________________
પ્રવચન નં. ૨
૧૭ પણ નથી, અપ્રમત્ત પણ નથી. પરિણામ માત્રથી આત્મા ભિન્ન છે, તેથી પરિણામનો આત્મા કર્તા નથી. પરનો તો કર્તા નથી. પણ પોતામાં ઉત્પન્ન થતાં પરાશ્રિત કે સ્વઆશ્રિત પરિણામો જે થાય છે તેનાથી આત્મા રહિત હોવાને કારણે તે ભગવાન આત્મા પરિણામનો કર્તા નથી. એટલે કે પરિણામનો જ્ઞાતા જ છે પણ પરિણામનો કર્તા નથી.
પરિણામનો કર્તા નથી એટલે આત્મા અકર્તા છે, અકર્તા છે એટલે જ્ઞાયક જ્ઞાતા જ છે. એમ જ્યારે તેણે પરિણામને જોયા પછી અકર્તાનું લક્ષ ને જોર આવે ત્યારે તેની તંબુદ્ધિ છૂટે છે. કર્તબુદ્ધિ છૂટતાં ત્રિકાળ પોતાનો સામાન્ય ટંકોત્કીર્ણ પરમાત્મા તેની જ સન્મુખ દૃષ્ટિ થાય છે. જ્યારે આત્માના પરિણામ આત્માની સન્મુખ થાય છે ત્યારે કોનાથી વિમુખ થાય છે અને કોની સન્મુખ થાય છે તે પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત પરિણતિ તે જ, એવો જે શુદ્ધાત્મા તે શુદ્ધાત્મા એટલે જ્ઞાયકભાવ, સમસ્ત અન્ય દ્રવ્યના ભાવોથી ભિન્ન પણ સમસ્ત બધા પ્રકારના એટલે અન્ય દ્રવ્ય આત્મદ્રવ્ય સિવાય અનેરા દ્રવ્યો જે છે તેમાં જડકર્મ લેવા, તે જડકર્મના ભાવોથી આત્મા ભિન્ન છે.
રાગના બે પ્રકાર છે એક જીવ સંબંધે ભાવકર્મ અને એક દ્રવ્યકર્મ સંબંધીનું ભાવકર્મ. જ્યાં સુધી થાય છે ત્યાં સુધી બે જગ્યાએ રાગ થાય છે થાય છે ત્યાં સુધી મિથ્યાત્વના પરિણામ બે જગ્યાએ થાય છે. એક તો કર્મના ઉદયમાં જડકર્મમાં એક દર્શનમોહ નામની કર્મની પ્રકૃત્તિ છે. તે જીવના પરિણામમાં નિમિત્ત થાય છે. પોતાના સ્વભાવને ભૂલે ને વિપરીતદશા પ્રગટ કરે ત્યારે તેને કર્મના ઉદયને નિમિત્ત કહેવામાં આવે છે. એટલે કે નિમિત્ત દર્શનમોહકર્મ છે. અને તેના લક્ષે અહીંયા મિથ્યાત્વના પરિણામ અનાદિકાળથી થતાં હતા. એ અનાદિ મિથ્યાષ્ટિ જીવ હવે અન્યદ્રવ્યોના ભાવોથી હું ભિન્ન છું એટલે કે નિમિત્તનું લક્ષ છોડે છે અને ઉપાદાનનું લક્ષ કરે છે પરિણતિ.
શું કહ્યું? કે પરદ્રવ્ય અને પરદ્રવ્યના લક્ષે થતાં રાગાદિભાવો તેમ બે પ્રકાર ન લેવા. પણ અન્ય દ્રવ્યના ભાવો એટલે કે કર્મ જે જડ તેનો જે ભાવ તે ભાવથી મારો આત્મા ભિન્ન છે, તેમ જાણીને તે નિમિત્તનું લક્ષ છોડે છે. નિમિત્તનું લક્ષ છૂટતાં જ નૈમિત્તિક એવા મિથ્યાત્વના પરિણામ બિલકુલ ઉત્પન્ન થતાં નથી, પણ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થઈ જાય છે.
ફરીને, શું કહ્યું? કે આ ભગવાન જે જ્ઞાયક આત્મા જેનું લક્ષ કરતાં સમ્યગ્દર્શન અનુભવ થાય છે. તેવો જે પોતાનો નિજ શુદ્ધઆત્મા તેની વર્તમાન વર્તતી અવસ્થામાં અનાદિકાળથી તે પરદ્રવ્યને નિમિત્તના લક્ષે પ્રવર્તતી હતી પરિણતિ. શુદ્ધ આત્માનું લક્ષ છોડી સમયે-સમયે, શુદ્ધાત્માનું અવલંબન-આશ્રય છોડી અને નિમિત્તના અવલંબનમાં પરિણતિ જતી હતી. હવે તે પરિણતિ જવાનું કારણ એ હતું કે તે પરિણામથી મારો આત્મા
