યભાવની પ્રેરક છે :