Book Title: Swami Kartikeyanupreksha
Author(s): Jaychandra Pandit
Publisher: Bharatiya Jain Siddhant Prakashini Samstha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022298/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaamikaartikeyaanuprekssaa| (bhASATIkA) bhASAkAra svargIya paM0 jayacaMdrajI, jypur| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. CR mulamajainagraMthamAlA puSpa 3 TAIN zrIparamAtmane nmH| zrImunisvAmikArtikeya viracita svAmikArtikeyAnaprekSA svargIya paM0 jayacaMdrajI kRta vacanikA sahita / ba jisako gAMdhI harIbhAI devakaraNa eMDasaMs saMrakSita - bhAratIya jainasiddhAMtaprakAzinI saMsthAne dharaNagAMva nivAsI jhUmakarAma bhagavAnasA di0vIsA osavAlakI hai| dravyase prakAzita kiyaa| prathamAvRtti } bhAdrapada vI0 saM0 2447 { nyochAvara // TE Meeowweeeeeews Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakapannAlAla vAkalIvAla, mahAmaMtrI-bhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinIsaMsthA, 8 maheMdravosalena, zyAmabAjAra-kalakattA, A mudrakazrIlAlajaina kAvyatIrtha jainasiddhAMtaprakAzaka pavitra presa, . 8 mahaidavosalena, shyaambaajaar-klkttaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana | dharaNagAMva nivAsI zeTha bhUmakarAma bhagavAnasA digambarI vIsA AsevAla, Ajase cAravarSa pahile ( vI. saM. 2443 ) AThasau rupaye pradAna kara saMsthAke dAnI sahAyaka huye the / yaha rakama unhoMne apane mRtyusamaya jJAnAvaraNIya karmakSayArtha jinavANIke pracArArtha nikAlI thI / tadanusAra " tatvajJAnataraMgiNI" graMtha prakAzita kiyA gayA aura usakI AI nyoMchAMvarase Aja yaha dUsarA prantha sulabhajaina graMthamAlAmeM nikAlA jAtA hai / saMsthAmeM dAna kiye gaye dravyase dAtAkI icchAnusAra graMtha prakAzita kara lAgata mAtra nyochAvarase sarvasAdhAraNako diye jAte haiM aura unakI saMpUrNa dravya uTha Anepara dUsarA grantha chapAyA jAtA hai 1 isaprakAra eka bAra dAna dekara saikar3oM varSoMtaka kuTumbiyoM kI kIrtilatA jIvita rakhanevAle zrImAnako hAyaka ho svapara kalyANa karanA cAhiye / apanI yA apane ' saMsthAke dAnI sa maMtrI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TEEG saMsthAke chape huye bhASATIkA sahita ... uttamocama jaina shaastr| parIkSAmukha ) saMskRtapravezanI-donoM bhAga 1) saMskRtapravezinI-dvitIya bhAga // ) harivaMzapurANa baDe nayIsaralavacanikA4 tasvajJAnataraMgiNI 16 Atmaprabodha subhASitaratnasaMdoha khulepatra 2) . , jildakA makaradhvajaparAjaya-hindImeM kAma aura jinadevakA yuddha kaccI jildakA pakkI jildakA paramAdhyAtmataraMgiNI-saMskRta aura bhASATIkA sahita ( thoDI) hai 2 // jinadattacaritra bhASAvacanikA // ) jildakA . bhArAdhanAsAra sajilda 10 tattvArthasAra 11000 bhASATIkA 4) pAtrakezarIstotra bhASATIkA sahita gommaTasArajI-donoMkAMDa pUrNa, aura labdhisAra kSapaNAsAra sahita khulepatra 4100 pRSTha 5) anyatrayI // ) jildakI my gommaTasArajI-karmakAMDa pUrNa, labdhisAra kSapaNAsArajI, aura bhASA saMdRSTi sahita . 34) cAritrasAra / dUsaroMke chapAye huye graMtha / zAkaTAyana dhAtupATha 4) laMghIyastrayAdi saMgraha / ) vidhavA vivAha khaMDana / vizeSa jAnane ke liye baDA sUcIpatra maMgAkara dekhiye| milanekA patA- zrIlAla jaina, maMtrI-bhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinI saMsthA, 8 maheMdravosa lena, zyAmabAjAra kalakattA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. ( prathama saMskaraNa ) pAThaka mahAzaya ! hamArI icchA thI ki mUla granthakartAkA jIvana ca "ritra yathAzakti saMgraha karake prakAzita kiyA jAya paraMtu yathAsAdhya anveNa karanepara bhI granthakartAkA kucha bhI tathya saMgraha nahiM huvA. vizeSa khedakI bAta yaha hai ki svAmikArtikeya munimahArAja kaunasI zatAbdI meM hue so bhI nirNaya nahiM huvA yadyapi daMtakathAparase prasiddha hai ki ye AcAryavarya vikrama saMvatse do tIna sau varSa pahile huye haiM. paraMtu jabataka koI pramANa na mile isa daMtakathApara vizvAsa nahiM kiyA jA saktA. AcAryoM kI kaI paTTAvalI bhI dekhI gaIM unameM bhI inakA nAma kahIM para bhI dRSTigo* cara nahiM huvA kiMtu isa graMthakI gAthA 394 kI saMskRta TIkA vA bhASA TIkA meM itanA avazya likhA huvA milA ki - " svAmikArttikeya muni koMcarAjAkRta upasarga jIti devaloka pAyA paraMtu kacarAjA kaba huvA aura yaha vAkya kaunase prathake AdhArase TIkAkArane likhA hai so hamako milA nahIM. eka mitrane kahA ki inakI kathA kisI na kisI kathA komeM milegI. paraMtu prastuta samayataka koI bhI kathAkoza hamAre dekhane meM nahiM AyA paraMtu isameM koI saMdeha nahIM ki ye bAlabrahmacArI AcAryazreSTha do hajAra varSase pahile ho gaye haiM. kyoMki isa granthakI prAkRta bhASA va racanAkI zailI vikramazatAbdI ke bane prAkRta pustakoMse bhinna prakArakI hRIM yatra tatra dRSTigata huI. pracalita Adhunika prAkRtabhASA ke vyAkaraNoMmeM bhI - isa grantha ArSaprayogoMkI siddhi bahuta kama milatI hai. isakAraNa mUla pustakako zuddha karanemeM bhI sivAya prAcIna pratiyoMke koI sAdhana prApta nahiM huvA hai / "" Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa pranthameM mUla gAthA 489 haiM jinameM mumukSujanoMke liye prAyaH AvazyakIya saba hI viSaya saMkSipta spaSTatayA varNana kiye gaye haiM. paraMtu mukhyatayA inameM saMsArake duHkha dikhAkara saMsArase virakta honekA upadeza - hai, isakAraNa samasta viSaya dvAdaza anuprekSAke kathana meM hI garbhita karake varNana kiye gaye haiM. mAno ghaDemeM samudra bhara diyA gayA hai| isa graMthapara eka TIkA tA vaidyaka graMthake kattI jagatprasiddha digaMbarajainAcArya vAgbhaTTa viracita hai. jisakA ullekha piTarsanasAhava tathA bUtharasA. hava kI kisI riporTa meM kiyA gayA hai. usake Adi antake zloka chape huye ekavAra hamAre dekhane meM Aye the / dUsarI TIkA-padmanaMdI AcAryakai paTTapara suzobhita traividyavidyAdharaSaDbhASAkavicakravarti bhaTTAraka zubhacandrAcArya sAgavADA paTTAdhIzakRta hai. jisameM aneka prAcIna jainagraMthoM ke pramANoMse 7000 zlokoMmeM vistRtavyAkhyA kI hai. tIsare-kisI mahAzayane prAkRta padoMkI saMskRta chAyA likhI hai. isake sivAya eka prAcIna gurjara bhASAmizrita TippaNiprantha bhI prApta huvA hai. inhI saba graMthoMparase mUla, tathA jayacandrajIkI do bacanikAparase zuddha karake mudraNayaMtradvArA isa graMthakI mulabha prApti kI gayI hai. mUlapAThameM jahAM kahIM pAThAntara thA, kahIM 2 TippaNImeM dikhAyA gayA hai tathA saMskRta TIkAkI pratikA pATha zuddha samajhakara vahI pATha rakkhA gayA hai| yadyapi hamAre kaI mitroMkI sammati thI ki jayacandrakRta vacanikA (bhASATIkA ) DhuDhADIbhASAmizrita purAne DhaMgakI hai. isako vartamAnakI pracalita hiMdIbhASAmeM parivartana karake chApanA ucita hai. parantu hamane aisA nahiM kiyA, kAraNa jainiyoMkA jo kucha hiMdI sAhitya-dharmazAstra, pAralaukika padArthavidyA vA adhyAtma purANAdika haiM ve saba jayapurIbhASA aura Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgarekI prAcIna vrajabhASAke gathapadyameM hI haiM. yadi isa prAcIna hiMdI sA. hityako sarva sAdhAraNameM pracAra nahiM karake sarvathA AjakalakI navIna gaDhI huI bhASAmeM hI anuvAdake gUMtha chapAye jAyage to kahAMtaka anuvAda kiyA jAyagA kyoMki prathama to prAcIna bhASAke gUtha bahuta haiM. dUsare-hamArI kSudrajainasamAjameM aise bahuta kama vidvAna haiM jo prAcIna hiMdI sAhityake samasta viSayoM ke saiMkaDoM gUMthoMkA nayI hiMdImeM anuvAda kara sakte ho. tIsare aisA koI samajhadAra dharmAtmA dhanADhaya sahAyaka bhI to nahIM dIkhatA, jo sabase pahile karane yogya jinavANIke jIrNoddhAra karane meM puNya vA nAmavarI samajhatA ho. jaba samastaprakArake prAcIna hiMdI jainagaMthoMke anuvAdapUrvaka prakAra vita karanekA bartamAnameM koI sAdhana nahIM hai aura upadezakoMke dvArA pAThazAlAyeM sthApana karanekA pracAra baDhAyA jAtA hai to kucha grantha prAcIna bhASAke bhI chApakara sarva sAdhAraNako isa bhASAke jAnakAra kara denA ba. huta lAbha dAyaka ho sakatA hai kyoMki nayI bhASAkai andhoMkI prApti nahIM hogI to prAcIna bhASAkA jJAna honese hastalikhita prAcIna bhASAke graMthoMkI svAdhyAya karake hI hamAre jainIbhAI jJAnaprApti kara sakeMge. paraMtu-yaha bhASA kucha marAThI gujarAtIkI taraha sarvathA pRthaka bhI to nahIM haiM ? hama jahAMtaka vicArate haiM to koI 2 TheTha DhuMDhADI zabda hone tathA dvitIyA paM. camI Adi vibhaktivyavahArakA kiMcinmAtra vibhedarUpa honeke sivAya koI bhI doSa isa bhASAmeM dRSTigocara nahiM hotA. kintu AjakalakI navIna hiMdI bhASAmeM bahubhAga lekhakagaNa va vaMga bhASAke anuvAdakagaNa saMskRta zabdoMkI itanI bharamAra karate haiM ki usa bhASAko pazcimottarapradezake kAzIprayAgAdi mukhya 2 zaharoMke sivAya grAmanivAsI, mAravADI ( rAjapUtAnAnivAsI) gujarAtI Adi koI bhI nahIM samajha sake. aisA doSa isa prAcIna jayapurI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAmeM nahIM hai. kyoMki yaha bhASA bahuta sarala hai tathA isa bhASAke hajAroM graMtha samasta dezoMke baDe 2 jainamaMdiroM meM mojUda haiM tathA baDe 2 zaharoM aura prAmoMkeM paDhe likha jainI bhAI nityazaH svAdhyAya bhI karate rahate haiM. ataeva isa prAcIna bhASAkA anAdara nahiM karake isa bhASAmeM hI pranyoMkA chApanA yuktisaMgata samajhakara isa graMthako navIna bhASAmeM parivartana nahiM kiyA gayA kintu khAsa vidvadvarya paMDita jayacandrajIkI bhASAmeM hI chapAyA hai. paraMtu pramAdavazataH yatra tatra isa bhASAsaMbaMdhI niyamoMkA pAlana nahi huvA ho to jayapura nivAsI vidvadgaNa kssmaakreNge| * mumbayI - jainIbhAiyoMkA dAsa, tA. 1-10-1904 I0 pannAlAla bAkalIvAla. vktvy| isa prathakI pahilI AvRtti nahIM mila sakaneke kAraNa hamane sarva sAdhAraNake hitArtha yaha sulabha saMskaraNa karAyA hai / pahile gAthAoMke nIce chAyA thI vaha isa bAra nahIM chapAI gaI kyoM ki saMskRtajJa thoDAsA hI parizrama karanese gAthAoM dvArA bhI apanA prayojana siddha kara sakte haiM / saMzodhanameM yathAzakti sAvadhAnI rakkhI haiM paM0 jayacaMdajI kRta pIThikA aura viSaya sUcI sAthameM chapAkara pahilI truTi dUra karadI gaI hai| - AzA hai pAThaka gaNa ! isa saMsArake sacce svarUpako batalAnevAle manakI caMcalatAke nivAraka pranthakA svAdhyAya kara vAstavika zAMtikA kAma kreNge| maMtrI. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissysuucii| maMgalAcaraNa anuprekSAoMke nAma madhruvAnuprekSA azaraNAnuprakSA saMsArAnuprekSA aThAraha nAtekI kathA ekatvAnuprekSA anyatvAnuprekSA azucitvAnumakSA AsavAnuprekSA saMvarAnuprekSA nirjarAnuprekSA lokAnuprekSA bodhadurlabhAnuprekSA dharmAnuprekSA. vAraha tapokA kathana aMta maMgala va vaktavya 149 156 252 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piitthikaa| aba yAmeM prathama hI pIThikA likhie hai| tahAM prathama hI maMgalAcaraNa gAyA ekameM kari bahuri gAthA doyameM bA. raha anuprekSAkA nAma kahai haiM / pIche ugaNIsa gAthAmeM a. dhruvAnuprekSAkA varNana kiyA / pIche azaraNa anuprekSAkA varNana gAthA navameM kiyaa| pIche saMsAra anuprekSAkA varNana gAthA viyAlIsameM kiyA hai / tahAM cyAri gati duHkhakA varNana, saMsArakI vicitratAkA varNana, paMca prakAra parAvartana rUpa bhramaNakA varNana hai / bahuri pIche ekatvAnuprekSAkA varNana gAthA chahameM kiyA / pIche anyatvAnuprekSAkA varNana gAthA tInameM kiyaa| pIche azucitvAnuprekSa kA varNana gAthA pAMca meM kiyA hai / pIche prAsrAnuprekSAkA varNana gAthA sAtameM kiyA hai| pIche saMvarAnuprekSAkA varNana gAthA sAtameM kiyA hai / pIche nijarAnuprekSAkA varNana gAthA terAmeM kiyA hai| pIche lokAnuprekSAkA varNana gAthA ekasau aDasaThameM kIyA hai / tahAM yahu loka SadravyanikA samUha hai / so zrAkAzadravya anaMtA hai tAke madhya jIva ajIva dravya hai tAkU loka kahiye hai / so puruSAkAra caudaha rAjU UMcA ghanarUpa kSetraphala kIe tInasai tiyAlIsa rAjU hoya hai| aise kahikari pIchai kayA hai jo yaha jIva ajIva dravyaniteM bharayA hai / tahAM prathama jIva dranyakA varNana kiyA hai| tAke avyANavai jIva samAsa kahe haiM, pIche paryAtinikA varNana hai| bahuri tIna lokameM jo jIva jahAM jahAM base haiM tinakA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNana kari tinakI saMkhyAkA kahI hai tAkA asA bahutva kahyA hai / bahuri prAyu kAyakA parimANa kayA hai| bahuri anyavAdI keI jIvakA svarUpa anya prakAra mAnai haiM, tinikA yukti kari nirAkaraNa kiyA hai| bahuri aMtarAtmA ba. hirAtmA paramAtmAkA varNana kari kahA hai jo aMtaratattva to jIva hai para anya sarva vAhya tattva haiM / aiseM kahi kari jIvanikA nirUpaNa samApta kiyA hai / pIche ajIvakA nirUpaNa hai / tahAM pudgala dravya dharmadravya adharmadravya AkAzakAla dravyakA varNana kiyA hai / bahuri dravyanike paraspara kAraNa kArya bhAvakA nirUpaNa kiyA hai| bahuri kahA hai jo dravya sarva hI pariNAmI dravya paryAyarUpa haiM te anekAnta svarUpa haiM / anekAnta vi. kArya kAraNa bhAva nAhI bane hai| kAraNa kArya vinA kAhekA dravya ? aise kayA hai / bahuri dravya paryAyakA svarUpa kahikari pIche sarva padArthakU jAnanevAlA pratyakSa parokSa svarUpa jJAnakA varNana kiyA hai / va. huri anekAnta vastukA sAdhanevAlA zrutajJAna hai, tAke bheda nava haiM / te vastukU aneka dharmasvarUpa sAdhai haiM tinikA varNana hai| bahuri kahyA hai jo pramANa nayanita vastukU sAdhi mokSamArga* sAdhai haiM aise tatke sunanevAle, jAnanevAle, bhAva. nevAle virale haiM viSayanike vazIbhUta honevAle bahuta haiN| aise kahikari lokabhAvanAkA kathana saMpUrNa kiyA hai / bahuri Age bodhadurlabhAnuprekSAkA varNana aThAraha gAthAnimeM kIyA hai| tahAM nigodate lekari jIva aneka paryAya sadA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ga ) pAyA kare hai / te sarva sulabha haiM / ara samyagjJAna cAritra svarUpa mokSakA mArgakA pAvanA ati durlabha hai / aiseM kahathA hai| Age dharmAnuprekSAkA varNana ekasau chattIsa gAthAmeM hai, tahAM nivai gAthA meM to zrAvaka dharmakA varNana hai / tAmaiM chattIsa gAthA meM to avirata samyagdRSTIkA varNana hai / pIche doya gAthAmeM darzana pratimAkA, ikatAlIsa gAthAmeM vratamatimAkA, tinameM pAMca vrata tIna guNavata, cyAri zikSAvrata aise bAraha vratanikA, doya gAthA meM sAmAyika pratimAkA, chaha gAthA meM proSadha pratimAkA, tIna gAyAmeM sacitta tyAga prati - mAkA, doya gAthAmeM anumati tyAga pratimAkA doya gAthAmeM uddiSTa AhAra tyAga pratimAkA, aiseM gyArA pratimAkA varNana hai / bahuri viyAlIsa gAthAmeM munike dharmakA varNana hai| tahAM ratna trayakari yukta muni hoya udyama kSamA prAdi daza lakSaNa dharmakUM pAlai, tina daza lakSaNakA judA 2 varNana hai / pIche hiMsA dharmakI baDhAI varNana hai / bahuri pheri kahayA hai jo dharma sevanA so puNya phalake arthina sevanA, mokSake arthi sevanA / bahuri zaMkA Adi ATha dUSaNa haiM so dharma meM nAhIM rAkha / nizakita Adi ATha aMga sahita dharma sevanA, tAkA judA judA varNana hai / bahuri dharmakA phala mAhAtmya varNana kiyA hai / aiseM dharmAnuprekSAkA varNana samApta kIyA hai| bahuri Age dharmAnuprekSAkI cUlikA svarUpa bAraha prakAra tapa hai / tinikA judA judA varNana hai / tAkI gAthA ikyAvana haiM / bahuri tIna gAthA meM kartA apanA kartavya pragaTakari anta maMgala kari grantha samApta kiyA hai | sarva gAthA kyArise nive haiM aseM jAnanA / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIparamAtmane namaH svaamikaartikeyaanuprekssaa| ( bhASAnuvAdasahita) bhASAkArakA maMgalAcaraNa / dohaa| prathama RSabha jina dharmakara, sanamati carama jineza / viSanaharana maMgalakarana, bhavatamaduritadineza // 1 // vAnI jinamukhateM khirI, parI gnnaadhipkaan| . akSarapadamaya vistarI, karahi sakala kalyAna // 2 // guru gaNadhara guNadhara sakala, pracura paraMpara aura / vratatapadhara tanunaganatara, baMdoM vRSa ziramaura // 3 // svAmikArtikeyo munI, bAraha bhAvana bhaay| .. kiyo kathana vistAra kari, prAkRtachaMda banAya // 4 // tAkI TIkA saMskRta, karI sughara shubhcndr| . sug2amadezabhASAmayI, karUM nAma jayacandra // 5 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhi honA, kanijarA ti honA ityA padahu paDhAvahu bhavyajana, yathAjJAna manadhAri / karahu nirjarA karmakI, bAra bAra suvicAri // 6 // aiseM devazAstra guruko namaskArarUpa maMgalAcaraNapUrvaka pratijJA kari svAmikArtikeyAnuprekSAnAmA granthakI dezabhASAmaya vacanikA kariye hai| tahAM saMskRta TIkAkA anusAra le, merI buddhisArU gAthAkA saMkSepa artha likhiyegA. tAmeM kahIM cUka hoya tau vizeSa buddhimAna saMvAra lIjiyo / zrImatsvAmikArtikeya nAyA AcArya apane jJAnavairAgya kI vRddhi honA, navIna zrotA janoMke vairAgyakA upajanA tathA vizuddhatA honese pApakarmakaH nirjarA, puNyakA upajanA, ziTAcArakA pAlanA nirvighnata zAstrakI samApti honA ityAdi aneka bhale phala cAhatA saMtA apane iSTadevako namaskArarUpa maMgalapUrvaka pratijJAkari gAthAsUtra kahaiM haitihuvaNatilayaM devaM, vaMdittA tihuaNidapArapujaM / vocchaM aNupehAo, bhviyjnnaannNdjnnnniio||1|| bhAvArtha-tIna bhuvanakA tilaka, bahuri tIna bhuvanake iMdra. nikari pUjya aisA deva hai tAhi maiM baMdikara bhavya jIvanikauM Anandake upajAvanahArI anuprekSA tinahi khuuNgaa| bhAvArtha (1) isa jagaha bhASAnuvAdaka svargIya paM0 jayacandrajIne samasta anthakI pIThikA (kathanakI saMkSipta sUcanikA ) likhI hai so hamane usako yahAM na rakhakara Adhunika prathAnusAra bhUmikAmeM (prastAvanAmeM ) likhA hai| - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahAM 'deva' aisI sAmAnya saMjJA hai so krIDA vijigISA dhuti stuti moda gati kAMti ityAdi kriyA karai tAkauM deva ka. hiye. tahAM sAmAnyaviSai to cAra prakArake deva vA kalpita deva bhI giniye hai. tinita nyArA dikhAneke arthi 'tribhuvanatilakaM' aisA vizeSaNa kiyA tAtai anyadevakA vyavaccheda (nirAkaraNa) bhayA, bahuri tInabhuvamake tilaka indra bhI haiM tiniteM nyArA dikhAvaneke arthi 'tribhuvaneMdraparipUjyaM' aisA vizeSaNa kiyA, yAta tIna bhuvanake indranikari bhI pUjanIka aisA deva hai tAhi namaskAra kiyA, ihAM aisA jAnanA ki aisA devapaNA hat siddha prAcArya upAdhyAya sAdhu ina paMca parameSThIviSe hI saMbhava hai. jAte parama svAtmajanita AnaMda sahita krIDA, tathA karmake jItane rUpa vijigISA, svAtmananita prakAzarUpa dyuti, svasvarUpakI stuti, svarUpaviSa paramapramoda, lokAlokavyAptarUpa gati, zuddhasvarUpakI pravRttirUpa kAnti ityAdi devapaNAkI utkRSTa kriyA so samasta ekadeza vA sarvadezarUpa inihIviSai pAIe hai. tAtai sarvotkRSTa devapanA inihIviSai AyA, tAtai inikoM maMgalarUpa namaskAra yukta hai. 'ma kahiye pApa tAko gAlai tathA ' maMga' kahiye sukha, tAkoM lAti dadAti kahiye de, tAhi maMgala kahiye. so aise devako namaskAra karanete zubhapariNApa ho hai tAteM pApakA nAza ho hai. zAMtabhAvarUpa sukha prApti ho hai, bahuri anupekSAkA sAmAnya artha vArambAra citavana karanA hai / tahAM citavana aneka prakAra hai, tAke karanevAle aneka haiM, tinita nyAre dikhA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baneke arthi 'bhavyajanAnandajananI' aisA vizeSaNa diyA hai. tAH bhavyajIvanike mokSa honA nikaTa AyA hoya tinikai AnandakI upajAvanahArI esI anuprekSA kahUMgA / bahuri yahAM 'anuprekSAH' aisA bahu vacanAMta pada hai so anuprekSA-sA. mAnya citavana eka prakAra hai to hU aneka prakAra hai, tahAM bhavya jIvaniko sunate hI monamArgaviSai utsAha upajai, aisA citavana saMkSepatAkari bAraha prakAra hai, tinakA nApa tathA bhAvanAkI preraNA doya gAthAniviSa kahai haiM / a va asaraNa bhaNiyA saMsArAmegamaNNamasuittaM / Asava saMvaraNAmA nnijjrloyaannupehaao||2|| iya jANiUNa bhAvaha dullaha dhammANubhAvaNANicaM / maNavayaNakAyasuddhI edA uddesado bhnniyaa||3|| bhASArtha-bho bhavya jIva ho ! ete anupreza nAma mAtra jinadeva kaheM haiM, tinahiM jANakAra manavacanakAya zuddha kari Age kaheMge tisaprakAra niraMtara bhAvo. te kauna ? adhruva 1. azaraNa 2 saMsAra 3 ekatva 4 anyatva 5 azucitva 6 aHsrava 7 saMvara 8 nirjarA 9 loka 10 durlabha 11 dharma 12 aise bAraha ! bhAvArtha-ye bAraha bhAvanAke nAma kahe, inakA vizeSa artharUpa kathana to yathAsthAna hoyahIgA / bahuri nAma ye sArthaka haiM, tinikA artha kahA ? adhruva tau anityakoM kahiye / jAmeM zaraNa nAhIM so azaraNa / bhramaNakoM saMsAra kahiye / jahAM dUsarA nahIM so ekatva / jahAM sarvate judA so Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyatva / malinatAkoM azucitra kahiye / jo karmakA bhAvanA so Asrava / karmakA ApanA rokai so saMvara / karmakA kSaranA so nirjarA / jAmeM Sadravya pAiye so loka / atikaThinatAsoM pAie so durlabha / saMsAranai uddhAra karai soM vastusvarUpAdika dharma / isa prakAra inake artha haiN| atha adhruvAnuprekSA likhyate. prathama hI zradhruvAnuprekSAkA sAmAnya svarUpa kahai haiM,-- jaM kiMpivi uppaNNaM tassa viNAso havei NiyameNa / pariNAmasarUveNa vi-Naya kiMpivi sAsayaM aatthi||4|| . bhASArtha-jo kucha upajyA, tAkA niyamakari nAza ho hai. pariNAma svarUpakari kachU bhI zAzvatA nAhI hai. bhAvArtha sarvavastu sAmAnya vizeSasvarUpa haiM. tahAM sAmAnya to dravyako kahiye, vizeSa guNaparyAyako kahiye. so dravya karikaiM to vastuM nityahI hai. bahuri guNa bhI nityahI hai aura paryAya hai so bhanitya hai yAkoM pariNAma bhI kahiye so yahu prANI paryAyabuddhi hai so paryAyakU upajatA vinazatA dekhi harSaviSAda kara hai. tathA tAkU nitya rAkhyA cAhai hai mo isa ajJAnakari vyAkula hoya hai, tAkoM yahu bhAvanA ( anuprekSA ) citavanA yukta hai / jo maiM dravyakari zAzvatA prAtmadravya hauM, bahuri upajai vinazai hai so paryAyakA svabhAva hai, yAmeM harSaviSAda Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) kahA ? zarIra hai so jIva pugalakA saMyogajanita paryAya hai. dhana dhAnyAdika haiM te pudgalake paramANunike skandhaparyAya haiM. so inakai milanA vikuranA niyamakari avazya hai. thirakI buddhi kare hai so yaha mohajanita bhAva hai, tAtaiM vastu svarUpa jAni harSa viSAdAdikarUpa na honA / - mAMgeM isahIko vizeSakara kahe haiM,jammaM maraNeNa samaM saMpajjai juvvaNaM jarAsahiyaM / lacchI viNAsasahiyA iyasavvaM bhaMguraM muNaha // 5 // bhASArtha - bho bhavya ho ! yaha janma hai so tau maraNakari sahita hai, yauvana hai| so jarAkara sahita upajai hai, lakSmI haiM so vinAza sahita upajai hai, aiseM hI sarva vastu kSaNabhaMgura jAnahu. bhAvArtha - jetI avasthA jagata meM haiM, tetI sarva pratipakSI bhAvako liye haiM. yaha prANI janma hoya taba to tAkUM thira mAni harSa karai hai. maraNa hoya taba gayA mAni zoka karai hai. aise hI iSTakI prApti meM harSa, aprAptimeM viSAda, tathA aniSTakI prApti meM viSAda, aprAptimeM harSa kareM hai. so yaha mohakA mAhAtmya hai. jJAnInikoM samabhAvarUpa rahanA / athiraM pariyaNasayaNaM puttakalattaM sumitta lAvaNNaM / gihagohaNAi savvaM NavaghaNaviMdeNa sAritthaM // 6 // bhASArtha - jaise navIna meghake bAdala tatkAla udaya ho-kara vilAya jAMya, teseM hI yA saMsAraviSai parivAra bandhuvarga Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) putra, strI, bhale mitra, zarIrakI sundaratA, gRha, godhana ityAdi samasta vastu thira haiM / bhAvArtha- ye sarva vastu athira jAnikara harSa viSAda nahi karanA / 1 suraghaNutaDivvacavalA iMdiyavisayA subhiccavaggA ya / diTThapaNA savve turayagayarahavarAdIyA // 7 // bhASArtha - yA jagataviSai indriyanake viSaya haiM te indradha nuSa tathA vijalI ke camatkAravat caMcala haiM pahilI dIse pI turaMta vilAya jAya haiM bahuri taise hI bhale cAkaranike samUha haiM bahuri taise hI bhale ghoDe hastI ratha haiM aise sarva hI vastu haiM. bhAvArtha - yaha prANI zreSTha indriyanake viSaya bhale cAkara ghoDe hAthI rathAdika kI prApti kari sukha mAtrai hai, so ye sAre kSaNavinazvara haiM, avinAzI sukhakA upAya karanA ho yogya hai / Age bandhujana kA saMgama kaisA hai so dRSTAMtadvArakari kahaiM haiMpaMthe pahiyajaNANaM jaha saMjoo havei khaNamittaM / baMdhujaNANaM ca tahA saMjoo adhuo hoi // 8 // bhASArtha - jaiseM mArgaviSai pathika jananikA saMyoga kSaNa mAtra hai taiseM hI saMsAraviSai bandhujananikA saMyoga athira hai / bhAvArtha - yaha prANI bahuta kuTumba parivAra pAvai, taba abhimAna kari sukha mAne hai. yA madakari nijasvarUpako bhUlai hai, so yahu bandhuvargakA saMyoga mArgake pathikajana sA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) rikhA hai zIghra hI bichuDai hai. grAviSai saMtuSTa hoya svarUpakUM na bhUlanA. Age dehasaMyogaM prathira dikhAve haiMailAlio vi deho pahANasugaMdhehiM vivihabhakkhaihiM khaNamitteNa vi vihaDaI jalabhario AmaghaDauvva // bhASArtha - dekho yaha deha snAna tathA sugandha vastuni kari saMvArayA huvA bhI tathA aneka prakAra bhojanAdi bhakSyanikari pAlyA huA bhI jalakA bharacA kaccA ghaDAkI nAI kSaNamAtrameM vighaTa jAya hai / bhAvArtha- aise zarIraviSai sthirabuddhi karanA baDI bhUla hai / Age lakSmIkA asthirapaNA dikhAve haiM 7. jA sAsayA Na lacchI cakkaharANaM pi puNNavaMtANaM / sA kiM baMdhei raI iyarajaNANaM apuNNANaM // 10 // bhASArtha - jo lakSmI kahiye saMpadA puNyakarmake udaya sahita je cakravarti tinakaiM bhI zAzvatI nAhI tau anya je purAyaudayarahitaM tathA alpa puNyasahita je puruSa haiM tinasahita kaise rAga bAMdhai ? api tu nAhI bAMdhai. bhAvArtha- yA saMpadAkA abhimAnakara yaha prANI prIti kare hai so vRthA hai / Age yAhI arthako vizeSa kari kahai haiM, - katthavi Na ramai lacchI kulINadhIre vi paMDie sUre / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pujje dhAmma? vi ya surUvasuyaNe mahAsatte // 11 // bhASArtha- yaha lakSmI saMpadA kulavAna dhairyapAna paMDita subhaTa pUjya dharmAtmA rUpavAna sujana mahAparAkramI ityAdi kAhU puruSaniviSaihU nAhI rAcai hai. bhAvArtha- koI jAnegA ki maiM baDA kulakA hUM, mere baDAMkI saMpadA hai, kahAM jAtI hai tathA maiM dhIrajavAna hauM phaisai gamAUMgA. tathA paMDita hauM vidyA. vAna hauM, merI kauna le hai. mokU dehIgA tathA maiM subhaTa haM kaise kAhUko lene ghoMgA. tathA maiM pUjanIka hUM merI kauna le hai. tathA maiM dharmAtmA hoM, dharmaH tau Avai, chatI kahA~ jAya hai.' tathA maiM baDA rUpavAna hoM, merA rUpa dekhi hI jagata prasanna hai, saMpadA kahAM jAya hai. tathA maiM sujana hoM parakA upakArI hoM, kahAM jAyagI; tathA maiM bar3A parAkramI.hoM, saMpadA baDhAUMgA, chatI kahAM jAnai ghoMgA; so yaha sarva vicAra midhyA hai. yaha saMpadA dekhate dekhate vilaya jAya hai. kAhUkI rAkhI rahatI naahii| ___Age kahai haiM jo lakSmI pAI tAkoM kahA kariye loI kahiye hai, tA bhuMjija u lacchI dijau dANaM dayApahANeNa / jA jalataraMgacavalA dotiNNidiNANi ciThei // 12 // ____ bhASArtha-yahu lakSmI jalataraMgasArakhI caMcala hai| jete do tIna dina tAI ceSTA karai hai, vidyamAna hai, teta bhogavo, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) dayApradhAna hoya kari dAna dyo / bhAvArtha- koU kRpaNabuddhi yA lakSmIkUM saMcaya kari thira rAkhyA cAhai tAkUM upadeza hai / jo lakSmI caMcala hai, rahane kI nAhIM, jete thore dina vidyamAna hai, tete prabhuko bhaktinimitta tathA paropakAranimitta dAnakari kharaco tathA bhogavo / ihAM prazna- jo bhogane meM to pApa nipajai hai / bhoganekA upadeza kAhekUM diyA ? tAkA samAdhAna-saMcaya rAkhane meM prathama tau mamatva bahuta hoya tathA koI kAraNa kari vinazai taba viSAda bahuta hoya / zrAsaktapaNe kaSAya tIvra pariNAma malina niraMtara rahe haiM / bahuri bhogane maiM pariNAma udAra rahaiM, malina na rahaiM / udAratAM bhoga sAmagrI kharacai, tAmeM jagata jana kreN| tahAM bhI mana ujjala rahai hai / koI anya kAraNakAra vinazai to viSAda bahuta na hoya ityAdi bhogane meM bhI guNa hoya haiM / kRpaNakai tau kachu hI guNa nAhIM / kevala manakI malinatAko hI kAraNa hai / bahuri jo koI sarvathA tyAga hI kareM to tAkauM bhogane kA upadeza hai nAhIM / jo puNa lacchi saMcadi Na ya bhuMjadi Neya dedi pattesu so appANaM vaMcadi maNuyattaM NiSphalaM tassa // 13 // bhAvArtha - bahuri jo puruSa lakSmIko saMcaya karai hai, prAtranike nimitta na de hai, na bhogave hai, so apane AtmA ko Thage hai / tA puruSakA manuSyapanA niSphala hai vRthA hai / bhAvArtha - jA puruSane lakSmI pAya saMcaya hI kiyA / dAna Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhogameM na kharcI, tAnai manuSyapaNA pAya kahA kiyA, niSphala hI khoyA, pApA tthgaayaa| jo saMciUNa lacchi dharaNiyale saMThavedi aiduure| so puriso taM lacchi pAhANasamANiyaM kuNai // 14 // ____ bhASArtha-jo puruSa apanI lakSmIko ati UMDI pRthivI talameM gADai hai, so puruSa usa lakSmIko pASANasamAna karai hai / bhAvArtha-jaise havelIvI nIvameM pASANa dhariye hai / taiseM yAne lakSmI gADI taba pASANatulya bhaI / aNavarayaM jo saMcadi laJchi Na ya dedi Neya bhujedi appaNiyA vi ya lacchI paralacchisamANiyA tss|| ___ bhASArtha-jo puruSa lakSmIko nirantara saMcaya karai hai, na dAna karai hai, na bhogavai hai, so puruSa apanI lakSmIko parakI. samAna kara hai| bhAvArtha-lakSmI pAya dAna bhoga na kareM hai, tAkai vaha lakSmI pailekI hai| Apa rakhavAlA ( caukIdAra hai ) hai, lakSmIko koU anya hI bhogvaigaa| lacchIsaMsattamaNo jo appANaM dharedi kaTheNa / so rAidAiyANaM kajaM sAdhehi mUDhappA / / 16 / / . ___ bhASArtha-jo puruSa lakSmIviSa Asaktacitta huvA saMtA apane prAtmAko kaSTasahita rAkhai hai, so mRDhAtmA rAjAnikA tathA kuTumbInikA kArya sAdhai hai / bhAvArtha- lakSmIke vikai Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Asaktacitta hoyakari yAke upajAbaneke athi tathA rakSAke artha aneka kaSTa sahai hai, so vA puruSake kevala kaSTa hI phala hoya hai / lakSmI kau~ to kuTuMba bhogavaigA, ke rAjA legaa| jo vaDDhArai lacchi bahuvihabuddhIhiM Neya tidi| savvAraMbhaM kuvvadi rattidiNaM taMpi ciMtavadi // 17 // Na ya muMjadi velAe ciMtAvattho Na suyadi rayaNIye / so dAsattaM kuvvadi vimohido lacchitaruNIe // 18 // * bhASArtha- jo puruSa aneka prakAra kalo caturAI buddhi kari lakSmIne badhAva hai, tRpta na hoya hai, yAke vAste asi. masi kRSyAdika sAraMbha karai hai, rAtidina yAhIke Arambha ko ciMtavai hai, velA bhojana na kareM hai, ciMtAmeM tiSThatA huvA rAtri viSa sovai nAhIM hai so puruSa lakSmIrUpI strIkA moTA huvA tAkA kiMkarapaNA karai hai, bhAvArtha- jo strIkA kiMkara hoya tAko lokaviSai 'mohalyA ' aisA nidhanAma kahai haiM, jo puruSa nirantara lakSmIke nimitta hI prayAsa karai hai so lakSmIrUpI strIkA mohalyA hai| - AgeM jo lakSmIko dharma kAryameM lagAvai tAkI prazaMsA jo vaDaDhamANa lacchiM aNavarayaM dehidhammakajjesa / so paMDiehiM thuvvaditassa vi sahalA have lacchI // 19 // bhASArtha-jo puruSa puNyake udaya kari badhatI jo lakSmI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) tAhi nirantara dharma kAryaniviSai de hai so puruSa paMDitanikari stuti karane yogya hai. bahuri tAhIkI lakSmI saphala hai. mAtrArtha - lakSmI pUjA pratiSThA, yAtrA, pAtradAna, parakA upakAra ityAdi dharmakAryaviSai kharacI huI hI saphala hai, paMDita - jana bhI tAkI prazaMsA kareM haiM / evaM jo jANittA vihaliyaloyANa dhammajuttANaM / Niravekkho taM dehi hu tassa have jIviyaM sahalaM // 20 // bhASArtha - jo puruSa pahile kAA tAko jANi dharmayukta je nirdhana loka haiM, tinake artha prati upakArakI bAMhAsoM rahita hUvA tisa lakSmIko de hai, tAkA jIvana saphala hai / bhAvArtha - apanA prayojana sAdhaneke artha tau dAna denevAle jagata meM bahuta haiM. bahuri je pratiupakArakI bAMchArahita dharmAtmA tathA duHkhI daridra puruSaniko dhana de haiM, aise virale haiM unakA jIvitavya saphala hai / dhAge mohakA mAhAtmya dikhAvai haiMjalavuvvayasAritthaM dhaNajuvvaNa jIviyaM pi pecchaMtA / maNNaMti to viNiccaM aivalio mohamAhappo // 21 // bhASArtha - yaha prANI dhana yauvana jIvanako, jalake buddhabudAsArikhe turata vilAya jAte dekhate saMte bhI nitya mAnai hai so yaha hU baDA aciraja hai. yaha mohakA mAhAtmya bar3A balavAna hai. bhAvArtha- vastukA svarUpa anyathA janAvaneko madapI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) canA jvarAdika roga netravikAra andhakAra ityAdi aneka kAraNa haiM, parantu yaha moha savate balavAna hai, jo pratyakSa vinAzIka vastuko dekha hai, to hU nitya hI manAvai hai. tathA mithyAtva kAma krodha zoka ityAdika haiM te saba mohahIke bheda haiM. e sarva hI vastu svarUpaviSe anyathA buddhi karAve haiN| prAgeM yA kathanako saMkoce haiMcaiUNa mahAmohaM visaai suNiUNa bhaMgure savve / NivvisayaM kuNaMha maNaM jeNa suhaM uttamalahai // 22 // bhASArtha-bho bhavya jIva ho ! tuma samasta viSayanikU vinAzIka suNakari, mahA moha ko choDakari, apane manakU viSayanita rahita kariha, jAte uttama sukhako pAvo. bhAvArthapUrvokta prakAra saMsAra deha bhoga lakSmI ityAdika athira di. khAye tinakU suNikari apanA manakU viSayanita chuDAya ayira bhAvaigA so bhavya jIva siddhapadake sukhakoM paavaigaa.| - --:--:-- atha azaraNAnuprekSA likhyate. tattha bhave kiM saraNaM jattha suriMdANa dIsaye vilo| hariharabaMbhAdIyA kAleNa kavaliyA jattha // 23 // bhASArtha-jisa saMsAraviSa devanike indranikA vinAza dekhiye hai bahura jahAM hari kahiye nArAyaNa, hara kahiye rudra, brahmA kahiye vidhAtA Adi zabda kara baDe 2 padavIdhAraka Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) sarvahI kAlakari prase, tisa saMsAraviSe kahA zaraNA hoya ! kichU bhI na hoya. bhAvArtha-bharaNA tAkU kahiye jahAM apanI rakSA hoya, so saMsArameM jinakA zaraNA vicAriye te hI kAla-pAya naSTa hoya haiM. tahAM kAhekA zaraNA? - Age yAkA dRSTAnta kahai haiM,siMhassa kame paDidaM sAraMgaM jaha Na rakkhade ko vi| taha miccuNA ya gahiyaM jIvaM piNa rakkhade ko vi|| bhASArtha-jaise vanaviSa siMhake pagataleM paDayA jo hiraNa, tAhi koU bhI rAkhanevAlA nAhI, taiseM yA saMsArameM kAlakari grahayA jo prANI, tAhi kou bhI rAkhi sakai nAhI. bhAvArtha-udyAnameM siMha mRgakU pagataleM de, tahAM kauna rAkhai ? taiseM hI yaha kAlakA dRSTAMta jaannaa| - AgeM yAhI arthakU dRr3ha karai haiM,-' jai devo vi ya rakkhai maMto taMto ya khettpaaloy| miyamANaM pi maNussaM to maNuyA akkhayA hoti 25 ___ bhASArtha-jo maraNa* prApta hote manuSyakU koI deva maMtra taMtra kSetrapAla upalakSaNate loka jinakU rakSaka mAna, so sarvahI rAkhanevAle hoMya tau manuSya akSaya hoya. koI bhI mare nAhI. bhAvArtha-loka jIvaneke nimitta devapUjA maMtrataMtra oSadhI Adi aneka upAya karai hai paraMtu nizcaya vicAriye Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) to koI jIvita dIse nAhI. vRthA hI mohakari vikaer upajAvai hai / mAgeM yAhI arthako bahuri dRDha kareM haiM, - aibalio vi raudo maraNavihINo Na dIsae ko vi| rakkhijjato visayA rakkhapayArehiM vivihehiM // 26 // 'bhaSArtha - isa saMsAraviSai ati balavAna tathA atiraudra bhayAnaka bahuri aneka rakSAke prakAra tinakari nirantara rakSA kIyA hUvA bhI maraNarahita koI bhI nAhIM dIkha hai, 'bhAvArtha- aneka rakSA ke prakAra gaDha koTa subhaTa zastra Adi upAya kIjiye parantu maraNateM koU vacai nAhIM / sarva upAya viphala jAya haiM / 1 AgeM zaraNa kalpai tAkUM ajJAna batAye haiMevaM pecchato vi hu gahabhUyapisAya joiNI jakkhaM / saraNaM maNNai mUDho sugADhamicchattabhAvAdo // 27 // bhASArtha - aiseM pUrvoktaprakAra zaraNa pratyakSa dekhatAbhI mUDha jana tIvramidhyAtvabhAvateM sUryAdi graha bhUta vyaMtara pizAca yoginI caMDikAdika yakSa maNibhadrAdika inahi zaraNA mAneM hai / bhAvArtha - bahu prANI pratyakSa jAga hai jo maraNa ko U bhI rAkhaNahArA nAhIM, toU grahAdikakA zaraNa kalpai hai, so yaha tIvramithyAtvakA udayakA mAhAtmya hai / Age maraNa hai so prAyu kSayateM hoya hai yaha kahai haiMAyukkhayeNa maraNaM AuM dAUNa sakkade ko vi / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) tamA deviMdo vi ya maraNAu Na rakkhade ko vi 28 bhASArya-jAte Ayukarmake kSayatai maraNa hoya hai bahuri Ayu karma koI* koI deneko samartha nAhI, tAtai devanakA indra bhI maraNa" nAhiM rAkha sakai hai. bhAvArtha-maraNatai Ayu pUrNa huvA hoya; bahuri ghAyu koI kAhUko dene samartha nAhIM taba rakSA karanevAlA kauna ? yaha vicAro! ___ AgeM yAhI arthakU dRDha karai haiM,appANaM pi cavaMtaM jai sakkadi rakkhi, suriMdo vi| to kiM chaMDadi saggaM savvuttamabhoyasaMjuttaM // 29 // bhASArtha- jA devanakA indrahU pApako cayatA [ marate huye ] rAkhaneko samartha hotA to sarvottama bhoganikari saMyukta jo svargakA vAsa, tA* kAheko chor3atA ? bhAvArtha-sarva bho. ganikA nivAsa apanA vaza calate kauna choDai ? ___ bhAgeM paramArtha zaraNA dikhAvai haiMdasaNaNANacaritaM saraNaM sevehi prmsddhaae| aNNaM kiM pi Na saraNaM saMsAre saMsaraMtANaM // 30 // ___bhASArtha-he bhavya ! tU pama zraddhAkari darzana jJAna cAritrasvarUpa zaraNA sevana kari / yA saMpAraviSai bhramate jIvani anya kachU bhI zaraNa nAhIM hai / bhAvArtha-samyagdarzana jJAna caritra apanA svarUpa hai so ye hI paramArtharUpa [ vAstavameM ] zaraNA hai / anya sarva azaraNA haiN| nizcaya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... . . ( 18 ) zraddhAnakari yahu hI zaraNA pakaDo, aisA upadeza hai| zrAgeM isahIko dRDha kareM haiM,appANaM pi ya saraNaM khamAdibhAvehiM pariNadaM hodi tivvakasAyAviTTho appANaM haNadi appeNa // 31 // . bhASArtha-jo ApakU kSamAdi dazalakSaNarUpa pariNata karai, so zaraNA hai / bahuri jo tIbrakaSAyayukta hoya hai so Apakari zrApakU haNa hai / bhAvArtha-paramAratha vicAriye to ApakU ApahI rAkhanevAlA hai, tayA Apa hI ghAtanevAlA hai| krodhAdirUpa pariNAma kara hai, taba zuddha caitanyakA ghAta hoya hai / bahuri kSamAdi pariNAma karai hai, taba ApakI rakSA hoya hai| inahI bhAvanisoM janmamaraNa rahita hoya avinAzI pada prApta hoya hai| - dohA / vastusvabhAvavicArateM, zaraNa ApakU aap| vyavahAre paNa paramaguru, avara sakala saMtApa // 2 // iti azaraNAnuprekSA samAptA // 2 // atha saMsArAnuprekSA likhyte| - prathamahI doya gAthAnikari saMsArakA sAmAnya svarUpa eka cayadi sarIraM aNNaM giNhedi NavaNavaM jiivo| puNu puNu aNNaM aNNaM giNhadi muMcedi bahuvAraM // 32 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U ( 19 ) ekkaM jaM saMsaraNaM NANAdehesu havadi jiivss| so saMsAro bhaNNadi micchakasAyehiM juttassa // 33 // . bhASArtha--mithyAtva kahiye sarvathA ekAntarUpa vastuko zraddhanA, bahuri kaSAya kahiye krodha mAna mAyA lobha inakari yukta yaha jIva, tAkaiM jo aneka deha niviSai saMsaraNa kahiye bhramaNa hoya, so saMsAra kahiye / so kaise ? so hI kahiye hai| eka zarIrakU choDai anya grahaNa karai pheri navA grahaNakari pheri tAkU choDi anya grahaNa kara aise bahutabAra grahaNa kiyA kara so hI saMsAra hai / bhAvArtha-zarIranai anya zarIrakI prApti hovo karai so saMsAra hai| AgeM aise saMsAravirSe saMkSepa kari cAra gati haiM tathA aneka prakAra duHkha haiM / tahAM prayama hI narakagativiSa duHkha, hai, tA* chaha gAthAnikari kahai haiMpAvodayeNa Narae jAyadi jIvo sahedi bahudukkhaM / paMcapayAraM vivihaM aNovamaM aNNadukkhehiM // 34 // bhASArtha-yaha jIva pApake udayakari narakabiSa upajai hai tahAM anekabhAMtike paMcaprakArakari upamAte rahita aise bahuta duHkha sahai hai / bhAvArtha-jo jIvanikI hiMsA karai hai, jhUTha bolai hai, paradhana harai hai, paranAri taka hai, bahuta AraMbha karai hai, parigrahavirSe Azakta hoya hai, bahuta krodhI, pracura bhAnI, ati kapaTI, ati kaThora bhASI, pApI, cugala, kRpaNa, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) devazAstragurukA niMdaka, adhama, dubuddhi, kRtaghnI, bahu zoka duHkha karanehIkI prakRti jAkI, aisA hoya so jIva, mari. kari narakaviSai upajai hai, aneka prakAra duHkhakU sahai hai| . bhAge Upari kahe je paMcaprakAra duHkha tinakU kahai haiM,asurodIriyadukkhaM sArIraM mANasaM tahA vivihaM / khittunbhuvaM ca tivvaM aNNoNNakayaM ca pNcvihN||35|| bhASArtha-asurakumAra devanikari upajAyA duHkha, bahuri zarIrahIkara nipajyA bahuri manakari bhayA, tathA aneka pra. kAra kSetrasoM upajyA, bahuri paraspara kiyA huvA aiseM pAMca prakAra duHkha haiM / bhAvArtha-tIsare narakatAI to asurakumAra deva kutUhalamAtra jAya haiM, so nArakInakoM dekhi paraspara la. DAvai haiM. anekaprakAra duHkhI karai haiM. bahari nArakInakA zarIrahI pApake udayateM skyameva aneka roganisahita burA ghinAvanA duHkhamayI hoya hai. bahuri citta jinake mahAkrUra duHkharUpa hI hoya haiM. bahuri narakakSetra mahAzIta uSNa durgandha aneka upadrava sahita hai. bahuri paraspara vairake saMskArateM chadana bhedana mArana tADana kuMbhIpAka Adi karaiM haiM . vahAMkA duHkha upamArahita hai| zrAgeM yAhI duHkha kA vizeSa kahai haiM,chijai tilatilamittaMbhiMdijai tilatilaM taraM sayalaM bajaggie kaDhijai Nihippae pUryakuMDami // 36 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) bhASArtha - jahAM tila tilamAtra chediye hai bahuri zakala kahiye khaMDa tinakuMbhI tiLatilamAtra mediye hai. bahuri vajrAziviSai pacAiye hai. bahuri rAdhake kuMDa viSai kSepiye hai / iccaivamAi dukkhaM jaMNarae sahadi eyasamayamhi / taM. sayalaM vaNNetuM Na sakkade sahasajIhopi // 37 // bhASArtha - iti kahiye aiseM evamAdi kahiye pUrva gAthA meM kahe tinakUM yadi dekAreM je duHkha, te naraka viSai eka kAla jIva sahai hai, tinako kahaneko jAke hajAra jIbha haoNpa so bhI samartha na ho hai. bhAvArtha - yA gAthAmeM narakake du:khanikA vacana agocarapaNA kA hai / bahuri kahai haiM narakakA kSetra tathA nArakInake pariNAma duHkhamayI haiM / savvaM pihodi ye khittasahAveNa dukkhadaM asuhaM / kuvidA vi savvakAlaM aNNuNNaM hoMti NeraiyA // 28 bhASArtha - narakaviSai kSetra svabhAva kari sarva hI kAraNA duHkhadAyaka haiM, azubha haiM. bahuri nArakI jIva sadA kAla paraspara krodha rUpa haiM. bhAvArtha - kSetra to svabhAva kara duHkharUpa hai hI. bahuri nArakI paraspara krodhI huvA saMtA vaha vAkUM mArai, vaha vAkUM mAre hai. aiseM niraMtara duHkhIhI rahe haiN| aNabhave jo suyaNo so vi ya Naraye haNei aikuvido evaM tibvavivAgaM bahukAlaM visahade duHkhaM // 39 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) bhASArtha-pUrva bhavavi jo sajjana kuTaMbakA thA, sobhI .yA narakavi krodhI huvA ghAta kareM hai. yA prakAra tIvra hai vipAka jAkA aisA duHkha bahuta kAlaparyaMta nArakI sahai hai. bhAvArtha-aise duHkha sAgarAM paryanta sahe haiM Ayu pUrI kiye vinA tahAtai nikasanA na ho hai| ... Age tirvaJcagatisaMbandhI duHkhaniko sADhe cyAri gAthAnakari kahai haiM,tatto NIsariUNaM jAyadi tiraesu bahuviyappesu / tattha vi pAvadi duHkhaMgabbhe vi ya cheyaNAdIyaM // 4 // .. bhASArtha-tisa narakateM nikasikari aneka bheda bhinna je tiryaca, tinaviSa upajai hai. tahAM bhI garbhaviSai duHkha pAvai hai. api zabda sammUrchana hoya chedanAdikakA duHkha pAvai hai| tiriehiM khajamANo duTThamaNussehiM haNNamANo vi / savvattha visaMtaTTho bhayadukkhaM visahade bhiim||41|| . bhASArtha- tisa tiyacagativiSa jIva siMhavyAghrAdikakari bhakhyA hUvA tathA duSTa manuSya mleccha vyAdha dhIvarAdika. kari mArayA hUvA sarva jAyagAM.trAsa yukta hUvA raudrabhayAnaka duHkhakU vizeSa kari sahai hai| aNNuNNaM khajjatA tiriyA pAvaMti dAruNaM dukkhaM ! mAyA vi jattha bhakkhadi aNNo ko tattha rkkhedi|| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) bhASArtha- jisa tiryaMcagativiSai jIva paraspara khAyA huvA utkRSTa dukha pAvai hai. vaha bAkU khAya, vaha vAkU khAya, jahAM jisake garbha meM upajyA aisI mAtA bhI putrakU bhakSaNa kara jAya tau anya kauna rakSA karai ? tivvatisAe tisido tivvavibhukkhAi bhukkhido saMto tivvaM pAvadi dukkhaM uyarahuyAsehiM ddjhNto||43|| ... bhASArtha-tisa tiryaMcagativi. jIva tIna vRSAkari tisAyA tIvra kSudhAkara bhUkhAsaMtA udarAnikari jalatA tIvra duHkha pAvai hai| - bhAgeM isako saMkoce haiM,evaM bahuppayAraM dukkhaM visahedi tiriyjonniisu| tatto NIsaraUNaM laDiapuNNo Naro hoi // 44 // .. ___ bhASArtha-aise pUrvoktamakAra tiryaMcayonivirSe jIva a neka prakAra dukhakU pAvai hai tAhi sahai hai. tisa tiyacagatita nIsara manuSya hoya tau kaisA hoya-labdhi aparyApta, jahA~ paryAH / siMpUre hI na hoya / ____ aba manuSyagativiSai duHkha hai tinakU bAraha gAthAnikari so prathama hI garbhaviSa upajai tAkI avasthA haiM haiN| aha gabbhe vi ya jAyadi tattha vi NivaDIkathaMgapaccaMgo visahadi tivvaM dukkhaM NiggamamANo vi joNIdoM 45 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) bhASArtha - athavA garbhaviSai bhI upajai to tahAM bhI bhele sakuci rahe haiM hastapAdAdi aMga tathA aMgulI Adi pratyaMga jAke, aisA hUvA saMtA dukha sa hai hai. bahuri yonita nIsarA tIvra duHkhakU sahai hai | bahuri kaisA hoya so kahaiM haiM. bAlopi piyaracatto para ucchiTTeNa baDDhade duhido / evaM jAyaNasIlo gamedi kAlaM mahAdukkhaM // 46 // ! bhASArtha - garbha nIsarayAM pIche bAla avasthA meM hI mAtA pitA mara jAMya taba parAI auThikari ( ucchiSTase ) badhyA saMtA mAgaNehIkA svabhAva jAkA aisaiM duHkhI huvA saMtA kAla gayA hai / bahuri ka haiM yaha pApakA phala haipAveNa jaNo eso dukkammavasena jAyade savvo / puNaravi karedi pAva Na ya puNNaM ko vi ajjedi // 47 // bhASArtha - yaha loka jana sarva hI pApake udayateM asAtA vedanIya nIca gotra azubha nAma AyuH Adi duSkarma tAke vazarteM aise duHkha sa haiM haiM. toU pheri pApa hI kareM haiM. pUjA dAna vrata tapa dhyAnAdi lakSaNa purAyako nAhI upajAvai haiM, yaha baDA ajJAna hai / viralo ajjadi puSNaM sammAdiTThI vaehiM saMjutto / sabasamabhAve sahiyo giMdaNagarahAhi saMjutto // 48 // * Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) bhAvArtha-samyagdRSTi kahiye yathArtha zraddhAvAna bahuri muni zrAvakake vratanikari sahita, tathA upazama bhAva kahiye maMda . kasAyarUpa pariNAma, tathA niMdana kahiye apane doSa ApakI yAdi kari pazcAtApa karanA, garhaNa kahiye apane doSa gurujanake nikaTa kahaNA ini doUnikari saMyukta aisA jIva pu. gyaprakRtinakU upajAvai hai. so aisA viralA hI hai| .. Age kahai haiM puNyayuktakeM bhI iSTaviyogAdi dekhiye hai| puNNajudassa vi dIsai iMTThavioyaM aNi?saMjoyaM / bharaho visAhimANo parijao lahuyabhAyeNa // 49 // ___ bhASArtha-puNyaudayasahita puruSakai bhI iSTaviyoga aniSTa saMyoga dekhiye hai. dekho abhimAna sahita bharata cakravartI bhI choTAbhAI jo bAhuvalI tAsU hArayo. bhAvArya-koU jAnegA ki ninike baDA puNyakA udaya hai tinikU to sukha hai so saMsArameM to sukha kAhUkU bhI nAhI. bharata cakravartIsArikha bhI apamAnAdikari duHkhI hI bhaye to auranikI kahAbAta? ... AgeM yAhI arthako dRDha karai haiMsayalaTThavisahajoo bahupuNNassa viNa svvdohodi| taM puNNaM piNa kassa visavvaM je NicchidaM lahadi 5. bhASArtha-yA saMsArameM samasta je padArtha, teI bhaye viSaya kahiye bhogya vastu, vinikA yoga baDe puNyavAnakU bhI soMgapaNe nAhI mila hai. aisA puNya hI nAhI hai jAkara sarva Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) hI manovAMchita mile. bhAvArtha-baDe puNyavAnakai bhI vAMchita bastumeM kichu kamatI rahai, sarva manoratha to kAhUke purai nAhIM taba sarva sukhI kAherauM hoya ? kassa vi Natthi kala ahava kalacaM Na puttasaMpattI aha tesiM saMpattI taha vi saroo have deho // 51 // bhASArtha-koI manuSyakai to strI nAhIM hai. koI kai jo strI hai tau putrakI prApti nAhIM hai. koI kai putrakI prApti hai to zarIra rogasahita hai| aha NIroo deho to dhaNadhaNNANaNeya smptti| aha dhaNadhaNNaM hodi huto maraNaM jhatti Dhukkei // 52 // ___bhASArtha-jo koIkai nIroga deha bhI ho to dhana dhAnya kI prApti nAhIM hai. jo dhana-dhAnyakI bhI prApti ho jAya to zIghra maraNa hoya jAya hai| kassa vi duddakalitvaM kassa vi duvvasaNavasaNio putto kassa vi arisamabaMdhU kassa viduhidA viduccariyA // ___ bhASArtha-yA manuSyabhadameM koIkai to strI durAcAriNI hai. koIkai putra yuvA Adika vyasanoMmeM rata hai, koIkai zatru samAna kalahI bhAI hai. koIkai putrI durAcAriNI hai / kassa vi maradi suputto kassa vi mAhilA viNassade iTThA karasa viaggipalivaMgihaM kuDaMbaMca Dajhei 54 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) . bhASArtha-koIkai to bhalA putra mari jAya hai, koIkai iSTa strI marijAya hai. koIkai ghara kuTumba sarva hI agni kari bali jAya hai| evaM maNuyagadIe NANA dukkhAiM visahamANo vi / Na vi dhamme kuNadi maiM AraMbhaM Neya paricayai // 55 // ___ bhASArtha--aiseM pUrvokta prakAra manuSya gativiSa nAnAprakAra duHkhanikU sahatA bhI yaha jIva dharmaviSai buddhi nAhIM karai hai. pApArambhakU nAhIM chor3e hai|| sadhaNo vi hodi NidhaNodhaNahINotaha ya Isarohodi rAyA vihodi bhicco bhicco vi ya hodi NaraNAho // bhASArtha-dhanasahita tau nirdhana hoya hai taisaiM hI nidhana hoya so Izvara ho jAya hai. bahuri rAjA hoya so to kiMkara hoya jAya hai aura kiMkara hoya so rAjA hoya jAya hai / sattU vi hodi mitto mitto viya jAyade tahA sttuu| kammavivAyavasAdo eso saMsArasambhAvo // 57 // - bhASArtha-karmake udayake vazateM vairI hoya so tau mitra hoya jAya hai. bahuri mitra hoya so vairI hoya jAya hai. yaha saMsArakA svabhAva hai. bhAvArtha-puNyakarmake udayate vairI bhI mitra hoya jAya ara pApakarmake udaya mitra bhI zatru hoya jAyaH saMsArameM kama hI balavAna hai| Age devagatikA svarUpa kahai haiM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) aha kahavi havadi devo tassa ya jAyedi mANasaM dukkhaM daLUNa mahaddhINaM devANaM riddhisaMpattI // 58 // ___ bhASArtha-athavA baDA kaSTa kari devaparyAya bhI pAvai to tAkai baDe Rddhike dhAraka devanikI Rddhi sampadA dekhikari mAnasIka duHkha upajai hai| iTThaviogaM dukkhaM hodi mahaddhINa visayataNhAdo / visayavasAdo sukkhaM jesiM tesiM kuto tittI // 59 // ' bhASArtha-mahardika devanakai bhI iSTa Rddhi devAMganAdikA viyoga hoya hai, tAsaMbaMdhI duHkha hoya haiM. jinakai viSayanike AdhIna sukha hai tinakai kAherauM tRpti hoya ? tRSNA vadhatI hI rhai| Agai zArIrika duHkhauM mAnasIka duHkha baDA hai aiseM kahai haiN| sArIriyadukkhAdo mANasadukkhaM havei aipurN| . mANasadukkhajudassa hi visayA vi duhAvahA huMti // __ bhASArtha-koI jAnaigA zarIrasaMbaMdhI duHkha baDA hai mAnasika duHkha tuccha hai, tAkU kahai haiM, zArIrika duHkhate mAnasika duHkha ati pracura hai baDA hai. dekho ! mAnasIka duHkha sahita puruSakai anya viSaya bahuta bhI hoya to duHkha upabhAvana hAre dIsaiM. bhAvArtha-manakI ciMtA hoya taba sarva hI sAmagrI duHkharUpa bhAsai / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 29) devANaM pi ya sukkhaM maNaharavisaehiM kIrade jadihI viSayavasaM je sukkhaM dukkhassa vi kAraNaM taM pi // 61 bhASArtha-pragaTapaNai jo devanikai manohara viSayanikari sukha vicAriye to sukha nAhIM hai. jo viSayanike prAdhIna sukha hai so duHkhahIkA kAraNa hai. bhAvArtha-anya nimittate sukha mAniye so bhrama hai, jo vastu sukhakA kAraNa mAniye hai sohI vastu kAlAntarameM duHkhakU kAraNa hoya hai| . AgeM aise vicAra kiye kahUM bhI sukha nahIM aisA kahai haiM. evaM suTTha-asAre saMsAre dukkhasAyare ghore / kiM kattha vi atthi suhaM viyAramANaM sunniccydo|| bhASArtha-aise sarva prakAra asAra jo yaha duHkhakA sAgara bhayAnaka saMsAra, tAviSai nizcayayakI vicAra kIjiye kichu kahUM sukha hai ? api tu nAhIM hai. bhArtha-cAragatirUpasaMsAra hai tahAM cAri hI gati duHkharUpa haiM, taba sukha kahAM? bhAgeM kahai haiM jo yahu jIva paryAya buddhi hai jisa yonimaiM upajai tahAM hI sukha mAnale hai| dukkiyakammavasAdo rAyA vi ya asuikIDao hodi tattheva ya kuNaI raiM pekhaha mohassa mAhappaM // 6 // bhAvArtha-jo prANI ho tuma dekho mohakA mAhatmya, ki pApake vaza" rAnA bhI marakari viSTha kA kADA jAya upaje hai sau tahAM hI rati mAna hai krIDA karai hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( '30 ) Age kahai haiM ki yA prANIka eka hI bhavaviSai aneka saMbaMdha hoya haiM to vi bhAo jAo soviya bhAo vi devaro hodi / mAyA ho savatI jaNaNo viya hoi bhattAro 64 eyami bhave ede saMbaMdhI hoMti eyajIvassa / aNNave kiM bhaNNai jIvANaM dhammahidANaM 65 bhASArtha - eka jIva eka bhavaviSai etA saMbandha hoya hai aau dharmarahita jIvanikai anya bhava viSai kahA kahiye ? te saMbandha kauna kauna ? so kahiye hai. putra tau bhAI hUvA bahuri jo bhAI thA so hI devara bhayA. bahuri mAtA thI so sauti bhaI bahuri pitA thA so bharatAra huvA. patA sambandha vasa ntatilakA vezyA aru ghanadevake aru kamalA ke aru varuNakai hUvA vinikI kathA granthAntarateM likhiye hai-eka bhavameM aThAraha nAtekI kathA / 6 mAlavadeza ujjayanIviSai rAjA vizvasena. tahAM sudatta nAma zreSThI basai, so solaha koTi dravyako dhanI. so vasantatilakAnAma vezyAsUM Azakta hoya tAhi gharameM ghAlI. so garbhavatI bhaI. taba rogasahita deha bhaI taba gharameM kADhi daI. basantatilakA Apake gharahImeM putra putrIko jugala jAyo / so vezyA kheda khinna ho, tini doU bAlakanikUM jude jude ratna kambala meM lapeTi putrIko to dakSiNa daravAje kSepI. so tAM prayAga nivAsI vijArene lekara apanI strIko sauMpI... Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamalA nAma dharayo / bahuri.putrako uttara dizAke daravAje khepyo tahAM sAketapurake eka subhadranAma viNajAraine apanI strI suvratAko sauMpyo. dhanadeva tAko nAma dharayo. bahuri pUrvopArjita karmake vazateM dhanadeva ara kamalAke sAtha vivAha hUvo. strI bharatAra bhayA. pIche dhanadeva viNaja nimitta ujjayinI nagarI gayA. tahAM basantatilakA vezyAnaM lubdha hUvA. taba tAke saMyogate vasantatilakAkai putra hUvA, 'varuNa'. nAma dharathA. bahuri eka divasa kamalA muninai sambandha pUchayA. munine yAkA sarva sambandha kahyA / inakA pUrvabhavavarNana. __ isI ujjayinI nagarI viSa somazarmA nAmA brAhmaNa, tAkai kAzyapI nAmA strI, tinakai agnibhUta somabhUta nAma doya putra hue. te doU kahI paDhakara bhApate hute. mArgameM jinadattamuniko tAkI mAtA jo jinamatI nAmA arjikA so zarIra samAdhAna pUchatI dekhI-bahuri jina bhadranAmA munikU mubhadrA nAma AryikA putrakI bahU thI sozarIra samAdhAna pUchatI dekhii| tahAM doU bhAIne hAsya karI ki taruNakai tau vRddha strI aru vRddhakai taruNI strI-vidhAtA achyA viparIta racyA. so hAsyake pApa" somazarmA to vasantatilakA huI. bahuri agni bhUti somabhUti donUM bhAI marakari basantatilakAke putra putrI yugala bhaye / tinake kamalA aru dhanadeva nAma pAyA. bahuri kAzyapI brAhmaNI vasantatilakAkai dhanadevake saMyogate varuNa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) nAma putra huvA. aise sarva sambandha suNakari kamalAkoM jAti smaraNa havA, tava ujjayinI nagarIviSai, basantatilakAke ghara gaI. tahAM varuNa pAlaNe mUla thA, tAkU kahatI bhaI. ki he vAlaka ! tere sAtha mere chai nAte haiM so suNi 1 / merA bharatAra jo dhanadeva tAke saMyogate tu huvA so merA bhI tu ( sotelA ) putra hai| 2 / bahuri dhanadeva merA sagA bhAI hai, tAkA tu putra, tAte merA bhatIjA bhI hai. 3 / terI mAtA vasantatilakA, so hI merI mAtA hai yAteM merA bhAI bhI hai. 4 / tU mere bharatAra dhanadevakA choTA bhAI hai, tAtai merA devara bhI hai. .5 / dhanadeva, merI mAtA santatilakAkA bharatAra hai, tAte dhanadeva merA pitA bhayA. tAkA tU choTA bhAI hai, tAH kAkA (cAcA) bhI hai. 6 / maiM basantatilakAkI sauki (sautina ) tAte dhanadeva merA putra (se.tIlA putra] tAkAtU putra tAtai merA potA bhI hai, yA prakAra varuNake sAtha chaha nAtA kahatI hunI so basa. ntatilakA tahAM pAI aura kamalAkU bolI ki tU kauna hai jo mere trasUM yA prakAra 6 nAtaH sunA hai ? taba kamalA bolI tere sAtha bhI mere chai nAte haiM se suNi- . 1 / prathama to tU merI mAtA hai kyoMki maiM dhanadevake sAtha tere hI udarase yugala upajI hUM. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) 2 / dhanadeva merA bhAI, usakI tU strI, tAtaiM merI mAnaja [ bhaujAI ] hai. 3 | tu merI mAtA, tAkA bharatAra ghanadeva merA pitA bhayA tAkI tU mAtA, tA merI dAdI hai / 4 / merA bharatAra dhanadeva, tAkI tU strI, tAtaiM merI zauhI ( sautina ) bhI hai / 5 / dhanadeva terA putra so merA bhI putra ( sautIlA putra ) arat tU strI, tAtaiM tU merI putravadhU bhI hai / 6 / maiM dhanadevakI strI, tU dhanadevakI mAtA, tAtaiM tU merI sAsa bhI hai. yAprakAra vezyA 6 nAte sunakara cintA meM vicAratI rahI, so hI tahAM dhanadeva AyA. tAkUM dekhakara kamalA bolI ki tumAre sAtha bhI hamAre 6 nAte haiM so suNo. 1 / prathama to tU aura maiM isI vezyAke udaraM yugala ukyA so merA bhAI hai. 2 | pIche terA merA vivAha ho gayA so tU merA pati hai. 3 | vasantatilakA merI mAtA tAkA tU bharatAra tAtaiM merA pitA bhI hai| 4 / varuNA terA choTA bhAI so merA kAkA bhayA tAkA tU pitAtataiM kAkAkA pitA honeteM merA tu dAdA bhI bhayA 5 / maiM basantatilakAkI saukI-bhara tU merI saukIkA putra tAteM merA bhI tU putra hai / / 6 / tU merA bharatAra tAvaiM terI mAtA vezyA merI sAsa bhaI, bahuri sAsake tuma bharatAra, tAtaiM mere sasura bhI bhaye. 3 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yA prakAra eka hI bhavameM eka hI prANIke aThAraha nAte bhaye, tAkA udAharaNa kahA. yaha saMsArakI vicitra viDaMbanA hai. yAmeM kachu bhI pAzcarya nahIM hai| ... Age pAMca prakAra saMsArake nAma kahai haiM,saMsAro paMcaviho davve khatte taheva kAle ya / bhavabhamaNo ya cauttho paMcamao bhAvasaMsAro // 66 // ___ bhASArtha-saMsAra kahiye paribhramaNa so pAMca prakAra haiTranye kahiye pudala dravyaviSai grahaNatyajanarUpa paribhramaNa.bahuri kSetre kahiye zrAkAzake pradezaniSi sparzanerupa paribhramaNa. bahuri kAle kahiye kAlake samayaniviSa upajane vinasanerUpa paribhramaNa. bahuri taiseM hI bhava kahiye nArakAdi bhavakA grahaNa tyajanarUpa paribhramaNa bahuri bhAva kahiye apane kapAyayoganikA sthAnakarUpa je bheda tinakA palaTanerUpa paribhrapaNa. aise paMca prakAra saMsAra jaannaa||66|| bhArge inikA svarUpa kahai haiM / prathama hI dravya parivartanakU kahai haiM / * yaha aThArahanAteko kathA graMthAntarase likhA gaI hai yathAbAlaya hi muNi suvayaNaM tujjha sarisA hi aTTa dahaNatA / puttu bhatibbau bhAyau devaru pattiya hu pattija // 1 // tuhu piyaro muhupiyaro piyAmaho tahaya havai bhttaaro| bhAyau tahAvi putto sasuro havai bAlayo majma // 2 // jANaNI huha bhalA piyAmahI taha ya mAyarI savaI / havA taha gAsU e kahiyA bhavadahaNatA // 3 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) -baMdhadi muMcadi jIvo pa DisamayaM kamma puggalA vivihA gokamma puggalA viyamicchatta kasAyasaMjutto // 67 // bhASArtha - yaha jIva yA loka viSe tiSThate je aneka pakAra pudgala jJAnAvaraNAdi karmarUpa tathA audArikAdi zarIra nokarmarUpakari samayasamayaprati midhyAtvakaSAyanikari saMyukta saMtA bAMdhe hai tathA choDe hai. bhAvArya - mithyAtva kaSAyake aa kari jJAnAvaraNAdi karmakA samayamabaddha abhavyarAziteM anantaguNA siddharA zike anantaveM bhAga pudgala paramANunikA skandharUpa kAryANavargaNAkUM samayasamayaprati grahaNa kare hai. bahuri pUrvai grahe the te sacAmeM haiM, tinameMsoM yete hI samayasamaya kSare haiM / bahuri taiseM hI praudArikAdi zarIranikA samayamabaddha zarIragrahaNa ke samayateM lagAya AyukI sthitiparyanta grahaNa karai hai vA choDe hai. so anAdi kAlataiM lekara anantavAra grahaNa karanA vA choDanA ho hai. tahAM eka parivartanakA prAraMbhaviSai prathamasamaya meM samayamabaddhaviSai jete pudra paramANu jaise snigdha rUkSa varNa gandha rUpa rasa tIvra maMda madhyama bhAva karigrahe hoMya tete hI taiseM hI koI samayaviSa pheri grahaNa meM thA taba eka karma parAvarttana tathA nokaparAvarttana hoya. bIcimeM anantavAra aura bhAMtike paramArakhU grahaNa hoMya te na giNiye. jaiseke taise phera mahAkUM anantA kAla gItai, tAkUM eka dravyaparAvarttana kahiye. aiseM yA jIvaje. yA lokaviSe anantA parAvardhana kiye / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) mAgeM kSetra parivartana kahaiM haiM so ko vi Natthi deso loyAyAsassa Niravasesassa / jattha Na savvo jIvo jAdo marido ya bahuvAraM // bhASArtha-yA lokAkAzapradezanimeM aisA koI bhI pradeza nAhIM hai jAmaiM yaha sarvahI saMsArI jIva bahutabAra upajyA tathA maracA nAhIM hai / bhAvArtha- sarva lokAkAzakA pradezaniviSai yahu jIva anantabAra upajyA anantarabAra marayA / aisA pradeza rahyA hI nAhI jAmeM nAhIM upabyA marayA / ihAMaisA jAnanA jo lokAkAza ke pradeza asaMkhyAtA haiM / tAkai madhyake ATha pradezakUM bIci de, sUkSmanigodalabdhiaparyAptika jaghanya avagAhanAkA dhArI upajai hai so vAkI avagAhanA bhI asaMkhyAta pradeza hai so jete pradeza tetI bAra tau vAhI avagAhanA tahAM hI pAvai / bIcimeM aura jAyagAM anya vagAhanAteM upajai so minatI meM nAhI / pIche eka eka pradeza kramakari baghatI avagAhanA pAvai so giNatI meM, so aiseM uskRSTa avagAhanA mahAmacchakI tAMI pUraNa karai / taiseM hI krama kari lokAkAzake pradezanikUM parasai taba eka kSetraparAvarttana hoya // 68 // Age kAla parivartanakaM ka hai haiM-- upasappiNiavasappiNipaDhamasamayAdicaramasamayaMtaM / jIvo kameNa jammadi maradi ya savvesu kAlesu 69 bhASArtha - utsarpiNI bahuri avasarpiNI kAlake pahile Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) samayateM lagAya antake samayaparyaMta yahu jIva anukramaH sarda kAlaviSa upajai tathA marai hai, bhAvArtha-koI jIva utsarpiNI jo dazakoDAkoDI sAgarakA kAla tAkA prathama samayaviSai janma pAvai, pIche dUsare utsarpiNIke dUsare samayaviSai janmai, aise hI tIsareke tIsare samayaviSai janmeM, aise hI anukramateM antake samayaparyaMta janmeM, bIcibIcimeM anyasamayaniviSa vinA anukrama janmai so giNatImeM nAhIM aise hI avasarpiNIke daza koDAkor3I sAgarake sapayapUraNa karai tathA aise hI maraNa karai soyaha anaMta kAla hoyatAkU eka kAlaparAvartana khiye| Age bhavaparivartana; kahai haiMNeraiyAdigadINaM avarahidido varaThidI jAva / savvaTTidisu vi jammIda jIvo gevejapajaMtaM // 7 // bhASArtha-saMsArI jIva naraka Adi cAri gatikI ja. dhanya sthiti lagAya utkRSTasthitiparyanta sarva sthitiviSa aveyakaparyanta janmai / bhAvArtha-narakagatikI jaghanyasthiti daza hajAra varSakI hai so yAke jete samaya haiM tetIvAra to jaghanyasthitikI Ayu le janma. pIche eka samaya adhika Ayu le kara janmai / pIche doya samaya adhika zrAyu le janmai. aise hI anukramateM tetIsa sAgaraparyanta zrAyu pUraNa karai, bIvidhIcimeM ghATi bAdhi Ayu le janmai to giNatImeM nAhIM. aise hI ti. yaMca gatikI jaghanya prAyu antaramuhUrta, tAke jete samaya haiM tetIcAra jaghanya AyukA dhAraka hoya pIche eka samayAdhika Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) * kramateM tIna palya pUraNa karai bIcameM ghAMTi bASi pAvai te giNatI meM nAhIM. aiseM hI manuSyakI jaghanyata lagAya utkRSTa tInapalya tIna palya pUrA kareM. aiseM hI deva gatikI jaghanya daza hajAra varSa lagAya graiveyaka ke utkRSTa ikatIsa sAgaratAMI samayAdhikakrama pUrA kare. graiveyaka ke Age upajanevAlA eka doya bhava le mokSa hI jAya, tAtaiM na girAyA aiseM yA bhavaparAvanakA ananta kAla hai // 70 // Age bhAvaparivartanakaM kahaiM haiM, pariNamadi sANNajIvo vivihakasAehiM TThidiNimitcehiM aNubhAgaNimitte hiM ya varddhato bhAvasaMsAro // 71 // bhASArthI - pAvasaMsAraviSai varttatA jIva aneka prakAra kamakI sthitidhakaM kAraNa bahuri anubhAgabandhakUM kAraNa je aneka prakAra kaSAya tinikari sainI paMceMdriya jIva pariNamaiM hai. bhAvArtha - karmakI eka sthitibandhakUM kAraNa kaSAyanike sthAnaka asaMkhyAta lokapramANa haiM, tAmaiM eka sthitibaMdhasthAnameM anubhAgabandhakaM kAraNa kaSAyanike sthAna asaMkhyAta - lokapramANa haiM. bahuri yogyasthAna haiM te jagat zraNIke asaMkhyAtaveM bhAga haiM. so yaha jIva tibhikUM parivartana kare hai. so kaise ? koI sainI midhyAdRSTI paryAptakajIva svayogya sarva jaghanya jJAnAvaraNa prakRtikI sthiti antaHkoTAkoTIsAgara pramANa bAMdha, tAke kaSAyanike sthAna asaMkhyAta lokamAtra haiM. tAmeM sarva jaghanyasthAna ekarUpa pariNamai tAmeM tisa eka Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnameM anubhAgabaMdhakU kAraNa sthAna aise asaMkhyAtalokamamANa haiM. tinameMsoM eka sarvajaghanyarUpa pariNamai tahAM tisa yogya sarvajaghanya hI yogasthAnarUpa parijamai, taba jagattreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga yogasthAna anukramateM pUraNa karai. bIcimeM anya yogasthAnarUpa pariNamaiM so giNatImeM nAhIM. aise yogasthAna pUraNa bhaye anubhAgakA sthAna dusarArUpa pariNama vahAM bhI taiseM hI yogasthAna sarva pUraNa karai / bahuri tIsarA anubhAgasthAna hoya tahAM bhI tete hI yogasthAna bhugatai, aise asaMkhyAtalokapramANa anubhAgasthAna anukramateM pUraNa karai taba dUsarA kaSAyasthAna leNA. tahAM bhI taiseM hI Rpate a. saMkhyAta lokapramANa anubhAgasthAna tathA jagattreNIke a.. saMkhyAtaveM bhAga yogasthAna pUrvokta kramate bhugatai taba tIsarA kaSAyasthAna leNA. aise hI caturthAdi asaMkhyAta lokapramANa kaSAyasthAna pUrvoka kramateM pUraNa kara, taba ekasamaya adhika jaghanyasthiti sthAna legA, tAmaiM bhI kaSAyasthAna anubhAgasthAna yogasthAna pUrvokta kramateM bhugatai. aiseM doya samaya adhika jaghanyasthitita lagAya tIsakor3AkoTIsAgara paryanta jJAnAvaraNakarma kI sthiti pUraNa karai. aise hI sarvamU. lakarmaprakRti tathA uttaraprakRtinakA krama jAnanA. aisaiM pariNamateM anaMta kAla vItai, viniLU melA kIye eka bhAvaparibartana hoya. aiseM anaMta parAvartana yaha jIva bhogatA AyA hai| mAgeM paMcaparAvartanakA kathana* saMkoce haiMevaM aNAikAlaM paMcapayAre bhamei sNsaare| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlate manikA ni upadeza cAiUNa / (40) NANAdukkhaNihANe jIvo micchattadoseNa // 72 / / bhASArtha-aise pAMca prakAra saMsAraviSe yaha jIva anAdi kAlate mithyAtva doSakari bhrama hai. kaisA hai saMsAra, aneka prakArake duHkhanikA nidhAna hai| bhAgeM saMsArase chUTanekA upadeza karai haiiya saMsAraM jANiya mohaM savvAyareNa caiUNa / taM jhAyaha sasahAvaM saMsaraNaM jeNa NAsei / / 73 / / . bhASArtha-aiseM pUrvoka prakAra saMsArakU jANi sarva prakAra udyama kari mohakU choDi kari he bhavya ho ! tisa prAtmasvabhAvakU dhyAvo jAkari saMsArakA bhramaNakA nAza hoya / dohaa| paMcaparAvartanamayI, duHkharUpa saMsAra / / mithyAkama udai yahai, maramai jAva apAra // 3 // ___ iti saMsArAnuprekSA samApta // 3 // atha ekatvAnuprekSA likhyate. ikko jIvo jAyadiikko gabbhammi gihnade dehaM / ikko bAla juvANo ikko vuDho jraaghio||7|| bhASArtha- jIva hai so eka hI upajai hai. so hI eka garmaviSai dehaLU grahaNa kara hai. so hI eka bAlaka hoya hai. so hI eka javAna hoya hai. so hI eka vRddha jarAkari gRhIta hoya hai. bhAvArtha-eka hI jIva nAnA paryAyanika dhArai hai| . Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) ikko roI soI ikko tappeimANase dukkhe / ikko maradi varAoNarayaduhaM sahadi ikko vi 75 __ bhASArtha-eka hI jIva rogI hoya hai, so hI eka jIva zokasahita hoya hai. so hI eka jIva mAnasika duHkhakari talAyamAna hoya hai. so hI eka jIva marai hai. so hI eka jIva dIna hoya narakake duHkha sahai hai. bhAvArtha-jIva akelA hI aneka aneka avasthAkU dhArai hai| ikko saMcadi puNNaM ikko bhuMjedi vivihasurasokkhaM ikko khavedi kammaM ikko viyapAvae mokkhN||76 // bhASArtha-eka hI jIva puNyakA saMcaya karai hai. so hI eka jIva devagatike sukha bhoga hai. so hI ekajIva karma kI nijarA karai hai. sohI eka jIva mona* pAvai hai. bhA. pArtha-so hI jIva puNya upajAya svarga jAya hai. so hI jIva karmanAzakara mokSa jAya hai / suyaNo picchaMto vi hu Na dukkhalesaMpi sakchade gahiduM / evaM jANato vi hu tovi mamattaM Na chaMDei // 77 // bhASArtha-svajana kahiye kuTuMba hai so bhI yA jIvameM duHkha pAvai tAkU dekhatA saMtA bhI duHkhakA leza bhI grahaNa karaNekuM asamartha hoya hai. aise janatA bhI pragaThapaNai yA kuTaMbate bamatva nAhI choDai hai. bhAvArya- duHkha ApakA Apa hI bho. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) garva hai. koI vaTAya sakai nAhI, yA jIvakai aisA ajJAna hai jo duHkha sahatA bhI parake mamatvakU nAhIM chor3e hai // 77 // ___ AgeM kahai haiM yA jIvakai nizcayateM dharma hI svajana hai| jIvassa giccayAdo dhammo dahalakkhaNo have suyaNo so Nei devaloe so ciya dukkhakkhayaM kuNai // 78 - bhASArtha-yA jIvakai apanA hita nizcayateM eka uttama kSamAdi dazalakSaNa dharma hI hai. kAheta ? jAta so dharma hI devalokakU prApta kara hai. bahuri so dharma hI sarva duHkhakA nAzarUpa mokSa* karai hai. bhAvArtha-dharmasivAya aura koU hita nAhIM / / 78 / / . bhAgeM kahai haiM aisA ekalAjIvakU zarIra bhinna jAnahu / savvAyareNa jANaha ikkaM jIvaM sarIrado bhiNNaM / jahi du muNide jIvo hoi asesaM khaNe heyaM // 79 // bhASArtha-bho bhavya ho ! tupa jIvakU zarIra se bhinna saprakAra udyama kari jAnahu. jAke jAne avazeSa sarva paradravya kSaNamAtrameM tyajane yogya hoya haiM. bhAvArtha-jaba apanA svarUpakaM jAna, taba paradravya heya hI bhAta, tAteM apanA svarUpahIke jAnanekA mahAna upadeza hai / / 79 // dohaa| eka jIva parajAya bahu, dhArai svapara nidAna / para taz2i ApA jAnika, karau bhavya kalyAna // 4 // iti ekatvAnuprekSA samApta // 4 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 ) atha anyatvAnuprekSA likhyate. aNNaM dehaM gidi jaNaNI aNNAya hodi kmmaado| aNNaM hodi kalattaM aNNo vi ya jAyade putto||8|| ____ bhASArtha-yaha jIva saMsAraviSai deha grahaNa karai hai so Apatai anya hai. bahuri mAtA hai so-bhI anya hai. bahuri strI hai so bhI anya hai. bahuri patra hai so bhI anya upajai hai. yaha sarva karmasaMyoga" hoya haiM // 8 // evaM vAhiradavvaM jANadi rUvA hu appaNo bhiNNaM / jANaM to vi hu jIvo tattheva ya raccade mUDho // 1 // ___bhASArtha-aiseM pUrvoktamakAra sarva vAhyavastukU aAtmasvarUpate nyArA jAnai hai toU pragaTapaNe jANatA satA bhI yaha mUDha mohI tina paradravyaniviSa hI rAga karai hai. so yaha baDI mUrkhatA hai // 81 // jo jANiUNa dehaM jIvasarUpAdu taccado bhiNNaM / appANaM pi ya sevadi kajjakaraM tassa aNNattaM // 8 // ____ bhASArtha-jo jIva apane svarUpa dehakU paramArthateM bhinna jAnikari AtmasvarUpakU sevai hai, dhyAvai hai tAke anyatvabhAranA kAryakArI hai. bhAvArtha-jo dehAdika paradavyakU nyAre jAni apane svarUpakA sevana karai hai tAkU nyArAbhAvanA (a. nyatvabhAvanA ) kAryakArI hai| . 1 ruvAdu ityAdi paatthH| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) dohA / nija AtamateM bhinna para, jAnai je nara dakSa / nijameM maiM maiM apara, te ziva lakheM pratyakSa // 5 // iti anyatvAnuprekSA samAptA // 5 // atha azucitvAnuprekSA likhyate / sayalakuhiyANa piMDa kimikulakaliyaM auvvaduggaMdhaM malamucANaM gehaM dehaM jANeha asuimayaM // 83 // bhASArtha - he bhavya tU yA dehakUM apavitramaya jANi. -kaisA hai deha ? samasta je kutsita kahiye niMdanIka vastu ti nakA piMDa kahiye samUha hai. bahuri kaisA hai ? krimi kahiye udarake jIva laTa tathA aneka prakAra nigodAdika jIva tinakari bharathA hai. bahuri atyanta durgandhamaya hai. bahuri mala tathA mUtrakA ghara hai. bhAvArtha- sarva apavitra vastukA samUha deikaM jAyA hu / Age kahai haiM yaha deha anya sugandha vastukaM bhI saMyogarteM durgaMdha kare hai-suThupavittaM davvaM sarasasugaMdhaM maNoharaM jaM pi / dehaNihittaM jAyadi ghiNAvaNaM suThuduggaMdhaM // 84 // bhASArtha - yA dehakeviSai kSepe lagAye bhale pavitra surasa sugaMdha manake haraNahAre dravya, te bhI ghiNAvaNA atyanta dugandha hoya haiM / bhAvArtha-yA dehakai caMdana kapUrAdikUM lagAye I Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) te durgandha hoya jAya, bhale miSTAnnAdi rasasahita khAye te malAdikarUpa pariNamaiM. anya bhI vastu yA dehake sparzatai asparya hoya jAya haiN| bahuri yA dehaLU azuci dikhAvai haiMmaNuANaM asuimayaM vihiNA dehaM viNimmiyaM jANa / tasi viramaNakaje te puNa tattheva aNurattA // 85 // bhASArtha-he bhavya ! yaha manuSyanikA deha karmane azuci baNAyA hai, so yahAM aisI utprekSA saMbhAvanA jANi, jo ini manuSyanikU vairAgya janAvaneke arthihI aisA racyA hai paraMtu ye manuSya aise bhI dehameM anurAgI hoya haiM. so yaha ajJAna hai| bahuri yAhI arthakU dRDa karai haiM,evaM vihaM pi dehaM picchaMtA vi ya kuNaMti aNurAyaM / sevaMti AyareNa ya aladdhapuvvatti maNNaMtA // 86 // bhASArtha-aisA pUrvoktaprakAra azuci dehakU pratyakSa dekhatA bhI ye manuSya tahAM anurAga karai haiM, jaise pUrve aise kabhI na pAyA aisA mAnate saMte Adarai haiM, yAkU sevai haiM, so yaha baDA ajJAna haiN| ___ Agai yA dehasraM virakta ho haiM tAkai azuci bhAvanA saphala hai aisA kahai haiM-- jo paradehaviratto Niyadehe Na ya karedi annuraayN| appasarUvi surato asuitte bhAvaNA tassa // 87 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASArtha-jo bhavya paradeha jo strI AdikakI deha tAte viraka huvA saMtA nija dehaviSai anurAga nAhIM karai hai tAke azuci bhAvanA sArthika hoya hai. bhAvArtha-kevaLa vicArahI.. se vairAgya pragaTa hoya tAkai bhAvanA satyArtha kahiye / . doha svapara dehA azudhi lakhi, tajai tAsa anuraag| tAkai sAMcI bhAvanA, so kahiye bddmaag||6|| iti zucitvAnuprekSA samAptA // 6 // atha AsravAnuprekSA likhyte| maNavayaNakAyajoyA jiivpyesaannphNdnnvisesaa| mohodaeNa juttA vijudA viya AsavA hoNti||48|| bhASArtha-mana vacana kAyayoga haiM te hI prAghava haiN| kaise hai ? jIvake pradezanikA jo paMdana kahiye calaNA kaMpanA tisake vizeSa haiM te hI yoga haiM. bahuri kaise haiM te ? mohakamekA udaya je mithyAtva kaSAya tina karma sahita haiM. bahuri mohake udayakari rahita bhI haiM. bhAvArtha-mana vacana kAyake nimitta pAya jIvake pradezanikA calAcala honA soyoga hai tinahIkU Asrava kahiye. te guNasthAnakI paripATIviSai mUkSmasAMparAya dazamAM guNasthAnatAI to mohake udayarUpa yayAsaMbhava mithyAtva kaSAyanikari sahita heya haiM. tAsAMparAyikamAnava kahiye bahuri upari terahavAM guNasyAnatAI mohake Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) udaya kari rahita hai tAkU IyaryApatha Asrava kahiye. jo pudrala dhargaNA karmarUpa pariNamai tAkU dravyAsrava kahiye. jIvake pradeza caMcala hoMya tAkU bhAvAsrava kahiye / / ____zrAgeM mohake udayasahita Asrava haiM aisA vizeSakara mohavibhAgavasAdo je pariNAmA havaMtijIvassa / te AsavA muNijjasu micchacAI aNeyavihA // 8 // bhASArtha-pohakarmake udayateM be pariNAma yA jIvakai hoya haiM te hI bhAsrava haiM, he bhavya tU pragaTapaNe aise jANi. te pariNAma mithyAtvanai Adi lekara aneka prakAra haiM. bhAvArtha-pharmavandhake kAraNa prAsrava haiM. te mithyAtva avirata pra mAda kapAya yoga aise pAMca prakAra haiM. tinameM sthiti anubhAgarUpa baMdhakaM kAraNa midhyAtvAdika jyAri hI haiM so e mohakarmake udaya hoya haiM. bahuri yoga haiM te samayamAtra baMdhakU karai haiM. kachU sthiti anubhAgakaM kare nAhI tAteM baMdhakA kAraNameM pradhAna naahiiN| Age puNyapApake bhedakari prAsrava doya prakAra kahai haiMkammaM puNNaM pAvaM heDaM tesiM ca haoNti sacchidarA / maMdakasAyA sacchA tivvakasAyA asacchA hu // 9 // bhAvArya-karma hai so puNya tathA pApa aise doya prakAra hai. tAIM kAraNa bhI do prakAra hai. prAsta bhara cara kahile Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) aprazasta. tahAM maMda kaSAya pariNAma te tau prazasta haiM zubha haiM bahuri tIvakaSAya pariNAma te aprazasta azubha haiM. aiseM pragaTa jAnahu. bhAvArtha-sAtAvedinI zubha AyuH uccagotra zubhanAma ye prakRtiyeM to puNyarUpa haiM. avazeSa cAraghAtiyAkarma, prasAtAvedanI, narakAyuH nIcagotra azubhanAma e prakRtiyeM pAparUpa haiM tinakU kAraNa prAsrava bhI doya prakAra haiM. tahAM maM. dakapAyarUpa pariNAma tau puNyAsrava haiM aura tIvra kaSAyarUpa pariNAma pApAsrava haiN| AgeM maMda tIbrakaSAyakU pragaTa dRSTAnta kari kahai haiM. savvattha vi piyavayaNaM duvvayaNe dujaNe vi khmkrnnN| samvosa guNagahaNaM maMdakasAyANa diTuMtA // 91 // __ bhASArtha-sarva jAyagAM zatru tathA mitra AdiviSai to pyArA hitarUpa vacana aura durvacana suNikari durjanaviSa bhI kSamA karaNA, bahuri sarva jIvanike guNa hI grahaNa karanA, ete maMdakaSAyanike udAharaNa haiN| appapasaMsaNakaraNaM pujjesu vi dosagahaNasIlattaM / veradharaNaM ca suiraM tivvakasAyANa liMgANi // 92 // ____bhASArtha-apanI prazaMsA karaNA pUjya puruSanikA bhI doSa grahaNa karanekA svabhAva tathA ghaNe kAlatAI vaira dhAraNa e tIvakaSAyanike cinha haiN| bhAgeM kahe haiM aise jIvake vAstavakA citavana niSphala hai| evaM jANaMto vi hu paricayaNIye vi joNa prihri| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49 ) tassAsavANupikkhA savvA vi NiratthayA hodi // ___ bhASArtha-aise pragaTapaNe janatA santA bhI jo tyajaneyogya pariNAmanikU nAhIM choDai hai ta ka sArA AsravakA citavana nirarthaka hai. kAryakArI nAhI. bhAvArtha-AsravAnuprekSAkA ciM. tavana kari prathama tau tIvrakaSAya choDaNA, pIche zuddha prAtmasvarUpakA dhyAna karaNA, sarva kaSAya choTanA, taba yaha ciMtavana saphala hai. kevala vArtA karaNamAtra hI tau saphala hai naahii| ede mohajabhAvA jo parivajaha uvasame liinno| heyamidimaNNamANo AsavaaNupehaNaM tassa // 9 // bhASArtha-jo puruSa ete puNekta mohake udayateM bhaye mithyAtvAdika pariNAma tinikU choDe hai, kaisA hayA saMtA upazama pariNAma jo vItarAga bhAva sAvi lIna havA saMtA tathA ini mithyAtvAdika bhAvanikU heya kahiye tyAganeyogya haiM, aiseM jAnatA saMtA. tAke AtrakAnuprekSA ho hai| dohA. mAnava paMcaprakAraka, na ta vikAra / te pAI nijarUpA, yaha bhAvanAsAra // 7 // iti AsavAnuprakSA samAtA / / 7 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 50 ) atha saMvarAnuprekSA likhyte| sammattaM desavayaM mahavvayaM taha jao kasAyANaM / ede saMvaraNAmA jogA bhAvo tahacceva // 95 // bhASArtha-samyaktva dezavata mahAvrata tathA kapAyanikA jItanA tathA yoganikA abhAva ete saMvarake nAma haiM. bhAvArthapUrva Atrava, mithyAtva, avirata, pramAda, kaSAya, yogarUpa paMca prakAra kayA thA, tinakA anukramateM rokanA so hI saMvara hai. so kaise ? mithzatvakA abhAva tau caturyaguNasthAnavi bhayA tahAM aviratakA saMvara bhayA. aviratakA abhAva eka deza to dezavirativiSai bhayA, para sarvadeza pramattaguNasthAnavirSe bhayA tahAM aviratakA saMvara bhayA. bahuri apramatta guNasthAnaviSe pramAdakA abhAva bhayA tahAM tAkA saMvara bhayA. ayogijinaviSa yoganikA prabhAva bhayA, tahAM tinikA saMvara bhayA / aiseM saMvarakA krama hai| zrAgeM isIko vizeSakara kahaiM haiM,gutI samidI dhammo aNuvekkhA taha parIsahajao vi| ukkiTThe cArittaM saMvarahedU viseseNa // 96 // ____ bhASArtha-kAyamanovacanagupti, IryA bhASA eSaNA AdAnanikSepaNA pratiSThApanA evaM paMcasamiti, utsama kSamAdi da. zalakSaNa dharma, anitya Adi bAraha anuprekSA, sudhA prAdi bAIsa parISahakA jItanA, sAmAyika zrAdi utkRSTa paMcAkAra cAritra ete vizeSakara saMvarake kAraNa haiN| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) Age inako spaSTa kari kahaiM haiM, guttI jogaNiroho samidIyapamAyavajjaNaM ceva / dhammo dayApahANo sutacca ciMtA aNuppehA // 97 // bhASArtha - yoganikA nirodha so to gupti hai, pramAdakA varjanA yatnateM pravarttanA so samiti hai. jAmeM dayApradhAna hoya so dharma hai, bhale tatva kahiye jIvAdika tatva tathA nijasvarUpakA citavana so anuprekSA hai / so vi parIsaha vijao chuhAipIDANa aiuddANaM / savaNANaM ca muNINaM uvasamabhAveNa jaM sahaNaM // 98 // bhASArtha - jo ati raudra bhayAnaka kSudhA Adi pIDA tinakA upazamabhAva kahiye vItarAgabhAva kari sahanA so jJAnI je mahAmuni tinikai parIsahanikA jItanA kahiye hai / appasarUvaM vatthaM cattaM rAyAdiehiM dosehiM / sajjhANammi NilINaM taM jANasu uttamaM caraNaM // 99 // bhASArtha - jo AtmasvarUpa vastu hai tAkA rAgAdi doSanikari rahita dharmya zukla dhyAnaviSai lIna honA tAhi bho bhavya ! tU uttama cAritra jANi / Age kahai haiM jo aise saMvarako Acare nAhIM hai so saMsAra meM bhrama hai, - de saMvara heduM viyAramANo vi jo Na Ayarai / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) so bhamai ciraM kAlaM saMsAre dukkhasaMttatvo // 10 // bhASArtha-jo puruSa pUrvoktaprakAra saMvarake kAraNanika vicAratAsaMtA bhI Acarai nAhI hai so duHkhanikari tatAyamAna hUvA saMnA ghaNe kAla saMpArameM bhramaNa karai hai| ___ Age kahai haiM jo kaise puruSake saMvara ho haijo puNa visayaviratto appANaM savvadA vi sNvrii| maNaharavisayehito(?)tassa phuDaM saMvaro hodi ||1.shaa : bhASArtha-jo muni indriyanake viSayanita virakta hUvA saMtA manakU pyAre je viSaya. niniteM AtyAko sadAkAla ni. zcayanai saMvararUpa karai hai tAke pragaTapaNe saMvara hoya hai. bhAvArtha indriya manaSi niteM rokai apane zuddha svarUpaviya ramAvai tAke saMvara hoya / dohA. gupti samiti vRSa bhAvanA, jayana parIsahakAra / cArita dhArai saMga taji; so muni saMvaradhAra // 8 // iti saMvarAnupekSA samAptaH // 8 // atha nirjarAnuprekSA likhyte| vArasaviheNa tavasA NiyANarahiyassa NijarA hodi / veraggabhAtraNAdo nirahaMkArassa NANissa // 102 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) bhASArtha - jo jJAnI hoya tAkai bAraha prakAra tapakari kanikI nirjarA hoya hai kaise jJAnIkai hoya ? jo nidAna kahiye indriyaviSayanikI icchA tAkari rahita hoya. bahuri ahaMkAra abhimAnakara rahita hoya, bahuri kAhateM nirjarA hoya ? vairAgyabhAvanA jo saMsAra dehabhogarte virakta pariNAma tAteM hoya. bhAvArtha - tapakari nirjarA hoya so jJAnasahita tapa kare tArke hoya. ajJAnasahita viparyaya tapa kareM tAmeM hisAdika hoya, aise tapataiM ulaTA karmakA baMdha hoya hai. bahuri tapakari madakarai parakUM nyUna gijai, koI pUjAdika na karai, vAsU krodha kareM aise tapataiM baMdha hI hoya. garvarahita tapataiM nirjarA hoya. bahuri tapakari yA loka paralokaviSai khyAti lAbha pUjA indriyanike viSaya bhoga cAhai, tAkai baMdha hI hoya. nidAnarahita tapataiM nirjarA hoya. bahuri saMsAra dehabhogaviSai Asakta hoi tapa karai, tAkA Azaya zuddha hoya nAhI, tAkai nijarA na hoya. vairAgyabhAvanAhI teM nirjarA hoya hai aisA jAnanA / mArge nirjarA kahA kahiye so kahai haiM, - savvAsa kammANaM sattivivAo havei aNubhAo / tadaNaMtaraM tu saDaNaM kammANaM NijarA jANa // 103 // bhASArtha - samasta je jJAnAvaraNAdika aSTakarma tinakI zakti kahiye phala denekI sAmarthya, tAkA vipAka kahiye pa-kanA, udaya honA, vAkUM anubhAga kahiye, so udaya A ya anaMtara hI tAkA saTana kahiye jhaDanAkSaranA hoya tAkUM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakI nirjarA he bhavya tU jANi. bhAvArtha-karma udaya hoya kSara jAya tAkU nirjarA kahiye, so yaha nirjarA do prakAra hai so hI kahai haiMsA puNa duvihA NeyA sakAlapattA taveNa kymaannaa| cAdurAdINaM paDhamA vayajuttANaM have vidiyA // 10 // bhASArtha-to pUrvokta nirjarA doya prakAra hai. eka tau svakAlaprApta, eka tapakari, karI huI hoya. nAmeM pahilI svakAlaprApta nirjarA tau cArahI gatike jIvanikai hoya hai. bahuri vratakari yukta haiM tinakai dUsarI tapakari karI huI hoya hai. bhAvArtha-nirjarA doya prakAra hai. tahAM jo karmasthiti pUrI kari udaya hoya rasa dekari khirai so to savidhAi kahiye. yaha nirjarA to sarva hI jIvanikai hoya hai. bahuri tapari karma vinA sthiti pUrI bhaye hI pakai, kSAra jAya, tAGa, avipAka aisA bhI nAma kahiye hai, so yaha vratadhArInikai hoya hai / Age nirjarA badhatI kAhe hoya so kahai haiMuvasamabhAvatavANaM jaha jaha vaDDhI havei sAhUNaM / taha taha Nijara vaDDhI visesado dhammasukkAdo 105 __ bhASArtha-muninike jaiseM 2 upazamabhAva tathA tapakI badhaH vArI hoya taiseM 2 nirjarAkI badhavArI hoya hai. bahuri dharmadhyAna zukladhyAnake vizeSa badhavArI hoya hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prAgeM isa vRddhike sthAna kahate haiMmicchAdo sadiTThI asaMkhaguNikammaNijjarA hodi| tatto aNuvayadhArI tatvo ya mahavvaI NANI // 10 // par3hamakasAyacauNhaM vijojaotaha ya khavayasIlo ya dasaNamohatiyassa ya tatco upasamagacattAri // 10 // khavago ya khINamoho sajoiNAho tahA ajoiiyaa| ede uvari uvariM asaMkhaguNakammaNijjarayA / / 108 // bhASArtha-prathamopazama samyaktvakI utpattivirSe kara traya. cartI vizuddha pariNAmayukta mithyASTikai jo nirjarA hoya hai vA asaMyata samyagdRSTikai asaMkhyAtaguNI nirjarA hoya hai. yAte dezavratI zrAvakakai asaMkhyAta guNI hoya hai. yAta mahAvratI muninikai asaMkhyAta guNI hoya hai. yAta anaMtAnubaMdhI kapAyakA visaMyojana kahiye apratyAkhyAnAdikarU pAraNamAvanA tAkai asaMkhyAta guNI hoya hai. yAteM darzanamohekA kSaya karanevAlekai asaMkhyAtaguNI hoya hai. yAH upazama zreNIvAle tIna guNasthAnavirSe asaMkhyAta guNI hoya hai. yAta upazAMta moha gyArahamA guNasthAnavAleke asaMkhyAtaguNI hoya hai. yAta kSapakazreNIvAle tIna guNasthAnaviSe asaMkhyAta guNI hoya hai. yA kSINamoha bArahamA guNasthAnaviau asaMkhyAta. guNI hoya hai. yA sayoga kevalIkai asaMkhyAtaguNI hoya hai. yAte ayogakevalIkai asaMkhyAtaguNI hoya hai. Upari Upari Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) asaMkhyAta guNakAra hai. yAhIta yAkU guNazreNI nirjarA kahiye hai| ___ Age guNakArarahita adhikarUpa nirjarA jAte hoya so kahai haiMjo vi sahadi duvvayaNaM sAhammiyahIlaNaM ca uvasaggaM jiNaUNa kasAyariuM tassa haveNijjarA viulA 109 ___ bhASArtha-jo muni durvacana sahai tathA sAdharmI je anyamuni Adika tinakari kIthA anAdara sahai tathA devAdikanikari kIyA upasarga sahai kaSAyarUpa vairInikU jItakari aise kare. tAkai vipula kahiye vistArarUpa baDI nirjarA hoya. bhAvArtha-koI kuzcana kahai tau tArAM kaSAya na karai tathA prApakU atIcArAdika lAgai taba prAcAryAdi kaThora vacana kahi prAyazcitta deM nirAdara karaiM tAkU nikaSAyapaNe sahai. tathAkoI upasarga kare tAsUM kaSAya na karai tAkai baDhI nijarA hoya hai| riNamoyaNuvva maNNai jo uvasaggaM parIsahaM tivvaM / pAvaphalaM me ede mayA vi yaM saMcidaM puvvaM // 11 // ___ bhASAthai-jo muni upasarga tathA tIvra pariSahaLU aisA mAnai jo maiM pUrvajanmamaiM pApakA saMcai kiyAthA tAkA yaha phala hai so bhoganA. yAmaiM vyAkula na honA. jaise kAhUkA karaja kADhyA hoya so pailo mAMge, taba denA. yAmaiM vyAkulatA kahA? paise mAnai tAkai nijarA bahuta hoya hai| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ). jo ciMtei sarIraM mamatvajaNayaM viNassaraM asuii| dasaNaNANacaritraM suhajaNayaM NimmalaM NicaM // 111 // bhASArtha-jo muni yA zarIrakU pamatva mohakA upajAvanahArA tathA vinAzIka tathA apavitra mAneM, tAkai nijarA bahuta hoya. bhAvArtha-zarIrakU mohakA kArana athira azuci mAneM taba yAkA soca na rahai. apanA svarUpamaiM lAgai, taba nijarA hoya hI hoy| appANaM jo jiMdai guNavaMtANaM karedi bahumANaM / '. maNaiMdiyANa vijaI sa sarUvaparAyaNo hodi 112 bhASArtha-jo sAdhu apane svarUpaviSa tatpara hoya kari apane kiye duSkRtakI niMdA karai. bahuri guNavAna puruSanikA pratyakSa parokSa baDA Adara karai. bahuri apanA mana iMdriyanikA jItanahArA vaza karanahArA hoya tAkai nijarA bahuta hoya. bhAvArtha-mithyAtvAdi doSanikA nirAdara karai taba ve kAhekU haiM. jhaDihI paDeM // tassa ya sahalo jammo tassa vi pAvassa NijarA hodi tassa vi puNNaM vaDDhai tassa ya sokkhaM paro hodi 113 ____ bhASArtha-jo sAdhu aise pUrvokta prakAra nibharAke kAraNaniviSai pravatrte hai, tAhIkA janma saphala hai. bahuri tisahIkai pApa karmakI nirjarA hoya hai, puNyakarmakA anubhAga babai hai. bhAvArtha-jo nirjarAkA kAraNaniviSa pravatai, tAkai pApa Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) nAza hoya, puNyakI vRddhi hoya. svargAdikake sukha bhoga mokSa kU prApta hoy| __AgeM utkRSTa nirjarA kahakari nirjarAkA kathanaLU pUraNa karai haiMjo samasukkhaNilINo vAraM vAraM sarei appANaM / iMdiyakasAyavijaI tassa have NijjarA prmaa||11|| ___ bhASArtha jo muni, vItarAga bhAvarUpa sukha, yAhIkA nAma pagsa cAritra hai so yAvirSe tau lIna kahiye tanmaya hoya bAravAra AtamA sumirai dhyAvai. bahuri indriganikA jItana hArA hoya, tAkai utkRSTa nirjarA hoya hai. bhAvArtha-indriyanikA kaSAyanikA nigrahakari parama vItarAga bhAvarUpa prAtmadhyAnaviSe lIna hoya tAkai utkRSTa nirjarA hoya / dohA pUrava bAMdhe karma je, kSare tapobala paay| so nijaMga kahAya hai, dhArai te ziva jAMya // 6 // iti nirjarAnuprekSA samAptA // 9 // atha lokAnuprekSA likhyate. ___ bhAge lokAnuprekSAkA varNana kariye hai. tAmaiM prathamahI lokakA AkArAdika kaheMge. tahAM kichU gaNita prayojanakArI jANi saMkSepatAkari kahiye hai| bhAvArtha- gaNitakauM anya graMthanike anusAra likhiye hai. tahAM prathama tau parikarmASTaka hai Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAmeM saMkalana kahiye joDa denA jase Ara-pA sAnakA laaii| diyA paMdharA hoya. bahuri pUrvakalana kahiye vAkI kauTamA jaise AThameM tIna ghaTAye pAMca meM yaha mugAkAra jaise pAThakoM sAtakari guNe chappana hoya. bahuri AThavU doyakA bhAga diye cyAri pAye. bahuri varga kahiye doyarAzi barAbarakI guNiye jete hoya tete tAkaM varga kahiye. jaise AThakA varga caugaThi. bahuri vargamUla jaise causAThikA vargamUla ATha bahuri bana rahiye tIna rAzi barAbarakI guNe jo hoya so. jaise, AThakA dhana pAMcasaibArA / bahuri ghanamUja jaise pAcasau vAgakA ghanamUla gATha. aiseM parikarmASTaka jAnanA. bahuri rAzika hai, jahAM eka pramANarAzi, eka phalarAzi ,eka icchA rAzi. jaisaiM doSa rupayoMkI jinasa solaha sera Avai to pATharupayoMkI ketI prAvai. aisaiM prabhAgArAzi doya, phalarAzi solaha, icchArAzi pATha. tahAM phalarAzikU icchAkari gugau~ ekasau aThAIsa hoya. tAkU pramANAzi do. yakA bhAga diye causaThi sera bhAvai. aiseM jAnanA. bahuri kSetraphalaviSai jahAM barobarike khaMDa kariye tAkU kSetraphala kahiye. jaise khetamaiM DorI mApiye taba kacavAMsI visavAsI bIghA kariye tArka kSetraphala saMjJA hai. jaisaiM assIhAyakI DorI hoya tAkai vIsa gahA kahiye cyAri hAthakA eka gahA, aise khetamaiM eka DorI lAMbA cauDA kheta hoya tAkai cyAri hAthake lAMbe cauMDe khaMDa kIjiye, taba vIsakaM vIsa guNA kiye cyArisai bhaye. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soI kacavAMsI maI. yAkai vIsa visave bhaye. tAkA eka bIghA bhayo. aise hI jahAM caukhUTA tikhUTA gola Adi kheta hoya, tAkA barAbarikA khaMDakari mApi kSetraphala lyAiye hai. vaise hI lokakA kSetrakU yojanAdikakI saMkhyAkari jaisA kSetra hoya taisA vidhAnakari kSetraphala lyAvanekA vidhAna gaNita zAstraH jAnanA. ihAM lokake kSetraviSa tathA dravyanikI gaNanAviSa alaukika gaNita ikaIsa haiM. tathA upamAgaNita ATha haiM. tahAM saMkhyAtake tIna bheda-jaghanya madhyama utkRSTa. asaMkhyAtake nava bheda, tAmeM parItAsaMkhyAta jaghanya madhya, utkRSTa, yuktAsaMkhyAta-jaghanya madhya utkRSTa. asaMkhyAtAsaMkhyAta jaghanya, madhya, utkRSTa aise nau bhaye. bahuri anantake navabheda, parItAnanta, yuktAnaMta, anaMtAnaMta, tAke jaghanya madhya utkRSTa kari nava aiseM ikaIsa / tahAM jaghanya parIta asaMkhyAta lyAvaneke artha lAkha lAkha yojanake jaMbUdvIpapramANa vyAsavAle hajAra hajAra yojana UMDe cyAri kuDa kariye. ekakA nAma anavasyA, dujAzalAkA, tIjA pratizalAkA, cauthA mahAzalAkA. tinameMsU anavasthA kuMDakU sirasyUta sighAUM bhariye. tisameM chiyAlIsa aMka pramANa sirasyUM mAvai. tinakU saMkalpa mAtra le cAliye. eka dvIpameM eka samudra meM aise gerate jAiye. tahAM ve sirasyUM vIta tisa dvIpa vA samudrakI sUcIpramANa anavasthAkuMDa kIjai. tAmeM sirasyUM bhariye bahuri zalAkA kuMDameM eka sirasyUM anya lyAya geriye bahuri Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taise hI tisa dUje anavasthA kuNDakI eka sirasyUM eka dvIpameM eka samudrameM gerate jAiye. aimaiM ka ra tisa anavasthA kuNDakI sirasyUM jahA cIte, nahAM tisa dvIpa vA samudrakI sUcI pramANa phera anavasthA kuMDakari taisaiM hI sirasyUM bhariye. bahuri eka sirasyUM zalAkA kuNDameM anya lyA geriye. aise karateM chiyAlIsa aMka pramANa anavasthA kuNDa ho cukeM. taba eka zalAkA kuNDa bharai. taba eka sirasyUM pratizalAkA kuNDameM geriye. tehI anavasthA hotA jAya. zalAkA hotA jAya. aise karateM chiyAlIsa aMka pramANa zalAkA kuMDabhari cukai, taba eka pratizalAkA bharai. aise hI anavasthA kuMDa hotA jAya zalAkA bharate jAMya prati zalAkA bharate jAMya, taba chipAlIsa aMka pramANa pratizalAkA kuMDa bhari cukaiM taba eka mahAzalAkA kuMDa bharai. aise karatai chiAlIsa aMkanike ghana pramANa anavasthA kuNDa bhaye. ginimeM aMtakA anavasthA jisa dvIpa tathA samudrakI sUcI pramANa brAyA tAmeM jetI sirasyUM mAvai tetA pramANa jaghanya parItAsaMsAtakA hai. yAmeM eka sirasyU ghaTAye utkRSTasaMkhyAta kahiye. doya sisya pramANa jaghanya saMkhyAta kahiye, vIcake sarva madhya saMkhyAtake bheda haiM. bahuri tisa jaghanya parItAsaMkhyAnako sirasyUM kI pazi eka eka bakheri eka eka para sipahI rAzikU thApi paraspara guNatA aMtameM jo gazi nipajai, tAkU jaghanya yuktAsaMkhyAta kahiye. yAmeM eka rUpa ghaTAye utkRSTaparItAsaMkhyAta kahiye. madhyake Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA bheda jAnane. bahuri jaghanya yuktAsaMkhyAta* jaghanya-yuktAsaMkhyAtakari ekavAra paraspara guNane jo parimANa zrAvai, so jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta jAnane. yAmeM eka ghaTAye utkRSTa yuktAsaMkhyAta hoya hai. madhya yukta asaMkhyAta vIcake nAnA bheda jaanne| aba isa jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAtapramANa tIna rAzi karanI. eka zalAkA eka viralana eka deya. tahAM viralana rAzikU vakheri eka eka judA judA karanA, eka ekakai Upari eka eka deya rAzi dharanA tinakU paraspara guNiye jaba sarva guNakAra hoya cukai taba eka rUpa zalAkA rAzimeMsaM ghaTAvanA. bahuri jo rAzi bhayA tisa pramANa viralana deya rAzi karanA, tahAM viralanakU vakheri eka ekakU judA kari eka eka pari deya rAzi denA, tinakU paraspara guNana karanA jo rAzi nipaje taba eka zalAkArAzimeMsU pheri ghaTAvanA. bahuri jo rAzi nipajyA tAkai parimANa viralana deya rAzi krnaa| viralanakU bakheri deyakU eka eka para sthApi paraspara guNana karanA, e. karUpa zalAkAmaM ghaTAvanA. aise ciralana deya rAzikAra guNAkAra karatA jAnA, zalAkAmeMsUM ghaTAtA jAnA. jaba zalAkA rAzi niHzeSa ho jAya taba jo kichu parimANa pAyA so madhya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA bheda hai. bahuri titane titane parimANa zalAkA, viglana, deya, tIna rAzi pheri karanA / tina pUrvavata karateM zalAkA rAzi niHzeSa hoya-jAya, tara Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) jo mahArAzi parimANa bhAyA so bhI madhya asaMkhyAtAsaMkhyA takA bheda hai. bahuri tisa rAzi parimANake pheri zalAkA viralana deya rAzi karanA tinakU pUrvokta vidhAnakari guNaneteM jo mahArAzi bhayA so yaha bhI madhya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA bheda bhayA. ara zalAkAtrayaniSThApana eka vAra bhayA. bahuri isa rAzimaiM asaMkhyAtAsaMkhyAta pramANa chaha rAzi aura milAvaNI / lokapramANa dharma dratyake pradeza, adharma dravyake pradeza, eka jIvake pradeza, lokAkAzake pradeza bahuri tisa lokate asaMkhyAtaguNe atiSThita pratyeka vanaspati jIvanikA parimAgA, bahuri tisate asaMkhyAtaguNe sapatiSThita pratyekavanaspati jIvoMkA parimANa ye chaha rAzi mi. lAya pUrvokta prakAra zalAkA viralana deyarAzike vidhAnakari zalAkAtrayaniSThApana karanA, taba jo mahArAzi nipajyA so bhI madhya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA bheda hai. tAmeM cyAri rAzi aura milAvane-kalpa kAla vIsa kor3AkoDI sAgarake samaya bahuri sthitibaMdhakU kAraNa kaSAyanike sthAna, anubhAga baMdharva kAraNa kaSAyanike sthAna, yoganike avibhAga pratiracheda, aisI cyAri rAzi milAya ara pUrvokta vidhAnakari zalAkAtraya niSThApana karanA aise karateM jo parimANa hoya so jaghanyaparItAnantarAzi bhayA. yAmaisU eka rUpa ghaTAye uskRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta hoya hai. vIcimeM madhyake nAnA bheda haiM. bahuri jaghanya parItAnanta rAzi viralanakari eka eka Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) pari eka eka jaghanya parItAnanta sthApanakari paraspara guNe jo parimANa hoya so jaghanyayuktAnanta jAnanA. tAmeM eka ghaTAye utkRSTa parItAnanta hai. madhya parItAnantake vIcise nAnA bheda haiM. bahura jaghanya yuktAnaMta* jaghanya yuktAnantakari ekavAra paraspara guNe jaghanya anaMtAnaMta hai. yAmeMsU eka ghaTAye utkRSTa yuktAnaMta hoya hai. madhya yuktAnantake vIcameM nAnA bheda haiM. aba utkRSTa anantAnaMtakU lyAvanekA upAya kahai haiM. tahAM japanya anaMta naMta parimAmA zalAkA viglana deya. ina tIna gAMzava ri anukramate pahalai vahyA taise zalAkAtrayaniSThApana karai. taba madhya anaMtAnaMtakA bheda rUpa rAzi meM nipajai hai. tAviSai chaha gazi milA siddharAzi, nigodarAzi, pratyeka vanaspatimahina nigodarAzi, pudgalarAzi, kAlake samaya, zAzake pradeza ye chaha rAzi madhya anantAnaMta ke bhedarUpa milAya zalAkAtrayaniSThApana pUrvavat vidhAnakari karanA taba madhya anantAnantakA bheda rUpa Azi nipajai, tA. viSa pheri dharmadravya adharmadrayake ugurulaghu guNake avibhAgapraticcheda milAya jo mahArAzi parimANa rAzi bhayA. tALU pheri pUrvokta vidhAnakara zalakAtraya ziSTa pana kariye taba jo koI madhya anantAnaMtakA bhedarUpa rAzi bhayA, tAkuM kevalajJAnake avibhAgaprAtacchedanakA samUha parimANaviSa ghaTa ya pheri malAiye taba kevala jJAnake avibhAgalaticcheda rUpa utkRSTa anaMtAnaMta parimANa rAzi hoya hai bahuri upamA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) pramANa ATha prakAra kari kahayA hai. palya, sAgara, sUcyaMgula, pratarAMgula, ghanAMgula, jagatzreNI, jagatapatara, jagataghana. tahAM palya tIna prakAra hai-vyavahArapalya, uddhArapalya, addhApalya. tahAM vyavahArapalya tau romanikI saMkhyA mAtrahI hai. bahuri uddhArapalyakari dvIpasamudranikI saMkhyA gaNiye haiM. bahari a. ddhApalyakAri karmanikI sthiti devAdikakI Ayusthiti gaNiye haiM. aba inakA parimANa jAnane... paribhASA kahai haiM. to ananta pudgala ke paramANunikA skandha to eka bhavasannAsanna nAma hai. tAteM pATha ATha guNo kramakari bAraha sthAnaka jAnane. sannAsanna, TareNu, trasareNu, rathareNu, ucamabhAgebhUmikA bAlakA agrabhAga, madhyama bhogabhUmikA, jaghanya bhogabhUmikA, karmabhUmikA, lIkha, sara , yava, aMgula e bAraka haiM. so aise aMgula bhayA so utsedha aMgula hai. so| yAkari nArakI tiyeca deva manuSyanike zarIrakA pramANa vavana kIjiye hai, para devanike nagara maMdira varNana kIjiye hai. bahuri utsedha aMgulate pAMcasai guNA pramANAMgula hai. yAteM dvIpa samudra parvata AdikanikA parimANa varNana hai. bahuri AtmAMgula jahAM jaisA manuSyanikA hoya tisa parimANa jAnanA. bahuri chaha aMgulakA pAda hoya, doya pAdakA eka vilasta hoya, doya vilastakA eka hAtha hoya, doya hAthakA eka bhISa hoya, doya bhISakA eka dhanuSa hoya, doya hajAra dhanuSakA eka koza hoya, cyAri kozakA eka yojana hoya, so yahAM pramANAMgulakari nipajyA aisA eka yojana pramANa Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) uMDA cauDA eka khADA karanA, tAkU uttama bhogabhUmiviSai upajyA jo janamateM lagAya sAta dina tAIkA mIDhAkA bAlakA agrabhAga tinikari bhUmi samAna atyanta gADhA bharanA, tAmaiM roma paiMtAlIsa aMkani parimANa mAvai, tinakU eka eka roma khaMDakaM sau sau barasa gaye kADhai. jite barasa hoMya so vyavahAra palya hai. tini varSanike asaMkhyAta samaya hoya haiM. ba. huri tini romake eka ekake asaMkhyAta koDi varSake samaya hoya, tete tete khaMDa kIjiye so uddhAra palyake roma khaMDa hoMya, tete samaya uddhAra palyake haiN| bahuri ina uddhAra palyake eka eka roma khaMDake asaMkhyAta varSake jete samaya hoMya titane khaMDa kIye zraddhApalyake romakhaNDa hoya haiM tAke samaya bhI itane hI haiM. bahuri daza koDAkoDI palyakA eka sAgara hoya hai. bahuri eka pramANAMgula pramANa laMbA ekapradeza pramANa cauDA uMcA kSetrakaM sUcyaMgula kahiye hai. yAke pradeza addhApalyake arddha chedanikaM viralanakari eka eka addhApalya tinapari sthApi paraspara guNiye jo parimANa Avai tete yAke pradeza haiM. bahuri yAkA varga* pratarAMgula kahiye. bahuri sUcyaMgulake ghana ghanAMgula kahiye. eka aMgula cauDA tetAhI lAMbA ara UMcA tAphU dhana aMgula kahiye, bahuri sAta rAjU lAMbA eka pradeza pramANa cauDA UMcA kSetrakU jagatazreNI kahiye. yAkI utpatti aiseM jo zraddhApalpaka arddha chedanikA asaMkhyAtavAM bhAgakA pramANakU viralanakari eka eka pari ghanAMgula deya paraspara guNeM jA rAzi nipajai so Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatazreNI hai. bahuri jagatazreNIkA varga so jagatapratara kahiye bahuri jagatazreNIkA ghana so jagatapana kahiye. sAta rAju cauDA lAMbA UMcAkaM jagatadhana kahiye. yaha lokake pradezani kA pramANa hai. so bhI madhya asaMkhyAtakA bheda hai. aise e gaNita saMkSepa kari kahI. bahuri gaNitakA kathana vizeSakari mommaTasAra trilokasArateM jAnanA. dravyameM to sUkSma pugala paramANu, kSetrameM zrAkAzake pradeza; kAlameM samaya, bhAvameM avibhAgapraticcheda, ina cyArUhIkU paraspara pramANa saMjJA hai| so ghATisU pATi to ye haiM ara bAdhisU vAdhi dravyameM tau mahAskandha, kSetrameM AkAza, kAlameM tInU kAla, bhAvameM kevala jJAna, aisA jAnanA. bahuri kAlameM eka AvalIke jaghanya yuktAsaMkhyAta samaya haiM. ara asaMkhyAta AvalIkA muhUrta hai. tIsa muhUrttakA dinarAti hai. tIsa dina rAtikA eka mAsa / hai. bAraha mAsakA eka varSa hai. ityAdi jaannaa| ' AgeM prathama hI lokAkAzakA svarUpa kahai haiMsavvAyAsamaNataM tassa ya bahumanjhisaMThiyo loo| so keNa vi Neya kao Na ya dhario hrihraadiihiN|| . bhASArtha-AkAza dravya hai tAkA kSetra pradeza ananta hai. tAkA bahumadhyadeza kahiye vIcahI vIcakA kSetra, tAvi tiSThe aisA loka hai. so kAhU kari kIyA nAhIM hai tathA koI iriharAdikari dhArathA, vA rAkhyA nAhIM hai. bhAvArtha-keI anya matameM kahai haiM jo lokakI racanA brahmA karai hai. nArAyaNa rakSA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) kara hai. ziva saMhAra karai hai. tathA kAchivA tathA zeSa nAga dhArathA hai. tathA pralaya hoya hai, taba sarvazUnya hoya jAya hai. brahmakI sattA mAtra raha jAya hai. bahuri brahmakI sacAmeM sU saSTikI racanA hoya hai. ityAdi aneka kalpita kahai haiM. tAkA niSedha isa sUtrateM jAnanA. loka kAhU kari kIyA nAhI. kAhU kari dhArayA nAhI. kAhU kari vinaseM nAhIM. jaisA hai taisA hI sarvajJane dekhA hai so vastu svarUpa hai| bhAgeM isa lokavi kahA hai so kahaiM haiMaNNoNNapaveseNa ya davvANaM atthaNaM bhave loo| davvANaM Niccatto loyarasa vi muNaha NiccattaM 116 bhASArtha-jIvAdika dravyanikA paraspara eka kSetrAvagAharUpa praveza kahiye milAparUpa avasthAna so loka hai. je dravya haiM te nitya haiM. yAhI loka bhI nitya hai aisA jAnahu. bhAvArtha-SaDdrayanikA samudAya so loka hai. te dravya nitya haiM, tA. loka bhI nitya hI hai| 'Age koI tarka karai jo nitya hai to una vinamai kauna hai, tAkA samAdhAnakA sUtra haiM haiMpariNAmasahAvAdo paDisamayaM pariNamaMti dayA / tesiM pariNAmAdo loyassa vi muNaha pariNAmaM // ____ bhASArtha-yA lokameM chaha dravya haiM te para..bhAba haiN| yAte sama samaya pariNamai haiM tinake pariNAmI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 69 ) pariNAma jAnahu. bhAvArtha-dravya haiM. te pariNAmI haiM. loka hai so dravyanikA samudAya hai yAnai dravyanikai pariNAma hai so lokakai bhI pariNAma prAyA. koI pUche pariNAma kahA ? tAkA uttara-pariNAma nAma paryAyakA hai. jo eka avasthA rUpa dravya yA so palaTi dUjI avasthArUpa honA. jaise mATI piMDaavasthArUpa thI so palaTi kari ghaTa baNyA. aise pariNAmakA svarUpa jAnanA. so lokakA AkAra tau nitya hai. bhara dravyanikI paryAya palaTai hai yA apekSA pariNAma kahiye hai| AgeM yA lokakA AkAra tau nitya hai. aisA dhAri vyAsAdi kahai haiMsattekku paMca ikkA mUle majjhe taheva baMbhaMte / loyate rajjuo putvAvarado ya vitthAro // 118 // ___ bhASArya-lokakA pUrva pazcima dizAviSai mUla kahiye nIceM tau sAta rAjU vistAra hai. bahuri madhya kahiye bIci eka rAjUkA vistAra hai. bahuri Upari brahma svargake aMta pAMca rAjUkA vistAra hai. bahuri lokakA antaviSa eka rAjUkA vistAra hai. bhAvArya-loka nIcale bhAgaviSa pUrva pazcimadizAviSai sAta rAjU cauDA hai. tahAMteM anukramateM ghaTatA ghaTatA madhya loka eka rAjU rahyA. pIche Upari anukramateM badhatA 2 brahmasvargatAI pAMca rAjU cauDA bhayA. pI. ghaTatai ghaTate aMtameM eka rAjU rahyA aise hote DayoDha mRdaMga UmI dhariye vaisA AkAra bhyaa| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) Age dakSiNa uttara vistAra vA u~cAIkUM kahai haiMdakkhiNauttarado puNa satta vi rajjU havedi savvattha / uDDho caudasarajjU satta vi rajjUghaNo loo 119 bhASArtha - loka hai so dakSiNa uttara dizAkaM sarva UMcAI paryaMta sAta rAjU vistAra hai. UMcA caudaha rAjU hai / bahuri sAta rAjUkA ghanapramANa hai. bhAvArtha-dakSiNa uttarakaM sarvatra sAta rAjU cauDA hai. UMcA caudhai rAjU hai. aisA lokakA ghanaphala kariye taba tInasai tiyAlima (343 ) rAjU hoya hai. samAna kSetrakhaMDhakara eka rAjU cauDA lAMbA UMcA khaMDa kariye tAkUM ghanaphala kahiye / mArge UMcAIke bheda kahai haiM, - merussa hidubhAye satta vi rajjU have aholoo / uDhamhi uDhaloo merusamo majjhimo loo // 120 // bhASArtha - meruke nIce bhAgaviSai sAta rAjU adholoka hai. Upari sAta rAjU Udhvaloka hai. merusamAna madhya loka hai. bhAvArtha - meruke nIceM sAta rAjU adholoka Upara sAta rAjU Urdhva loka, bIca meM merusamAna lAkha yojanakA madhyaloka hai. aiseM tIna lokakA vibhAga jAnanA / Age loka zabdakA artha kahai haiM, - saMti jattha atthA jIvAdIyA sa bhaNNade loo / tassa siharammi siddhA aMtavihINAM virAyaMti // 121 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) bhASArtha-jahA~ jIva Adika padArtha dekhiye haiM so loka kahiye / tAke zikhara Upari anante siddha virAje haiM. bhAvArtha-'loka' darzane nAmA vyAkaraNameM dhAtu hai. tAkai AzrayAviSai prakAra pratyayate loka zabda nipajai hai. tAteM jAmeM jIvAdika dravya dekhiye. tAkU loka kahiye. bahuri tAke upari antaviSa karma rahita zuddhajIva ananta guNanikari sahita avinAzI anaMta virAje haiN| AgeM yA lokaviSa jIva Adi chaha dravya haiM tinakA varNana karai haiM, tahAM prathama hI jIva dravyakU kahai haiN| .. eiMdiyehiM bharido paMcapayArehiM savvado loo| tasanADIe vi tasA Na vAhirA hoMti savvattha 122 bhASArtha-yaha loka pRthvI ap teja vAyu banaspati aise paMcaprakAra kAyake dhAraka je ekeMdriya jIva tinakari sarvatra bharathA hai. bahuri trasa jIva trasa nADIviSa hI haiM. vAhira nAhI haiM / bhAvArtha-jIva dravya upayoga lakSaNavAlA samAna pariNAmakI apekSA sAmAnya kari eka hai. tathApi vastu minnapradezakari apane 2 svarUpakuM lIye nyAre nyAre anante haiM. tinameM je ekeMdriya haiM. te to sarva lokameM hai bahuri bendriya tendriya caturiMdriya paMceMdriya aise trasa haiM te trasa nADI viSahI haiN| bhAgeM vAdara sUkSmAdi bheda kahai haiM,puNNA vi apuNNA vi yathUlA jIvA havaMti sAhArA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72 ) chavihA suhamA jIvA loyAyAse vi savvattha 123 // bhASArtha - je jIva zrAdhArasahita haiM, te tau sthUla kahiye vAdara haiM. te paryApta haiM- bahuri aparyApta bhI haiM / bahuri je lokAkAza sarvatra anya AdhArarahita haiM te jIva sUkSma haiM chaha prakAra haiM / mArge vAdara sUkSma kUda kUMna haiM so kahe haiM, - puDhavIjalaggivAU cacAri vi hoMti vAyarA suhamA | sAhAraNapatteyA vaNapphadI paMcamA duvihA // 124 // bhASArya - pRthvI jala agni vAyu ye cyAri tau bAdara bhI haiM tathA sUkSma bhI haiM bahuri pAMcaI vanaspati hai so pratyeka sAghAraNa bheda kari doya prakAra hai / -- zrArge sAdhAraNa pratyeka sUkSmapaNAkUM kahai haiM,sAhArA viduvA aAikAlA ya sAikAlA ya / te vaya vAdarasuhamA sesA puNa vAyarA savve 125 // bhASArtha - sAdhAraNa jIva doya prakAra haiM. anAdikAlA kahiye nitya nigoda sAdikAlA kahiye itara nigoda te doUM hU vAdara bhI haiM sUkSma bhI haiM bahuri zeSa kahiye pratyeka vanaspatI vA trasa te sarva vAdara hI haiM / bhAvArtha- pUrvai kahayA jo sUkSma chaha prakAra haiM te pRthvI jala teja vAyu tau pahalI gAthA meM kahe. bahuri nitya nigoda itara nigoda e doya aiseM chaha Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73 ) prakAra to sUkSma jAnane. bahuri chaha prakAra tau e rahe ara avazeSa te sarva vAdara jaanne| ___ Age sAdhAraNakA svarUpa kahai haiM,sAhAraNANi josa AhArussAsakAyaAjANa / te sAhAraNajIvA tANaMtappamANANaM // 126 // bhASArtha-jina anantAnanta pramANa jIvanakai AhAra u. cchvAsa kAya Ayu sAdhAraNa kahiye samAna haiM. te sAdhAraNa jIva haiM / uktaM ca gomaTTasAre-- "jatthekku marai jIvo tattha du maraNaM have aNaMtANaM caMkamai jattha ekko caMkamaNaM tattha gaMtANaM" / bhASArtha-jahAM eka sAdhAraNa jIva nigodiyA upajai tahAM tAkI sAya hI anantAnanta upale para eka nigoda jIva marai tAke sAtha hI anaMtAnantasamAna zrAyuvAlA marai hai. bhAvArtha-eka jIva AhAra karai teI anantAnanta jIvanikA AhAra, eka jIva svAsosvAsa le so hI anantAnanta jIvanikA svAsosvAsa, eka jIvakA zarIra soI anantAnantakA zarIra, eka jIvakA Ayu sohI anantAnantakA Ayu aise samAna hai tAta sAdhAraNa nAma jaannaa| prAgeM sUkSma vAdarakA svarUpa kahai haiM,Na ya jesiM paDikhalaNaM puDhavItoehiM aggivaaehi| te jANa suhumakAyA iyarA puNa thUlakAyA ya 127 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 74 ) bhASArtha - jina jIvanikA pRthvI jala agni pavana ina kari rukanA na hoya te jIva sUkSma jAnahu, bahuri ne ina kari rukeM te vAdara jAnahu / Age pratyekakuM vA trasakUM kahai haiM, paMceyA viya durvihA Nigodasa hidA taheva rahiyA ya / duvihA hoMti tasA viya viticaurakkhA taheva paMcakkhA bhASArtha - pratyeka vanaspatI bhI doya prakAra hai. te nigodasahita haiM vaise hI nigodarahita haiM. bahuri trasa bhI doya prakAra haiM. bendriya tendriya caturindriya aiseM to vikalatraya bahuri taiseM hI paMcendriya haiM. bhAvArtha - jisa vanaspatIke zrAzraya nigoda pAiye so tau sAdhAraNa hai, yAkUM sapratiSThita bhI kahiye. bahuri jisakai zrAzrama nigoda nAhIM tAkUM pratyeka hI kahiye. yAhIko pratiSThita bhI kahiye hai. bahuri bendriya zrAdikakUM trasa kahiye hai. * mUlaggaporabIjA kaMdA taha khaMdabIja bojaruhA / sammucchimA ya bhaNiyA patteyANaMtakAyA ya // 1 // jo vanaspati mUla agra parva kaMda skaMdha vIjase paidA hotI haiM tathA jo sammUrcchana haiM ve vanaspatiyAM sapatiSThita haiM tathA apratiSThita bhI haiN| bhAvArtha - bahuta sI vanaspatiyAM mUlase paidA hotI haiM jaise adaraka, haldI Adi / kaI vanaspati agra bhAga se utpanna hotI haiM jaise gulAva Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 75 ) Age paMceMdriyanikeM bheda kahaiM haiN| paMcakkhA viya tivihA jalathalaAyAsagAmiNo tiriyA patteyaM te duvihA maNeNa juttA ajuttA ya // 129 / kisI vanaspatikI utpatti parva ( paMgolI) se hotI hai jaise Ikha beMta bhAdi / koI vanaspati kandase upajatI haiM jaise sU. raNa zrAdi / kaI vanaspati skandhase hotI haiM jaise DhAka / bahuta sI vanaspati bIja se hotI haiM jaise canA gehUM Adi / kaI vanaspati pRthvI jala Adike sambandhase paidA ho jAtI haiM ve sammUrchana haiM jaise ghAsa aadi| ye sabhI vanaspati sapratiSThita tathA apratiSThita donoM prakArakI haiM // 1 // gUDhasirasaMdhipavvaM samabhaMgamahIrahaM ca chinnnnruhN| sAhAraNaM saroraM tavivarIyaM ca patteyaM // 2 // jina vanaspatiyoM ke zirA ( toraI Adi meM ) saMdhi (khApoMke cinha kharabUje Adi meM ) parva ( paMgolI ganne Adi meM ) pragaTa na hoM aura jinameM tantu paidA na hubhA ho. (miMDI AdimeM ) tathA jo kATane para phira baDha jAMya ve sapratiSThita vanaspati haiM inase ulaTI apratiSThita samajhanI cA.. hiye // 2 // mUle kaMde challI pavAlasAladalakusumaphalaboje / samabhaMge sadi NatA asame sadi hoMti ptteyaa||3|| jina vanaspatiyoMkA mUla haldI, adaraka Adi ) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) bhASArtha-paJcendriya tiryaca haiM te jalacara thalacara nabhapara aise tIna prakAra haiM. bahuri pratyeka manakari yukta sainI bhI haiM tathA manarahita asainI bhI haiN| bahuri inake bheda kahai haiM,te vi puNo vi ya duvihA ganbhajajammA taheva sammatthA bhogabhuvA gabbhabhuvA thalayaraNahagAmiNo saNNI 130 ___bhASArtha-te chaha prakAra kahe je tiryaca te garbhaja bhI haiM bahuri sammUrcchana bhI haiM bahuri inaviSai je bhogabhUmike tiyaca haiM te thalacara nadhacara hI haiM. jalacara nAhIM haiM bahuri te sainI hI haiM asainI nAhI haiM / Age aThyANavai jIva samAsanikU tathA tiryacake picyAsI bhedanikU kahai haiM kanda (saraNa Adi) chAla, naI koMpala, TahanI, phUla, phala, tathA vIja toDane para barAbara TUTa jAya ve sapratiSThita pratyeka haiM tathA jo barAvara na TUTe ve apratiSThita pratyeka haiM // 3 // kaMdassa va mUlassa va sAlAkhaMdhassa vA vi bhultro| challI sA gaMtajiyA pattejiyA tu taNukadarI // 4 // jina vanaspatiyoMke kanda, mUla, TahanI, skaMdhakI chAla moTI hai unheM sapratiSThita pratyeka ( anaMta jIvoMkA sthAna ) jAnanA cAhiye aura jinakI chAla patalI ho unheM apratiSThita pratyeka mAnanA cAhiye // 4 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 77 ) aTTha vi gabbhaja duvihA tivihA sammucchiNo vi tevIsA idi paNasIdI bheyA savvesi hoti tiriyANaM 131 ____ bhAvArya-sarva hI tiryaMcanike picyAsI bheda haiM. tahAM garbhajake ATha te to paryApta aparyAptakari solaha bhaye. bahuri sammUrcchanake teIsa bheda, te paryApta aparyApta. labdhyaparyAsakari guNahattari bhaye aiseM picyAsI haiM. bhAvArtha- kahe je karmabhUmike garbhaja jalacara thalacara nabhacara te sainI asainI kari chaha bheda, bahuri bhogabhUmike. thalacara nabhacara sanI ye AThahI yati aparyApta bhedakari solaha, bahuri sAmUrchanake pRthvI apa teja vAyu nitya nigodake sUkSma bAdarakari bAraha bahuri vanaspatI sapratiSThita apratiSThita aise caudaha vau ekendriya bheda bahuri vikalatraya tIna, bahuri paMcendriya karmabhUmike jalacara thala vara nabhacara sainI asainI kari chaha meda, aiseM saba mili teIsa. tAkai paryApta aparata labdhyaparyAptakari guNahattari aise pacyAsA hoya hai // 131 // . AgeM manuSyanike bheda kahai haiMajava milecchakhaMDe bhogabhUmIsu vi kubhogabhUmIsu maNuA havaMti duvihA NivittiapuNNaggA punnnnaa|| bhAvArtha-manuSya bhAryakhaMDaviSai mlekSakhaMDa virSe tathA bhogabhUmaviauM tathA kubhogabhUmiviSe haiM te cyAri hI paryApta 1. nivRtti aparyAtakari ATha bheda bhaye / / 132 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) sammucchaNA maNussA abjavakhaMDesu hoMti NiyameNa te puNa laddhiaNNA NAya devA vi te duvihA 133 bhASArtha - sammUrcchana manuSya bhAryakhaMDaviSai hI niyama kari hoya haiM. te labdhyaparyAptaka hI haiM, bahuri nAraka tathA deva te paryApta tathA nirRtyaparyAptake bheda kari pyAri bheda haiM. aiseM tiyecake bheda picyAsI, manuSya ke nava nAraka devake cyAri, sarva mili prayAsaveM bheda bhaye. bahutaniko samAnatA kari bhele kari kahiye saMkSepa kari saMgraha kari kahiye tAkUM samAsa kahiye hai. so yahAM bahuta jIvanikA saMkSepa kari kahanA so jIvasamAsa jAnanA. aiseM jIva samAsa kahe / mAge paryAptikA varNana kare haiM, AhArasarIriMdiyaNissAsussAsahAsamaNasANa / pariNai vAvAresu ya jAo chaccaiva sIo // 134 // bhASArtha - jo AhAra zarIra indriya svAsovAsa bhASA mana inako pariNamanakI pravRttiviSai sAmarthya so chaha prakAra hai. bhAvArtha - AtmAkai yathAyogya karmakA udaya hotaiM AhA-rAdika grahaNakI zaktikA honA so zaktirUpa paryApti kahiye so chaha prakAra hai / zaktikA kArya kahai haiM / tasseva kAraNANaM puggalakhaMdhANa jA huNippatti / sApajatI bhaNNadi chanbhayA jiNavariMdehiM // 135 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASArtha-tisa zakti pravRttikI pUrNatAkU kAraNa je pudlake skaMdha tinakI pragaTapaNe niSpatti kahiye pUrNatA honA tAkU paryApti aisA jinendradevane kahayA hai| bhAgeM paryApta nivRtyaparyAptake kAlakU kahai haiM,paMjA giLaMtomaNupajati Na jAva smnnodi| tA NivvatiapuNNo maNupuNNobhaNNade puNNo // 136 // bhASArtha-yaha jIva paryAptika grahaNa karatA saMtA jaise mana:payotiSaM pUrNa na karai teteM nityaparyApta kahiye. bahuri jaba manaHparyApti pUrNa hoya taba paryApta kahiye, bhAvArtha-ihAM sainI paMcendriya jIvakI apekSA manameM dhAri aise kathana kiyA hai. anya yanyanimeM je zarIra paryApti pUrNa na hoya tete nityaparyApta hai. aise kayana sarva jIvanikA kahayA hai| __ AgeM labdhyaparyAptakA svarUra kahai haiM,ussAsaTThArasame bhAge jo maradiNaya samANodi / ekA viya pajacI laddhiapuNNA have so du // 13 // ___ bhASArtha-jo jIva svAsake aThAra bhAgameM marai eka bhI paryApti pUrNa na karai so jIva labdhyaparyAptika khiye| 1 pajjatassa ya udaye Niya Niya pajjati Nihido hodi / jAva sarIramapuNNaM NivvattiyapuNNago tAva // 1 // tigNasayA chattosA chAvaThThosahassagANi maraNAni / aMtomuhuttakAle tAvadiyA ceva khuddabhavA // 2 // sIdIsaThThAtAlaM viyale cauvAsa hoti pNckkhe| - Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 80 ) bhAge ekendriyAdi jIvanikai paryAptinikI saMkhyA kahai haiM, laddhiapuNNo puNNaM pajattI eykkhviylsnnnniinnN| cad paNa chakaM kamaso pajjatIe viyaanneh||138 // bhASArtha-ekendriyakai cyAri vikalatrayakaina, sainI paMcendriyake chaha aise kramateM paryApta jANU bahuri lAparyAptaka hai so aparyAptaka hai. yAkai paryApti nAhI. bhAvArtha-ekendriyAdikakai kramate paryApti kare. ihAM prasanIkA nApa lAyA nahIM tahAM tau sainIkai chaha asainIkai pAMca jAnane. bahuri nityaparyApta grahaNa kArya hI haiM pUrNa hAsI hI tAteM jo saMkhyA kahI hai so hI hai. bahura labdhyaparyApta yadyapi grahaNa kIyA hai tathApi pUrNa hoya zakyA nAhI, tA tALU apUrNa hI kahayA aisA saca hai. aiseM paryAptikA varNana kiiyaa| . Age prANanikA varNana kareM haiM tahAM prathamahI prANanikA svarUpa vA saMkhyA va hai haiNmnnkynnkaayiNdiyaannssaasussaasaaurudyaannN| josa joe janmadimaradiviogammitevidaha pANA chAvaThi 6 sahasA saca battIsameyarale // 3 // puDhavidagANimArasAhAraNathUlasuhuma . padesu aNNemu ya eca.pake vAra chakkA // 4 // paryAptinAmA nAmakarmake udayase apanI apanI paryApti banAtA hai / jaba taka zarIraparyApti pUrNa nahIM hotI taba taka Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (81) bhASArtha- jo mana vacana kAya indriya svAsovAsa Ayu hai tinake saMyogaH tau upajai jiivai,| bahuri inike viyoga" marai te prANa kahiye. te daza haiM. bhAvArtha-jIva aisA usako nityaparyAptaka kahate haiM / bhAvArtha-jo paryApti kamakA udaya honese labdhi (zakti) kI apekSAse paryApta hai kiMtu nivRtti (zarIrapati banane) kI apekSA pUrNa nahIM hai vaha nirvRttyaparyAptaka kahalAtA hai // 1 // labdhyaparyAptaka jIvake eka aMtarmuhUrtameM 66336 kSudrajanma hote haiM aura utane hI kSudramaraNa hAte haiM // 2 // . ___ aMtarmuhUrtakAlameM dvIndriya labdhyaparyAptaka 80, zrIndriya lavyaparyAptaka 60, caturiMdriya labdhyaparyAptaka 40, aura paMceM: driya labdhyaparyAptaka 24 maraNa karate haiM tathA janma lete haiN| ekeMdriya labdhyaparyAptaka jIva utane hI samayameM 66132 janma maraNa karate haiM (isaprakAra ekeMdriya, pikaleMdriya tathA paMceMdriyake samasta bhavoMko milAnese 66336 kSudrabhava hote haiM ) // 3 // pRthvI, jala, agni, vAyu, ye cAroM hI bAdara aura sUkSma isa prakAra pATha bheda hue tathA vAdarasAdhAraNa, sUkSmasAdhAraNa aura pratyeka isa prakAra tIna bheda vanaspatIke huye| ina gyAraha prakArake ekeMdriya jIvoMmeM hara eka jIke eka aMtamuhUrtameM 6012 janma paraNa hote haiM isamakAra saboMkA yoga karanese ekeMdriya jIvoMke 66132 bhava hote haiM // 4 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) pANadhAraNa artha hai so vyavahAra nayakari daza prANa haiM. tinameM yathAyogya prANasahita jIvai tA* jIvasaMjJA hai| ___ Age ekendriyAdi jIvanika prANanikI saMkhyA kahai haiM, eyakkhe cadupANA viticauriMdiya asnnnnisnnnniinnN| chaha satta aTTaNavayaM daha puNNANaM kame pANA // 14 // bhASArtha-ephendriyakai cyAri prANa haiM bendriya, tendriya caturindriya, asainI paMcendriya, sainI paMcendriyanikai, paryAptinika anukramateM chaha sAta ATha nava daza prANa haiM e prANa paryApta avasyAviSai kahe // 140 // Age inihI jIvanikai aparyApta avasthAviSai kahai haiMduvihANamapuNNANaM igiviticaurakkha aMtimadugANaM tiya cau paNa chaha satta ya kameNa pANA muNeyavvA __bhASArtha-doya prakArake aparyApta je ekeMdriya, dvIMdriya trIndriya caturindriya asainI tathA sainI paMceMdriyanike tIna cyAri pAMca chaha sAta aise anukramaH prANa jAnane. bhAvArthanivatyaparyApta labdhyaparyApta ekeMdriyake tIna, veindriyake cyAri teindriyake pAMca, caturindriyake chaha, asainI sainI paMceMdriyake sAta aise prANa jAnane / bhAgeM vikalatraya jIvanikA ThikANA kaheM haiMviticaurakkhA jIvA havaMti NiyameNa kammabhUmIsu / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 83 ) carame dIve addhe caramasamudde vi savve // 142 // bhASArtha - dvIndriya, trIndriyaM caturindriya, je vikalatraya kahAveM te jIva niyamakari karmabhUmiviSai hI hoya haiM tathA aMtakA AdhA dvIpa tathA aMtakA sArA samudraviSai hoya haiM. bhogabhUmiviSa na hoya haiM. bhAvArtha-paMca bharata paMca airAvata paMca videha e karmabhUmi ke kSetra haiM tathA aMtakA svayaMprabha dvIpa ke bIca svayaMprabha parvata haiM tAteM parai AdhA dvIpa tathA aMtakA svayaMbhUramA sArA samudra etI jAyagAM vikalatraya haiM aura jAyanA nAhIM // 142 // Age aDhAI dvIpateM bAhya tiryaca haiM tinakI vyavasthA haimavata parvata sArikhI hai aisa kahai haiMmANusakhissa bahiM carame dIvassa addhayaM jAva / savvatthe vitiricchA himavadatiriehiM sAritthA // bhASArtha - manuSya kSetrataiM bArai mAnuSottara parvatatai pareM aMtakA dvIpa jo svayaMprabha tAkA AdhAke uraiM bIcike sarva dvIpa samudrake tica haiM te haimavata kSetrake tiryacani sArikhe haiM. bhAvArtha - haimavatakSetra meM jaghanya bhogabhUmi hai. so mAnuSotara parvata para asaMkhyAta dvIpa samudra prAdhA svayaMprabha nAmA aMtakA dvIpAMIM samastameM jaghanya bhogabhUmikI racanA hai vahAMke ticanikI Ayu kAya haimavata kSetrake tiryacanisArikhI hai / mAgeM jalacara jIvanikA ThikANA kahai haiM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 lavaNoe kAloe aMtimajalahimmi jalayarA sati / sesasamuddasu puNo Na jalayarA saMti nniymenn||14|| bhASArtha-lavaNoda samudraviSa bahuri kAloda samudraviSai tathA aMtakA svayaMbhUramaNa samudraviSa jalacara jIva haiM. bahuri avazeSa vIcike samudraniviSa niyamakari jalacara jIva nAhIM haiN| ___ AmeM devanike ThikANe kahai haiM. tahAM prathama bhavanavAsI vyaMtaranike kahai haiMkharabhAyapaMkabhAe bhAvaNadevANa hoMti bhavaNANi / vitaradevANa tahA duhaM pi ya tiriyaloe vi||145|| __bhASArtha-kharabhAga paMkabhAgaviSai bhavanavAsInike bhavana haiM tathA vyantara devanike nivAsa haiM. bahuri ina dounike tiryaglokaviSa bhI nivAsa haiM. bhAvArtha-pahalI pRthvI ratna- .. prabhA eka lAkha assI hajAra yojanakI moTI, tAke tIna bhAga tAmeM kharabhAga solaha hajAra yojanakA, vAviSai asurakumAra vinA navakumAra bhavanavAsInike bhavana haiM. tathA rAkSasakula vinA sAta kula vyaMtaranike nivAsa haiM. bahuri dUsarA paMkabhAga caurAsI hajAra yojanakA tAmeM asurakumAra bhavanavAsI tathA rAkSasakula vyaMtara casai haiM. bahuri tiryagloka jo madhyaloka asaMkhyAte dvIpa samudra tinimeM bhavanavAsInike bhI bhavana haiM, bahuri vyantaranike bhI nivAsa haiN| ___AgeM jyotiSI tathA kalpavAsI tathA nArakInikI va. satI kahai haiM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 85 ) joisiyANa vimANA rajjUmitte vi tiriyaloe vi / kappasurA uDDhAhme ya ahaloe hoMti NeraiyA // 146 // bhASArtha - jyotiSI devanike vimAna eka rAjU pramANa tiryaglokaviSai asaMkhyAta dvIpa samudra haiM, tinake Upari tiSThai haiM. bahuri kalpavAsI UrdhvalokaviSai haiM, bahuri nArakI adholokavi haiM / geM jIvanikI saMkhyA kahai haiM, tahAM tejavAtakAyake jIvanikI saMkhyA kahai haiMvAdarapajjattijudA ghaNaAvaliyA asaMkhabhAgo du / kiMcUNaloyamitA teU vAU jahAkamaso // 147 // bhASArtha - agnikAya vAtakAyake vAdaraparyAptasahita jIva haiM te ghana bhAvalIke asaMkhyAtaveM bhAga tathA kucha ghATi lokake pradezapramANa yathA anukrama jAnane. bhAvArtha - agnikAyake ghanaAvalI asaMkhyAtaveM bhAga, vAtakAyake kucha eka ghATi lokapradezaprapANa haiM / V Age pRthvI AdikI saMkhyA kahai haiMpuDhavItoyasarIrA patyA vi ya paTTiyA iyarA / hoMti asaMkhA seDhI puNNA puNNA ya taha ya tasA 148 bhASArtha - pRthvI kAyika apakAyika pratyekavanaspatikAyika samatiSThita vA apratiSThita tathA trasa ye sAre paryApta a paryApta jIva haiM te jude jude asaMkhyAta jagat zreNIpramANa haiM / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) vAdaraladdhiapuNNA asaMkhaloyA havaMti patteyA / taha ya apuNNA suhumA puNNA vi ya saMkhaguNaguNiyA . bhASArtha-pratyeka vanaspati tathA vAdara labdhyaparyAptaka jIva haiM te asaMkhyAta lokapramANa haiM. aise hI sUkSmaaparyAtaka asaMkhyAta lokapramANa haiM bahuri sUkSmaparyAptaka jIva haiM te saMkhyAtaguNe haiN| siddhA saMti aNatA siddhAhito anntgunngunniyaa| hoti NigodA jIvA bhAga aNaMtA abhavvA ya 150 bhASArtha-siddhajIva anante haiM bahuri siddhaniH ananta guNeM nigoda jIva haiM bahuri siddhanike anantave bhAga abhavya jIva haiN| sammucchiyA hu maNuyA seDhiyasaMkhijja bhAgImattA hu gabbhajamaNuyA savve saMkhijjA hoti.NiyameNa 151 ___ bhASArtha-sammurDana manuSya haiM te jagatazreNIke asaMkhyAtave bhAgamAtra haiM bahuri garbhaja manuSya haiM te niyamakari saMkhyAta Age sAntara nirantarakuM kahai haiMdevA vi NArayA vi ya laddhiyapuNNA hu saMtarA hoMti sammucchyiA vimaNuyA sesA savve NiraMtarayA // 152 // bhASArtha-deva tathA nArakI bahuri labdhyaparyAptaka bahuri sammU Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (87) rchana manuSya ete tau sAntara kahiye antarasahita haiM. avazeSa sarva jIva nirantara haiM. bhAvArtha- paryAyasuM anya paryAya pAvai pheri vAhI paryAya pAvai jete vIcameM antara rahe tAkUM sAMtara kahiye so ihAM nAnA jIva apekSA antara kalA hai jo deva tathA nArakI tathA manuSya tathA labdhyaparyAtaka jIvakI utpatti koI kAlameM na hoya so tau antara kahiye. bahuri aMtara na par3e so nirantara kahiye. so vaikriyakamizrakAyayogI je deva nArakI tinikA tau bAraha muhUrttakA kayA hai. koI hI na upajai to bAraha muhUrtta tAMI na upajai bahuri sammUrchana manuSya koI hI na hoya tau palyake asaMkhyAtaveM bhAga kAlatAMI na hoya. aisaiM anya granthanimeM kahA hai avazeSa sarva jIva nirantara upajai haiM | * / AgeM jIvanikUM saMkhyAkari alpa bahuta kahaiM haiMmaNuyAdo raiyA raiyAdo asaMkhaguNaguNiyA / savve havaMti devA pateyavaNapphadI to // 153 // bhASArtha - manuSyanita nArakI asaMkhyAta guNe haiM. nArakIniteM sarva deva asaMkhyAta guNe haiM, devanirvai pratyeka vanaspati jIva asaMkhyAta guNe haiM / paMcakkhA caurakkhA laddhiyapuNNA taheva teyakkhA / vaiyakkhA viya kamaso visesasahidA hu savva saMkhAe bhASArtha - paMcendriya cauindriya teindriya veiMdriya ye labdhya Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( da ) paryApta jIva saMkhyA kari vizeSAdhika haiM. kichu adhikakUM vizeSAdhika kahiye so e anukramateM baghate 2 haiM / caurakkhA paMcakkhA vaiyakkhA tahaya jANa teyakkhA / ede pajjatijudA ahiyA ahiyA kameNeva // 155 // bhASArtha-cauindriya paMcendriya veindriya taiseM hI teindriya ye paryAptisahita jIva anukramateM adhika adhika jAnahu / parivajjiya suhumANaM sesatirikkhANa puNNadehANaM / ikko bhAgo hodi hu saMkhAtIdA apuNNANaM // 156 // bhASArtha - sUkSma jIvanikaM choDi avazeSa paryAptatiyaca haiM tinake eka bhAga tau paryApta haiM. bahuri bahubhAga asaMkhyAte aparyApta haiM. bhAvArtha- vAdara jIvaniviSai paryApta thore haiM, aparyApta bahuta haiN| suhumA pajjattANaM ego bhAgo havei niyameNa / saMkhijjA khala bhAgA tesiM pajjattidehANaM // 157 // bhASArtha sUkSmaparyApta jIva saMkhyAta bhAga haiM inimeM apaki eka bhAga haiM. bhAvArtha- sUkSma jIvani meM paryApta bahuta haiM paryApta thore haiN| saMkhijjaguNA devA aMtimapaTalA da ANadaM jAva / du to asaMkhaguNidA sohammaM jAva paDipaDalaM // 158 // bhASArtha - deva haiM te aMtima paTala jo anuttara vimAna Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 89 ) tAla le ara nIce Anata svargakA paTalaparyaMta saMkhyAtaguNe haiM. tApIche nIce saudharmaparyaMta asaMkhyAtaguNe paTalapaTalapati haiN| sattamaNArayahito asaMkhaguNidA havaMti NeraiyA / jAvaya paDhamaM NarayaM vahudukkhA hoMti hetttthaa||159|| __ bhASArtha-sAtavAM naraka" le Upari pahalA narakatAI jIva asaMkhyAta 2 guNa haiM. bahuri prathama naraka le nIce 2 bahuta duHkha haiN| kappasurA bhAvaNayA viMtaradevA taheva joisiyaa| be hoMta asaMkhaguNA saMkhaguNA hoti joisiyA // - bhASArtha-kalpavAsI devAna bhavanavAsI deva vyaMtaradeva e doya rAziau asaMkhyAla guNI haiN| bahuri jyotiSI deva byaMtaranita saMkhyAtaguNe haiM // 160 // prAgai ekeMdriyAdika jIvanikI Ayu kahai haiMpatteyANaM AU vAsasahassANi daha have paramaM / aMtomuhattamAU sAhAraNasavvasuhamANaM // 161 // bhASArtha- pratyeka vanaspatikI utkRSTa Ayu daza hajAra varSakI hai. bahuri sAdhAraNanitya, itaranigoda sUkSma vAdara tathA sarva hI sUkSma pRthvI apa teja vAtakAyika jIvanikI uskRSTa Ayu antarmuhUrtakI hai // 161 // AgeM vAdara jIvanikI Ayu kahai haiM,bAvIsa satcasahasA puDhavItoyANa AusaM hodi / aggINaM tiNi diNA tiNNi sahassANi vAUNaM 162 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 90 ) bhASArtha - pRthvIkAyika jIvanikI utkRSTa Ayu bAIsa hajAra varSakI hai. apakAyika jIvanikI utkRSTa Ayu sAta hajAra varSakI hai. agnikAyika jIvanikI utkRSTa Ayu tIna dinakI hai. vAyukAyika jIvanikI utkRSTa Ayu tIna ha jAra varSakI hai / / 162 // Age bendriya AdikakI Ayu kahai haiM, vArasavAsa viyakhe eguNavaNNA diNANi teyakkhe | caurakkhe chammAsA paMcakkhe tiNi pallANi // 163 // bhASArtha - veindriya jIvanikI utkRSTa Ayu bAraha varSakI hai. teindriya jIvanikI utkRSTa Ayu guNacAsa dinakI hai. cauindriya jIvanikI utkRSTa prAyu chaha mahInAkI hai. paMcendriya jIvanikI utkRSTa prAyu bhogabhUmikI apekSA tIna palyakI hai / yA sarva hI tica ara manuSyanikI jaghanya prAyu kahai haiMsavvajahaNNaM AU laddhiyapuNNANa savvajIvANaM / majjhimahI muhutaM pajjattijudANa NikiTaM // 164 // bhASArtha - labdhyaparyAptaka sarva jIvanikI jaghanya zrAyu madhyamahIna muhUrta hai. so yaha kSudrabhavamAtra jAnanI eka usvAsa ke aThArahaveM bhAga mAtra hai, bahuri jinake labdhyaparyApti hoya, aise karmabhUmi ke tiryeca manuSya tina sarva hI paryApta jIvanikI jaghanya Ayu bhI madhyahIna muhUrtta hai, so yaha pahaletaiM baDA madhya antarmuhUrtta hai / * Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 91 ) - aba devanArakInikI Ayu kahai haiM,devANa NArayANaM sAyarasaMkhA havaMti tetiisaa|| ukkiTuM ca jahaNNaM vAsANaM dasa sahassANi // 165 // bhASA)-devanikI tathA nArakI jIvanikI utkRSTa Ayu tetIsa sAgarakI hai. bahuri jaghanya zrAyu dasa hajAra varSakI hai. bhAvArtha-yaha sAmAnya devanikI apekSA kahI hai vizeSa trailokyasAra Adi graMthaniteM jAnanI // 165 / / prAgeM ekendriya prAdi jIvanikI zarIrakI avagAinA utkRSTa jaghanya daza gAthAnimeM kahai haiM,aMgulaasaMkhabhAgo eyakkhacaukkadehaparimANaM / joyaNasahassamahiyaM paumaM ukkassayaM jANa // 16 // bhASArtha-ekendriya catuSka kahiye pRthvI apa teja vAyu kAyake jIvanikI avagAhanA jaghanya tathA utkRSTa ghana aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga hai. ihAM sUkSma tathA gadara paryAptaka aparyAptakakA zarIra choTA bar3A hai. toU ghanAMgulake aMsakhyAtaveM bhAga hI sAmAnyakari kahyA. vizeSa gommaTasArateM jAnanA. bahuri aMgula utsedhaaMgula pATha yava pramANa leNI, pramANAMgula na leNI, bahuri pratyeka vanaspatI kAyavirSe u. skRSTa avagAhanAyukta kamala hai tAkI avagAhanA kichu adhika hajAra yojana hai // 166 // bAyasajAyaNa saMkho kosatiyaM gubbhiyA samuddiTThA / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 92 ) bhamaro joyaNamegaM sahassa sammucchido maccho // 16 // bhASArtha-veindriyaviSa zaMkha baDA hai tAkI utkRSTa avagAhanA bAraha yojana lAMbI hai. teiMdriyaviSa gobhikA kahiye kAnakhijUrA baDA hai tAkI utkRSTa avagAhanA tIna koza lAMbI hai. bahuri cauiMdriyaviSa baDA bhrapara hai tAkI utkRSTa avagAhanA eka yojana lAMbI hai. bahuri paMceMdriyaviSa baDA maccha hai tAkI utkRSTa avagAhanA hajAra yojana lAMbI hai. e jIva aMtakA svayaMbhUramaNa dvIpa tathA samudrameM jAnane // 167 // aba nArakInakI utkRSTa avagAhanA kahai haiM,paMcasayAdhaNuchehA sacamaNarae havaMti NAraiyA / tatvo usseheNa ya addhaddhA hoti uvaruvari // 16 // bhASArtha-sAtaveM narakaviSai nArakI jIvanikA deha pAMcasai dhanuSa UMcA hai. tAkai Upari dehakI UMcAI AdhI AdhI hai. chaTThAmeM dosai pacAsa dhanuSa, pAMcavAmeM ekasau paccIsa dhanuSa, cauthemeM sADhAvAsaThi dhanuSa, tIsarAmeM savAikatIsa dhanuSa, dUbharAmeM panarA dhanuSa AnA daza, pahalAmeM sAta dhanuSa teraha AnA, aiseM jAnanA- inameM paTala guNacAsa haiM tinavire nyArI nyArI vizeSa avagAhanA trailokyasArateM jAnanI // 18 // aba devanikI avagAhanA kahai haiM,asurANaM paNavIsaM sesaM NavabhAvaNA ya dahadaMDaM / vitaradevANa tahA joisiyA sattadhaNudehA // 169 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASArtha-bhavanavAsIniviauM asurakumAra haiM tinakI dehakI UMcAI paccIsa dhanuSa, vAkI navanikI daza dhanuSa, ara vyaMtaranikI dehakI UMcAI daza dhanuSa hai, ara jyotiSI de. vanikI dehakI UMcAI sAta dhanuSa hai // 169 // aba svargake devanikI kahai haiM,-- dugadugacaducadudugadugakappasurANaM sarIraparimANaM / . sattachahapaMcahatthA caurA abaddha hINA ya // 17 // hiTimamajjhimauvarimagevajhe taha vimaanncudse| addajudA ve hatthA hINaM addhaddhayaM uvari // 11 // bhASArtha-saudharma IzAna jugalake devanikA deha sAta hAtha UMcA hai. sAnatkumAra mAhendra yugalake devanikA deha chaha hAya UMcA hai. brahma brahmocara lAntava kApiSTha ini cyAri svargake devanikA deha pAMca hAtha UMcA hai. zukra mahAzukra satAra sahasAra ini cyAri svargake devanikA deha cyAri hAtha UMcA hai zrAnata prANata yugalake devanikA deha sADhA tIna hAtha UMcA hai AraNa acyutavirSe devanikA deha tIna hAya UMcA hai| aghograiveyakavirSe devanikA deha aDhAI hAtha UMcA hai. madhyamaveyakaviSai devanikA deha doya hAtha UMcA hai| uparike veyakaviSa devanikA deha DyoDha hAtha UMcA hai. nava anudisa paMca anuttaravi devanikA deha eka hAtha UMcA hai // 170-17 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94 ) - Age bharata airAvata kSetraviSai kAlakI apekSAmanuSyanikA zarIrakI UMcAI kahai haiMavasappiNieM paDhame kAle maNuyA tikosaucchehA / chahassavi avasANe hatthapamANA vivatthA ya // 172 / / bhASArtha-avasarpiNIkA pahalA kAlaviSai AdimeM manudhyanikA deha tIna koza UMcA hai. bahuri chaThAkAlakA aMtameM manuSyanikA deha eka hAtha UMcA hai. bahuri chaThA kAlakA jIva vastrAdikari rahita hoya haiM // 172 // __AgeM ekendriya jIvanikA jaghanya deha kahai haiM,savvajahaNNo deho laddhiyapuNNANa savvajIvANaM / aMgulaasaMkhabhAgo aNeyabheo have so vi||17|| ___ bhASArtha-labdhyaparyAptaka sarva jIvanikA deha ghanaaMgulake asaMkhyAtaveM bhAga hai. so yaha sarva jaghanya hai. so yAmeM bhI aneka bheda haiM. bhAvArtha-ekendriya jIvanikA jaghanya deha bhI choTA baDA hai. so ghanAMgulake asaMkhyAta bhAgameM bhI aneka bheda haiM. so gommaTasAraviSa avayAhanAke causaThi bhedanikA varNana hai tahAMteM jAnanA // 173 // _ Age veiMdriya AdikI jaghanya avagAhanA kahai haiM,viticaupaMcakkhANaM jahaNNadeho havei puNNANaM / aMgulaasaMkhabhAo saMkhaguNo so vi uvaruvari 174 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASArtha-veiMdriya teiMdriya cauiMdriya paMceMdriya paryApta jIvanikA jaghanya deha dhana aMgulake asaMkhyAtace mAga hai. so bhI Upari Upari saMkhyAta guNe haiM. bhAvArtha-veiMdriyakA dehata saMkhyAtaguNA teiMdriyakA deha hai. teiMdriyatai saMkhyAtaguNA cauidriyakA deha hai. tA saMkhyAta guNA paMceMdriyakA hai // 174 // zrAgeM jaghanya avagAhanAkA dhAraka veiMdriya prAdi jIva kauna kauna haiM so kahai haiMANudharIyaM kuMthaM macchAkANA ya sAlisiccho ya / pajjattANa tasANaM jahaNNadeho viNihiTTho // 175 / / __ bhASArtha-veiMdriyameM tau aNuddharI jIva, teiMdriyameM kuMthu jIva, cauiMdriyameM kANamakSikA, paMceMdriyameM zAlisikyaka nAmA maccha initrasa paryApta jIvanika jaghanya deha kahA hai|| 17 // ___ AgeM jIvakA loka pramANa para dehapramANapaNA kahai haiM / loyapamANo jIvo dehapamANo vi atthide khete| ogAhaNasatIdo saMharaNAvasappadhammAdo // 176 / / ___ bhASArtha-jIva hai so loka pramANa hai. bahuri dehamamANa bhI hai jAtai saMkoca vistAra dharma yAmeM pAiye hai. aisI avagAhanAkI zakti hai. bhAvArtha-lokAkAzake asaMkhyAta pradeza haiM. so jIrake bhI ete hI pradeza haiM kevala samudghAta karai tisa kAla lokapUraNa hoya . bahuri saMkocavistArazakti yAmeM hai Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 96 ) tA jaisI deha pAvai taisAhI pramANa rahe hai, ara samudghAta karai taba deha bhI pradeza nIsa re haiM // 176 // AgeM koI anyamatI jIvakuM sarvathA sarvagata hI kahai haiM vinikA niSedha kareM haiM, - ! savvagao jadi jIvo savvattha vidukkhasukkhasaMpattI jAija Na sA diTThI NiyataNumANo tado jIvo // bhASArtha - jo jIva sarvagata hI hoya tau sarva kSetra saMbaMdhI sukhaduHkhakI prApti yA bhaI so tau nAhIM dekhiye hai. apane zarIrameM hI sukhaduHkhakI prApti dekhiye hai. tAtaiM apane zarIpramANa hI jIva hai // 177 // jIvANasahAvo jaha aggI uhao sahAveNa / atyaMtarabhUdreNa hi NANeNa Na so have NANI // 178 // bhASArtha - jaiseM ani svabhAvakari hI uSNa hai taiseM jIva hai so jJAnasvabhAva hai tAtaiM arthAntarabhUta kahiye ApataiM pradezarUpa judA jJAnakari jJAnI nAhIM hai. bhAvArtha - naiyAyika zrAdi haiM te jIvakai ra jJAnakai pradezabheda mAnikari kahai haiM jo zrAmAtaiM jJAna bhinna hai so samavAyateM tathA saMsargateM eka bhayA hai tA jJAnI kahiye hai. jaiseM dhanataiM dhanI kahiye taiseM so yaha mAnanA asatya hai. grAtmAkai ara jJAnakai ani ara ujaise bhedabhAva hai vaise tAdAtmyabhAva hai / / 178 // Age bhinnamAnanemeM dUSaNa dikhAvai haiM, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 97 ) jadi jIvAdo bhiNNaM savapayAreNa havaditaM NANaM / guNaguNibhAvo ya tadA dUreNa ppaNassade duhUM // 179 // . bhASArtha- jo jIvaH jJAna sarvathA bhinna hI mAniye tau tina doUnikai guNaguNibhAva dUrateM hI naSTa hoya. bhAvArtha-yaha jIva dravya hai yaha yAkA jJAna guNa hai. aisA bhAva na tthhrai| ___AgeM koI pUchai jo guNa ara guNIkA bheda vinAdoya nAma kaise kahiye nAkA samAdhAna kara haiM- .. jIvassa viNANassa vi guNaguNibhAveNa kIrae bheo| jaM jANadi taM gANaM evaM bheo kahaM hodi // 180 // ___ bhASArtha-jIvakai ara bAnakai guNaguNImAvakari bheda kathaMcita kIjiye hai. bahuri jo jANe so hI AtmAkA jJAna hai aise bheda kaise hoya. bhAvArtha-sarvathA bheda hoya tau. jANe so jJAna hai aisA abheda kaisaiM kahiye tAteM kathaMcita guNaguNIbhAva kari bheda kahiye hai, pradezabheda nAhIM / aise keI anyamatI guNaguNImeM sarvathA bheda mAni jIvakai ara jJAnakai sarvathA arthAntarabheda mAneM haiM tinikA mata niSedhyA // bhAgeM cArvAkamatI jJAna* pRthvI AdikA vikAra mAnai hai tAkU niSedhai haiM- . gANaM bhUyaviyAraM jo maNNadi so vi bhuudghidvvo| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 98) jIveNa viNA NANaM kiM keNavi dIsae ktth||181|| bhASArtha-jA cArvAkamatI jJAnakU pRthvI zrAdi je paMca bhUta tinikA vikAra mAnai hai so cArvAka, bhUta kahiye pizAca tAkari gRhyA hai gahilA hai. jAtai vinA jJAnake jIva kahAM koIkari kahUM dekhiye hai ? kahUM bhI nAhIM dekhiye hai| Age yAkU dRSaNa batAve haiM // 181 // sacceyaNapaccarakhaM jo jIvaM Neya maNNade mUDho / so jIvaM NamuNato jIvAbhAvaM kahaM kunndi||182|| ___ bhASArtha-yaha jIva satrUpa ara caitanyarUpa svasaMvedana pratyakSa pramANakari prasiddha hai. tAhi cArvAka nAhIM mAna hai. so mukha hai. 'jo jIvakU nAhI jANe hai nAhIM mAne hai tau jIvakA prabhAva kaise kareM hai. bhAvArtha-jo jIvakU jAnai hI nAhI so abhAva bhI na kahi sakai. abhAvakA kahanevAlA bhI to jIva hI hai. jAteM sadbhAvavinA abhAva kahyA na jAya 182 AgeM yAhIkU yuktikari jIvakA sadbhAva dikhAvai haiMjadi Na ya havedijIo to ko vededi sukkhadukkhANi iMdiyavisayA savve ko vA jANadi visesenn||18|| ___ bhASArtha-jo jIva nAhIM hoya to apane sukhaduHkhakU kauna jAnai tathA indriyanike sparza Adi viSaya haiM tini sanikaM vizeSakAra kauna jAnai. bhAvArtha-cArvAka pratyakSa pra Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 99 ) mANa mAna hai. so apane sukhaduHkhaIM tathA iMdriyanike viSayanikU jAnai so pratyakSa, so jIva vinA pratyakSapramANa kaunakai hoya ? tAtai jIvakA sadbhAva avazya siddha hoya hai / / 183 // - bhAgeM AtmAkA sadbhAva jaise vaNe taiseM kahai haiMsaMkappamao jIvo suhadukkhamayaM havei sNkppo| taM ciya veyadi jIvo dehe milido vi savvattha // bhASArtha-jIva hai so saMkalpamayI hai. bahuri saMkalpa hai so duHkhasukhamaya hai. tisa sukhaduHkhamayI saMkalpakU jANe so jIva hai jo dehaviSa sarvatra mili rahA hai toU jAnanevAlA jIva hai // 184 // bhAge jIva dehasU milyA hUvA sarva kAryanikU karai hai yaha dehamilido vi jIvo savvakammANi kuvvade jmaa| tamA payaTTamANo eyatvaM bujhade dohN||185|| ___ bhASArtha-jAte jIva hai so deha milyA hUvA' hI sarva karma nokarmarUpa sarva kAryanikU kareM I tAtai tini kAryanivi pravartatA saMtA jo loka tAkU dehakai ara jIvakai ekapanA bhAsa hai. bhAvArtha-lokakU deha arajIva nyAre to dIkheM nAhIM doU milehuye dIkhe haiM saMyogate hI kAryanikI pravRtti dIkhai hai tAte doUniko eka hI mAna hai // 185 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI Age jIvakU dehatai bhinna jAnane* lakSaNa dikhAve haiMdehamilido vi picchadi dehamilido vi NisuNNade sadaM / dehamilido vi bhuMjadi dehamilido vi gaccheI // . bhASArtha-jIva hai so dehasU milyA hI netranikari padArthanikU dekheM hai. bahuri dehasU milyA hI kAnanikari za. bdanikoM suNa hai. bahuri dehasU milyA hI mukhate khAya hai, jIbhauM svAda le hai bahuri dehata milyA hI paganikarI ga. mana karai hai. bhAvArtha-dehameM jIva na hoya to jaDarUpa kevala dehahIkai dekhanA svAda lenA sunanA gamana karanA e kriyA na hoya. tAteM jAniye hai dehameM nyArA jIva hai. sohI ye kriyA kara hai // 186 // . Age aise jIvakU mile hI mAnatA loka bheda hai jAna hai, rAo haM bhicco haM siTThI haM ceva duvvalo balio / idi eyatcAviThTho dohna bheyaM Na vujhedi // 187 // ____ bhASArtha-dehakai ara jIvakai ekapaNAkI mAnikari Hhita jo loka hai so esaiN mAna hai jo maiM rAjA hUM maiM cAkara hUM maiM zreSThI hUM maiM durbala hUM maiM daridra hUM nivala hU balavAna hUM aisaiM mAnatA saMtA deha jIva doUnikai bheda nAhIM jAna hai187 bhAgeM jIvakai karttApaNA prAdikaM cyAri gAthAnikari Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101) jIvo havei kattA savvaM kammANi kuvvade jamA / / kAlAiladdhijutto saMsAraM kuNadi mokkhaM ca // 18 // bhASArtha-jArauM yaha jIva sarva je karma nokarma tinikU karatA saMtA ApakA kartavya mAna hai tAteM kartA bhI hai so aApakai saMsArakU karai hai. bahuri kAla Adi labdhikari yukta hUvA saMtA Apakai mokSakU bhI Apa hI karai hai. bhAvArtha-koI jAnaigA ki yA jIvakai sukhaduHkha Adi kAryanikU Izvara Adi anya karai hai so aiseM nAhIM hai Apa hI katA hai. saba kAyenikU Apa hI karai hai. saMsAra bhI ApahI karai hai. kAla labdhi Avai taba mokSa bhI Apa hI karai hai sarvakAryaniprati dravya kSetrakAla bhAvarUpa sAmagrI nimitta hai hI // 188 // jIvo vi havai bhuttA kammaphalaM so vi bhuMjade jamA kammavivAyaM vivihaM so ciya bhuMjedi saMsAre 189 // bhASArtha-jAteM jIva hai so karmakA phala yA saMsArameM bhogavai hai tAtai bhoktA bhI yaha hI hai. bahuri so karmakA vi. pAka saMsAraviSa sukhaduHkharUpa aneka prakAra hai tinakU bhI bhogai hai // 189 // jIvo vi havai pAvaM aitivvakasAyapariNado nnicN| jIvo havei puNNaM uvasamabhAveNa saMjutto // 19 // . bhASArtha-yaha jIva ati tIvra kaSAyakari saMyukta hoya Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102) taba yaha hI jIva pAparUpa hoya hai. bahuri upazama bhAva jo manda kaSAya tAkari saMyukta hoya taba yaha hI jIva puNyarUpa hoya hai, bhAvArtha-krodha mAna mAyA lobhakA atitIvrapaNAta tau pApa pariNAma hoya hai. ara inikA maMdapaNAta puNyapariNAma hoya hai tini pariNAmanisahita pugyajIva pApajIva kahiye hai eka hI jIva doU pariNAmayukta huvA ke puNyajIva pAphjIda kahiye hai. so siddhAntakI apekSA aise hI haiM. jAte samyaktva sahita jIva hoya tAkai to tIvra pAyanikI jar3a kaTanete puNya jIva kahiye. bahuri mithyAdRSTi jIvakai bhedajJAnavinA kaSAyanikI jar3a kaTai nAhIM tAteM bAhyate kadAcit upazama pariNAma bhI dIkhai tau AphU pApajIva hI kahiye aisA jAnanA / / rayaNatyasaMjutto jIvo vi havei uttamaM titthaM / saMsAraM tarai jado rayaNattayadiThavaNAvAe // 191 // bhASArtha-jAteM yaha jIva ratnatrayarUpa suMdara nAvakari saM0 sAranai tirai hai pAra hoya hai. tAta yaha hI jIva ratnatrayakari saMyukta bhayA saMtA uttana tIrtha hai, bhAvArtha-tIrtha nAma jo tirai tathA jAkari tiriye so hai. so yaha jIva samyagdarzana jJAna cAritra teI bhaye ratnatraya, soI bhaI nAva, tAkari tarai hai tathA anyaku~ tiranako nimitta hoya hai tAteM yaha jIva hI tIrtha hai / / ___ Agai anyaprakAra jIvakA bheda kahai haiM-- jIvA havaMti tivihA bahirappA taha ya aMtarappA ya / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 103 ) paramappA vi ya duvihA arahaMtA taha ya siddhA ya // bhASArtha - jIva bahirAtmA antarAtmA paramAtmA aiseM tIna prakAra haiM bahuri paramAtmA bhI arahanta tathA siddha aiseM doya prakAra haiM / / 192 // aba inakA svarUpa haiM haiM tahAM bahirAtmA kaisA hai so kahai haiM micchatta pariNadApA tivvakasAeNa suThu AviTTho / jIvaM dehaM eka maNNaMto hodi bahirappA // 193 // bhASArtha - jo jIva mithyAtva karmakA udayarUpa pariNAmyA hoya bahuri tIvra kaSAya anantAnubandhIkari suSThu kahiye atizayakari yukta hoya isa nimita jIvakUM ara dehakUM eka mAnatA hoya so jIva bahirAtmA kahiye. bhAvArtha - bAhya para dravyako zrAtmA mAnai so bahirAtmA hai. so yaha mAnanA mithyAtva anantAnubaMdhI kaSAyake udayakari hoya hai tAteM bhedajJAnakari rahita hUvA saMtA dehakaM Adidekari samasta paradravyaviSai ahaMkAra mamakArakari yukta hUvA santA bahirAtmA kahA hai // 193 || yA aMtarAtmAkA svarUpa tIna gAthAnikari kahai haiMje jiNavaNe kusalo bheda jANaMti jIvadehANaM / NijjiyaduTTaTThamayA aMtaraappA ya te tivihA // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) bhASArtha-je jIva jinavacanaviSa pravINa haiM bahuri jIvakai ara dehakai bheda jANe haiM. bahuri jIte haiM pATha pada jinane te aMtarAtmA haiM. te utkRSTa madhyama jaghanya bhedakari tIna prakAra haiN| bhAvArtha-jo jIva jinavAnIkA bhale prakAra abhyAsakari jIva ara dehakA svarUpa bhinna bhinna jAne te aMtarAtmA haiM. tinikai jAti lAbha kula rUpa tapa bala vidyA aizvarya ye pATha madake kAraNa haiM tiniviSa ahaMkAra mamakAra nAhIM u. pajai hai jAte ye paradravyake sayogajanita haiM tAtai iniviSai garva nAhIM karai haiM te tIna prakAra haiM // 194 // __ aba ini tIna prakAravidhai utkRSTakU kahai haiMpaMcamahavvayajuttA dhamme sukke vi saMThiyA NicaM / NijiyasayalapamAyA ukkiTThA aMtarA hoMti // 195 // bhASArtha-je jIva pAMca mahAvratakari saMyukta hoya bahuri dharmyadhyAna zukladhyAnaviSai nitya hI tiSThe hoMya bahuri jIte haiM sekala nidrA Adi pramAda jinine te utkRSTa antarAtmA haiN| aba madhyama antarAtmAkU kahai haiMsAvayaguNehiM juttA pamattaviradA ya majjhimA hoti| jiNavayaNe aNurattA uvasamasIlA mahAsattA // ___ bhASArtha-je jIva zrAvakake vratanikari saMyukta hoMya bahuri pramatta guNasthAnavI je muni hoMya te madhyama antarA. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (105) smA haiM. kaise haiM te, jinavaravacanaviSe anurakta haiM lIna haiM. prAjJA sivAyApravana na kareM. bahuri upazamabhAva kahiye manda kaSAya visarUpa hai. svabhAva ninikA, bahuri mahAparAkramI haiM parISahAdikake sahanemeM dRDha haiM upasarga Aye pratijJAtai TalaiM nAhIM aise haiM // 196 / / aba jaghanya aMtarAtmAkU kahai haiMavirayasammaTThiI hoti jahaNNA jinnNdpybhcaa| appANaM jiMdaMtA guNagahaNe suThuaNurattA // 19 // ___ bhASArtha-je jIva avirata samyagdRSTo haiM arthAt samyagdarzana tau jinake pAiye hai ara cAritramohake udayakari vratadhAri sakeM nAhIM aise jaghanya aMtarAtmA haiM. te kaise haiM ? jinendra ke carananike bhakta haiM, jinendra, tinakI vANI, tathA tinike anusAra nirgrantha guru tinikI bhaktiviSa tatpara haiM. bahuri apane AtmAkU nirantara niMdate rahai haiM jAte cAritramohake udayateM vrata dhAre jAMya nAhI, ara tinakI bhAvanA nirantara rahai tAteM apane vibhAva pariNAmanikI nindA ka. rate hI rahai haiM. bahuri guNanike grahaNaviSai bhale prakAra anurAgI haiM jAte jinimeM samyagdarzana Adi guNa dekheM tinita atyanta anurAgarUpa pravana haiM guNaniteM apanA ara parakA hita jAnyA hai, tAteM guNanita anurAga hI hoya hai. aise tIna prakAra antarAtmA kahyA soguNasthAnanikI apekSAteM jAnanA / bhAvArtha-cauthA guNasthAnavartI tau jaghanya aMtarAtmA, pAMcavAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) chaThA guNasthAnavartI madhyama aMtarAtmA ara sAtavAM guNasthAnataiM lagAya bArahamAM guNasthAnatAI utkRSTa aMtarAtmA jAnanA // 197 // - aba paramAtmAkA svarUpa haiM haiM, sasarIrA arahaMtA kevalaNANeNa muNiyasayalatthA / NANasarIrA siddhA savvuttama sukkha saMpatA // 198 // bhASArtha-je zarIrasahita te ahaM haiN| kaise haiM ? kevalajJAna jAne haiM sakalapadArtha jinU te paramAtmA haiM. vahuri zarIrakari rahita haiM jJAna hI hai zarIra jinakeM, te siddha haiM. kaise haiM ? sarva uttama sukha prApta bhaye haiM te zarIrarahita paramAtmA haiM. bhAvArtha - terahamAM caudahamAM guNasthAnavarcI arahaMta za rIrasahita paramAtmA haiM. ara siddha parameSThI zarIra ra hita paramAtmA haiM / aba parA zabdakA artha hai haiMNissa kammaNA se appasahAveNa jA samuppattI / kammajabhAvakhae vi ya sA vi ya pattI parA hodi // 199 // bhASArtha - jo samasta karmmakA nAza hote saMtaiM apane svabhAvakari upajai so parA kahiye. bahuri karmateM upaje je audayika Adi bhAva tinakA nAza hoteM upajai so bhI parA ka hiye. bhAvArtha- paramAtmA zabdakA artha aisA hai jo parA kahiye utkRSTa mA kahiye lakSmI jAkaiM hoya aisA AtmAkUM pa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (107) ramAtmA kahiye hai. so samasta karmanikA nAzakari svabhAvarUpa lakSmIkU prApta bhaye aise siddha, te paramAtmA haiM. bahuri ghAtikarmanikA nAzakari anantacatuSTayarUpa lakSmIkaM prApta bhaye aise arahaMta te bhI paramAtmA haiM. bahuri te hI audayika Adi bhAvanikA nAza kara bhI paramAtmA bhaye khiye| bhAgeM koI jIvanikU sarvathA zuddha hI kahai haiM tinake matakU niSedhai haiM,jai puNa suddhasahAvA savve jIvA aNAikAle vi / totavacaraNavihANaM savvesi NipphalaM hodi // 20 // bhASArtha-jo sarva jIva anAdi kAlaviGga bhI zuddha strabhAva haiM to sarvahIke tapazcaraNa vidhAna hai so niSphala hoya hai| tA kiha giladi dehaM NANAkammANi tA kahaM kuddi| suhidA vi yaduhidA viyaNANArUvA kahaM hoMti 201 ___ bhASArtha-jo jIva sarvathA zuddha hai to dehakU kaise grahaNa kara hai ? bahuri nAnA prakArake karmanikU kaise karai hai ? bahuri koI sukhI hai koI duHkhI hai aise nAnArUpa kasa hoya hai ? tAteM sarvathA zuddha nAhIM hai bhAgeM azuddhatA zuddhatAkA kAraNa kahai haiM,savve kammANabaddhA saMsaramANA aNAikAlAma / pacchA toDiya baMdha suddhA siddhAdhuvA hoMti // 20 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) bhASArtha - jIva haiM te sarva hI anAdikAlateM karmakari baMdhe huye haiM tAta saMsAraviSai bhramaNa kare haiM. pIche karmanike baMdhana toDi siddha hoya haiM, taba zuddha haiM aura nizcala hoya haiM / AgeM jisa baMdhakari jIva baMdhe haiM tisa baMdhakA svarUpa kahai haiM, ww jo aNNoSNapavaso jIvapaesANa kammakhaMdhANaM / savvabaMdhANa vilao so baMdho hodi jIvassa // 203 // bhASArtha - jo jIvani ke pradezanikA ara kamrmanike baMdhanikA paraspara praveza honA eka kSetrarUpa sambandha honA so jIva pradezabandha hai, so yaha hI prakRti sthiti anubhArArUpa je sarva baMdha tinikA bhI laya kahiye ekarUpa honA hai| Age sarva dravyaniviSai jIva dravya hI uttama parapa tacca hai aisA kahai haiM, - uttamaguNANa dhAmaM savvadavvANa uttamaM davvaM / taccANa paramataccaM jIvaM jANehi Nicchayado || 204 || bhASArtha - jIva dravya hai so uttama guNanikA dhAma hai jJAna Adi uttama guNa yAhImeM haiM. bahuri sarva dravyanimeM yaha hI dravya pradhAna hai. sarva dravyanika jIva hI prakAsa hai, bahuri sarva taccanimeM parama tattva jIva hI hai, anantajJAna sukha AdikA bhoktA yaha hI hai aise he bhavya ! tU nizvayateM jANi / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgeM jIvahIkai uttama tattvapaNA kaise hai so kahai haiM,aMtarataccaM jIvo bAhirataccaM havaMti sesANi / NANavihINaM davvaM hiyAhiyaM Neya jANAdi // 205 // __ bhASArtha-jIva hai so to antaratatva hai. bahuri bAkIke sarva dravya haiM te bAhyatattva haiM. te jJAnakari rahita haiM so jo jJAnakari rahita hai so dravya heya upAdeya vastukU kaise jAne ? bhAvArtha-jIvatattvavinA sarva zUnya hai tAH sarvakA jAnanevAlA tathA heya upAdeyakA jAnanegalA jIva hI parama , tattva hai // 205 // Age jIva dravyakA svarUpa kahakara aba pudgala dravyakA svarUpa kahai haiM,savvo loyAyAso puggaladaThavehiM savvado bhrido| suhamehiM vAyarehiM ya NANAvihasacijuttehiM // 206 // bhASAtha-sarva lokAkAza hai so sUkSma vAdara je pudrala dravya tinakari sarva pradezaniviSa bharathA hai. kaise haiM pudgala dravya ? nAnA zaktikari sahita haiM. bhAvArtha-zarIra Adi anekaprakA. ra pariNamana zaktikari yukta je sukSma vAdara pudala tinikari sarvalokAkAza bharayA hai / / 206 // je iMdiehiM gijhaM ruuvrsgNdhphaasprinnaam| taM ciya puggaladatvaM aNaMtaguNaM jIvarAsIdo // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / (110) bhASArtha-jo rUpa rasa gandha sparza pariNAma svarUpakari indriyanike grahaNa karane yogya haiM te sarva pudgala dravya haiM. te saMkhyAkari jIvarAzi anantaguNe dravya haiM // 207 // ___ aba pugala dravyakai jIvakA upakArIpaNAkU kahai haiM,jIvassa bahupayAraM uvayAraM kuNadi puggalaM duvvaM / dehaM ca iMdiyANi ya vANI ussAsaNissAsaM / 208 // ___ bhASArtha-pudgala dravya hai so jIvake bahuta prakAra upakAra karai hai. deha kara hai, indriya karai hai, bahuri bacana karai hai, usvAsa nisvAsa karai hai. bhAvArtha-saMsArI jIvake dehAdika pudgala dravyakari racita haiM. inakari jIvakA jIvatavya hai yaha upakAra hai // 20 // aNNaM pi evamAI uvayAraM kuNadi jAva saMsAraM / moha aNANamayaM pi ya pariNAmaM kuNai jIvassa // bhASArtha-pudgala dravya hai so jIvake pUrvoktakU Adikari anya bhI upakAra karai hai. jete yA jIvakai saMsAra hai taite ghaNe hI pariNAma karai hai. mohapariNAma, para dravyanita mamattva pariNAma, tathA ajJAnamayI pariNAma, aise sukha duHkha jIvita maraNa Adi aneka prakAra karai hai. yahAM upakAra zabdakA artha kichU pariNAma vizeSa karai so sarva hI leNA / / 209 // Age jIva bhI jIrakU upakAra kare hai, aisA kahai haiM / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (111) jIvA vi du jIvANaM uvayAraM kuNai savapaccakhaM / / tattha vi pahANaheo puNNaM pAvaM ca NiyameNa // 21 // bhASArtha-jIva haiM te bhI jIvanike paraspara upakAra kareM haiM so yaha sarvake pratyakSa hI hai. siradAra cAkarake, cAkara siradArake, AcArya ziSyake, ziSya AcAryake, pitAmAtA putrake, putra pitAzatAyo, bhitra nitra, strI bharatArake ityAdi pratyakSa dekhiye hai. so tahAM paraspara upakArakevirSe puNyapApakarma niyamakari pradhAna kAraNa hai / / 210 // ____ Age pudgalakai baDI zakti hai aisA kahai haiM,kA vi apuvvA dIsadi puggaladavvassa erisI sttii| kevalaNANasahAo viNAsidojAi jIvassa // 21 // bhASArtha-pudgala dravyakI koI aisI apUrva zakti dekhiye hai jo jIvakA kevala svabhAva hai so bhI jisa zaktikari vinazga jAya hai / sAmArtha- ananta zakti jIvakI hai tAmeM kevalajJAnazakti aisI hai ki jAkI vyakti (prakAza) . hoya taba sarva padArthanikU ekai sAla jAnai / aisI vyaktita pudgala naSTa karai hai, na hone de hai, so yaha apUrva zakti hai / aise pudgaladravyakA nirUpaNa kiyaa| ___ aba dharmadravya ara adharmadravyakA svarUpa kahai haiM,dhammamadhamma duvvaM gamaNaTThANANa kAraNaM kmso| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (112) jIvANa puggalANaM viNNa vi logappamANANi 212 " bhASArtha-jIva ara pudgala ini doU dravyaniSU gamana avasthAnakA sahakArI anukramate kAraNa haiM, te dharma para a. dharma dravya haiM / te doU hI lokAkAza parimANapradezakU dharai haiN| bhAvArtha-jIva pudgalakU gamanasahakArI kAraNa tau dharmadra. vya hai ara sthitisahakArI kAraNa adharmadravya hai| e doU lokAkAzapramANa haiN| _Age AkAzadravyakA svarUpa kahai haiM,-- sayalANaM davvANaM jaM dAtuM sakkade hi avgaasN| taM AyAsaM duvihaM loyAloyANa bheyeNa // 213 // bhASArtha-jo samasta dravyanikauM avakAza deneIM samartha hai so AkAza dravya hai / so loka alokake bhedakari doya prakAra hai| bhAvArtha-jAmeM sarva dravya vasaiM aise avagAhanaguga* dharai hai so yaha AkAza dravya hai / so jAmeM pAMca dravya base haiM so tau lokAkAza hai para jAmeM anya dravya nAhI so alokAkAza hai, aise doya bheda haiN| . . bhAgeM AkAzavira sarva dranikU avagAhana denekI zakti hai taisI avakAza denekI zakti sarva hI dravyanimeM hai aiseM kahai haiM,savANaM vvANaM avagAhaNasatti atthi paramatthaM / jaha bhasamapANiyANaM jIvapaesANa jANa bahuANaM / / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (113) bhASArtha-sarva hI dravyanikai paraspara avagAhanA denekI zakti hai| yaha nizcayateM jANahu / jaisaiM bhasmaka ara jalakai avagAhana zakti hai taiseM jIvake asaMkhyAta pradezanikai jAne / bhAvArtha-jaise jalakuM pAtraviSai bhari tAmeM bhasma DAriye so samAvai / bahuri tAmeM mizrI DAriye so bhI samAvai / bahuri tAmeM suI copiye so bhI samAvai taise avagAhanazakti jAnanI. ihAM koI pUchai ki sarva hI dravyanimeM avagAhana zakti hai to AkAzakA asAdhAraNa guNa kaise hai ? tAkA samAdhAna-jo paraspara to avagAha sarva hI dehaiM tathApi AkAzadravya sarvate baDA hai| tAta yA sarva hI samAvai yaha asAdhAraNatA hai / jadi Na havadi sA sattI sahAvabhUdA hi savvadalavANaM ekekAsa paese kaha tA savvANi vaTThati // 215 // ___ bhASArtha-jo sarva dravyanikai svabhAvabhUta avagAhanazakti na hoya to eka eka AkAzake pradezaviSa sarva dravya kaise va* / bhAvArtha-eka AkAza pradezavirSe ananta pudgalake pa. ramANu dravya tiSThai haiM / eka jIvakA pradeza eka dharmadravyakA pradeza eka adharmadravyakA pradeza eka kAlANudravya aiseM sarva tiSThai haiM so vaha AkAzakA pradeza eka pudgalake paramANukI barAvara hai so avagAhanazakti na hoya to kaise tiSThai ? ___ AgeM kAladravyakA svarUpa kahai haiM,- . savvANaM davvANaM pariNAmaM jo karedi so kaalo| ekekAsapaese so vaTTadi ekviko ceva // 216 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) bhASArtha - jo sarva dravyanikai pariNAma karai hai so kAla dravya hai / so eka eka prakAzake pradezaviSai eka eka kAlANudravya va hai / bhAvArtha - sarva dravyanike samaya samaya paryAya upajai haiM aravinase haiM so aise pariNamanakUM nimitta kAladravya hai / so lokAkAzake eka eka pradezaviSai eka 2 kAlA tiSThai hai / so yaha nizcaya kAla hai | 216 // Age kahai haiM ki pariNamanekI zakti svabhAvabhUta sarva dravyanimeM hai, anya dravya nimittamAtra haiMNiyaNiyapariNAmANaM NiyaNiyadavvaM pi kAraNaM hodi / aNNaM bAhiradavvaM NimittamattaM viyAha // 217 || 1 bhASArtha - sarva dravya apane apane pariNamanike upAdAna kAraNa haiM / anya vAhya dravya haiM so anyake nimitamAtra jANUM / bhAvArtha- jaise ghaTa yAdikUM mATI upAdAna kAraNa hai ara cAka daMDAdi nimitta kAraNa haiM / taiseM sarva dravya apane paryAyanikaM upAdAna kAraNa haiM / kAladravya nimitta kAra hai // kahai haiM ki sarvahI dravyanikai paraspara upakAra hai so sahakArIkAraNabhAvakari haisaMvvANaM davvANaM jo uvayAro havei aNNoNaM / so ciya kAraNabhAvo havAde hu sahayAribhAveNa || bhASArtha - sarva hI dravyanikai jo paraspara upakAra hai so sahakArIbhAvakAra kAraNabhAva ho hai yaha pragaTa hai / / 298 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (115) Age dravyanike svabhAvabhUta nAnA zakti haiM tAkauM kauna niSedhi sake hai aiseM kahai haiM,kAlAiladdhijuttA NANAsacIhiM saMjudA atthA / pariNamamANA hi sayaM Na sakkade ko vi vArehU~ // / bhASArtha-sarva hI padArtha kAla Adi labdhikari sahita bhaye nAnA zaktisaMyukta haiM taise hI svayaM pariNamai haiM tinakU pariNAmatai koI nivAranerU samartha naahiiN| bhAvArtha-sarva dravya apane apane pariNAmarUpa dravya kSetra kAla sAmagrIkU pAya Apa hI bhAvarUpa pariNamai haiM / tinakU koI nivAri na sakai hai // 219 // ___ Age vyavahArakAlakA nirUpaNa karai haiM,- / jIvANa puggalANaM te suhamA vAdarA ya pjaayaa| tIdANAgadabhUdA so vavahAro have kaalo||220|| . bhASArtha-jIva dravya ara pudgala dravyake sUkSma tathA vAdara paryAya haiM te atIta bhaye anAgata-AgAmI hoMyage, bhUta kahiye vartamAna haiM so aisA vyavahAra kAla hoya hai. bhAvArthajo jIva pudgalake sthUla sUkSma paryAya haiM te atItabhaye tinikU atIta nAma kahyA. bahuri jo AgAmI hoMyage tinika anAgata nAma kahyA. bahuri jo varte haiM tinikU vartamAna nAma kayA. iniGa jetIvAra lagai hai tisahIkU vyavahAra kAla nAma kari kahiye haiM. so jaghanya tau paryAyakI sthiti eka samaya Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116) mAtra haiM bahuri madhya utkRSTa aneka prakAra hai. tahAM zrAkAzake eka pradezateM dUje pradezaparyaMta pudgalakA paramANu mandagatikari jAya tetA kAlakU samaya kahiye. aise jaghanyayuktA'saMkhyAta samayako eka prAvalI kahiye, saMkhyAta AvalIke samUhako eka usvAsa kahiye, sAta ucchvAsakA eka stoka kahiye, sAta stokakA eka lava kahiye, sADhA aDatIsa lavakI eka ghaTI kahiye, doya ghaTIkA muhUte khiye| tIsa mUhUrtakA rAta dina kahie, panarai ahorAtrikA pakSa kahiye, doya pakSakA mAsa kahiye, doya mAsakA Rtu kahiye, tIna RtukA prayana kahiye, doya ayanakA varSa kahiye, ityAdi palyasAgara kalpa prAdi vyavahAra kAla aneka prakAra hai // 220 // / bhAge atIta anAgata vartamAna paryAyanikI saMkhyAH kahaiM haiM,tesu atIdA NatA aNaMtaguNidA ya bhaavipjjaayaa| ekko vivaTTamANo ettiyamitto vi so kaalo||21|| ___ bhASArtha-tini dravyanike paryAyaniviSai atItaparyAya ananta haiM. bahuri anAgata paryAya tinita anantaguNA haiM vartamAna paryAya eka hI hai. so jetA paryAya hai, tetA hI so vyavahAra kAla hai. aise dravyanikA nirUpaNa kIyA___ aba Tranyanikai kAryakAraNabhAvakA nirUpaNa kara haiM,puvvapariNAmajucaM kAraNabhAveNa vaTTade davvaM / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (117) uttarapAraNAmajudaMta ciya kajjaM haveNiyamA // 222 // ___ bhASArtha-pUrva pariNAma sahita dravya hai so kAraNarUpa hai bahuri uttara pariNAmayukta dravya hai so kAryarUpa niyamakari hai // 222 // ___ AgeM vastukai tIna kAlaviSe hI kAryakAraNabhAvakA nizcaya karai haiM,kAraNakajjavisesA tissu vi kAlesu hoMti vtthuunnN| ekkekkammi ya samaye puvuttarabhAvamAsijja // 223 // ___ bhASArtha-vastunikai pUrva ara uttara pariNAmakauM pAyakari tInUM hI kAlaviSa eka eka samayaviSai kAraNa kAryake vizeSa hoya haiM. bhAvArtha-vartamAna samayameM jo paryAya hai so pUrvasamaya sahita vastukA kArya hai. taise hI sarva paryAya jAnanI. aise samaya 2 kAryakAraNabhAvarUpa hai // 223 // - AgeM vastu hai so anaMtadharmasvarUpa hai aisA nirNaya karai haiM-- saMti aNaMtANaMtA tIsu vi kAlesu savvadavvANi / savvaM pi aNeyaMtaM tatto bhaNidaM jiNiMdehiM // 22 // bhASArtha-sarva dravya haiM te tInUM hI kAlameM anaMtAnaMta haiM ananta paryAyanisahita haiM tAte jinendra devane sarva hI vastu anekAMta kahiye anaMtadharmasvarUpa kahyA hai // 224 // . ___ Aja kahai haiM jo anekAMtAtmaka vastu hai so artha kriyAkArI hai, Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 115 ) jaM vatthu ayaMtaM taM ciya kajjaM karei niyameNa / bahudhammajudaM atthaM kajjakara dIsae loe // 225 // bhAvArtha- jo vastu anekAMta hai aneka dharmasvarUpa hai so hI niyamakari kArya kareM hai. lokavi bahutadharmakariyukta padArtha hai so hI kArya karanevAlA dekhiye hai. bhAvArtha - lokaviSai nitya nitya eka aneka bheda ityAdi aneka dharmayukta vastu haiM so kAryakArI dIkhai haiM jaise mATIke ghaTa Adi kArya haiM so sarvathA mAMTI eka rUpa tathA nitya rUpa tathA aneka anitya rUpa hI hoya tau ghaTa Adi kArya va nAhIM, taiseM hI sarva vastu jAnanA !! 225 // sarvathA ekAnta vastukai kAryakArIpaNA nAhIM hai aiseM kahaiM haiM, - 1 etaM puNu davvaM kajjaM Na karedi lesamittaM pi / jaM puNu Na karedikajjaM taM vuccadi ke risaM davvaM // 226 // bhASArtha - bahuri ekAMta svarUpa dravya hai so lezamAtra bhI kAryakUM nAhIM kare hai, bahuri jo kArya hI na karai so kaisA dravya haiM. vaha to - zUnyarUpasA hai. bhAvArtha- jo arthakriyAsvarUpa hoya so hI paramArtharUpa vastu kalA hai ara jo arthakriyArUpa nAhIM so AkAza ke phUlakI kyoM zUnyarUpa hai // 226 // yA sarvathA nitya ekAMtaviSai arthakriyAkArIpaNAkA abhAva dikhAve haiM, Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (119) pariNAmeNa vihINaM NiccaM davvaM viNassade NeyaM / No uppajjadi ya sayA evaM kajjaM kahaM kuNai // 22 // __ bhASArtha-pariNAmakarihINa jo nitya dravya, so vinase nahIM, taba kArya kaise karai 1 ara jo upajai vinazai to nitya. paNA nAhIM Thaharai. aise kArya na karai so vastu nAhIM hai 227 / AgeM punaH kSaNasthAyIkai kAryakA abhAva dikhAve haiMpajjayamittaM taccaM viNassaraM khaNe khaNe vi aNNaNaM / aNNaidavvavihINaMNaya kajjaM kiM pisaahedi||228|| bhASArtha- jo kSaNasthAyI paryAyamAtra tattva kSaNakSaNameM anya anya hoya aisA vinazvara mAniye tau anvayIdravyakari rahita hUvA saMtA kArya kichU bhI nAhI sAdhai hai. kSaNasthAyI vinazvarakai kAhekA kArya // 228 // ___ AgeM anekAntavastukai kAryakAraNabhAva vaNe hai so di. khAvai haiM,NavaNavakajjavisesA tIsu vi kAlesuhoti vatthUNaM / ekkekkammi ya samaye puvvuttrbhaavmaasijj||229|| bhASArtha-jIbAdika vastunika tInahI kAlavirSe eka eka samayaviSa pUrvauttarapariNAmakA pAzrayakari nave nave kA. yavizeSa hoya haiM nave nave paryAya upajai haiM // 229 // .. ArauM pUrvotcarabhAvakai kAraNakAryabhAvakU dRDha karai haiMpuvvapariNAmajucaM kAraNabhAveNa vaTTade davvaM / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120) uttaraparimANajudaMta ciya kajja haveNiyamA // 230 / / , bhASArtha-pUrvapariNAmakariyukta dravya hai so tau kAraNabhAvakari varta hai bahuri so hI dravya uttarapariNAmakari yukta hoya taba kArya hoya hai. yaha niyamate jANUM. bhAvArtha- jaise mAMTIkA piMDa tau kAraNa hai ara tAkA ghara bagamA so kArya hai. taise pahale paryAyakA svarUpa kahi aba jIva pichale paryAya sahita mayA taba so hI kAryarUpa bhayA. aisa~ niyama hai aise vastukA svarUpa kahiye hai // 230 // ___ aba jIva dravyakai bhI taise hI anAdinidhana kAryakAraNabhAva sAthai haiMjIvo aNAiNihaNo pariNayamANo huNavaNavaM bhAvaM / sAmaggIsu pavaTThadi kajjANi samAsade pacchA // 231 // bhASArtha-jIva dravya hai so anAdinidhana hai so nave nave paryAyanirUpa pragaTa pariNamai hai. so pahale dravya kSetra kAla bhAvakI sAmagrIviSai varne hai. pIche kAryanikU paryAyanikU prApta hoyhai| bhAvArtha-jaise koI jIva pahale zubha pariNAmarUpa pravaH pIche svarga pAvai tathA pahalai azubha pariNAmarUpa pravata pIche naraka Adi paryAya pAve aiseM jAnanA // 231 // Age jIvadravya apane dravyakSetrakAlabhAvaviSa tiSThayA hI nave paryAyarUpa kAryakU kara aise kahai haiMsasarUvattho jIvo kajjaM sAhedi vaTTamANaM pi| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (121) khice ekammi Thido NiyadavvaM saMThido ceva // 232 // __ bhASArtha-jIva dravya hai so apane caitanyasvarUpaviSa tiSThayA apane hI kSetraviSa tiSThayA apane hI dravyameM tiSThatA apane pariNamanarUpa samayaviSa apanI paryAyasvarUpa kAryakU sAthai hai. bhAvArtha-paramArthateM vicAriye taba apane dravya kSetrakAlabhA. vasvarUpa hotA saMtA jIva paryAyasvarUpa kAryarUpa pariNamai hai para dravyakSetrakAlabhAva haiM to nimittamAtra haiM // 232 // zrAgeM anyasvarUpa hoya kArya kare tau tAmeM duSaNa di. khAve haiM-- sasarUvattho jIvo aNNasarUvammi gacchae jadi hi / aNNuNNamelaNAdo ikkasarUvaM have savvaM // 233 // ____ bhASArtha-jo jIva apane svarUpaviSa tiSThatA para svarU. paviSa jAya to paraspara milane sarva dravya ekasvarUpa hoya jAya, tahAM baDA doSa Ave. so ekasvarUpa kadAcit hoya nAhIM yaha pragaTa hai // 233 // bhAgeM sarvathA ekasvarUpa mAnane meM dUSaNa dikhAve haiMahavA baMbhasarUvaM ekkaM savvaM pi maNNade jadi hi| caMDAlabaMbhaNANaM to Na viseso have koI // 23 // bhASArtha-jo sarvathA eka hI vastu mAni brahmakA svarUparUpa sarva mAniye to brAhmaNa ara cANDAlakA kichU bhI bheda na Thahare. bhAvArtha-eka brahmasvarUpa sarva jagatkU mAniye Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (122) tau nAnArUpa na Thahare. bahuri avidyAkari nAnA dIkhatA mAne to avidyA utpanna kona bhaI kahiye ! jo brahma bhaI kahiye to brahmateM bhinna bhaI ki abhinna bhaI, athavA satarUpa hai ki asarUpa hai ki ekarUpa hai ki aneka rUpa hai. aise vicAra kIye kahUM ThaharanA nahIM tAta vastukA svarUpa anekAMta hI siddha hoya hai so hI satyArtha hai // 234 // ___ zrAgeM aNUmAtra tatvaSaM mAnane meM dUSaNa dikhAve haiMaNuparimANaM tacaM aMsavihaNiM ca maNNade jadi hi / to saMbaMdhAbhAvo tatto vi Na kjsaaNsddhi||235|| ___ bhASArtha-jo eka vastu sarvagata vyApaka na mAniye ara aMzakari rahita aNupariNAma tatva mAniye to doya aMzake tayA pUrvottara aMzake sambandhakA abhAvate aNumAtra vastu kAryakI siddhi nAhIM hoya hai. bhAvArtha-niraMza kSaNika niranvayI vastu ke arthakriyA hoya nAhIM, tAH sAMza nitya a. nvayI vastu kathaMcit mAnanA yogya hai // 235 / / Age dravyake ekatvapaNA nizcaya kare haiMsavvANaM davANaM davvasarUveNa hodi eyatvaM / NiyaNiyaguNabheeNa hi savvANi vi hoti bhiNNANi bhAvArtha-sarva hI dravyanike dravyasvarUpakari tau ekatvapaNA hai bahuri apane apane guNake bhedakari sarva dravya bhinna bhinna haiM, bhAvArtha-dravyakA lakSaNa utpAda vyaya dhrauvyasvarUpa Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (123) sat hai so isa svarUpakari tau sarvake ekapaNA hai. bahuri a. pane apane guNa cetanapaNA jaDapaNA Adi bhedarUpa haiM. tAte guNake bhedata sarva dravya nyAre 2 haiM. tathA eka dravyaketrikAlavartI anantaparyAya haiM so sarva paryAyaniviSai dravya svarUpakari to ekatA hI hai. jaise cetanake paryAya sarva hI cetana svarUpa haiM. bahuri paryAya apane apane svarUpakari bhinna bhI haiM. bhinna kAlavarcI bhI haiM. tAtai bhinna 2 bhI kahiye. tinake pradeza bheda bhI mAhIM tAtai eka hI dravyake aneka paryAya ho haiM yAmeM virodha nAhIM // 236 // AgeM dravyakai guNaparyAyasvabhAvapaNA dikhAvai haiM,jo atyo paDisamayaM uppAdavvayadhuvacasambhAvo / guNapajjayapariNAmo saco so bhaNNade samaye // 23 // __ bhASArtha-jo artha kahiye vastu hai so samaya samaya utpAda vyaya dhruvapaNAke svabhAvarUpa hai so guNaparyAyapariNAmasvarUpa sattva siddhAMtaviSa kahai haiM. bhAvArtha-je jIva Adi ' vastu haiM te upajanA vinasanA ara thira rahanA ina tIna bhAvamayI haiM. ara jo vastu guNaparyAya pariNAmasvarUpa hai so hI sat haiM. jaise jIvadravyakA cetanAguNa hai jisakA svabhAva.. vibhAvarUpa pariNamana hai. tesaiM samaya samaya pariNamaiM haiM te paryAya haiM. taise hI pudgalakA sparza rasa gandhavarNa guNa haiM te svabhAvavibhAvarUpa samaya samaya pariNamai haiM he paryAya haiM. aise sarva dravya guNaparyAyapariNAmasvarUpa pragaTeM haiN| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) prAgeM dravyanike vyaya utpAda kahA hai so kahai haiM,paDisamayaM pariNAmo puvvo Nassedi jAyade annnno| vatthuviNAso paDhamo uvavAdo bhaNNade vidio||238|| bhASArtha-jo vastukA pariNAma samayasamayaprati pahale to vinasai hai ara anya upajai hai so pahalA pariNAmarUpa va. stukA tau nAza hai, vyaya hai. ara anya dUsarA pariNAma u. pajyA tAkU utpAda kahiye. aiseM vyaya utpAda hoya haiM / Age dravyakai dhruvapaNAkA nizcaya kahai haiM,No uppajadi jIvo davvasarUveNa Neya nnssedi| taM ceva davamitvaM NicacaM jANa jIvassa // 239 // bhASArtha:-jIva dravya hai so dravyasvarUpakari nAzakU prApta na hoya hai ara nAhIM upajai hai so dravyamAtrakari jIvakai nisyapaNA nANUM. bhAvArtha-yaha hI dhruvapaNA hai jo jIva sacA para cetanatAkari upaje vinase nAhI, navA jIva koI nAhI upaja hai vinase bhI nAhIM hai // 236 // zrA dravyaparyAyakA svarUpa kahai haiM,aNNairUvaM duvaM visesarUbo havei pjjaao| datvaM pi viseseNa hi uppajjadiNassade stdN||240|| bhASArtha-jIvAdika vastu anvayAkari dravya hai so hI vizeSakari paryAya hai. bahuri vizeSarUpakari dravya bhI niraMtara upaje vinasa haiM. bhAvArtha-anvayarUpa paryAyaniviSa sAmAnya Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (125) bhAvakoM dravya kahiye. ara vizeSa bhAva haiM te paryAya haiM. so vizeSarUpakAra dravya bhI utpAdavyayasvarUpa kahiye. aisA nAhIM ki paryAya dravyatai judA hI upajai vinasai hai kiMtu pra. bheda vivakSAta dravdha hI upajai vinasai hai. bhedavivakSAta jude bhI kahiye. ___ AgeM guNakA svarUpa kahai haiM,sarisojo parimANo aNAiNihaNo have guNo so hi| so sAmaNNasarUvo uppajjadi Nassade Neya // 24 // - bhASArtha-jo dravyakA pariNAma sadRza kahiye pUrva uttara sarva paryAyaniviSa samAna hoya anAdinidhana hoya so hI guNa hai. so sAmAnyasvarUpakari upaje vinarsa nAhIM hai. bhAvArtha-naisaiM jIvadravyakA caitanya guNa sarva paryAyanimeM vi. dyamAna hai anAdinidhana hai so sAmAnyasvarUpakari upaje vinase nAhIM hai. vizeSarUpakAri paryAyanimeM vyaktirUpa hoya hI hai, aisA guNa hai. te hI apanA apanA sAdhAraNa asAdhAraNa guNa sarva dravyanimeM jaannaa| Aja kahai haiM guNAbhAsa vizeSasvarUpakAra upaje vinasai hai guNaparyAvanikA ekapaNA hai so hI dravya hai,sovi viNassadi jAyadi visesarUveNa svvdvvesu| davvaguNapajjayANaM eyattaM vatthu paramatthaM // 24 // ... bhaSA -jo guNa hai so bhI dravyaniviSai vizeSarUpakAra Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) upajai vinasai hai aise dravyaguNaparyAyanikA ekatrapaNA hai so hI paramAryabhUta vastu hai. bhAvArtha-guNakA svarUpa aisA nAhI jo vastutai nyArA hI hai. nityarUpa sadA rahai hai. guNa guNIke kathaMcit abhedarpaNA hai, tA" je paryAya upajai vinasa haiM te guNaguNIke vikAra haiM tAteM guNa upajate vinasate bhI kahiye. aisA hI nityAnityAtmaka va tukA svarUpa hai. aise dra vyaguNaparyAyanikI ekatA so hI paramArtharUpa vastu hai 242 .. Age AzaMkA upajai hai jo vyaniviSai paryAya vidyamAna upajai hai ki avidyamAna upajai hai ? aisI zrAzakAkU duri karaihaiM,jadi dave pajjAyA vi vijamANA tirohidA sNti| tA uppattI vihalA paDapihide devadattivva // 243 // bhASArtha-jo dravyaviSe paryAya haiM te bhI vidyamAna haiM ara tirohita kahiye Dhake haiM aisA mAniye to utpatti kahanA viphala hai, jaise devadatta kaDA DhakyA thA nAkauM ughaDayA taba kahaiM ki yaha upajyA so aisA upajanA kahanA to paramArtha nAhIM viphala hai, taise dravyaparyAya DhakIkauM ughaDIkauM upajatI kahanA paramArtha nAhI, tAk avidyamAnaparyAyakI hI utpatti kahiye // 243 // savvANa pajjayANaM avijjamANANa hodi uppattI / kAlAIladdhIe aNAiNihaNammi davammi // 24 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (127) . bhASArtha-anAdi nidhana dravyaviSa kAla Adi labdhikari sarva paryAyanikI avidyamAnakI hI utpatti hai. bhAvArthaanAdinidhana dravyaviSa kAla Adi labdhikari paryAya a. vidyamAna kahiye aNachatI upajai haiM. aiseM nAhIM ki sarva paryAya eka hI samaya vidyamAna haiM te Dhakate jAya haiM. samaya samaya krama" nave nave hI upajai haiM. dravya trikAlavartI sarva paryAyanikA samudAya hai, kAlabhedakari kramase paryAya hoya haiN| ____ Age dravya paryAyanikai kathaMcit bheda kathaMcit abheda dikhAvai haiM,davvANapajjayANa dhammavivakkhAi kIrae bheo| vatthusarUveNa puNo Na hi bheo sakkade kaauN||245|| __bhASArtha-dravyake bhara paryAyake dharmadharmIkI vivakSAkari bheda kIjiye hai bahuri vastusvarUpakari bheda karanekU nAhIM sa. martha hUjiye hai. bhAvArtha-dravyaparyAyakai dharma dharma kI vivakSAkari bheda kariye hai. dravya dharmI hai paryAya dharma hai bahuri vastukari abheda hI hai. keI naiyAyikAdika dharmadharmIke sarvathA bheda mAnai haiM tinakA mata pramANavAdhita hai // 245 // zrAgeM dravyaparyAyakai sarvathA bheda mAne haiM tinakU dUSaNe 'dikhAvai haiM, jadi vatthudo vibhedo pajjayadavvANa maNNase muuddh| . to NiravekkhA siddhI doDaM piya paavdenniymaa||24|| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 128 ) bhASArtha - dravya paryAyakai bheda mAne tAkUM kahai haiM ki - he mUDha ! jo tU dravyakai ara paryAyakai vastutaiM bhI bheda mAne hai to dravya ra paryAya doUkaiM nirapekSAsiddhi niyamakari prApta hoya hai. bhAvArtha- dravyaparyyAya nyAre nyAre vastu Thahare haiM. dharmadharmIpayA nAhIM Thahare hai || 246 // Age vijJAnako hI advaita kahai haiM ara bAhaya padArtha nahIM mAneM hai tinakaM dUSaNa batAvai haiM, - jardi savvameva NANaM NANA rUvehiM saMThidaM ekkaM / to Na vi kiMpi vi NeyaM NeyeNa viNA kahaM NANaM // 247 // bhASArtha - jo sarva vastu eka jJAna hI hai so hI nAnArUpakari sthita hai ti hai. to aiseM mAne jJeya kichU bhI na ThaharathA. bahuri jJeya vinA jJAna kaise Thahare. bhAvArtha-vijJAnAdvaitabAdI bauddhamatI kahai haiM jo jJAnamAtra hI tattva hai so hI nAnArUpa tiSThai hai. tAkUM kahiye jo jJAnamAtra hI hai to jJeya kichU bhI nAhIM. ra jJeSa nAhIM taba jJAna kaise kahiye ? zeSakUM jANe so jJAna kahAve. jJeyavinA jJAna nAhI. // 247 // ghaDapaDajaDavvANi hi NeyasaruvANi suppasiddhANi / jAdi yado appAdo bhiNNarUvANi // 248 // mASArtha - ghaTa paTa Adi samasta jaDadravya jJeyasvarUpakari bhalemakAra prasiddha haiM. tinakUM jJAna jAye hai. tA te AtmA aria frarUpa nyAre tiSThe haiN| bhAvArtha- jJeyapadArtha jaDadravya Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (129) nyAre nyAre prAtmAte bhinnarUpa prasiddha haiM, tinakaM lopa kaise kariye 1 jona mAniye to jJAna bhI na Thahare. jAne vinA vAna kAhekA 1 // 248 // jaM savvaloyasiddha dehaM gehAdivAhiraM atyN| . jo taMpi NANamaNNadiNa muNadi so NANaNAma pi // ___ bhASArtha-jo deha geha Adi bAhaya padArtha sarva lokaprasiddha haiM ninakU bhI jo jJAna hI mAne to vaha vAdI jJAnakA nAma bhI jAne nAhI. mAnArtha-bAhaya padArthakU bhI jJAna, hI mAnanevAlA jJAnakA svarUpa nAhI jANyA so to duri hIraho jJAnakA nAma mI nAhIM jAna hai // 249 // AgeM nAstitvavAdIke prati kahai haiM,acchIhiM picchamANo jIvAjIvAdi bahuvihaM aty| jo bhaNadi Natthi kiMci viM so jhuTThANaM mhaajhutto|| bhASArtha-jo nAstika vAdI jIva ajIva Adi bahuta prakArake arthanikU pratyakSa netranikari dekhato saMto bhI kahai 'kicha bhI nAhI hai so asatyavAdInimeM mahA asatyavAdI hai bhAvArtha-dIkhatI vastukU bhI nAhIM batAvai so mahAjhUThA hai| jaM savvaM pi ya saMta tAso vi asaMtauM kahaM hodi| Nasthiti kiMci taco aMhavA suNNaM kahaM munndi| . bhASArtha-jo sarva vastu savarUpa hai vidyamAna hai so vastu Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130 ) asatyarUpa avidyamAna kaiseM hoya athavA kichU bhI nAhIM hai aisau to zUnya hai aisA bhI kaise jAneM, bhAvArtha-chatI vastu praNatI kaise hoya tathA kichU bhI nAhIM hai to aisA kahanevAlA jAnanevAlA bhI nAhIM ThaharacA. taba zUnya hai aisA kauna jA // 259 // mArge isa hI gAthAkA pAThAntara hai so isa prakAra hai, jadi savvaM pi asataM tAso vi ya saMtauM kahaM bhaNadi / sthiti kiM pi taccaM ahavA suNNaM kahaM muNadi // bhASArtha - jo sarva hI vastu asat hai to vaha aiseM kahanevAlA nAstikavAdI bhI asaturUpa ThaharayA taba kichu bhI tattva nAhI hai aise kaise kahai hai. athavA kaheM bhI nAhI so zUnya hai aise kaise jAne hai. bhAvArtha- Apa chatA hai aura kahai ki kachU bhI nahIM so yaha kahanA to baDA ajJAna haitathA zUnyacca kahanA to pralApa hI hai kahanevAlA hI nAhI taba kahai kauna ? so nAstitvavAdI pralApI hai | 251 // kiM bahuNA utteNa ya jittiyamettANi saMti NAmANi / tittiyamettA atthA saMti hi niyameNa paramatthA 252 - bahuta kahanekari kahA ? jetA nAma hai tetA hI nimakara padArtha paramArtha rUpa haiM. bhAvArtha - jete nAma haiM tete satyArtha padArtha haiM. bahuta kahanekari pUrI paDo. aiseM padArthakA svarUpa kahayA / / 252 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (131) aba tini padArthanikA jAnanevAlA jJAna hai tAkA svaspa kahai haiM,NANAdhammehi judaM appANaM taha paraM pi nnicchyo| jaMjANedi sajogaMtaM NANaM bhaNNae samaye // 253 // bhASArtha-jo nAnA dharmani sahita prAtmA taga para dra. vyanikU apane yogyaLU jANe so nizcayanai siddhAntaviSa jJAna kahiye. bhAvArtha -jo ApakU tathA parakU apane AvaraNake - yopazama tathA kSayake anusAra jAnaneyogya padArthakU jAnai so jJAna hai. yaha sAmAnya jJAnakA svarUpa kahayA // 253 // aba sarvapratyakSa jo kevalajJAna tAkA svarUpa kahai haiM,jaMsavvaM pi payAsadi davvapajAyasaMjudaM loyaM / taha ya aloyaM savvaM taM NANaM savvapaJcakkhaM // 254 // ___bhASArtha-jo jJAna dravyaparyAyasaMyukta lokakU tathA alokakU sakU prakAzaka jANa so sarvapratyakSa kevalajJAna hai // ____ AgeM jJAnakU sarvagata kahai haiMsavvaM jANadi jasA savvagayaMta pivuccade tahmA / Na ya puNa visaradiNANaM jIvaM caiUNa aNNattha 255 ___bhASArtha-jAte jJAna sarva lokAlokakU jANe hai tA jJAnakU sarvagata bhI kahiye hai. bahuri jJAna hai so jIvakU choDi kari anya je jJeya padArtha tinidhi na jAya hai. bhAvArthabhAna sarva lokAlokakU jAnai hai. yA sarvagata tathA sarvavyApa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132 ) ka kahiye hai parantu jIvadravyakA guNa hai tAteM jIvakU choDi anya padArtha meM jAya nAhIM hai // 255 // AArge jJAna jIvake pradezaniviSe tiSThatA hI sarvakUM jAne hai aiseM kahe haiM, gANaM Na jAdi NeyaM NeyaM piNa jAdi NANa sammi / NiyaNiya desaThiyANaM vavahAro NANaNeyANaM // 256 // bhASArtha - jJAna hai so jJeyaviSai nAhIM jAya hai, bahuri jJeya bhI jJAna ke pradezaniviSai nAhI Avai hai. apane apane pradezaniSeti hai tauU jJAnakai ara jJeyakai jJeyajJAyaka vyavahAra hai. bhAvArtha - jaise darpaNa apane ThikANa hai. ghaTAdika vastu apane ThikA hai, tauU darpaNa kI svacchatA aisI hai mAnUM darpaghaTAya hI baiThe hai. aiseM hI jJAnajJeyakA vyavahAra jAnanA // 256 // Age mana:paryaya avadhijJAna ara mati zrutajJAnakA sA marthya ka hai haiM, jayaviNANaM ohINANaM ca desapacakkhaM / mai suyaNANaM kamaseo visadaparokkhaM parokkhaM ca 257 bhASArtha - mana:paryayajJAna bahuri avadhijJAna e doU tau dezapratyakSa haiM, bahuri matijJAna hai so vizada kahiye pratyakSa bhI hai parokSa bhI hai. ara zrutajJAna hai so parokSa hI hai. bhA vArtha - mana:paryaya avadhijJAna to ekadezapratyakSa haiM jAteM jete Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (133) apanA viSaya hai tete vizada spaSTa jAne haiM sarvakU na jAne, tAte ekadeza kahiye. bahuri matijJAna hai sauM indriyamanakari upajai hai tAte vyavahArakari indriyanike saMbaMdhauM vizada bhI kahiye. aise pratyakSa bhI hai paramArtha parokSa hI hai. bahuri zrutajJAna hai so parokSa hI hai jAteM yaha viSada spaSTa jAnaiM naahiiN|| bhAgeM indriyajJAna yogya viSayakU jAna hai aiseM kahai haiM.iMdiyajamadiNANaM juggaMjANedi puggalaM dv| . . mANasaNANaM ca puNo suyavisayaM akkhavisayaM ca // .. bhASArtha-indriyanita upajyA jo matijJAna so apane yogya viSaya jo pudgala dravya tAkU jANa hai. jisa indriyakA jaisA viSaya hai taise hI jANai hai. bahuri manasambadhI jJAna hai so zrutaviSaya kahiye zAstrakA vacana suNai tAke arthakuM jAna hai. bahuri indriyakari jAniye tAMkU bhI jAna hai // 258 // ___AgeM iMdriyajJAnake upayogakI pravRtti anukra hai aise kahai haiM,paMceMdiyaNANANaM majjhe egaM ca hodi uvajutaM / maNaNANe uvajutte iMdiyaNANaMNa jAedi // 259 // ____ bhASArtha-pAMcUM hI iMdriyanikari jJAna ho hai so vinimeMjhU ekendriyadvArakari jJAna upayukta hoya hai. pAMcUM hI eka kAla upayukta hoya nAhI. bahuri mana jJAnakari upayukta hoya saba indriyajJAna nAhIM upaje hai. bhAvArtha-indriya manasambandhI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) jo jJAna haiM so tinikI pravRtti yugapat nAhIM ekakAla eka hI jJAnasaM upayukta hoya hai. jaba yaha jIva ghaTakUM jAneM visa kAla paTakUM nAhIM jAneM, aisaiM kramarUpa jJAna hai // 259 // indriyamandhI jJAnakI krama pravRti kahI tahAM AzaMkA upajai hai jo indriyanikA jJAna ekakAla ki nAhIM ? tAkI AzaMkA dUra karanekauM kahai haiM, ekke kAle evaM gANaM jIvassa hodi uvajuttaM / gANANANANi puNo lA dve sahAveNa vuccaMti // 260 // bhAvArtha-jIvakai eka ka meM eka hI jJAna upayukta kahiye upayogakI pravRtti ho " hai . bahuri labdhisvabhAvakari eka kAla nAnA jJAna kahe haiM. bhAvArtha-bhAva indriya doya prakArakI kahI hai. lafor upayogarUpa. tahAM jJAnAvaraNa karmake kSayopazama AtmAka jAnane kI zakti hoya so labdhi kahiye so to pAMca indriya ag mana dvArA jAnane kI zakti eka kALahI tiSThe haiM. bahuri nikI vyaktirUpa upayogakI pra vRci hai so jJeya upayukta hoya hai taba eka kAla ekahIM hoya hai aisI hI kSayopazamakA yogyatA hai || 260 // AgeM vastu anekAtmA hai tauU apekSA ekAtma - paNA bhI hai aise dikhAve haiM, 1 jaM vatthu aNeyaMtaM eyaMtaM taM pi hodi savipakkhaM / suyaNANaNa NayehiM ya NiravikkhaM dIsae Neva // 262 // I Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (135) bhASArtha-jo vastu anekAnta hai so apekSAsahita e. kAnta bhI hai tahAM zrutajJAna jo pramANa tAkari sAdhiye nau anekAnta hI hai. bahuri zrutajJAna pramANake aMza je naya tinikari sAdhiye taba ekAnta bhI hai. so apekSArahita nAhIM hai jAte nirapekSa naya mithyA haiM. nirapekSAta vastukA rUpa nAhI dekhiye hai. bhAvArtha-pramANa nau vastuke sarvadharSakauM eka kAla sAdhai hai ara naya haiM te eka eka dharmahIko grahaNa karai haiM tAte ekanayake dUsarI nayakI sApekSA hoya tau vastu sadhe ara apekSArahita naya vastukauM sAdhe nAhI, tAte apekSA vastu anekAnta bhI hai aise jAnanA hI samyagjJAna hai // 26 // bhAga zrutajJAna parokSapaNe sarvakU prakAzai hai yaha kahai haiM,savvaM piaNeyaMtaM parokkharUvaNa pyaasedi| taM suyaNANaM bhaNNadi saMsayapahudIhiM pricitr|262|| bhASArtha-jo jJAna sarva vastukU anekAnta parokSarUpakari prakAza jANeM kahai so zrutajJAna hai / so kaisA hai saMzayavipayeya anadhyavamAyakari rahita hai| aisA siddhAMtameM kahe haiN| bhAvArtha-jo sarva vastukaM parokSarUpakari, anemanta prakAzai so zrutajJAna haiM / zAstra ke vacana sunanete arthaka jAne so parokSa hI jAne ara zAstrameM sarva hI vastukA anekAntAtpaka sva. rUpa kahyA hai so sarva hI vastukU jAne / bahuri gurunike u. padezapUrvaka jAne taba saMzayAdika bhI na rahai // 262 // / Age zrutajJAnake vikalsa je meda te naya haiM tinikA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (136) svarUpa kahai haiM,loyANaM vavahAraM dhammavivakkhAi jo psaahedi| suyaNANassa triyappo so viNao liMgasaMbhUdo 263 bhASArtha-jo lokanikA vyavahArakU vastukA eka dharmakI vivakSAkari sAthai so naya hai so kaisA hai zrutajJAnakA vikasa kahiye bheda hai bahuri liMgakari upajyA hai / bhAvArtha-vastukA eka dharmakI vivakSA le lokavyavahArakU sAthai so zrutajJAnakA aMza naya hai. so sAdhya jo dharma tAkU hetukari sAthai 'hai. jaise vastukA sat dharmakU grahaNakari yAkU hetukari sAthai jo apane dravya kSetra kAla bhAva vastu savarUpa hai aise naya hetu upajai hai| ... prAgeM eka dharmakU naya kaise grahaNa karai hai so kahai haiM,NANAdhammajudaM pi ya eyaM dhammapi vuccade atthaM / tasseyavivakkhAdoNatthi vivakkhA hu sesANaM 264 * bhASArtha-nAnA dharmakari yukta padArtha hai tauU eka dharmarUpa padArthako kahai jAte eka dharmakI jahAM vivakSA karai tahAM tisahI dharma kahai avazeSa sarva dharmakI vivakSA nAhIM karai hai. bhAvArtha-jaise jIva vastuviSa astitva nAstitva nityatva anityatva ekatva anekatva cetanatva amRtatva Adi aneka dharma haiM vinimeM eka dharmakI vivakSAkari kahe jo jIva cetanatvarUpa hI hai ityAdi, tahAM anya dharmakI vivakSA nAhI karai Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (137) tahAM aisA na jAnanA jo anyadharmanikA abhAva hai kiMtu pra. yojanake pAzraya eka dharma* mukhyakari kahai hai, anyakI vivakSA nAhIM hai| - bhAgeM vastukA dharmakU ara tisake vAcaka zabdakU para tisake jJAnakU naya kahai haiM,so ciya ikko dhammo vAcayasado di tassa dhammassa / taM jANaditaM NANaM te tiNNi viNayavisesA ya 265 bhASArtha-jo vastukA eka dharma bahuri tisa dharmakA vAcaka zabda bahuri tisa dharma* jAnane vAlA jJAna e tInU hI nayake vizeSa haiM. bhAvArtha-vastukA grAhaka jJAna ara tAkA bAcaka zabda ara vastu inakU jaise pramANasvarUpa kahiye taise hI naya khiye| AgeM pUche haiM ki vastukA eka dharma hI grahaNa karai aisA jo eka naya tALU mithyAtva kaise kahyA hai tAkA uttara te sAvikkhA suNayA NirAvakkhA te vi dugNayA hoti sayalavavahArasiddhI suNayAdo hodi NiyameNa 266 . bhASArtha-te pahale kahe je tIna prakAra naya te paraspara apekSAsahita hoya taba tau sunaya haiM. bahuri te hI jaba apekSArahita sarvathA eka eka grahaNa kIjai taba durnaya haiM bahuri sunayani sarva vyavahAra vastuke svarUpakI siddhi hoya hai. bhAvA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) 4-naya haiM te sarva hI sApekSa tau sunaya haiM. nirapekSa kunaya haiM. vahAM sApekSate sarva vastu vyavahArakI siddhi hai, sampakhAnasvarUpa hai. para kunayanita sarva lokanyavahArakA lopa hoya hai, mithyAjJAnarUpa hai| ___ AgeM parokSa jJAnamai anumAna pramANabhI hai tAkA udAharaNapUrvaka svarUpa kahai haiM,jaM jANijjai jIvo iMdiyavAvArakAyaciTTAhiM / taM aNumANaM bhaNNadita pi NayaM bahuvihaM jANa 267 . bhASArtha-jo indriyanike vyApAra ara kAyakI ceSTAnikari zarIramai jIvakU jANiye so anumAna pramANa kahiye hai so yaha anumAna jJAna bhI naya hai sA aneka prakAra hai. bhAvArtha-pahalai zrutajJAna ke vikalpa naya kahe the, ihAM anumAnakA svarUpa kahyA jo zarIramai tiSThatA jIva pratyakSa grahaNamaiM nAhI zrAvai yAta indriyanikA pAra sparzanA svAdalenA bolanA sUMghanA sunanA dekhanA Adi ceSTA gamana prAdika cinhanita jAniye ki zarAramaiM jIva hai so yaha anumAna hai jAtai sAdhana sAdhya kA jJAna hoya so anumAna kahiye. so yaha bhI naya hI hai. parokSa pramANake bhedanimaiM kahayA hai so paramArthakari naya hI hai. so svArtha paramArthake bhedate tathA hetu cinhanike bhedate aneka prakAra kayA hai / / 267 // .. bhAgeM nayake bhedanikU kahai haiM, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (139) so saMgaheNa ikko duviho vi ya dvpjjehito| tosa ca visesAdo NaigamapahudI have gANaM 268 ____ bhASArtha-so naya saMgrahakari kahiye sAmAnyakari tau eka hai. dravyarthika paryAyArthika bhedakari doya prakAra hai. bahuri vizeSakari tini doUnike vizeSatanai gamenayA Adi dekara haiM so naya haiM te jJAna hI haiM // 26 // __ zrAgeM dravyanayakA svarUpa kahai haiM,jo sAhadi sAmaNNaM aviNAbhUdaM visesruuvhiN| NANAjuttibalAdo davvattho so Nao hodi 269 bhASArtha-jo naya vastukU vizeSarUpani avinAbhUta sAmAnya svarUkU nAnA prakAra yuktike balate sAdhai so dravyArthika naya hai. bhAvArtha-vastukA svarUpa sAmAnyavizeSAtmaka hai so vizeSavinA sAmAnya nAhIM aise sAmAnyakU yuktike balaH sAdhai so dravyArthika naya hai // 269 // . ___ AgeM paryApArthika nayakU kahai haiM,jo sAhedi visese bahuvihasAmaNNa saMjude svve| sAhaNaliMgavasAdo pajjayavisayo Nayo hodi 270 bhASArtha-jo naya aneka prakAra sAmAnyakari sahita sarva vizeSa tinike sAdhanakA jo liMga tAke vaza sAdhai so pa. ryAyArthika naya hai. bhAvArtha-sAmAnya sahita vizeSanikU hetuhaiM sAthai so paryAyArthika naya hai. jaise sat sAmAnya kari sa. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) hita cetana acetanapaNA vizeSa hai, bahuri cit sAmAnyakari saMsArI siddha jIvapaNA vizeSa hai, bahuri saMsArIpaNA sASAnyakarisahita trasa thAvara jIvapaNAvizeSa hai. ityAdi. bahuri acetana sAmAnyakarikai sahita pudgala Adi pAMca dravyavizeSa haiM. bahuri pugalasAmAnyakarisahita aNu skandha ghaTa paTa Adi vizeSa haiM ityAdi paryAyArthika naya hetutai sAdhai hai||27|| . Age dravyArthika nayakA bhedanikU kahai haiM tahAM prathamahI naigama nayakU kahai haiM,-- jo sAhedi adIdaM viyapparUvaM bhavissamatthaM ca / saMpaDikAlAviTraM sohaNayo gmonneyo||27|| bhASArtha-jo naya atIta tathA bhaviSyata tathA vartamAnakUvikalparUpakari saMkalpamAtra sAdhai so naigama naya hai. bhA. vArtha-dravya hai so tIna kAlake paryAyaniteM anvayarUpa hai tAkU apanA viSayakari atItakAla paryAyakU bhI vartamAnavat saMkalpameM le AgAmI paryAyakU bhI vartamAnavat saMkalpameM le vartamAnameM niSpana tathA aniSpannakU niSpannarUpa saMkalpameM le aise jJAnakU tathA vacanakU naigamanaya kahiye hai. yAke bheda aneka haiM. sarvanayake viSayakU mukhya gauNakari apanA saMkalparUpa viSaya karai hai. ihAM udAharaNa aisA-jaise isa manuSya nAmA jIva dravyakai saMsAra paryAya hai para siddhaparyAya hai yaha manuSya paryAya hai aise haiM / tahAM saMsAra atIta anAgata vartamAna tIna kAla sambandhI bhI hai, siddhapaNA anAgata hI hai, manuSyapaNA varga Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (141), mAna hI hai parantu isa nayake vacanakari abhiprAyameM vidyamAna saMkalpakari parokSa anubhavameM lekahaiM ki yA dravyameM mere jJAnameM abAra yaha paryAya bhAsai hai aise saMkalpaka naigama nayakA viSaya kahiye. inameMmaM mukhya gaura koIkU kahaiM / ___AgeM saMgrahanayA kahai haiM,jo saMgahedi savvaM desaM vA vivihdvpjjaayN| aNugamAliMgavisi, so vi Nayo saMgaho hodi // ___ bhASArtha-jo naya sarva vastukU tayA deza kahiye eka vastuke bheda... aneka prakAra dravyaparyAyasahita anvaya liMga. kari viziSTa saMgraha karai, ekasvarUpa kahai, so saMgraha naya hai. bhAvArtha-sarva vastu utpAdavyayadhauvyalakSaNa satkari dravya paryAyanitUM anvayarUpa eka satpAtra hai aiseM kahai, tathA sAmA. nya satasvarUpa dravya mAtra hai, tathA vizeSa satarUpa paryAya mAtra hai tathA jIva vastu cit sAmAnyakari eka hai tathA si. datva sAmAnyakari sarva siddha eka hai tathA saMsAritva sAmAnyakari sarva saMsArI jIva eka hai ityAdi tathA ajIva sAmAnyakari pudagalAdi pAMca dravya eka ajIva dravya hai tathA pudgalatva sAmAnyakari aNu sandha ghaTapadAdi eka dravya he ityAdi saMgraharUpa kahai so saMgraha naya hai| ... Age vyavahAra nayakU kahai haiM,-- jo saMgaheNa gahidaM visesarahidaM pi bhedade sadadaM / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) paramANUpajjataM vavahAraNao have so vi // 273 // bhASArtha-jo naya saMgraha nayakari vizeSarahita vastukaMgra. haNa kIyA yA, tAkU paramANu paryanta nirantara bhedai so vyavahAra naya hai. bhAvArtha-saMgraha naya sarva sava sarvakU kathA vahAM vyavahAra bheda karai so sadravyaparyAya hai. bahuri saMgraha dravya sAmAnyakU ahai tahAM vyavahAra naya bheda karai. dravya jIva ajIva doya bhedarUpa hai bahuri saMgraha jIva sAmAnyakU grahai tahAM vyavahAra bheda karai / jIva saMsArI siddha doya bhedarUpa hai ityaadi| bahuri paryAyasAmAnyakU saMgrahaNa karai tahAM vyavahAra bheda karai paryAya arthaparyAya vyaMjanaparyAya bhedarUpa hai taise hI saMgraha a. jIva sAmAnyakU ahai tahAM vyavahAranaya bheda kari ajIva pu. dUlAdi paMca dravya bhedarUpa hai, bahuri saMgraha pugala sAmAnyakuM grahaNa kare tahAM vyavahAranaya aNu skaMdha ghaTa paTa Adi bhedarUpa kahai aiseM jAvaM saMgraha grahai tAmeM bheda karatA jAya tahAM pheri bheda na hoya sakai tahAM tAI saMgraha vyavahArakA viSaya hai. aise tIna dravyarthika nayake bheda kahe // 273 // .. ava paryAyAthikake bheda kahai haiM tahAM prathama hI RjusUtra jayakU kahe haiM,jo vaTTamANakAle atthapajjAyapariNadaM atthaM / saMtaM sAhadi savvaM taM vi NayaM rijuNayaM jANa 274 . bhASArtha-jo naya vartamAna kAlaviGga artha paryAyarUpa pari Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (143) yayA jo artha tAhi sarvakU savarUpa sAthai so RjusUtra naya hai. bhAvArtha-vastu samaya samaya pariNamai hai so eka samayavarcamAna paryAyakU arthaparyAya kahiye hai. so yA RjusUtra naya kA viSaya hai. nisa mAtra hI vastukauM kahai hai. bahurighaDI muhUrta Adi kAlakauM bhI vyavahArameM vartamAna kahiye hai so tisa vartamAna kAlasyAyI paryAyakauM bhI sAdhai tAteM sthUla ajusUtra saMjJA hai. aise tIna tau pUrvokta dravyArthika ara eka RjusUtra e cyAri naya tau arthanaya kahiye haiM // 274 // - AgeM tIna zabdanaya haiM tinikauM kahai haiM tahAM prathamahI zabdanayakauM kahai haiM,savvesiM vatthUNaM saMkhAliMgAdibahupayArohiM / jo sAhadi NANattaM saddaNayaM taM viyAha // 275 // _bhASArtha-jo naya sarva vastunikai saMkhyA liMga Adi bana huta prakAra kari nAnAgAAkauM sAthai so zabda naya jANUbhAvArtha-saMkhyA eka vacana dvivacana bahuvacana, liMga strI puruSa napuMsakakA vacana, prAdi zabdameM kAla kAraka puruSa u. parsaga leo. so inikari vyAkaraNake prayoga padAryakauM bhedarUpakAra kahai so zabda naya hai. jai puSya tArakA nakSatra eka jyotiSIke vimAnakai tIna liMga kahai nahAM vyavahAra meM virodha dIkha jAtai so hI puruSa so hI strI napuMsaka kaise hoya ! tathApi zabda nayakA yaha hI viSaya hai jo jaisA zabda kahai vaisA hI arthakU bhedarUpa mAnanA // 275 // . Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144) AgeM samabhirUDha nayakauM kahe haiM,jo egegaM atthaM pariNAdibheeNa sAhae NANaM / mukkhatthaM vA bhAsadi ahirUDhaM taM NayaMjANa 276 ___bhASArtha-jo naya vastukauM pariNAmake bhedakari eka eka nyArA nyArA bheda rUpa sadhi athavA tinimeM mukhya artha grahaNa kari sAdhai so samabhirUTa naya jANUM. bhAvArtha-zabda naya vastuke paryAya nAmakari bheda nAhIM karai ara yaha samabhirUDha neya hai so eka vastuke paryAya nAma haiM tinike medarUpa nyAre nyAre padArtha grahaNa karai tahAM jisakauM mukhyakari pakaDai tisa: kauM sadA taisA hI kahai. jaise gaU zabdake bahuta artha the tathA gaU padArthake,bahuta nAma haiM.,tinakauM yaha naya nyAre nyAre padArya mAnai hai. tinimeM mukhyakari gaU pakaDayA tAkauM cA. latAM baiThatAM sovatAM gaU hI kahavo karai. aisA samabhirUDha naya hai // 276 // ____evaMbhUta nayakauM kahai haiM.jeNa sahAveNa jadA pariNadarUvammi tmmycaado| tappariNAma sAhadi jo vi Nao so vi prmtyo|| bhASArtha-vastu jisa kAla jisa svabhAvakari pariNamanarUpa hoya tisa kAla tisa pariNAma tanmaya hoya hai. tAte visa hI pariNAmarUpa sAthai, kahai so naya evaMbhUta hai. yaha naya paramArtharUma hai. bhAvArtha-vastukA jisa dharmakI mukhyatA kari .. ... ... Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (145) nAya hoya tisa hI arthake pariNamanarUpa jisa kAla pariNamai tAkauM tisa nAmakari kahai so evaMbhUta naya hai. yAkauM nizcaya bhI kahiye haiM. jaimaiM gaUkauM cAle tisa kAla gaU kahai. anya kAla kachu na kahai // 277 // bhAgeM nayanike kathanakauM saMkoce haiM,evaM vivihaNaehiM jo vatthU vavaharedi loyAmma / dasaNaNANacaritaM so sAhadi saragamokkhaM ca 278 ____ bhASArtha-jo puruSa yA prakAra nayanikari vastukauM vyavahArarUpa kahai hai, sAdhe hai ara pravarcAva hai so puruSa darzana jJAna cAritrako sAdhai hai. bahuri svarga mokSako sAthai hai.bhA. cArya-pramANa nayanikari vastukA svarUpa yathArtha sadhai hai. jo puruSa pramANa nayanikA svarUpa jANi vastukauM yathArtha vyava. hArarUpa pravartAva hai tilake samyagdarzana jJAna cAritrakI ara nAkA phala svarga mokSakI siddhi hoya hai / / 278 // ___ AgeM kahai haiM jo tattvArthakA sunanA jAnanA dhAraNA bhAvanA karanevAle virale haiM,viralA NisuNahi taccaM viralA jANati taccado tccN| viralA bhAvahiM taccaM viralANaM dhAraNA hodi // 79 // __ bhASArtha-jagataviSa tatvakauM virale puruSa suNai haiM. vahuri suni kari bhI tatvakauM yathArtha virale hI jANai haiM. bahuri jAni kari bhI virale hI tattvakI bhAvanA kahiye bArabAra pra. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) bhyAsa karai haiM. bahuri abhyAsa kIye bhI tavakI dhAraNA virale nikai hoya hai. bhAvArtha-tatvArthakA yathArtha svarUpa sunanA jAnanA bhAvanA dhAraNA uttarottara durlabha haiM isa pAMcamAM kA. lameM tattvake yathArtha kahanevAle durlabha haiM ara dhAranevAle bhI durlabha haiM // 276 // Age kahai haiM jo kahe tatvakauM sunikara nizcala bhAvate mAtrai so tattvakauM jANai,tacaM kahijjamANaM NiccalabhAveNa gilade jo hi / taM ciya bhAvei sayA so vi ya taccaM viyANeI 280 ___ bhASArtha-jo puruSa gurunikari kahyA jo tattvakA svarUpa tAkauM nizcala bhAva kari grahaNa karai hai, bahuri tisakauM anya bhAvanA choDi niraMtara mAtrai hai, so puruSa tatvakauM jANa hai| ___ Age kahai haiM tattvakI bhAvanA nAhIM karai hai, so strI prAdike vaza kauna nAhI hai ? sarva loka hai,- .. ko Na vaso itthijaNe kassa Na mayaNeNa khaMDiyaM mANaM ko iMdiehiM Na jio ko Na kasAehiM sNttto|| bhASArtha-yA lokaviSa strIjanake vaza kauna nAhIM hai ? bahuri kAmakari jAkA mana khaNDana na bhayA aisA kauna hai ? bahuri indriyanikari na jIyA aisA kauna hai ! bahuri kaSAyanikari takSAyamAna nAhIM aisA kauna hai ? bhAvArtha-viSaya Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 147 ) kaSAyanike vazameM sarva loka haiM bhara tattvakI bhAvanA karanevAle virale haiM / / 281 // Age kahai haiM jo tattvajJAnI sarva parigrahakA tyAgI ho hai so strIyAdike vaza nAhIM hoya hai, - so vaso itthijaNe so Na jio iMdiehiM moheNa jo Na ya hRidi gaMthaM abbhaMtara bAhiraM savvaM 282 ntara bhASArtha - jo puruSa tattvakA svarUpa jANi bAhaya abhyatara sarva parigrahakoM nAhIM grahaNa kareM hai, so puruSa strIjanake - baza nAhIM hoya hai. bahuri so hI puruSa iMdriyanikari jItyA na hoya hai. bahuri so hI puruSa moha karma je midhyAtva karma ti-saMkari jItyA na hoya hai. bhAvArtha- saMsArakA bandhana parigraha hai so sarva parigrahakauM choDai so hI strI iMdriya kaSAyAdikake vazIbhUta nAhIM hoya hai. sarvatyAgI hoya zarIrakA mamatva na rAkhai, taba nijasvarUpameM hI lIna hoya hai / / 282 // Arge lokAnuprekSAkA citavanakA mAhAtmya pragaTa kareM haiM, evaM loyasahAvaM jo jhAyadi uvasamekkasambhAo / so khaviya kammapuMjaM tasseva sihAmaNI hodi // 283 // bhASArtha - jo puruSa isa prakAra lokasvarUpakauM upazamakapara eka svabhAvarUpa huMvA saMtA dhyAve hai, citravana kare hai, so puruSa kSepe haiM nA kiye haiM karmake puMja jAne aisA tisa lo . Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 148 ) kahIkA zikhAmaNi hoya hai. bhAvArtha - aiseM sAbhyabhAva kari lokAnuprekSAkA citavana karai so puruSa karmakA nAzakari lokake zikhara jAyati hai. tahAM ananta anaupamya bAdhArahi tasvAdhIna jJAnAnandasvarUpa sukhakoM bhogavai hai / ihAM loka bhAvanAkA kathana vistArakari karanekA Azaya aisA hai jo anyamatI lokakA svarUpa tathA jIbakA svarUpa tathA hitAhitakA svarUpa aneka prakAra anyathA asatyArtha pramANaviruddha hai haiM so koI jIta suniri viparIta zraddha' kareM haiM, keI saMzayarUpa hoya haiM, keI anadhyavasAyarUpa hoya haiM, tinikai viparIta zraddhAta cita thiratAkauM na pAvai hai / ara citta thira nizcita huvA vinA yathArtha dhyAnakI siddhi nAhIM / dhyAna vinA karmanikA nAza hoya nAhIM, tAtaiM viparIta zraddhAna duri honeke artha yathArtha lokA tathA jIvAdi padArthanikA svarUpa jAnane ke artha vistArakari kathana kiyA hai, tAkUM jAni jIvAdikA svarUpa pahicAna apane svarUpaviSai nizcala citta ThAni karma kalaMka mAni bhavya jIva mokSakUM prApta hohu, aisA zrIgurunikA upadeza hai / / 283 // kuMDa liyA. lokAkAra vicAra, siddhasvarUpacitAri / rAgavirodha vidyArikai, bAtamarUpasaMvAri // zrAtama saMvAra maulapura vaso sadA hI / AdhivyAdhijaramarana zrAdi dukha hai na kadA hI || Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (149) zrIguru zikSA dhAri TAri amimAna shokaa| manathirakArana yaha vicAri nijarUpa sulokaa||10|| ... iti lokAnuprekSA samAptA // 10 // atha bodhidurlabhAnuprekSA likhyte| jIvo aNaMtakAlaM basai Nigoesu AiparihINo / tatto NIsariUNaM puDhavIkAyAdiyo hodi // 284. // ____ bhASArtha-ye jIva anAdi kAla lekari saMsAraviSedha nanta kAla tau nigoda viSai sai hai. bahuri tahAta nIsarikari pRthvIkAyAdika paryAyakU dhArai hai. anAditai anantakAlapayanta nitya nigodameM jIvakA vAsa hai. tahAM eka zarIrameM a. nantAnanta jIvanikA AhAra svAsocchAsa jIvana marana samAna hai. svAsake aThArahaveM bhAga zrAyu hai tahAta nIsari kadAcit pRthivI apa teja vAyukAya paryAya pAvai hai so yaha pAvanA durlabha hai // 284 // ___kahai haiM yAteM nIsari trasaparyAya pAvanA durlabha hai, tattha vi asaMkhakAlaM vAyarasuhamesu kuNai pariyatvaM / ciMtAmANiva dulahaM tasattaNaM lahadi kaTThaNa 285 .. bhASArtha-tahAM pRthivIkAya AdiviSa sUkSma yatA vAdaranirviSe asaMkhyAta kAla bhramaNa karai hai. tahAMteM nIsari trasapaNA pAvanA bahuta kaSTakara durlabha hai. jaise ciMtAmaNiratnakA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) pAvanA durlabha hoya taiseM / bhAvArtha-pRthivIAdi thAvarakAyateM nIsari cintApaNi ratnakI jyauM trasa paryAya pAvanA durlabha hai AgeM kahai haiM sapaNA bhI pAvai tahAM paMcendriyapaNA pA. vanA durlabha hai,viyalidiesu jAyadi tattha vi atthei puvvkoddiio| tatvo NIsariUNaM kahamavi paMciMdio hodi // 28 // ____ bhASArtha-thAvara nIsari trasa hoya tahA~ bhI vikalatraya veindriya teiMdriya cauiMdriyapaNA pAvai tahAM koTipUrva tiSThaM tahAM taiM bhI nIsari kari paMceMdriyapaNA pAvanA mahA kaSTakara durlabha hai. bhAvArtha-vikalatrayateM paMceMdriyapaNA pAvanA durlabha hai jo vikalatrayatai pheri thAvara kAyameM jAya upajai tau pheri bahuta kAla bhugateM. tAte paMcedriyapaNA pAvanA atizaya durlabha hai| so vimaNeNa vihINo Na ya appANaM paraM pi jaannedi| ahamaNasahiohodi hutaha vi tirakkho have ruddo|| bhASArtha-vikalatrayata nIsari paMcendriya bhI hoya tau a sainI manarahita hoya hai. Apa ara parakA bheda jANa nAhI. bahuri kadAcit manasahita sainI bhI hoya to tiryaJca hoya hai. raudra krUra pariNAmI vilAva ghUghu sarpa siMha maccha Adi hoya hai. bhAvArtha-kadAcit paMcendriya bhI hoya tau asainI hoya sainIpaNA durlabha hai bahuri sainI bhI hobha to kara tirya'ca hoya tAkai pariNAma nirantara pAparUpa hI rahai haiM 287 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (151) bhAgeM aise krUra pariNAmInikA narakapAta hoya hai, aise kahe haiM-- so tivvaasuhaleso Naraye NivaDei dukkhade bhIme / tattha vi dukkhaM bhujadi sArIraM mANasaM pauraM // 28 // bhASArtha-Rra tiyeca hoya so tIvra azubha pariNAmakari azubha lezyA sahita mari narakameM paDai hai. kaisA hai naraka duHkhadAyaka hai bhayAnaka hai tahAM zarIrasambandhI tathA manasa. mbadhI pracura duHkha bhogavai hai // 288 // bhAgeM kahai haiM tisa narakateM nIsari tiryaMca hoya duHkha tatto NIsariUNaM puNaravi tiriesu jAyade pAvaM / tattha vidukkhamaNaMtaM visahadijIvoaNeyavihaM 289 bhASArtha-tisa naraka nIsari pheri bhI tiryaMca gativiphai upaje hai tahAM bhI pAparUpa jaisaiM hoya tesaiM yaha jIva aneka prakArakA ananta duHkha vizeSakari sahai hai // 289 // . . ___ Age kahai haiM ki manuSyapaNA pAvanA durlabha hai so bhI mithyAtI hoya pApa upajAvai hai,rayaNaM cauppahepiva maNuattraM suTTha dullahaM lahiya / miccho havei jIvo tattha vi pAvaM samajjedi // 29 // bhASArtha-tiyaca nIsari manuSyagati pAvaNA ati da. llebha hai. jaisaiM caupathameM ratna paDyA hoya so baDA bhAgya hAtha Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152) lAgai taiseM durlabha hai. bahuri aisA durlabha manuSyapaNA pAyakari bhI midhyAdRSTI hoya pApa upanAva hai. bhAvArtha-manuSya bhI hoya ara mlecchakhaMDa Adi tathA mithyAdRSTInikI saMgativiSa upaji pApa hI upajAvai hai // 190 // Age kahai haiM manuSya bhI hoya ara Arya khaMDaviSa bhI upajai tauU uttama kulaAdikA pAvaNA ati durlabha hai,aha lahai ajavaMtaM taha Na vi pAvei uttamaM gotaM / uttama kule vi patce dhaNahINo jAyade jIvo // 29 // ___ bhASArtha-manuSya paryAya pAya AryakhaMDavidhai bhI janma pAvai tau UMca kula pAvanA durlabha hai bahuri kadAcit UMca kula viSai bhI janma pAvai tau dhanahIna daridrI hoya tAsU kachU sukRta varNa nAhI pApahImeM lIna rahai / / 291 // aha dhanasAhao hodi huiMdiyaparipuNNadA tado dulahA aha iMdiya saMpuNNo taha vi saroo have deho 292 bhASArtha-bahuri jo dhanasahitapaNA bhI pAbai tau indriyanikI paripUrNatA pAvanA ati durlabha hai. bahuri kadAcit indriyanikI saMpUrNatA bhI pAvai tau deha roga sahita pAvai niroga honA durlabha hai // 292 // aha NIroo hodi hu taha viNa pAvei jIviyaM suirN| aha cirakAlaM jIvadi to sIlaM Neva pAvei // 29 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASArtha-athavA kadAcit nIroga bhI hoya to jIvita kahiye zrAyu dIrgha na pAve yaha pAvanA durlabha hai athavA jo kadAcita Ayu bhI cirakAla kahiye dIrgha pAvai tau zIla kahiye uttama prakRti bhadra pariNAma na pAvai jAte suSTu svabhAva pAvanA durlabha hai // 293 // aha hodi sIlajutto taha vi Na pAvei saahusNsrgN| ahataMpi kaha vi pAvai sammatvaM taha vi aidulahaM 294 ____ bhASArtha-bahuri suSThu svabhAva bhI kadAcit pAvai to sAdhu puruSakA saMsarga saMgati nAhI pAvai haiM. bahuri so bhI kadAcit pAvai tau samyaktva pAvanA zraddhAna honA ati durlabha hai // 294 // sammace vi ya laDhe cArittaM Neva giNhade jiivo| aha kaha vi taM pigiNhadito pAledaMNa sakedi295 . bhASArtha-bahuri samyakta bhI kadAcit pAvai tau yaha jIva cAritra nAhI grahaNa karai hai. bahuri kadAcita cAritra bhI praiNa karai tau tisakU nirdoSa na pAli sake hai // 295 // rayaNacaye vi laDhe tivvakasAyaM karedi jai jiivo| to duggaIsu gacchadi paNaharayaNacao hoU // 29 // bhASArtha-jo yaha jIva kadAcita ratnatraya bhI pAvai bhara tInakaSAyaM karai tau nAzakU prApta bhayA hai ratnatraya jAkA aisA hoyakari durgatikU gamana kara hai // 296 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (154) bahuri aisA manuSyapaNA aisA durlabha hai jA ratnatrayakI prApti ho aisA kahai haiM,rayaNuvva jalahipADiyaM maNuyatvaM taM pi hoi aidulaha evaM suNicaittA micchakasAyeya vajeha // 397 // bhASArtha-yaha yanuSyapaNA jaisaiM ratna samudra meM paDyA pheri pAvaNA durlabha hoya taiseM pAvanA durlabha hai aise nizcayakari ara he bhavya jIvo theM mithyA ara kaSAyanikU choDau aisA upadeza zrIgurunikA hai / / 297 // Age kahai haiM jo kadAcit aisA manuSyapalA pAya zubhapariNAmanita devapaNA pAvai tau tahAM cAritra nAhI pAvai hai,ahavA devo hodi hu tattha vi pAvei kaha vi sammatvaM / so tavacaraNaM Na lahadi desajamaM sIlalesaM pi 298 bhASArtha-athavA manuSyapaNAta kadAcit zubhapariNAmateM deva bhI hoya ara kadAcit tahAM samyaktva bhI pAvai tau tahAM tapazcaraNa cAritra na pAvai hai. dezavrata zrAvakavrata tathA zIlavata kahiye brahmacarya athavA saptazIlakA leza bhI na pAvai hai| ____ Age kahai haiM ki isa manuSyagativiSa hI tapazcaraNAdika hai aisA niyama hai,maNuagaIe vi tao maNuagaIe mahatvayaM sayalaM / maNuagaIe jhANaM maNuagaIe vi NivvANaM // 299 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (155) bhASArtha-he bhavya jIva ho isa manuSyagativiSa hI tapakA AcaraNa hoya hai bahuri isa manuSyagativiSa hI samasta mahAvata hoya haiM. bahuri isa manuSyagativiSa hI dharmyazukladhyAna hoya haiM. bahuri isa manuSyagativiSa hI nirvANa kahiye mokSakI prApti hoya hai // 299 / / iya dulahaM maNuyatvaM lahiUNaM je ramaMti visaesu / te lahiya divvarayaNaM bhUhANamitvaM pajAlaMti // 30 // bhASArtha-aisA yaha manuSyapaNA pAyakari je indriya viSayaniviSai smai haiM te divya (amolika) ratnakU pAya bhasmake artha dagdha karai haiM. bhAvArtha-ati kaThina pAvane yogya yaha manuSya paryAya amolika ratnatulya hai. tAkU viSayaniviSai ramikari vRthA khovanA yogya nAhIM // 300 // Age kahai haiM jo yA manuSyapaNAmeM ratnatraya pAya baDA Adara karo, iya savvadulahadulahaM dasaNa NANaM tahA caritvaM c| muNiuNa ya saMsAre mahAyaraM kuNaha tiNhaM pi||30|| ____ bhASArtha-e sarva durlabhateM bhI durlabha jANi bahuri darzana jJAna cAritra saMsAraviSai durlabhasoM durlabha jANi ara darzana jJAna cAritra ini tIniviSa he bhavya jIva ho ! baDA Adara karau.! bhAvArtha-nigodateM nIsari pUrva kahai tisa anukramate duH labharAM durlabha jANU, bahuri tahAM bhI samyagdarzanajJAnacAritra Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI prApti ati durlabha jANU. tisakU pAyakari bhavya jIvani* mahAn Adara karanA yogya hai||301|| chappaya. vasi nigodacira nikasi kheda sahi dharani taruni bahu / pavanavoda jala agi nigoda lahi jarana marana sahu // laTa giMDola uTakama makoDa tana bhamara bhamaNakara / jalavilolapazu tana sukola nabhacara sara urapara / / phiri narakapAta ati kaSTasahi, kaSTakaSTa naratana mahata / taha~ pAya ratnatraya cigada je, te durlabha avasara lahata 11 iti bodhidurlamAnuprekSA samAptA // 11 // atha dhammAnuprekSA prArabhyate. Age dharmAnuprekSAkA nirUpaNa karai haiM tahAM dharmakA mUla sarvajJa deva hai tAkU bhagaTha karai haiM,jo jANadi paccakkhaM tiyAlaguNapajjaehi saMjutvaM / loyAloyaM sayalaM so savvaNhU have deo // 302 // bhASArtha-jo samasta loka ara aloka tInakAlagocara samasta guNaparyAyanikari saMyukta pratyakSa jANe so sarvajJa deva hai. bhAvArtha-yA lokaviSa jIva dravya anantAnanta haiM. tinite anantAnanta guNe pudgala dravya haiM. eka eka prAkAza, dharma, Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (157) adharma dravya hai. asaMkhyAta kAlANu dravya hai. lokake parai anantapradezI AkAza dravya aloka hai. tini sarva dravyanike atIta kAla ananta samayarUpa AgAmI kAla tiniteM anantaguNA samara rUpa tisa kAlake samayasamayavartI eka dravya ke ananta ananta paryAya haiM. tini sarva dravyaparyAyanikU yugapat eka samayaviSai pratyakSa spaSTa nyAre nyAre jaise haiM taiseM jAne aisA jAke jJAna hai so sarvajJa hai. so hI deva hai anyakU deva kahiye so kahane mAtra hai| ihAM kahanekA tAtparya aisA jo dharmakA svarUpa kahithegA so dharmakA svarUpa yathArtha indriyagocara nAhI atIndriya hai. jAkA phala svarga mokSa hai, so bhI atIndriya hai. chadmasthakai indriya jJAna hai. parokSa hai so yAke gocara nAhIM so jo sarva padArthanikU pratyakSa dekhai so dharmakA svarUpa bhI pratyakSa dekhai so dharmakA svarUpa sarvajJake vacanahIte pramANa hai. anya chanasthakA hyA pramANa nAhI. so sarvajJake vacanakI paraMparAnai chadmastha kahai so pramANa hai tAteM dharmakA svarUpa kahanekU Adivi sarvajJakA sthApana kIyA // 302 // bhAgeM ja sarvajJakuM na mAna haiM tini kahai haiM,jadiNa havadi savvaNhU tA kojANadiAdidiyaM atthaM iMdiyaNANaM Na, muNadi thUlaM pi asesa panjAyaM 303 - bhASArtha-he sarvajJake abhAvavAdI! jo sarvajJa na hoya tau mIndriyapadArtha indriyagocara nAhIM aise padArthakU kauna jAnai ? indriyajJAnatau sthUlapadArtha indriyanita sambandharUpa vartamAna. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (158) hoya tAkU jAne hai tAke bhI samastaparyAya haiM tiniLU nAhI jAne hai. bhAvArtha-sarvajJakA abhAva mImAMsaka ara nAstika kahai haiM tAkaM niSedhyA hai jo sarvajJa na hoya to atIndriya padArthakU kauna jAnai ? jAta dharma ara adharmakA phala atIndriya hai tAkaM sarvajJavinA koU nAhIM jAnai tAteM dharma ara adharmakA phalaphU cAhatA jo puruSa hai so sarvajJakU mAni kari tAke vacana" dharmakA svarUpa nizcaya kari aMgIkAra karau // 303 // teNuvaiTTo dhammo saMgAsattANa taha asaMgANaM / paDhamo vArahabheo dasabheo bhAsio vidio 304 __bhASArtha-tisa sarvajJakari upadesyA dharma hai so doya prakAra hai. eka tau saMgAsakta kahiye gRhasthakA ara eka asaMga kahiye munikA. tahAM pahalA gRhasthakA dharma tau bAraha bhedarUpa hai. bahuri dunA munikA dharma daza bhedarUpa hai // 304 // AgeM gRhasthake dharmake bAraha bhedanike nAma doya gAthA sammadasaNasuddho rahio majjAithUladosehiM / vayadhArI sAmaio pavvavaI pAsu AhArI // 305 // rAIbhoyaNavirao mehuNasAraMbhasaMgacaco ya / kajjANumoyavirao uddiTTAhAravirao ya // 306 // bhASArya-sampagdarzana haiM zuddha jAkai aisA, 1 madya Adi Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (159) sthUla doSanita rahita darzana pratimAkA dhArI, 2 pAMca aNuvratatIna guNavrata cAra zikSAvrata aise bAra vratanisahita vratadhArI,3 tathA samAyikavatI, 4 parvatI, 5 mAsukAhArI 6 rAtrIbhojanatyAgI, 7 maithunatyAgI, 8 AraMbhatyAgI, 9 parigrahatyAgI, 10 kAryAnumodavirata 11 ara uddiSTAhAravirata, 12 isaprakAra zrAvakadharmake 12 bheda haiM. bhAvArtha-pahalA bheda tau paccIsamaladoSarahita zuddhaaviratasamyagdRSTI hai. bahuri gyAraha bheda pratimAnake vratanikari sahita hoMya so vratI zrAvaka hai // 305-306 // Age ini bArahanikA svarUpa prabhRtikA vyAkhyAna karai haiM. tahAM prathama hI avirata samyagdRSTIkA kahai haiM. tahAM bhI pahale samyaktvakI utpattikI yogyatAkA nirUpaNa karai haiM,caugadibhavvo saNNI suvisuddho jggmaannpjjco| saMsArataDe niyaDo NANI pAveha sammatvaM // 307 // bhASArtha-aisA jIva samyaktvakU pAvai hai. prathama hI bhavya jIva hoya nA abhavyakai samyaktva hoya nAhI. bahuri cyArUM hI gativiSa samyaktva upaje hai tahAM bhI mana sahita sainIkai upajai hai. asanIkai upaje nAhI. tahAM bhI vizuddha pariNAmI hoya, zubha lezyA sahita hoya, azubha lezyAmeM bhI zubha lezyAsamAna kaSAyanike sthAnake hoya tinika vizuddha upacArakari kahiye saMkleza pariNAmaniviSai samyaktva upaje nAhI. bahuri jAgatAkai hoya. bhUtAkai nAhI hoya. bahuri pa Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160) ptipUrNakai hoya, aparyApta avasthAmeM upajai nAhI. bahuri saM. sArakA taTa jAkai nikaTa AyA hoya nikaTa bhavya hoya, a pudgala parAvartana kAla pahalai samyaktva upajai nAhI. bahuri jJAnI hoya sAkAra upayogavAna hoya nirAkAra darzano. payogameM samyaktva upajai nAhIM aise jIvakai samyaktvakI u. tpatti hoya hai // 307 // bhAgeM samyaktva tIna prakAra hai. tinimeM upazama samyakva para kSAyika samyaktvakI utpatti kaise hai so kahai haiM,sattaNhaM payaDINaM uvasamado hodi uvasamaM sammaM / khayado ya hoi khaiyaM kevalimUle maNusassa // 30 // ___ bhASArtha-mithyAtva, samyagmithyAtva, samyakprakRtimidhyAtva, anaMtAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, ini sAta mohakamakI prakRtinike upazama hote upazama samyaktva hoya hai ara ini sAtoM mohakarmakI prakRtikA kSaya honeH kSAyika samyaktva upaje hai. so yaha kSAyika samktva kevali kahiye kebalajJAnI tathA zrutakevalIkai nikaTa karmabhUmike manuSyakai hI upajai hai, bhAvArtha-ihAM aisA jAnanA jo kSAyika samyaktva. kA prArambha tau kevali zrutakevalIke nikaTa manuSyakai hI hoya hai. ara niSThApana anyagatimeM bhI hoya hai // 308 // prAgeM kSayopazamika samyaktva kaise hoya so kahai haiM,aNaudayAdo chahaM sajAirUveNa udayamANANaM / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 161 ) 'sammattakammaudae khayauvasamiyaM have sammaM // 309 || bhASArtha- pUrvokta sAta prakRti tinimeMsUM chaha prakRtinikA udaya na hoya tathA sajAti kahiye samAna jAtIya prakRtikari udayarUpa hoya bahuri samyak karma prakRtikA udaya sia kSAyopazamika hoya. bhAvArtha- mithyAtva samyagmithyAtvakA tIvra udayakA abhAva hoya ghara samyaktva prakRtikA udaya hoya ara anantAnubaMdhI krodha mAna mAyA lobhakA udayakA prabhAva hoya tathA visaMyojanakari apratyAkhyAnAvaraNa Adika rUpakari udayamAna hoya taba kSAyopazamika samyaktva upa hai, ini tInUM hI samyaktvakI utpattikA vizeSa kathana gomaTTasAra labdhisArateM jAnanA // 309 // mAgeM aupazamika kSAyopazamika samyaktva ara anaMtAnuvadhIkA visaMyojana bhara dezavrata inikA pAvanA ara chUTi jAnA utkRSTakari kahai haiM, gapant giNhadi muMcadi jIvo ve sammatte asaMkhavArAo / paDhamakasAyAviNAsaM desavayaM kuNai ukkiTThe // 310 // bhASArtha - yaha jIva aupazamika kSAyopazamika e doSa tau samyaktva ara anaMtAnubandhIkA vinAza visaMyojana apratyAkhyAnAdirUpa pariNamAvanA ara dezavrata ini vyArinikaM asaMkhyAtavAra grahaNa kareM hai ara choDe hai. yaha utkRSTakari kayA hai. bhAvArtha- palyakA zrasaMkhyAtavAM bhAga parimANa jo 11 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162) asaMkhyAta tetIvAra utkRSTapaNe grahaNa karai ara choDe pIche mukti prApti hoya // 310 // prAgeM aise sapta prakRtike upazama saya kSayopazamate upajyA samyaktva kasaiM jANiye aisA tatvArthazraddhAnakauM nava gAthAnikari kahai haiM,jo tazcamaNeyataM NiyamA saddahadi sattabhaMgehi / loyANa paNhavasado vavahArapavattaNaTuM ca // 311 // jo AyareNa maNNadi jIvAjIvAdi NavavihaM atthaM / sudaNANeNa NayahiM ya so saddiTThI have suddho // 312 bhASArtha-jo puruSa saptabhaMganikari anekAMta tattvanikA niyAta zradAna kare, jAte lokanikA praznake vaza vidhiniSedhana vacanake sAta hI bhaMga hoya haiM tAtai vyavahArake praba neke arthi bhI sAtabhaMganikA vacanakI pravRtti hoya hai. 4huri no jIva ajIva Adi navaprakAra padArthakauM zrutajJAna pramANakari tathA tisake bheda je naya tinikari apanA prAdara mana udyamakari mAna zraddhAna karai so zuddha samyagdRSTI hai. bhAvArtha-vastukA svarUpa anekAMta hai. jAmeM aneka aMta kahiye dharma hoya so anekAnta kahiye. te dharma astitva nAstitva ekatva anekatva nityatva anityatva bhedatva abhedatva apekSAtva vaivasAdhyatva pauruSasAdhyatva hetusAdhyatva AgamasAdhyatva aMtaragatva bahiraMgatva ityAdi to sAmAnya haiM. bahuri Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (163) dravyatya paryAyasva jIvatva ajIvatva sparzatva rasatva gandhatva va. rNatva zabdatva zuddhatva azuddhatva mUrtatva amUrcatra saMsAritva siddhatva avagAhatva gatihetutva sthitihetutva vartanAhetutva ityAdi vizeSa dharma haiM: so tinike praznake vazate vidhiniSedharUpa vacanake sAta bhaMga hoya haiM. tinikai ' syAt / aisA pada lagAvaNA. syAt nAma kathaMcita koIprakAra aisA arthameM hai. tisakari vastukauM anekAnta sAdhaNA. tahAM bastu syAt astitvarUpa hai, aise koIprakAra apane dravya kSetra kAla bhAvakari astitvarUpa kahiye hai. bahuri syAt nAstitvarUpa hai, aise para vastuke dravya kSetra kAla bhAvakari nAstitvarUpa kahiye hai. bahuri vastu syAt astitva nAstitvarUpa hai, aise vastumeM doU hI dharma pAiye haiM ara vacanakari kramateM kahe jAya haiM, bahuri syAt avaktavya hai. aise vastumeM doU hI dharma eka kAla pAiye hai tathApi eka kAla vacanakari kahe na jAya haiM tArai koI prakAra pravaktavya hai. bahuri astitva kari kayA jAya hai doU eka kAla haiM, tAteM kahA na jAya aise vaktavya bhI hai para avaktavya bhI hai tAteM syAt astitva pravaktavya hai. aise hI nAstitva avaktavya kahanA. bahuri doU dharma kra. makari kahA jAya yugapat kahyA na jAya tAtai syAt astitva nAstitva avaktavya kahanA. aise sAta hI bhaMga koI prakAra saMbhava hai. aise hI ekatva anekatva Adi sAmAnya dharmanipari sAta bhaMga vidhiniSedhata lagAvaNA. jaise 2 jahAM apekSA saM. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (164) bhave solagAvaNI. bahuri taiseM hI vizeSatva dharma jIvatva AdimeM lagAvanA jaise jIva nAmA vastu so syAt jIvatva syAt ajIvatva ityAdi lagAvaNA. tahAM apekSA aiseM jo apanA jIvatva dharma ApameM hai tAteM jIvatva hai. para ajIvakA ajIvatva dharma yA nAhIM tauU apane anya dharmako mukhya kari kahiye tAkI apekSA ajIvatva hai ityAdi lagAvaNA. tathA jIva ananta haiM tAkI apekSA apanA jIvasva ApameM parakA jIvatva yAmeM nAhIM hai. tAtai tAkI apekSA ajIvatva hai aise bhI sadhai hai. ityAdi anAdi nidhana ananta jIva ajIva vastu haiM, tiniviSai apane apane dravyatva paryAyatva ananta dharma haiM tini sahita sapta bhaMgarauM sAdhanA. tathA tinike sthUla pa. ryAya haiM te bhI cirakAlasthAyI aneka dharmarUpa hoya haiM- jaise jIva saMsArI siddha, bahuri saMsArImeM trasa yAvara, tinimeM manuSya tiyaca ityAdi. bahuri pudgalameM aNu skantra tathA ghaTa phTa Adi, so inikai bhI kacit vastupaNA saMbhava hai. so bhI tesaiM hI saptabhaMgatai sAdhaNA. bahuri taiseM hI jIva pudgalake saMyoga" bhaye Asrava baMdha saMvara nirjarA puNya pApa mokSa Adi bhAva tinimeM bhI bahuta dharmapaNAkI apekSA tathA paraspara vidhiniSedhata aneka dharmarUpa kathaMcita vastupaNA saMbhavai hai. so saptabhaMgatai sAdhaNA. jaise eka puruSamaiM pitA putra mAmA bhANajA kAkA bhatIjApaNA Adi dharma saMbhavai haiM. so apanI apanI apekSAteM Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (165) vidhiniSedhakari sAta bhaMgarauM sAdhaNA. aisA niyamakari jAnanA, jo vastumAtra aneka dharma svarUpa hai so sarvakU a -nekAMta jANi zraddhAna karai, bahuri taise hI lokakevirSe vyavahAra pravartAvai so samyagdRSTI hai. bahuri jIva ajIva prA. srava bandha puNya pApa saMvara nirjarA mokSa ye nava padArtha haiM tiniGa taise hI saptabhaMgata sAdhane. tAkA sAdhana zrutajJAna pra. mANa hai. ara tAke bheda dravyArthika paryAyArthika tinike bhI bheda naigama saMgraha vyavahAra ajusUtra zabda samabhirUDha evaMbhUta naya haiM. bahuri tinike bhI uttarottara bheda jete vacanake prakAra haiM tete haiM, tinikU pramANasaptabhaMgI ara nayasaptabhaMgIke vidhAnakari sAdhiye hai. tinikA kathana pahale lokabhAvanA meM kIyA hai. bahuri tisakA vizeSa kathana tatvArthasUtrakITIkAteM jAnanA. aise pramANa nayanikari jIvAdi padArthanikU jAnikari zraddhAna kare so zuddha samyagdRSTI hoya hai. bahuri ihAM yaha vizeSa aura jAnanA jo naya haiM te vastuke eka 2 dharmake grAhaka haiM te apane apane viSayarUpa dharmakU grahaNa karaneviSa samAna haiM toU puruSa apane prayojanake vaza" tinikauM mukhya gauNakari kahai haiM jaiseM jIva nAmA vastu hai tAmaiM aneka dharma haiM. tauU cetanapaNA Adi prANadhAraNapaNA ajIvanita asAdhAraNa dekhi tini ajIvanita nyArA dikhAvaneke prayojanake vaza mukhyakari vastukA jIva nAma dharathA. aise hI mukhya gauNa karanekA sarva dharmake prayojanake vazateM jAnanA. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) ihAM isa hI AMzayateM adhyAtma kathanIviSa mukhyA tau nizcaya kahyA hai. ara gauNakU vyavahAra kahyA hai. nahAM abheda dharma tau pradhAnakari nizcayakA viSaya kahyA. ara bheda nayakU gauNakari vyavahAra kahyA so dravya tau abheda hai. tAtai nizcayakA Azraya dravya hai. bahuri paryAya bheda rUpa hai. tAteM vyavahArakA Azraya paryAya hai tahAM prayojana aisA jo bhedarUpa vastukU sarva loka jAne hai. tAtai jo jAnai so hI prasiddha hai. yAhIta loka paryAyabuddhi haiM. jIvakai naranAraka Adi payAya haiM. tathA rAga dveSa krodha mAna mAyA lobha zrAdi paryAya haiM, tathA jJAnake bhedarUpa matijJAnAdika paryAya haiM tini paryAyanihIkauM loka jIva jAne haiM. tAtai ini paryAyaniviSe abhedarUpa anAdi ananta ekabhAva jo cetanA dharma tAkauM grahaNakari nizcaya nayakA viSaya kahikari jIva dra. vyakA jJAna karAyA. paryAyAzrita jo bheda naya tAkauM gauNa kIyA. tathA abheda dRSTimeM yaha dIkhe nAhIM tAtai prabheda nayakA har3a zraddhAna karAvanekauM kahA jo paryAya naya hai so vya. pahAra hai, abhUtArtha hai, asatyArtha hai. so bheda buddhikA ekAMta nirAkaraNa karaneke artha yaha kahanA jAnanA. aisA nAhIM ki yaha bheda hai, so asatyArya karA. jo vastukA svarUpa nAhI hai jo aise sarvathA mAne to anekAMtameM samajhA nAhIM sarvathA ekAMta zraddhAnata mithyAdRSTI hoya hai. jahAM adhyAtmazAstra niviSa nizcaya vyavahAra naya kahe haiM tahAM bhI vini doU: Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 167 ) nikA paraspara vidhiniSedharteM saptabhaMgakari vastu sAdhaNA. eka kauM sarvathA satyArtha mAne ara ekakauM sarvathA asatyArtha mAna tau mithyA zraddhAna hoya hai, tAtaiM tahAM bhI kathaMcit jAnanA. bahuri anya vastu anya viSai AropaNakari prayojana sAdhiye hai tahAM upacAra naya kahiye hai so yaha bhI vyavahAraviSai hI garbhita hai aiseM kahA hai. jo jahAM prayojana nimitta hoya tahAM upacAra pravartte hai. ghRtakA ghaTa kahiye tahAM mATIkA vaDA zrAzraya ghRta bharayA hoya tahAM vyavahArI jananikUM AdhAra Adheya bhAva dIkheM hai tAkUM pradhAnakari kahiye hai, jo ghRtakA ghaDA hai aiseM hI kaheM loka samajheM. ghara ghRtakA ghaDA magAvai taba tisakUM le Avai, tAteM upacAraviSai bhI prayojana saMbhava hai aise hI abheda nayakUM mukhya karai tahAM prameda dRSTimeM bheda dIkhe nAhIM taba tisamaiM hI bheda kahai so asatyArtha hai tahAM bhI upacArasiddhi hoya hai yaha mukhya gauNakA bhedakaM samyagdhSTI jAne hai. mithyAdRSTI anekAMta vastukUM jAnai nAhIM. bhara sakyA eka dharma Upari dRSTi paDai taba tisahIkUM sarvathA vastu mAni anya dharmakUM ke tau sarvathA gauNakari asatyArtha mAne, ke sarvathA anya dharmakA abhAva hI mAnai, tathA mithyAtra dRDha hoya hai so yaha midhyAtvanAmA karmakI prakRtike udaya ya thArtha zraddhA na hoya hai tAteM tisa prakRtikA kArya hai so bhI mithyAtva hI kahiye hai. bhara tisa prakRtikA prabhAva bhaye tavArthakA yathArtha zraddhAna hoya hai so yaha anekAnta vastuviSai Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa nayakari sAta bhaMgakari sAdhyA huvA samyaktvakA kArya hai. tAteM yAkU bhI samyaktva hI kahiye. aiseM jAnanA. jinamatakI kathanI aneka prakAra hai so anekAntarUpa samajhanA. ara yAkA phala ajJAnakA nAza hokara upAdeyakI buddhi ara vItarAgatAkI prApti hai. so isa kathanikA marma pAvanA baDhe bhAgya" hoya hai. isa paJcama kAlameM abAra isa kathanIkA gurukA nimitta sulabha nAhIM hai tAtai zAstra samajhanekA nirantara udyama rAkhi samajhanA yogya hai. jAte yAke zrAzraya mukhyapaNa samyagdarzanakI prApti hai. yadyapi jinendrakI pratimAkA darzana tathA prabhAvanA aMgakA dekhanA ityAdi samyaktvakI prApti* kAraNa hai tathApi zAstrakA zravaNa karanA, paDhanA, bhAvanA karanA, dhAraNA, hetuyuktikari svamata paramatakA bheda jAni nayavivakSAkU samajhanA vastukA anekAntasvarUpa nizcaya karanA mukhya kAraNa haiM. tAteM bhavya jIvani* isakA upAya nirantara rAkhaNA yogya hai| zrAgeM kahai haiM jo samyagdRSTI bhaye anantAnubaMdhI kaSAya kA prabhAva hoya hai tAke pariNAma kaise hoya haiM,jo Na ya kuvvadi gavvaM puttklcaaisvvatthesu| uvasamabhAve bhAvadi appANaM muNadi tiNamitraM 313 bhASArtha-jo samyagdRSTI hoya hai so putra kalatra Adi sarva paradravya tathA paradravyanike bhAvaniviSai garva nAhIM kareM haiM. paradravyatai Apakai baDhApaNA mAnai tau samyaktva kAhekA. bahuri Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 169 ) upazama bhAvanikU bhAve hai anantAnubandhIsambandhI tIvra rAgadveSa pariNAmake prabhAvateM upazama bhAvanikI bhAvanA nirantara rAkhe hai bahuri apane zrAtmAkUM tRNa samAna hINa mAne hai jAteM apanA svarUpa sau ananta jJAnAdirUpa hai, so jeve tisakI prApti na hoya tetai ApakaM tRNabarAbarI mAne hai. kA hU viSai garva nAhIM kare hai || 313 // visayAsato visayA savvAraMbhesu vaTTamANo vi / mohavilAso eso idi savvaM maNNade heyaM // 314 // bhASArtha - avirata samyagdRSTI yadyapi indriya viSayaniviSayAsakta hai bahuri trasa yAvara jIbake ghAta jAmeM hoMya aise sarva prArambhaviSai vartamAna hai. apratyAkhyAnAvaraNa Adi kaSAyanike tIvra udayanita birakta na huvA hai tauU aisA jA hai ki yaha mohakarmakA udayakA vikAsa hai. mere svabhAvameM nahIM hai upAdhi hai rogavata hai tyajane yogya hai, varcamAna kaSAyanikI pIDA na sahI jAya hai tAteM asamartha hUvA viSayanikA sevanA tathA bahu prAraMbha meM prabacanA ho hai aisA mAne hai // 314 // uttamaguNagahaNarao uttamasAhUNa viNayasaMjutto / sAhammiyaaNurAI so saddiTThI have paramo // 315 // bhASArtha - bahuri kaisA hai samyagdRSTI uttama guNa je samyagdarzana jJAna cAritra tapa zrAdika tiniviSai tau anurAgI Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (170 ) hoya. bahari tini guNanike dhAraka je uttama sAdha vinike vinayakari saMyukta hoya, bahuri bhApa samAna je samyagdRSTI sAdharmI tiniviSa anurAgI hoya, vAtsalyaguNasahita hoya, so uttama samyagdRSTI hoya hai. e tINU bhAva na hoMya tau nAniye yAkai samyaktvakA yathArthapaNA nAhI / / 315 // dehamiliyaM pi jIvaNiyaNANaguNeNa muNadijo bhiSaNaM jIvamiliyaM pi dehaM kaMcuasarisaM viyANeI // 316 // bhASArtha-yaha jIva dehatai mili rahA hai tauU apanA jJAnaguNa jANe hai. tAtai prApa* deha bhinna hI jANai hai. bahuri deha jIva mili rahA hai toU tAkaM kaMcuka kahiye kapaDekA jAmAsArikhA jANai hai jaise dehata jAmA bhinna hai taise jIvatai deha bhinna hai. aiseM jANai hai|| 316 // NijjiyadosaM devaM savvAjavANaM dayAvaraM dhamma / vajjiyagaMthaM ca guruM jo maNNadiso hu sadadiThThI 317 ____ bhASArtha-jo jIva doSavarjita tau deva mAne bahuri sarva jIvanikI dayAkaM zreSTha dharma mAna. bahuri nigrantha guruvaM guru mAnai so pragaTapaNe samyagdRSTI hai. bhAvArtha-sarvajJa vItarAga a. ThAraha doSanikari rahita devakU mAne, anya doSasahita deva haiM tiniLU saMsArI jArI, te mokSamArgI nAhIM, aisA jAni baMdai pUje nAhI. tathA ahiMsArUpa dharma jAnai, yajJAdi de. kvAnikai artha pazupAtakari caDhAvai vAkU dharma mAne haiM. visakoM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (171) pApa hI jAni Apa tisaviSa nAhIM pravarte. bahuri je grantha. sahita aneka bheSa anyamatInake haiM tathA kAla doSateM jainamatameM bhI bheSa bhaye haiM tini sarvanikauM bheSI pASaMDI jAna, vaMdai pUje nAhI. sarva parigrahata rahita hoya tinihIkU guru mAni bandai pUja, jAteM deva guru dharmake prAzraya hI mithyA samyaka upadeza pravata hai. so kudeva kudharma kugurukA bandanA pUjanA to dUra hI rahau tinike saMsargahIta zraddhAna vigaDai hai. tAtai samyagdRSTI tinikI saMgati bhI na kare / svAmI samantabhadra bhAcArya ratnakaraNDa zrAvakAcArameM aise kayA hai, jo samyagdRSTI hai so kudeva kutsita Agama para kuliMgI bheSI tinika bhayate tathA kichU pAzAte tayA lobhateM bhI praNAma tathA tinikA vinaya na karai inikA saMsargata zraddhAna vigaDai hai, dhamakI prApti to duri hI rahau. aisA jaannaa| ___ Age mithyAdRSTI kaisA hoya so kahai haiM,dosasahiyaM pi devaM jIvahiMsAisaMjudaM dhamma / gaMthAsattaM ca guruM jo maNNadi so hu kuTThiI 318 bhASArtha-jo jIva doSanisahita devanika tau deva mAne bahuri jIvahiMsAdisahitakaM dharma mAna, bahuri parigrahakeviSa AzakakaM guru mAnai, so pragaTapaNe mithyAdRSTI hai. bhAvArthabhAva mithyAdRSTI tau adRSTa chipyA mithyAtI hai. bahuri jo kudeva rAga dveSa moha Adi aThAraha doSanikari sahitakaM deva mAnikari pUje bandai haiM, ara hiMsA jIvaghAta prAdikari dharma Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (172) mAneM haiM bahuri parigrahakeviSa prAsakta aise bheSInika guru mAne haiM te pragaTa prasiddha mithyAdRSTI haiN| Age koI kahai ki vyantara Adi deva lakSmI de haiM, upakAra karai haiM tinikauM pUrNaM vandai ki nAhI tAkU kahai haiM / Naya ko videdilacchI Na ko vi jIvassa kuNai uvayAra uvayAraM avayAraM kammaM pi suhAsuhaM kuNadi // 319 // ____ bhASArtha-yA jIva... koI vyantara Adi deva lakSmI nAhI devai hai bahuri koI anya upakAra bhI nAhIM karai hai. jIvake pUrvasaMcita zubha azubha karma haiM te hI upakAra tathA apakAra karai haiM. bhAvArtha-keI aise mAna hai jo vyaMtara Adi deva hamakU lakSmI de haiM hamArA upakAra karai haiM so tinikU hama pUjai vandai haiM. so yaha mithyA buddhi hai. prathama tau avAra kAlameM pratyakSa koI vyaMtara Adi zrApa detA dekhyA nAhI. upakAra karatA dIkhai nAhIM jo aise hoya to pUjanevAle daridrI rogI duHkhI kAhekU rahaiM. tAtai vRthA kalpanA karai haiM. bahuri parokSa bhI aisA niyamarUpa sambandha dIkha nAhIM jo pUjai tinika avazya upakArAdika hoya hI. tAH yaha mohI jIva vRthA hI vikalpa upajAbai hai. jo pUrvakarma zubhAzubha saMcita haiM so hI yA prANIkai sukha duHkha dhana daridra jIvana marana* karai haiM // 319 // bhattIe pujjamANo vitaradevo vi dedi jadi lcchii| to kiM dhammaM kIradi evaM ciMtei saTThiI // 320 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 173) bhASArtha-samyagdRSTI aise vicArai jo vyaMtara deva hI bhaktikari pUjyA havA lakSmI de hai tau dharma kAhekU kIjiye. bhAvArtha-kArya tau lakSmI" hai so vyaMtara deva hI pUjete lakSmI de to dharma kAhekU sevanA ? bahuri mokSamArgake prakaraNameM saMsArakI lakSmIkA adhikAra bhI nAhIM tAtai samyagdRSTI tau mokSamArgI hai. saMsArakI lakSmIkU heya jAnai hai tAkI vAMchAhI na kareM hai. jo puNyakA udayateM milai tau milau, na milai. tau mati milau, mokSahIke sAdhanekI bhAvanA karai hai. tAte saMsArIka devAdikakU kAhe* pUjai bandai ? kadAcita hU nAhI' pUjai bandai // 320 // zrAgeM samyagdRSTIkai vicAra hoya so kahai haiM,jaM jassa jammidese jeNa vihANeNa jammi kAlAmmA NAdaM jiNeNa NiyadaM jammaM vA ahava maraNaM vA 321 taM tassa tAmma dese teNa vihANeNa tAmma kaalmmi| ko sakkai cAlaDhuM iMdo vA aha jiNiMdo vA 322 ___bhASArtha-jo jisa jIvakai jisa dezaviSai jisa kAlavipai jisa vidhAnakari janma tathA maraNa upalakSaNate duHkha sukha roga dAridra Adi sarvajJa devaneM jAgayA hai jo aise hI niyaka kari hoyagA, so hI tisa prANIkai tisa hI dezameM tisahI kAlameM tisa hI vidhAnakari niyamateM hoya hai. tA indra tathA jinendra tIrthakara deva koI bhI nivAri nAhI sake hai.. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArya- sarvajJa deva sarve dravya kSetra kAla bhAvakI avasthA nANa hai. so jo sarvajJake jJAnameM pratimAsyA hai so niyamakarihoya hai tAmeM adhika hIna kichu hotA nAhIM aise samyadRSTI vicAra hai / / 321-322 / / ___AgeM aise bau samyagdRSTI hai ara yAmeM saMzaya karai so mithyAdRSTI hai aiseM kahai haiM,- - evaM jo Niccayado jANadi davvANi savvapajAe / so saddiTTho suddho jo saMkadi so hu~ kudiTTho 323 ___ bhASArtha-yA prakAra nizcayate sarva dravya jIva pudgala dharma adharma prAkAza kAla inikU bahuri ini dravyanikI sarva paryAyanikU sarvajhake prAgamake anusAra jANe hai zradAna karai hai so zuddha samyagdRSTI hoya hai. bahuri aise zraddhAna na karaizaMkA saMdeha kara hai so sarvazake Agamatai pratikUla hai pragaTapaNe mithyAdRSTI hai // 323 // prAgeM kahai haiM jo vizeSa tattvakU nAhIM jAna hai ara jinavacanaviSa prAjJA mAtra zraddhAna kara hai so bhI zraddhAvAna kahiye hai,-- joNa vi jANai taccaMsojiNavayaNe karei sadahaNaM jaMjiNavarehiM bhANayaM taM savvamahaM samicchAmi 324 ___ bhASArtha-jo jIva apane jJAnAvaraNake viziSTa kSayopazamAvinA tathA viziSTa guruke saMyogavinA tattvArthakU nAhI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 171 ) jAna sakeM he so jIva jinavacanaviSe aiseM zraddhAna kare hai jo jinezvara devane jo tattva kahayA hai, so sarva hI maiM bhale prakAra iSTa karUM hUM aise bhI zraddhAvAn hoya haiM. bhAvArtha - jo jinezvarake bacanakI zraddhA kareM hai jo sarvajJa devane kahA hai so sarva mere iSTa hai. aiseM sAmAnya zraddhAteM bhI bhAtA samyaktva kA hai // 324 // mArge samyaktvakA mAhAtmya tIna gAthAkari kahe haiM, - rayaNANa mahArayaNaM savvajoyANa uttamaM joyaM / riddhINa mahAriddhI sammattaM savvasiddhiyaraM // 325 // bhAvArtha - samyaktva hai so ratnaniviSai tau mahAratna hai bahuri sarva yoga kahiye vastukI siddhi karaneke upAya, maMtra, dhyAna Adika tinimeM uttama yoga hai jAtaiM samyaktvataiM mokSa sadhai hai . bahuri aNimAdika Rddhi haiM tinimeM baDI Rddhi hai bahuta kahA kahiye sarvasiddhi karanevAlA yaha samyaktva hI hai| sammattaguNappahANI deviMdaNariMdavadio hodi / cattavayo vi ya pAvar3a saggasuhaM uttamaM vivihaM 326 bhASArtha - samyaktva guNakari sahita jo puruSa pradhAna hai so devani indranikari tathA manuSyanike indra cakravartyAdikari bandanIya ho haiM . bahuri vratarahita hoya tauka udyama nAno prakArake svargake sukha pAvai hai. bhAvArtha- jAmeM samyaktra guNa hoya so pradhAna puruSa hai devendrAdikakari pUjya hoya hai. ba Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (176) huri samyaktvameM devahIkI Ayu bAMdhai hai tAtai vratarahitakai bhI svargahIkA jAnA mukhya kahyA hai. bahuri samyaktvaguNapradhAnakA aisA bhI artha hoya hai jo samyaktva paccIsa mala doSaniteM rahita hoya apane nizakita Adi guNanikari sahita hoya tathA saMvegAdi guNanikAra sahita hoya aise samyaktvake guNanikari pradhAna puruSa hoya so devendrAdikari pUjya hoya hai ara svargaka prApta hoya hai // 326 / / sammAiTTI jIvo duggaihetuM Na baMdhade kammaM / jaM bahubhavesu baddhaM dukkammaM taM pi NAsedi // 327 // __ bhASArtha-samyagdRSTA jIva hai so durgatikA kAraNa jo azubha karma tAkU nAhIM bAMdhe hai. bahuri jo pApakarma pUrvaM bahuta bhavaniviSai bAMdhyA hai timakA bhI nAza karai hai. bhAvArtha-sabhyagdRSTI maraNakAra dvitIyAdika naraka jAya nAhI. jyotiSa vyaMtara bhavanavAsI deva hoya nAhI. strI upajai nAhI. pAMca thAvara vikalatraya asainI nigoda mleccha kubhogabhUmi iniviSa upajai nAhI. jAta yAkai anantAnubaMdhI ke udayake abhA. vate durgAtake kAraNa kaSAyanike sthAnakarUpa pariNAma nAhIM haiM ihAM tAtparya aisA jAnanA jo tInakAla tIna lokaviSa sa. myaktva samAna kalyANarUpa anya padArtha nAhIM hai. bahuri mi. dhyAtvasamAna zatru nAhIM hai. tAtai zrIgurunikA yaha upadeza hai bo apanA sarvasva udyama upAya yatnakari mithyAtvakA nAza Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (177) kari samyaktva aMgIkAra karanA. aise gRhasthadharmake bAraha bhedanimeM pahalA bheda samyaktvasahitapaNA hai tAkA nirUpaNa kiyA // 327 // Age gyAraha bheda pratimAke haiM tinikA svarUpa kahai haiM tahAM prathama hI dArzanika nAmA zrAvakakU kahai haiM,bahutasasamaNNidaM jaM maja maMsAdiANadidaM davvaM / jo Na ya sevadi NiyamA so daMsaNasAvaohodi328 bhASArtha-bahuta trasa jIvanike ghAtakAra tathA nikari sahita jo madiga tathA ati nindanIka jomAMsa bhAdi dravya tiniGa jo niyamana sevai, bhakSaNa na karai so dArzanika zrAvaka hai. bhAvArtha-padirA ara mAMsa ara Adi zabdatai madhu ara paMca udaMbara phana e vastu bahuta prasa jIvanike ghAtakari sahita haiM tAteM dArzanika zrAvaka hai so tinika bhakSaNa na kre| madya tau manakU mohai hai taba dharmakU bhUlai hai. bahuri mAMsa trasa ghAtavinA hAya hI nAhI. madhukI utpatti prasiddha hai usa ghAtakA ThikANA hI hai. bahuri pAla baDa pIlU phalanimeM pra. tyakSa trasa jIva uDate dekhiye haiN| anya graMthanimeM kaDyA hai jo ezrAvakake ATha mUla guNa haiM ara iniLU trasa hiMsAke upalakSaNa kahe haiM tAtai jini vastunimeM trasahiMsA bahuta hoya te zrAvakake abhakSya haiM. tAte bhakSaNa yogya nAhI. tathA sAta visana anyAya pravRttikA mUla haiM tinikA bhI tyAga ihAM kahayA hai. jUvA mAMsa mada vezza sikAra corI parastrI e sAta vya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (178) sana kahe haiM. so vyasana nAma ApadA vA kaSTakA hai so inike sevanahArekU ApadA Avai hai, rAja paMcanikA daMDayogya hoya hai tathA tinikA sevana bhI ApadA vA kaSTarUpa hai, zrAvaka aise anyAya kArya karai nAhI. ihAM darzana nAma samya. ktvakA hai tathA dharmakI mUrti sarvake dekhanemeM zrAvai tAkA bhI nAma darzana hai. so samyagdRSTI hoya jinamatakU sevai ara abhakSa anyAya aMgIkAra karai tau samyaktvakU tathA jinamatakoM lajAvai malina karai tAte inikauM niyamakari choDe hI darzanapratimAdhArI zrAvaka hoya hai // 328 // diDhacitto jo kuvvadi evaM pi vayaM NiyANaparihINo veraggabhAviyamaNo so vi ya dasaNaguNo hodi 329 bhASArtha-aise vrata; dRDhAcatta hUvA saMtA, nidAna kahiye iha loka paralokanike bhoganikI bAMchA tAkari rahita hUvA saMtA vairAgyakAra bhAvita (AlA ) hai citta jAkA, aisA huvA saMtA jo samyagdRSTI puruSa kara hai so dArzanika zrAvaka kahie hai / bhAvArtha-pahilI gAthAmeM zrAvaka kahyA tAke e tIna vizeSaNa aura jAnane. prathama tau dRDhacitta hoya parISaha Adi kaSTa Avai tau vratakI pratijJAta cigai nA. hIM, bahuri nidAnakari rahita hoya para isa lokasambandhI jasa sukha saMpatti vA paralokasambandhI zubhagatikI bAMchA rahita pairAgya bhAvanAkari cita jAkA AlA kahiye sIMcyA hoya abhakSa anyAyakU atyanta anartha jANi tyAga karai aisA nAhI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (179) jo bAstrameM tyAgane yogya kahe tAteM choDane, pariNAmameM rAga miTai nAhI tyAgake aneka Azaya hoya haiM so yAkai anya prAzaya nAhI kevala tIvU kaSAyake nimitta mahApApa jAni tyAgai hai inikaM tyAge hI AgAmI pratimAke upadezayogya hoya hai. vRtI niHzalya kahyA hai so zalparahita tyAga hoya hai aise darzanapratimAghArI zrAvakakA svarUpa kahyA // 230 // Age dujI vratapratimAkA svarUpa kahai haiM,paMcANuvvayadhArI guNavayasikkhAvaehiM saMjutto / diDhacitto samajutto NANI vayasAvao hodi 330 bhASArtha-jo pAMca aNubratakA dhArI hoya bahuri guNavrata tIna ara zikSAbata cyAri inikari saMyukta hoya bahuri dRDhacita hoya bahuri samabhAvakari yukta hoya bahuri jJAnavAna hoya so vrata pratimAkA dhAraka zrAvaka hai. bhAvArtha-ihAM aNu zabda alpakA bAcaka hai jo paMca pApameM sthUla pApa haiM tinikA tyAga hai. tAteM aNuvrata saMjJA hai. bahuri guNavrata ara zikSAvrata tini aNuvratanikI rakSA karanahAre haiM tAta aNuvratI ninikU bhI dhArai haiM. yAkai pratijJA vratakI hai so dRDhacitta hai kaSTa upasarga parISada bhAye zithila na hoya hai. ba. huri apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake prabhAvateM ye vrata hoya hai. ara pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyaka manda udaya hoya haiM. tAte upazamabhAva sahitapaNA vizeSaNa kIyA hai. yadyapi darzanapratimA dhArIke bhI apratyAkhyAMnAvaraNakA abhAva nau bhayA hai. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (180) parantu pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke tIvra sthAnakanike udayate pratIcAra rahita paMca aNuvrata hoya nAhIM tAne aNuvratasaMjJA nAhIM A hai ara sthUla apekSA aguvrata tAkai bhI trasakA bhakSaNakA tyAga agutva hai vyasananimeM corIkA tyAga hai so asatya bhI yAmeM garmita hai parastrIkA tyAga hai vairAgya bhAvanA hai tAtai parigrahake bhI mU ke sthAnaka ghaTate haiM pari. mANa bhI karai hai parantu niticAra nAhI hoya, tAtai vratama timA nAma na pA hai. bahuri jJAnI vizeSaNa hai so yukta hI hai samyagdRSTI hoya kari vratakA svarUpa jANi gurunikI dII pratijJA le hai so jJAnI hI hoya hai, aiseM jAnanA // 330 / / / bhAgeM paMca aNuvratameM pahalA aNuvrata kahai haiM, jo vAvaraI sadao appANasamaM paraM pi mnnnnNto| niMdaNagarahaNajutto pariharamANo mahAraMbhe / / 3.1 // tasadhAdaM jo Na karadi maNavayakAehiM Neva kArayadi / kuvvaMtaM pi Na icchaMdi paDhamavayaM jAyade tassa 1233 ___ bhASArtha-jo zrAvaka basa jIva vendriya tendriya caundriya paMceMdriyakA ghAta mana vacana kAya kari Apa karai nAhI parake pAsa karAve nAhI ara paraLU karatAkauM iSTa ( bhalA ) na mAne tAkai prathama ahiMsA nAmA aNuvrata hoya hai. so kai / hai zrAvaka ? dayAsahita tau vyApAra kArya meM prati hai ara sarva prA. NIkU Apa samAna mAnatA hai. bahuri vyApArAdi kAryanimeM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (181) hiMsA hoya hai tAkI apane manaviSa apanI niMdA karai hai. ara gurunipAsa apanA pApakU kahai hai so gardAkari yukta hai. jo pApa lagai hai tAkA gurunikI AjJA pramANa AlocanA pratikramaNa Adi prAyazcitta le hai. bahuri jinimeM trasa hiMsA bahuta hotI hoya aise bar3e vyApAra Adike kArya mahA zrArambha tinikauM choDatA saMtA pravata hai. bhAvArtha-vasa ghAta pApa karai nAhI. para pAsi karAvai nAhI karatekU bhalA jAna nAhI para jIvakoM Apa samAna jAnai taba paraghAta karai nAhI. bahuri baDe AraMbha jinimeM trasa ghAta bahuta hoya te choDai ara alpa ArambhameM trasa ghAta hoya tisase ApakI nindA gardA karai Alocana pratikramaNAdi prAyazcitta karai. bahuri inike a. tIcAra anya granthanimeM kahe haiM tinikauM TAlai. ihAM gAthAmeM anya jIvakoM Apa samAna jAnanA kahyA hai tAmeM atIcAra TAlanA bhI Aya gayA. parake badha baMdhana atibhArAropaNa a. napAnanirodhameM duHkha hoya hai so zrApa samAna parakU jAnai taba kAhekU karai // 331-332 / / Age dUparA aNuvratakauM kahai haiM,-- hiMsAvayaNaM Na vayadi kakkasavayaNaM pi jo Na bhaasedi| NiThTharavayaNaM pi tahA Na bhAsade gujjhavayaNaM pi 333 hidamidavayaNaM bhAsadi saMtosakaraM tu savvajIvANaM / dhammapayAsaNavayaNaM aNuvvaI havadi so vidio| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (182) bhASArtha-jo hiMsAkA vacana na kahai bahuri karkaza vacana na kahai bahuri niSThura vacana na kahai bahuri parakA guhya vacana na kahai. to kaisA bacana kahai ? parake hitarUpa tathA pramANarUpa vacana kahai. bahuri sarva jIvanikai saMtoSakA karanahArA vacana kahai, bahuri dharmakA prakAzanahArA vacana kahai so puruSa dUsarA aNuvratakA dhArI hoya hai| bhAvArtha-asatya vacana aneka pra. kAra hai. tahAM sarvathA tyAga tau sAla cAritrI munikai hoya hai ara aNuvratameM sthUlakA hI tyAga hai. so jisa vacananai pa. rajIvakA ghAta hoya aisA to hiMpAkA vacana na kahai bahuri jo vacana para* kaDavA lAgai sugAte hI krodhAdika upajai aisA karkaza vacana na kahai. bahuri parake udvega upaji Avai, bhaya upaji Avai, zoka upaji Avai kalaha upaji Avai aisA niSThuravacana na kahai. bahuri parake gopya marmakA prakAza kara nevAlA vacana na kahai. upalakSaNata aura bhI aisA jAmaiM parakA burA hoya so vacana na kahai. bahuri kahai tau hitamita vacana kahai / sarva jIvanika saMtoSa upajai aisA kahai. bahuri dharmakA jAta prakAza hoya aisA kahai. bahuri yAke atIcAra anya graMthanimeM kahe haiM jo mithyA upadeza rahobhyAkhyAna kUTalekhakriyA nyAsApahAra sAkAramantrabheda so gAthAmeM vize. paNa kIye tinita sarva garbhita bhaye. ihAM tAtparya aisA jA. nanA jo jAte parajIvakA burA hoya jAya apane upari A. padA Avai tathA yA pralApa vacana" apane pramAda baDhe aisA sthUla asatya vacana aNuvratI kahai nAhI. parapAsi kahAkai Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (183) nAhI. kahanevAlekuM bhalA na jAnai tAkai dUsarA aNuvrata hoya hai // 333-334 // __ bhAgeM tIsarA aNuvratakU kahai haiM,jo bahumullaM vatthu appamulleNa Neya giDhedi / vIsariyaM pi Na gihRdi lAbhe thUye hi tUsedi 335 jo paradavvaM Na harai mAyAloheNa kohamANeNa / diDhacitto suddhamaI aNuvvaI so have tidio 336 ___ bhAvArtha-jo zrAvaka bahu molakI vastu alpamolakari na le, bahuri kapaTakAra lobhakari krodhakari mAnakari parakA dravya na le, so tIsarA aNuvrata dhArI zrAvaka hoya hai. so kaisA hai ? dRDha hai cica jAkA, kAraNa pAya pratijJA vigADai naahiiN| bahuri zuddha hai ujvala hai buddhi jAkI. bhAvArtha-sAtavya. sanake tyAgameM corIkA tyAga tau kiyA hI hai tAmeM ihAM yaha vizeSa jo bahu molakI vastu alpa molameM lenemeM bhI jhagaDA upajai hai na jANiye hai kauna kAraNanai pailA alpamaiM de hai bahuri parakI bhUlI vastu tathA mArgameM par3I vastu bhI na le, yaha na jANai tau pailA na jANe tAkA Dara kahA ? bahuri vyApAra meM thoDe hI lAbha vA naphAkari saMtoSa karai, bahuta lAlaca lobhate anartha upajai hai. bahuri kapaTa prapaMcakari kAhUkA dhana le nAhI. koInai Apake pAsa dharayA hoya tau tAkU na deneke bhAva rAkhai nAhI. bahuri lobhakari tathA krodhakari parakA dhana Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (184) khosi na le tathA mAnakari kahai hama bar3e jorAvara haiM lIyA taulIyA. aise parakA dhana le nAhI. aise hI parakauM li. vAva nAhIM. aise letekU bhalA jANa nAhI. bahuri anya pranthanimeM yAke pAMca atIcAra kahe haiM. corakauM corIke artha preraNA karaNA, tisakA lyAyA dhana lenA, rAjya viruddha hoya so kArya karanA, vyopArake tola bATa hInAvika rakhaNe, alpamolakI vastukU bahu molakI dikhAya tAkA vyohAra karanA, e pAMca atIcAra haiM so gAthAmeM vizeSaNa kiye tinimeM Aya gaye. aiseM niraticAra steyatyAgavata pAlai so tIsarA aNuvratakA dhArI zrAvaka hoya hai / / 335-336 // ____ Age brahmacaryavratakA vyAkhyAna karai haiM,asuimayaM duggaMdhaM mahilAdehaM viraccamANo jo / rUvaM lAvaNNaM pi ya maNamAheNakAraNaM munni||337 jo maNNadi paramAhalaM jaNaNIvahaNIsuAisAritthaM / maNavayaNe kAyeNa vi baMbhavaI so have thUlo // 338 // bhASArtha-jo zrAvaka strIkI deha azucimayI durgandha jAgato saMto tathA tAkA rUpa lAvaNya tAkauM bhI manake viSa moha upajAvanekauM kAraNa jANa hai yAta virakta havA santA pravate hai bahuri jo parastrI baDIkauM mAtA sarikhI, parAvarikIkU bahaNasArikhI, choTIkauM veTIsArikhI, manavacanakAyakari jo jANe hai so sthUla brahmacaryakA dhAraka zrAvaka hai. 4. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (185) rastrIkA tau manavacanakAya kRtakArita anumodanAkari tyAga karai ara svastrIkai viSa saMtoSa karai. tIvakAmake vinoda krIDArUpa na pravaH. jAta strIke zarIrakU apavitra durgandha jANi vairAgya bhAvanArUpa bhAva rAkha. ara kApakI tIvra vedanA isa strIke nimica hoya hai tAke rUpa lAvaNya Adi ceSTAkUma. nake mohanekauM jJAnake bhulAunekauM kAmake upajAbanekauM kAraNa jANi virakta rahai so caturtha aNuvratakA dhArI hoya hai. bahuri yAke atIcAra paravivAha karaNA, parakI paraNI vi. nAparaNI strIkA saMsA, kAmakI krIDA, kAmakA tIvra abhimAya, e kahyA hai. te strIkA dehata virakta rahanA isa vizeSaNameM Aya gaye. parastrIkA tyAga tau pahalI pratimA sAta vyasanake tyAgameM Aya gayA, ihAM ati tIvra kAmakI vAsanAkA bhI tyAga hai. tAteM atIcAra rahita vrata palai hai. apanI strIkeviSa bhI tIvrapaNA nAhIM hoya hai. aise brahmaicarya vratakA kathana kIyA // 337-338 // aba parigrahaparimANa pAMcamA aNuvratakA kathana kara haiMjo lohaM NihaNitA saMtosarasAyaNeNa sNtuttttho| NihaNadi tilA duTThA maNNaMto viNassaraM savvaM 339 // jo parimANaM kuvvadi dhaNadhANasuvaNNakhittamAINaM / uvaogaM jANicA aNuvvayaM paMcamaM tassa // 34 // bhASArtha-jo puruSa lobha kaSAyakauM hInakari saMtoSarUpa hai Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 186) rasAyaNa kari saMtuSTa hUvA saMtA sarva dhana dhAnyAdi parigrahakauM vinAzIka mAnatA saMtA duSTa tRSNAka atizayakari ha hai. bahuri dhana dhAnya suvarNa kSetra Adi parigrahakA apanA upayoga sAmarthya jANa kArya vizeSa jANi tisake anusAra parimANa karai hai tAkai pAMcamA aNuvrata hoya hai. aMtaraMgakA parigraha at lobha tRSNA hai tAkauM kSINa kareM ara bAhyakA parigraha parimANa kareM ara dRDhacittari pratijJAbhaMga na kareM so aticArarahita paMcama aNuvatI hoya hai. aiseM pAMca aNuvrata niraticAra pAle so vrata pratimAghArI zrAvaka hai aiseM pAMca ca vratakA vyAkhyAna kIyA // 339 - 340 // aba ini vratanikI rakSAkaranevAle sAta zIla haiM ti nikA vyAkhyAna kare haiM tinimeM pahale tIna guNavrata haiM tAmeM pahalA guNavatakauM kahe haiM, jaha lohaNAsaNaTTaM saMgapamANaM havei jIvarasa | savvaM disisu pamANaM taha lohaM NAsae NiyamA 341 jaM parimANaM kIradi disANa savvANa suppasiddhANaM / uvaogaM jANitA guNasvayaM jANa taM paDhamaM // 342 // bhASArtha - jaiseM lobhake nAza karaneke artha jIvakai parigrahakA parimANa hoya hai taiseM sarva dizAnividhai parimANa kIyA hUvA bhI niyamateM lobhakA nAza kareM hai. tAteM je sarva hI je pUrva Adi prasiddha daza dizA tinikA apanA upayoga prayo Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (187) jana kArya jANikari parimANa karai hai so pahalA guNavrata hai. pahale pAMca aNuvrata kahe tinikA e guNavrata upakArI hai. ihAM guNa zabda upakArabAcaka leNA so lobhake nAza karanekauM jaisaiM parigrahakA parimANa karai taise hI lobhake nAza karanekauM bhI dizAkA parimANa karai. jahAMtAI parimANa kIyA tAke paraiM jo dravya AdikI prApti hotI hoya tauU tahAM . jAya nAhI. aise lobha ghaTyA. bahuri hiMsAkA pApabhI parimANa parauM na jAnerauM tahAM samvandhI na lAgai, taba tisa sambandhI mahAvrata tulya bhayA // 341-342 // aba dUsarA guNavrata anarthadaMDa viratikU kahai haiM,kajaM kiMpi Na sAhadi NicaM pAvaM karedi jo attho so khalu have aNatthopaMcapayAro vi so viviho 343 bhASArtha-jo kArya prayojana to apanA kicha sAdhe nAhIM ghara kevala pApahIkauM upajAvai aisA kArya hoya tAkauM anartha kahiye. so pAMca prakAra hai tathA aneka prakAra bhI hai. bhAvArtha, niHprayojana pApa lagAvai so anarthadaMDa hai so pAMca prakAra kari kahai haiM. apadhyAna, pApopadeza, pramAdacaryA, hiMsApradAna, duH. zrutazrAvaNAdi bahuri aneka prakAra bhI hai // 343 // __ aba prathama bhedakU kahai haiM,paradosANaM gahaNaM paralacchINaM samIhaNaM jaM ca / paraitthIAloo parakalahAloyaNaM paDhamaM / / 344 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) bhASArtha - parake dopanikA grahaNa karanA parakI lakSmI dhana sampadAkI bAMdhA karanA parakI skUM rAgasahita dekhanA parakI kalaha dekhanA ityAdi kAryanikU kareM so pahalA anarthadaMDa hai. bhAvArtha- parake doSanikA grahaNa karanemeM apane bhAva to bigar3ai ara prayojana apanA kichU siddha nAhIM, parakA burA hoya Apake duSTapanA Tahare, bahuri parakI sampadA dekhi Apa tAkI icchA kareM to Apake kichu Aya jAya nAhIM yAmeM bhI niHprayojana bhAva bigaDe hai. bahuri parakI strIkUM rAgasahita dekhane meM bhI Apa tyAgI hoyakari niHprayojana bhAva kAkUM bigADe ? bahuri parakI kalahake dekhane meM bhI kichu apanA kArya sadhatA nahIM. ulaTA ApameM bhI kichU Aphati Aya paDe hai. aiseM inikUM Adi dekara jina kAryanirviSai apane bhAva vigaDeM tahAM apadhyAna nAmA pahalA anadaMDa hoya hai so aNuvratabhaMgakA kAraNa hai yAke choDeM vrata dRDha rahe haiM || 344 || aba dUja | pApopadeza nAma/ anarthadaMDa kahai haiM,-- jo uvaeso dijjai kisipasupAlaNavaNijjapamuhesu / puri sitthI saMjoe aNatthadaMDo have vidio // 345 // bhASArtha - jo khetI karanA pazukA pAlanA vANijya kara nA ityAdi pApasahita kArya tathA puruSa strIkA saMjoga jaise hoya taiseM karanA ityAdi kAryanikA parakUM upadeza denA inikA vidhAna batAvanA jAmaiM kichU apanA prayojana sadhai Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (189) nAhIM kevala pApa hI upajai so dUjA pApopadeza nAma anarthadaMDa hai, parakaM pApake usameM apane kevala pApa hI baMdhai hai. tAte vratabhaMga hoya hai tAta yAkU choDe unakI rakSA hai vrata pari guNa karai hai upakAra karai hai tAte yAkA nAma guNavata ____ AgeM tIsarA bhamAdacarita nAma anarthadaMDakA bhedakU kahai vihalo jo vAvAro puDhavItoyANa aggipavaNANa / taha vi vaNapphadicheoaNatthadaMDohave tidio346 - bhASArtha-pRthvI jala agni pavana inike viphala niHyojana vyApAra meM pravRtti karanA tathA niHprayojana vanaspati haratikAyakA chedana bhedana karanA so tIsarA pramAdacarita nAmA anartha daNDa hai. bhAvArtha- jo pramAdake pazi hokara pRthivI jala agni pavana haritakAyakI niHprayojana virAdhanA karai tahAM trasa thAvaranikA ghAta hI hoya apanA kArya kicha sadhai nAhIM tAta yAke karane meM vrata bhaMga hai. choDeM vratakI rakSA hoya hai // 346 // bhAgeM cauthA hiMsAdAna nAmA anarthadaMDakU kahai haiM, majjArapahudidharaNaM AyudhalohAdivikaNaM jaM c| lakkhAkhalAdigahaNaM aNatthadaMDo have turio347 bhASArtha-jo bilAva zrAdi jo hiMsaka jIvoMkA pAla Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (190) nA bahuri lohakA tathA loha Adike AyudhanikA vyopAra karanA, denA lenA bahuri lAkha khalA Adi zabdatai viSa vastu prAdikA denA lenA viNaja karanA yaha cauthA hiMsA. dAna nAmA anarthadaMDa hai. bhAvArtha-hiMsaka jIvanikA pAlana tau niHprayojana ara pApa prasiddha hI hai. bahuri bahuta hiMsAke kAraNa zastra loha lAkha AdikA viNaja karaNA denA lenA bhI karanemeM phala alpa hai. pApa bahuta hai / tAteM anarthadaMDa hI hai yA pravarte vratabhaMga hoya hai, choDe vratakI rakSA hai // 347 // zrAgeM duHzrutinAmA pAMcamA anarthadaNDakU kahai haiM,jaM savaNaM satthANaM bhaMDaNavasiyaraNakAmasatthANaM / paradosANaM ca tahA aNatthadaMDo have caramo // 348 bhASArtha-jo sarvathA ekAntI tinike bhASe zAstra zatrasArikhe dIkheM aise kuzAstra tathA bhAMDakriyA hAsya kautuilake kapanake zAstra tathA vazIkaraNa maMtramayogake zAstra tathA strInike ceSTAke varNanarUpa kAmazAstra tinikA sunanA tathA upalakSaNate vAMcanA sIkhanA sunAvanA bhI jAnanA. bahuri parake doSanikI kathA karanA sunanA yaha duHzrutizravaNa nAma antakA pAMcavA anarthadaMDa hai. bhAvArtha-khoTe zAstra sunane vAcane sunAvane racanemaiM kichU prayojana siddhi nAhI. kevala pApa hI hoya hai ara AjIvikA nimitta bhI inikA vyohAra karanA zrAvakakaM yogya nAhI. vyopAra AdikI yogya Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (191) AjIvikA hI zreSTha hai. jAmeM vratabhaMga hoya so kAhekU kareM? vratakI rakSA hI karanI // 348 // AgeM isa anarthadaMDake kathanakU saMkoce haiM,evaM paMcapayAraM aNatthadaMDaM duhAvaha NiccaM / jo pariharei NANI guNavvadI so have vidio 349 __ bhASArtha-jo jJAnI zrAvaka isapakAra anarthadaMDakU duHkhanikA nirantara upajAvanahArA jANi choDai hai so dUsarA guNavratakA dhArI zrAvaka hoya hai. bhAvArtha-yaha anarthadaMDakA tyAganAmA guNavata aNuvratanikA bar3A upakArI hai nAte zrAvakanikU avazya pAlanA yogya hai // 349 // Age bhogopabhoganAmA tIsarA guNatakU kahai haiM,-- jANittA saMpattI bhoyaNataMbolavatthumAINaM / jaM parimANaM kIradi bhouvabhoyaM vayaM tassa // 350 // bhASArtha-jo apanI sampadA sAmarthya jANi bhara bhojana tAMbUla vastra AdikA parimANa maryAda karai tisa zrAvakakai bhogopabhoga nAma guNavUta hoya hai. bhAvArtha- bhoga tau bhojana tAMbUla Adi ekabAra bhogamaiM prAvai so kahie. bahuri upabhoga vastra gahaNA Adi pheri 2 bhogamaiM Avai so kahiye. tinikA parimANa yamarUpa bhI hoya hai para nitya niyamarUpa bhI hoya hai so yathAzakti apanI sAmagrIkU vicAri yamarUpa kari le tathA niyamarUpa bhI kahe haiM tinita nitya Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (192) kAma jANe tipta anusAra karavo karai. yaha aNuvratakA baDA upakArI hai // 350 // bhAgeM bhogapabhogakI chatI bastukaM choDai hai tAkI prazaM. sA karai hai,jo pariharei saMtaM tassa vayaM thuvvade suriMdehi / jo maNulaDDuva bhanakhadi tassa vayaM appasiddhiyaraM // bhASArtha-jo puruSa chatI vastu choDai hai ta ke vanavU surendra bhI saga hai prazaMsA karai hai bahuri aNachatIkA cho. daNA tau aisA hai jaise lADU to hoya nAhIM ara saMkalpamAtramanameM lADUkI kalpanAkAra lADU gvAya taisA hai. so aNachattI vastu tau saMkalpamAtra choDI tAkai vaha choDanA vrata to hai pa. rantu alpasiddhi karanevAlA hai. tAkA phala thoDA hai. ihAM koI pUche bhogopabhoga parimANakU tIsarA guNavUta kayA so tattvArthasUtraviSa tau tIsaga guNavata dezavata kahayA hai bhogapabhoga parimANakU tIsarA zikSAvUna kathA hai so yaha kaise ? tAkA samAdhAna-jo yaha prAcAryanikI vivakSAkA vicitrapaNA hai. svAmI samaMtabhadra AcAryane bhI ratnakaraNDazrAvakAcArameM ihAM kahyA vaise hI kahathA hai so yAmaiM virovanAhI. ihAM tau aNuvratakI upakArIkI apekSA laI hai ara tahAM sacittAdi bhoga choDanekI apekSA munivratakI zikSA denekI apekSA laI hai kichU virodha hai nAhIM. aiseM tIna guNavatakA vyAkhyAna kiyA // 351 / / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 193 ) Age cyAri zikSAtratakA vyAkhyAna kareM haiM tahAM prathama hI sAmAyika zikSAvratakUM kahe haiM, - sAmAiyassa karaNaM khettaM kAlaM ca AsaNaM vilao / maNavayaNakAyasuddhI NAyavvA huMti sacaiva // 352 // bhASArtha - pahale to sAmAyikake karaNeviSai kSetra kAla Asana bahuri laya bahuri manavacanakAyakI zuddhatA e sAta sAmagrI jAnane yogya haiM. tahAM kSetrakUM kaheM haiM // 352 // jattha Na kalayalasaddaM bahujaNasaMghaTTaNaM Na jatthatthi / jattha Na daMsAdIyA esa pasattho have deso // 353 // bhASArtha - jahAM kalakalATa zabda nAhIM hoya. bahuri jahAM bahuta lokanikA saMghaTTa bhAvanA jAvanA na hoya. bahuri jahAM DAMsa macchara kIDI pIpalyA ityAdi zarIrakUM bAdhA karanahAre jIva na hoMya, aisA kSetra sAmAyika karanekUM yogya hai. bhAvArtha - jahAM cittakUM koU kSobha upajAneke kAraNa na hoMya vahAM sAmAyika karanA // 353 // aba sAmAyika ke kAlakUM kahe haiM, - puvva majjha avarahne tihi vi jAliyAko / sAmAiyassa kAlo saviNayaNissesaNiddiTTho 354 bhASArtha pUrNA kahiye prabhAtakAla madhyAhana kahiye bIcikA dina aparAhna kahiye pAhilA dina ini tInUM kAla 13 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 194 ) viSai chaha chaha ghaDIkA kAla sAmAyikakA hai, so yaha vinaya sahita niHsva kahiye parigraha rahita tinike Iza jo gaNadhara deva tinine kA hai. bhAvArtha-prabhAta tIna ghar3IkA tar3ake lagAya tIna ghaDI dina caDhyAM tAI aiseM chaha ghar3I pUrvAhnakAla doya pahara pahalAM tIna ghaDI lagAya pIcheM tIna ghaDI aiseM chaha ghaDI madhyAnhakAla. tIna ghaDI dina lagAya tIna ghaDI rAti tAI aise chaha ghaDI aparAhUkALa. yaha sAmAyikakAlakA utkRSTa kAla hai. bahuri doya ghaDIkA bhIkA hai aiseM tInUM kAlakI chaha ghaDIM hoya haiM / / aba Asana tathA laya ra mana vacana kAyakI zuddhata. kUM ka hai haiM . - vedhito pajjakaM ahavA uDUDheNa ubbhao ThiccA / kAlapamANaM kiccA iMdiyavAvAravajjio hoU 355 jiNavayayaggamaNo saMpuDakAo ya aMjaliM kiccA sasarUve malINo badaNaatthaM vi cititto / / 356 // kiccA desapamANaM savvaM sAvajjavajjido hoU / jo kubvadi sAmaiyaM so muNisariso have sAvo || bhASA jo Asana bAMdhikari athavA UbhA khaDA AsanaviSThikara, kalakA pramANakari, indriyanike vyApAra viSayanirviSai na hIM hone ke artha jinavacana ke viSai ekAgra manakari, kAkUM saMkocakari, hastakI aMjali joDikari, Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuri apanA svarUpaviSa lIna havA saMtA athanA sAyika kA baMdanAkA pAThake arthakU citavatA satA prava, bahuri kSetrakA parimANakari sarva sAvadhayoga jo gRha 8 di pApayoga tAkauM tyAgakari pApayoga" rahita hoya zAyika kareM so zrAvaka tisakAla muni sArikhA hai. bhAvArtha-ha zikSAvrata hai tahAM yaha artha sUcai hai jo sAmAyika hai so sarva rAgadveSasU rahita hoya sarva bAhaya ke pAyoga kriyA ra deta hoya apane AtmasvarUpakeviSe lIna hUvA muni pra hai so yaha sAmAyika cAritra munikA dharma hai. ho hI zikSA zrAvakakU dIjiye hai jo sAmAyika kAlakI maryAdAkari tisa kAlameM munikI rIti pravata jAtaiM muni bhaye aise sadA rahanA hoyagaH, isa hI apekSAkari tisakAla muni sArikhA thAvaka kayA hai / / 355-357 // AgeM dUsarA zikSAvrata progyopAsakU kahai haiN,nnhaannvilevnnbhuusnnitthiisNsgggNdhdhuupdiivaadi| jo pariharedi NANI veraggAbharaNabhUsaNaM kiccA 358 dosu vi pavvesu sayA uvavAsaM epamahAmibiyaDI jo kuNai evamAI tassa vayaM posaha vidiyaM // 359 // bhAvArtha-jo jJAnI zrAvaka eka pakSa hoya parva A caudasivipai snAna vilepana bhAbhUSaNa sa sarga sugaMdha dhUpa dIpa Adi bhogopabhoga vastukU choDe ara vairAgya bhA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (196) banA soI bhae bhAbharaNa tisakari AtmAkU. zobhAyamAnakari upavAsa tathA ekabhakta tathA nIrasa AhAra karai tathA Adi zabdakari kAMjI karai. kevala bhAta pANI hI le. aise karai tA prAMSadhopavAsavata nAmakA zikSAbata hoya hai. bhAvArthajaisaiM sAmAyika karane* kAlakA niyamakari sarva pApayogasU nivRtta hogakari ekAnta sthAnameM dharmadhyAnakaratA saMtA baiThe. taise hI sarva gRhakAryakU tyAgakari samasta moga upabhoga sAmagrIkU choDikari sAtai terasike doya pahara dina pIcha ekAnta sthAnaka baiThe, dharmadhyAna karatA saMtA solaha pahara tAI munikI jyoM rahai, navamI pUrNamAsIkU doyapaharAM pratijJA pUraNa hoya, taba gRhakArajameM lAgai. tAkai proSadhavata hoya hai. A3 caudasike dina upavAsakI sAmarthya na hoya to eka bAra bhojana karai. tathA nIrasa bhojana kAMjI Adi alA pAhAra kara le. samaya dharmadhyAnameM lagAvai. solaha pahara Age proSadha pratimAge kahI hai. taise karai, parantu ihAM gAyAmeM na kahI tAta solaha paharakA niyama na jAnanA. yaha bhI munivratakI zikSA hI hai // 358-359 // bhAgeM atithisaMvibhAga nAmaka tIsarA zikSAbUta kahai haiM,.. tivihe pattammi sayA saddhAiguNehiM saMjudo nnaannii| dANaM jo deode sayaM NavadANavihIhiM saMjutto // 360 sikkhAvayaM ca tadiyaM tassa have savvasokkhasiddhiyara Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (197) dANaM cauvihaM pi ya sabve dANANa sArayaraM // 361 // - bhASArtha-jo jJAnI zrAvaka uttama madhyama jaghanya tIna prakAra pAtranike nimitta dAtAke zraddhA prAdi guNanikari yukta hoyakari apane hastakari navadhA bhakti kari saMyukta havA saMtA nitapati dAna dehai. tisa zrAvakake tIsarA zitAvrata hoya hai. so dAna kaisA hai pAhAra abhaya auSadha zAstradAnake bhedakari cyAri prakAra hai. bahuri yaha anya je laukika dhanAdikakA dAna tinimeM atizayakari sAra hai, uttama hai. bahuri sarva siddhi ara sukhakA karanahArA hai. bhAvArtha-tIna prakAra pAtranimeM utkRSTa tau muni, madhyama aNuvratI zrAvaka, jaghanya avirata samyagdRSTI haiM. bahuri dAtArake sAta guNa zraddhA, tuSTi, bhakti, vijJAna, alubdhatA, kSamA, zakti e sAta haiM tathA anya prakAra bhI kahe haiM. isa lokake phalakI bAMchA nakarai, kSamAvAn hoya, kapaTa rahita hoya, anyadAtAte IrSA na hoya, dIyekA viSAda na kare, dIyekA harSa karai, garva na kareM aise bhI mAta kahe haiM. bahuri pratigraha, uccasthAna, pAdaprakSAlana, pUjanakaraNA, praNAma karaNA, manakI zuddhatA, vacanakI zuddhatA, kAyakI zuddhatA, AhArakI zuddhatA aiseM navadhA bhakti hai, aise dAtArake guNa sahita pAtrakU navadhA bhaktikari nitya cyAri prakAra dAna dehai tAke tIsarA zikSAbata hoya hai. yaha bhI munipaNakI zikSAke artha hai jo denA sIkhai taise prApaLU munibhaye lenA hoyagA // 360-361 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (198) bhAge AhAra Adi dAnakA mAhAtmya kahai haiM,bhoyaNadANeNa sokkhaM osahadANeNa satthadANaM ca / jIvANa abhayadANaM sudullahaM savvadANANaM // 362 / / ___ bhASArtha-bhojana dAnakari sarva sukha hoya hai / bahuri auSadha dAnakari sahita zAstradAna para jIvanakU abhaya dAna hai so sarva dAnanimeM durlabha pAie hai uttama dAna hai / bhAvArtha ihAM abhayadAna* sarvateM zreSTha kayA hai // 362 // ___Age pAhAradAna* pradhAnakari kahai haiM,-- bhoyaNadANe dipaNe tiNNi vi dANANi hoti diNNANi bhukkhatisAevAhI diNe diNe hoMti dehINaM // 363 // bhoyaNabaleNa sAhU satthaM saMvadi racidivahaM pi| bhoyaNadANe diNNe pANA vi ya rakkhiyA hoMti 364 bhASArtha-bhojana dAna dIye saMta tIna hI dAna dIye hoya haiM jAteM bhUkha tRSA nAmakA roga prANInikai dina dina prati hoya hai / bahuri bhojA ke balakAra sAdhu rAtri dina zAstrakA abhyAsa karai hai bahuri bhojanake dene kari prANabhI rakSA hoya hai / aiseM bhojanake dAnakari auSadha zAstra bha. bhayadAna e tInaM hI dIye jAnane / bhAvArtha-bhUkha vRSA roga meTaneteM nau AhAradAna hI auSadhadAna bhyaa| AhArake ba. late zAstrAbhyAsa sukhasU honaH jJAnadAna bhI ehI bhayA / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 199) AhAra hI taiM prANoMkI rakSA hoya tAtaiM ehI abhayadAna bhayA aiseM hI dAna meM tInU garbhita bhaye / / 363 - 364 // mAge dAnakA mAhAtmyahIkUM pheri kahe haiM, - ihaparaloyaNirIho dANaM jo dedi paramabhIe / rayaNantayesu Thavido saMgho sayalo have teNa // 365 // uttamapattavisese uttamabhattIe uttamaM dANaM / eyadi viya dipaNaM iMdasuhaM uttamaM dedi // 366 // bhASArtha - jo puruSa ( zrAvaka ) isaloka paraloka ke phalakI vAMchA rahita havA saMtA parama bhaktikari saMghake nimitta dAna de hai tA puruSane sakala saMghakUM ratnatraya samyagdarzana jJAna cAritraviSai svAdhyA | bahuri uttama pAtrakA vizeSake artha uttama bhaktikari uttama dAna eka dina bhI dIyA huvA utsama indrapadakA sukhakaM de / bhAvArtha- dAnake dIye caturvidha saMghakI thiratA hoya hai so dAna ke denevAlene mokSamArga hI calAyA kahiye / bahuri uttama hI pAtra uttama hI dAtAkI bhakti para uttama hI dAna sarva aisI vidhi mile tAkA uttama hI phala hoya | indrAdika padavIkA sukha milai hai || 365-666 // mAgeM cauthA dezAbakAzika zikSAvratakUM kaheM haiM,puvvapamANakadANaM savvadisINaM puNo vi saMvaraNaM / iMdiyavisayANa tahA puNo vi jo kuNadi saMvaraNaM // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 200 ) bAsAdikayapabhANaM diNe diNe lohakAmasamaNatthaM / sAvajjavajjaNaTuM tassa cautthaM vayaM hodi // 368 // 1 bhASArtha - jo zrAvaka pahalai sarva dizAnikA parimANa kayA thA tinakA pheri saMvaraNa karai, saMkoce, bahuri teseM hI pUrva indriyanikA viSayanikA parimANa bhogopabhoga parimANa kIyA thA tini pheri saMkoce / kaiseM so kahe haiM ? varSa Adi tathA dina dina prati kAlakI maryAdA lIye karai / tAko prayojana kahai haiM - antaraMga tau lobhakaSAya ara kAma kahiye icchA tAke zamana kahiye ghaTAvane ke artha tathA bAhya pApa hisAdika ke varjane ke artha kareM, tisa zrAvakakai cauthA dezAvakAzika nAmA zikSAvrata hoya hai| bhAvArtha- pahale digvi rati jatameM maryAdA karI thI so to niyamarUpa thI / aba ihAM tisameM bhI kAlakI maryAdA lIye ghara hATa gAMva Adi tAMIkI gamanAgamanakI maryAdA karai tathA bhogezbhoga vratameM yamarUpa indriyaviSayanikI maryAdA karI thI taHmeM bhI kAlakI maryAdA lIye niyama karai / ihAM sattarA niyama kahe haiM tinikUM pAlai / pratidina maryAdA karabo karai, yAmeM lobhakA tathA tRSNA pAMchAkA saMkoca hoya hai, bAgha hiMsAdi pApanikI hANi hoya hai / aiseM pyAra zikSAvrata kahe so e pyAroM hI zrAvaka aNuvrata ke yatnateM pAlanekI tathA mahAvratake pAlane kI zikSArUpa haiM / / 367-368 // Age tasallekhanAkaM saMkSepakari kahai haiM, Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (201) vArasavaehiM jutto jo saMlehaNa karedi uvasaMto / so surasokkhaM pAviya kameNa sokkhaM paraM lahadi 369 bhASArtha-jo zrAvaka bArahavUnanikari sahita havA aMta samaya upazama bhAvanikari yukta hoya sallekhanA karai hai so svargake sukha pAyakari anukramateM utkRSTa sukha jo mokSakA sukha so pAvai hai / bhAvArtha-sallekhanA nAma kaSAyanikA ara kAyake kSINa karanekA hai so zrAvaka vAraha vrata pAle. pIDeM paraNakA samaya jANa taba pahalI sAvadhAna hoya sarva vastusUM mamatva choDi kaSAyanikU kSINakari upazama bhAvarUpa maMda kapAyarUpa hoya rahai / ara kAyakU anukramateM UNodara nIrasa Adi tapanikari kSINa karai / pahale aise kAyakU kSINa kareM tau zarIrameM malake mUtrake nimitta jo roga hoya haiM ve roga na upajai / aMtasamai asAvadhAna na hoya / aise sallekhanA kare aMtasamaya sAvadhAna hoya apane svarUpameM tathA arahaMta siddha parameSThIkA svarUpa citavanameM lIna hUvA taNa vratarUpa saMvararUpa pariNAma sahita hUvA saMtA paryAyakU choDai to svargake sukhanikU pAvai / bahuri tahAM bhI yaha bAchA rahai jo manuSya hoya vrata pAlU aise anukramate mokSa sukhakI prApti hoya hai| ekaM pi vayaM vimalaM sahidrI jaha kuNedi diddhcitto| to vivihariddhijuttaM iMdattaM pAvae NiyamA // 37. / / bhASArtha-jo samyagdRSTI jIva hadacitta hUvA saMtA eka Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (202) bhI vrata atIcArarahita nirmala pAlai tau nAnAprakArakI a. ddhinikari yukta indrapaNA niyamakari pAvai. bhAvArtha-ihAM eka bhI vrata pratIcArarahita pAlanekA phala indrapaNA niyamakari kahyA. tahAM aisA prAzaya mRce hai jo vratanike pAlaneke pa. riNAma sarvake samAnajAti haiM. jahAM eka vrata dRDhacittakari pAlai tahAM anya tisake samAna jAtIya vrata pAlaneke artha avinAbhAvIpaNA hai so sarva hI vara pAle kahe. bahuri aisA bhI hai jo eka AkhaDI tyAga* antasamai Dhavicakari 5. kaDi tAviSai lIna pariNAma bhaye maMtai paryAya chuTai tau tisakAla anya upayogake abhAvateM bahA dharmya dhyAna sahita paragatikU gamana hoya taba uccagati hI pAvai. yaha niyama hai. aisA Azayanai eka vratakA aisA mAhAtmya kahyA hai. ihAM aisA na jAnanA jo eka vrata tau pAlai ara anya rApa seyA karai tAkA mI UMcA phala hoya. aise to corI choDai pAtrI seyavo kareM hiMsAdika karavo karai tAkA bhI ucca phala hoya so aisA nAhIM hai. aise dUjI vratapatimAkA nirUpaNa kIyA. bAraha medakI apekSA yaha tIsarA bheda bhayA / / 370 // ____ zrAgeM tIjI sAyAyikamAtamAkA nirUpaNa karai haiM,jo kuNai kAusaggaM vArasaAvattasujudo dhIro / NamuNadurga pi karato caduppaNAmo pasaNNappA 371 ciMtaMto sasarUvaM jiNabiMba ahava akkharaM paramaM / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 203 ) jjhAyadi kammavivAyaM tassa vayaM hodi sAmaiyaM 372 bhASArtha - jo samyag STI zrAvaka bAraha Avarta sahita cyAri praNAmasahita doya namaskAra karatA saMtA prasanna hai AtmA jAkA, dhIra dRDhacitta hUvA saMtA kAyotsarga karai, tahAM apane caitanyamAtra zuddha svarUpakUM dhyAvatA citavana karatA saMtA ra athavA jinabiMba citavatA rahai. athavA parameSThoke vAcaka paMca namokArakUM citavatA rahai. athavA karmake udayake rasakI jAtikA citavana karatA rahe tArke sAmAyika vrata hoya hai. bhAvArtha - sAmAyika varNana tau pUrvai zikSAvratameM kIyA thA jo rAga dveSa taji samabhAvakari kSetra kAla bhAsana dhyAna mana vacana kAyakI zuddhatAkari kAlakI maryAdAkari ekAMta sthAna meM baiThe. sarva sAvadyayogakA tyAgakari dharmadhyAnarUpa pravarce aiseM kayA thA. ihAM vizeSa kahyA jo kAyasUM mapattra choDi kAyotsarga kare tahAM yadi aMtaviSai doya tau namaskAra karai ghara cyAri dizAke sanmukha hoya cyAri zironati karai, bahuri eka eka zironatike viSai mana vacana kAyakI zuddhatAkI sUcanA rUpa tIna tIna zrAvartta karai te bAraha Avarta bhaye aiseM kari kAyaM mamatva choDi nija svarUpaviSai lIna hoya jina pratimAsaM upayoga lIna kareM, tathA paMcaparameSThIkA vAcaka akSaranikA dhyAna karai, tathA upayoga koI bAdhAkI tarapha jAya tau tahAM karmake udayakI jAti citavai. yaha sAtA vedanIkA phala hai. yaha sAtAke udayakI jAti haiM. yaha aM O' Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 204 ) tarAyakI udayakI jAti hai. ityAdi karmake udayakUM citavai yaha vizeSa kahA. bahuri aisA bhI vizeSa jAnanA jo zikSAvratameM tau mana vacanakAyasaMbaMdhI koI pratIcAra bhI lAge tathA kAlI maryAdA Adi kriyAmeM hInAdhika bhI hoya haiM bahuri ihA pratimAkI pratijJA hai so avIcAra rahita zuddha palai hai, upasarga Adike nimitateM Tale nAhIM hai aisA jAnanA. yAke pAMca atIcAra haiM. mana vacanaM kAyakA DulAvanA anAdara karaNA, bhUlijAgA e atIcAra na lagAvai. aise sAmAyika pratimA bAraha bhedakI apekSA cauthA bheda bhayA / // / 371-372 / / Age proSadhamAkA bheda kahaiM haiM, - samiterasidivase avarahe jAiUNa jiNabhavaNe / kiriyAkammaM kAU uvavAsaM cauvihaM gahiya 373 gihavAvAraM cattA rA gamiUNa dhammaciMtAe / paccUhe uTTittA kiriyA kammaM ca kADhUNa || 374 || satyavabhAseNa puNo divasaM gamiUNa baMdaNaM kiccA / rati dUNa tahA paccUhe baMdaNaM kiccA // 375 // pujjaNavihiM ca kiJcApattaM gahiUNa Navari tivihaM pi bhuMjAviUNa pattaM bhuMjato posaho hodi // 376 // bhASArtha - sAteM terasike dina doya pahara pIcheM jina cai Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (205) tyAlaya jAya aparAhnako sAmAyika Adi kriyA karmakari cyAri prakAra pAhArakA tyAgakari upavAsa prahaNa karai. yUhakA samasta vyopArakU choDikari dharma dhyAnakari terasi sAtakI rAti gamAvai. prabhAta uThikari sAmAyika kriyA karma karai. A caudasikA dina zAstrAbhyAsa dharma dhyAnakari gamAya aparAhnakA sAmAyika kriyA karma kari gati taise hI dharmadhyAna kari gamAya navamI pUrNamAsIkai prabhAta sAmAyika bandanAri jinezvarakA pUjana vidhAnakari tIna prakArake pAtrakauM paDagAhi bahuri tisa pAtrakauM bhojana karAya zrApa bho. jana karai tAkai prauSadha hoya hai. bhAvArtha-pahalai zikSAtratameM prauSadhakI vidhi kahI thI, so bhI ihAM jAnanI. gRhavyApAra bhoga upabhogakI sAmagrI samastakA tyAgakari ekAMtameM jAya baiThe are solaha pahara dharmadhyAnameM gamAvaNI. ihAM vizeSa itanAjo tahAM solaha paharakA kAlakA niyama nAhIM kahyA yA ara atIcAra bhI lAgai. ara ihAM pratimAkI pratijJA hai yAmeM solaha paharakA upavAsa niyamakari atIcAra rahita karai hai. ara yAke pratIcAra pAMca haiM. jo vastu jisa kAla rAkhI hoya tisakA uThAvanA melanA tathA sokne baiThanekA saMdhArA karanA so vinA dekhyA jANyA, vinA yatanata karai so tIna bhatIcAra tau e. bhara upavAsakeviSai anAdara karai, prIti nAhI karai ara kriyA karmameM bhUli jAya e pAMca pratIcAra lagAvai nAhIM // 373-376 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (206) Age proSadhakA mAhAtmya kahe haiM,eka pi NirAraMbha uvavAsaM jo karedi uvsNto| bahuvihasaMciyakammaM so NANI khavadi lIlAe 377 . bhASArtha-jo jJAnI samyagdRSTI prArambhakA tyAgakari upazama bhAva maMdakaSAya rUpa hUvA saMtA eka bhI upavAsa karai hai so bahuta bhavameM saMcita kIye bAMdhe je karma, tinikauM lIlApAtrameM kSaya karai hai. bhAvArtha-kaSAyaviSaya AhArakA tyAgakari isaloka paralokake bhogakI prAzA choDi eka bhI u. pavAsa karai so bahuta karmakI nirjarA karai hai tau jo proSadhamatimA aMgIkArakari pakSameM doya upavAsa karai tAkA kahA kahaNA ? svargasukha bhogi mokSakU pAvai hai // 377 // ___ Age prArambha AdikA tyAgavinA upavAsa karai tAkai karmanirjarA nAhI ho hai aiseM kahai haiM,uvavAsaM kuThavato AraMbhaM jo karedi mohaado| so NiyadehaM sosadi Na jhADae kammalesa pi 378 bhASArtha-jo upavAsa karatA saMtA gRhakAryake mohata gR. hakA Arambha karai hai so apanI dehakU sokha hai karma nijarA kA to lezayAtra bhI tAkai nAhI hoya hai. bhAvArtha-jo viSaya kaSAya chADayAM vinA kevala AhAramAtra hI choDai hai. gRhakArya samasta karai hai, so puruSa dehahIkU kevala sokha hai tAke karmanirjarA lesa mAtra bhI nahIM ho hai / / 378 / / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (207) Aye sacittatyAgamatimAkauM kahai haiM,saccitvaM patphalaM challImUlaM ca kisalayaM bIjaM / / jo Naya bhakkhadi NANI sacicavirao have so vi|| ___ bhASArtha-jo jJAnI samyagdRSTI zrAvaka patra phala svaka chAli mUla rUpala bIja e sacitta nAhI bhakSaNa kara. so sacittaviratI zrAvaka kahiye. bhAvArtha-jIvari sahita hoya tAkauM sacitta kahiye hai. so patra phala chAli mUla vIja . paLa ityAdi harita vanaspati sacitrakU na khAya so sacittavirata pratimAlA dhAraka zrAvaka hoya hai * / / 372 / jo Na yabhakkhedi sayaM tassaNa aNNassa jujjada dAuM bhuttassa bhojidassahi Nasthi viseso tado ko vi|| bhASArtha-bahuri jo vastu pApa na bhakhai tAkU anyakuM denA yogya nAhIM hai jAnaiM khAnevAle ara khuvAvanevAlemeM kicha vizeSa nAhIM hai kRtakA ara kAritakA phala samAna hai tAteM jo vastu Apa na khAya so andhakU bhI na khuvAiye taba sacitta tyAga vrata pare / / 380 // * suSakaM pakkaM tattaM vilalavaNehi missiaaNd| jaM jaMteNa ya chiNNaM taM sabvaM phAsuyaM bhAMNayaM // 5 // bhASArtha -sUkhA huvA, pakAyA huvA, khaTAI ara lavaNase, silA huvA tathA jo yaMtrase chinnabhinna kiyA huvA arthAt zodhAhubA ho evA saMpa haritakAya prAsuka kahiye jIvarahita acitta hotA hai| .. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (208) jo vajjedi sacittaM dujaya jIhA vi NijjiyA tenn| dayabhAvo hodi kio jiNavayaNaM pAliyaM teNa 381 artha-jo zrAvaka sacittakA tyAga karai hai tisane jihA indriyakA jItanA kaThina so bhI jItI, bahuri dayAbhAva pragaTa kiyA, bahuri jinezvara devake vacana pAle. bhAvArtha-sacittakA tyAgameM baDe guNa haiM. jihvA indriyakA jItanA hoya haiM . pANInikI dayA palai hai. bahuri bhagavAnake vacana palai hai., jAta harita kAyAdika sacittameM bhagavAnane jIva kahe haiM so prAjJA pAlana bhayA. yAkA atIcAra jo sacittateM milI vastu tathA sacitta baMdha saMbaMdharUpa ityAdika haiM te atIcAralagAve nAhIM taba zuddha tyAga hoya. taba pratimAkI pratijJA hoya hai. mogopabhoga vratameM tathA dezAvakAzika vratameM bhI sacittakA tyAga kayA hai parantu niratIcAra niyamarUpa nAhI ihAM niyamarUpa nimtIcara tyAga hoya hai. aisaiM sacitta tyAgapaMcabhI pratimA ara bArahamedanimeM chahA bheda varNana kiyA 381 AgeM rAtribhojanatyAga pratimAkU kahai haiM,jo cauvihaM pi bhojjaM rayaNIe Neva muMjade NANI / Na ya bhuMjAvai aNNaM Nisivirao so have bhojjo|| bhASArtha-jo jJAnI samyagdRSTI zrAvaka rAtriviSa cyAri prakAra azana pAna khAdya svAda thAhArakU nAhI bhogavai hai, nAhIM khAya hai, bahuri parakU nAhIM bhojana karAve hai so zrA. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 209) vaka rAtri bhojanakA tyAgI hoya hai. bhAvArtha - rAtri bhojanakA tau mAMtake doSakI apekSA tathA rAtrividhai bahuta prAraMbhateM trasaghAtakI apekSA pahalI dujI pratimAmeM hI tyAga karAye haiM paraMtu yahAM kRta kArita anumodanA ara mana vacana kAyake koI doSa lAgai tAteM zuddhatyAga nAhIM. ihAM pratimAkI pratijJAviSai zuddha tyAga hoya hai tA pratimA kahI hai / / 382 // jo NisibhutiM vajjAda so uvavAsa karedi chammA saM saMvaccharassa majjhe AraMbhaM muyadi rayaNIe // 383 // bhASArtha - jo puruSa rAtri bhojana kauM choDai hai so varasa dinameM chaha mahInAkA upavAsa kareM hai. bahuri rAtri bhojanake tyAgarteM bhojana saMbaMdhI AraMbha bhI tyAga hai. bahuri vyApAra thAdikA bhI prAraMbha choDeM hai so mahAna dayA pAlai hai . bhAvArthajo rAtri bhojana tyAgai so varasadinameM chaha mahInAkA upavAsa kareM hai. bahuri anya AraMbhakA bhI rAtri meM tyAga karai hai bahAra anya graMthanimeM isa pratimAviSai dinameM strI sevanakA bhI manavacanakAya kRtakArita anumodanAkari tyAga kA hai. ai rAtribhuktatyAgapratimAkA nirUpaNa kIyA. yaha pratimA chaDI bAraha bhedanimeM sAtavAM bheda bhayA / / 383 // yA brahmacarya pratimAkA nirUpaNa karai hai, savvesi itthINaM jo ahilAsaM Na kuvvade NANI / maNa vAyA kAyeNa ya baMbhabaI so have sadio 384 14 --- Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (210) .. bhASArtha-jo jJAnI samyagdRSTI zrAvaka sarva hI cyAri prakArakI strI devAMganA manuSyaNI tithaMcaNI citrAmakI ityA. di strIkA abhilASa mana vacanakAyakari na karai so brahmacarya vratakAdhAraka ho hai| kaisA hai ? dayAkA pAlanahArA hai. bhAvArthasarva strIkA manavacanakAya kRtakAritaanumodanAkari sarvathA tyAga karai so brahmacarya pratimA hai // 384 // __Age AraMbhavirati pratimAkauM kahai haiM,jo AraMbha Na kuNadi aNNaM kArayadi Neya aNumaNNo hiMsAsaMtaThThamaNo cattAraMbho have so hi // 385 // __bhASArtha-jo zrAkka gRhakAryasaMbaMdhI kachU bhI AraMbha na karai anya pAsa karAvai nAhI. bahuri karai tAkauM bhalA jANa nAhIM so nizcayatai AraMbhakA tyAgI hoya hai. kaisA hai ? hiMsAteM bhayabhIta hai mana jAkA. bhAvArtha-gRhakAryakA AraMbhakA mana vacana kAya kRta kArita anumodanAkari tyAga karai so AraMbha tyAga patimAdhAraka zrAvaka hoya hai. yaha pratimA AThamI hai bAraha bhedanimeM navamA bheda hai // 385 // prAgeM parigrahatyAga pratimAkU kahai haiMjo parivajaha gaMthaM abhaMtara bAhiraM ca saannNdo| pAvaM ti maNNamANo NiggaMtho so have NANI 386 - bhASArtha-jo jJAnI samyagdRSTi zrAvaka abhyaMtarakA gara bAhyakA yaha jo do prakArakA parigraha hai so pApakA kAraNa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 211 ) rUpa hai aiseM mAnatA saMtA mAnanda sahita choDe hai so parigrahakA tyAgI zrAvaka hoya hai. bhAvArtha - abhyaMtarakA graMthameM mithyAtva anaMtAnubaMdhI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya tau pahile luTa gaye haiM, bahuri pratyAkhyAnAvaraNa ara tisahIke lAra lAge hAsyAdika ra veda tinikoM ghaTA hai, bahuri bAhyake dhanadhAnya yAdi sarvakA tyAga kareM hai. bahuri parigrahake tyA* baDA Ananda mAna hai. jAtai tinikai sAMcA vairAgya ho hai tinike parigraha pAparUpa ara bar3I ApadA dIkhe hai. tAteM tyAga kara baDA sukha mAne hai // 386 // - bAhiragaMthavihINA daliddamaNuA sahAvado hoMti / abhaMtaragaMthaM puNa Na sakkade ko vi chaMDeduM // 387 // bhASArtha - bAhya parigrahakari rahita tau daridrI manuSya svabhAvahI hoya hai. yAke tyAgameM aciraja nAhIM. bahuri - *yaMtara parigrahakU koI bhI choDane kUM samartha na hoya hai. bhAvArtha, jo abhyaMtara parigrahakUM choDai hai tAkI baDAI hai, abhyaMtarakA parigraha sAmAnyapaNaiau mamatva pariNAma hai so yAkauM choDe so parigrahakA tyAgI kahiye. aiseM parigrahatyAga pratimAkA svarUpa kAA. pratimA navamI hai bAraha bhedanimeM dazamA bheda hai || Age anumodanavirati pratipAkauM kahe haiM, - jo aNumaNaM kuNadigihatthakajjesu pAvamUlesu | bhaviyavvaM bhAvato aNumaNavirao have so du // 388 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (212) bhASArtha-jo zrAvaka pApa ke mUla je gRhasya ke kArya ti. niviSai anumodanA na karai. kaisA hUvA saMtA jo bhavitavya hai so hoya hai aise bhAvanA karatA saMtA so anumodanaviti pratimAdhArI zrAvaka hai. bhAvArtha-gRhastha ke kAryake A. hArake nimica pArambhAdikakI bhI anumodanA na karai. u. dAsIna havA gharameM bhI baiThe. bAhya caityAlaya maTha maMDapameM bhI baiThe. bhojanakauM gharakA tathA anya zrAvaka bulAvai tAkai bhojana kari Avai. aisA bhI na kahai jo hamAre tAI phalANI vastu tayAra kIjyo. jo kucha gRhastha jimA sohI jImi Avai so dasamI pratimAkA dhArI zrAvaka hoya hai // 388 // jo puNa ciMtadi kajjaM suhAsuhaM raaydossNjutto| uvaogeNa vihINaM sa kuNadipAvaM viNA kajja 389 bhASArtha-jo vinA prayojana rAgadveSakari saMyukta havA santA zubha tathA azubha kAyakauM citavana karai hai, so puruSa vinA kArya pApa upajAvai hai. bhAvArtha-Apa to tyAgI bhayA pheri vinA prayojana gRhasthake zubhakArya putrajanmamApti vivAhAdika ara azubhakArya kAhU kauM pIDA denA mAranA bAMdhanA ityAdi zubhAzubha kAryanikauM citavana karai rAgadveSa pariNAma kare to nirarthaka pApa upajAvaitAkai dasamI pratimA kaise hoya ? tIsU aisI buddhi rahai jo jaisI taraha bhavitavya hai ta hoyagaH jaise AhAra milaNA hai taiseM mili rahaigA. aise pariNAma haiM anumatityAga pala hai. aise bAraha bhedameM gyArahavAM bheda khaa| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (213) Age uddiSTaviratipratimAkA svarUpa kahai haiM,jo Nava koDivisuddha bhikkhAyaraNeNa bhujade bhojjN| jAyaNarahiyaM joragaM uddiTThAhAravirao so 390 bhASArtha-jo zrAvaka bhojya jo AhAra tA* navakoTi vizuddha kahiye manavacanakAya kRtakAritaanumodanAkA pApakU doSa lAgai nAhIM, aisA bhikSAcaraNa karile, tahAM bhI -yAcanA rahita le. mAMgikari na le, so bhI yogya le,sacitAdika ayogya hoya so na le, so uddiSTa AhArakA tyAgI hai. bhAvArtha-ghara choDi maTha maMDapameM rahai, bhimAkari pAhAra le jo yAke nimitta koI AhAra karai tau, tisa AhArakU na le, bahuri mAMgikari na le, bahuri ayogya mAMsAdika tathA sacitta AhAra na le, aisA uddiSTavirata zrAvaka hai||390|| Age aMtasamayaviSai zrAvaka ArAdhanA karai aise kahai haiM,jo sAvayavayasuddho aMte ArAhaNaM paraM kunndi| so accummi sagge iMdo surasevio hodi 391 bhASArtha-jo zrAvaka vratakari zuddha puruSa hai ara aMta samaya utkRSTa ArAdhanA darzanajJAnacAritratapakaM pArAdhai hai so acyuta svargaviSa devanikari sevanIka indra hoya hai. bhAvArtha-jo samyagdRSTI zrAvaka gyAraha pratimAkA niraticAra zuddha vrata pAle hai, bahuri aMta samaya, maraNakAlaviGga darzana jJAna caritra tapa ArAdhanAkU pArAdhai hai so acyuta svarga: Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 214 ) viSai indra hoya hai. yaha utkRSTa zrAvakake vratakA utkRSTa phalna hai. aiseM gyAramI pratimAkA svarUpa kahyA, anya graMthanimeM yAke doya bheda kahe haiM; pahalA bhedavAlA tau eka vastra rAkhe, kesanikauM katarakhI tathA pALaNA sauMrAvai pratilekhayA hastAdikasU karai, bhojana baiThA kare apane hAtha bhI karai, ara pAtra meM bhI kare. bahuri dUsarA kesanikA lauMca kare, pratilekhaNa pIcheM kareM. apane hAthahI meM bhojana kareM, kopIna dhArai, i. tyAdi yAkI vidhi anya granthaniteM jAnanI / aiseM pratimA aau gyAramI bhaI ara bAraha bheda kahe the, tinimeM yaha bArama bheda zrAvakakA bhayA / aba ihAM saMskRtaTIkAkAra anya graMthanike anusAra kichu kathana zrAvakakA likhyA hai, so bhI saMkSepateM likhiye hai. tahAM chaDI pratimAtAI tau jaghanya zrAvaka kA hai. ara sAtamI ATamI navamI pratimAkA dhAraka ma dhyama zrAvaka kahayA hai / para dasama gyArasI pratimAvAlA utkRSTa zrAvaka kahA hai / bahuri kahayA hai jo samitisahita va tau vrata saphala hai. ara samitirahita pravat tau vrata pAlatA bhI atI hai. bahuri kahayA hai jo gRhasthake asi masi kRSi vANijya ke AraMbha meM trasa thAvarakI hiMsA hoya hai, so hiMsAkA tyAga yAkai kaise barI hai. so yAkA samAdhAnake artha kahai haiM jo pakSa, caryA, sAdhakatA, tIna pravRtti zrAvakakI kahI haiM. tahAM pakSakA dhAraka to pAkSika zrAvaka kahiye aura caryAkA dhAraka naiSThika zrAvaka kahiye ara sAdhaka Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (215) vAkA dhAraka sAdhaka zrAvaka kahiye. tahAM pakSa tau aisA jo mArgamaiM trasahiMsAkA tyAgI zrAvaka kayA hai, so maiM prasajIvakU mere prayojanake artha tathA parake prayojanake arya mArUM nAhI. dharmake artha tathA devatAke artha tathA mantrasAdhanake artha tathA auSadhake artha tathA AhArake artha tathA anya bhogakeartha bhArUM nAhIM aisA pakSa jAkai hoya so pAkSika hai. soyAke asi masi kRSi vANijya Adi kAryanimeM hiMsA hoya hai tauU mAranekA abhiprata nAhIM hai. kAryakA abhimAya hai tahAM ghAta hoya hai tAkI apanI niMdA karai hai. aise trasa hiMsA na karanekI pakSamAtrateM pAkSika kahiye hai. yaha apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake maMda udayake pariNAma haiM tAteM avatI hI hai| vrata pAlanekI icchA hai parantu niraticAra vrata pale nAhI tAteM pAkSika hI kayA hai. bahuri naiSThika hoya hai tara anukrayateM pratimAkI pratijJA pala hai. yAkai apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA abhAva bhayA tAtai pAMcavAM guNasthAnakI pratijJA niraticAra palai. tahAM pratyAkhyAnabaraNa kaSAyake tIvra maMda bhedanita gyAraha pratimAke bheda haiM. jyoM jyoM kaSAya maMda hotI jAya tyoM tyoM bhAgilI pratimAkI pratijJA hotI jAya. tahAM aise kayA hai jo gharakA svAmipanA choDi gRhakArya tau putrAdikakU sauMpai ara zrApa yathAkapAya pratimAkI pratikSA aMgIkAra karatA jAya, jete sakala saMyama na grahai tete gyAsmI pratimAtAI naiSThika zrAvaka kahAvai. bahuri jaba maraNa Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (216) kAla AyA jANa taba pArAdhanAsahita hoya ekAgracittakari parameSThIkA dhyAnameM niSTha samAdhikAri prANa choDai, so sAdhaka kahAvai, aimA vyAkhyAna hai. yahuri kayA hai jo gRhastha dra. vyakA upArjana karai tAke chaha bhAga kara. tAmeM eka bhAga to dharmake artha de. eka bhAga kuTuMbake poSaNaimeM de. eka bhAga a. pane bhogake artha kharacai, eka apane svajana samUha artha vyohArameM kharacai, bAkI doya bhAga rahaiM te amAnata bhaMDAra rAkha vaha dravya baDA pUjana athavA prabhAvanA tathA kAla dukAlameM artha zrAvai. aise kIye gRhaspake AkulatA na upaja hai. dharma sadhai hai. ihAM kathana saMkRtaTIkAkArane bahuta kIyA hai. tathA pahale gAthAke kathanameM anya granthanikA kayana sadhai hai kathana bahuta kIyA hai so saMskRta TIkAteM jAnanA. ihAM tau gAthAhIkA artha saMkSepakari likhyA hai. vizeSa jAnanekI icchA hoya so syavasAra, basunaMdikRtazrAvakAcAra, ratnakaraNDazrAvakAcAra, puruSArthasiddhayupAya, amitagatizrAvakAcAra, prAkatadohAbaMdha zrAvakAcAra, ityAdi granthaniteM jAna, ihAM saMkSepa kathana hai, aise bArahabhedarUpa zrAvadharmakA kathana kIyA 391 ____ AgeM munidharmakA vyAkhyAna karai haiM,jo rayaNattayajutto khamAdibhAvehiM pariNado Nicca / savvattha vi majjhattho so sAhU bhaNNade dhammo 392 bhASArtha-je puruSa ratnatraya kahiye nizcaya vyavahArarUpa samyagdarzanajJAnacAritrakari yukta hoya, bahuri kSamAdibhAva ka Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (217) hiye uttama kSamAkauM prAdi dekara daza prakArakA dharma tisakari nitya kahiye nirantara pariNApa sahita hoya, bahuri madhyastha kahiye sukhaduHkha tRNa kaMcana lAbha alAbha zatru mitra nindAprazaMsA jIvana maraNa AdiviSa samabhAvarUpa varte, rAgadveSakari rahita hoya, so sAdhu kahiye. tisahIkauM dharma kahiye, jAte jAmeM dharma hai, so hI dharmakI mUrti hai, so hI dharma hai| bhAvArtha-ihAM ratnatrayakari sahita kahane meM cAritra terahapakAra hai so munikA dharma mahAvata Adi hai so varNana kiyA cAhiye. so yahAM daza prakAra dharmakA vizeSa varNana hai tAmeM mahAvrata AdikA bhI varNana garbhita hai so jAnanA // 392 // ___ aba dazaprakAra dharmakA varNana karai haiM,so ciya dahappayAro khamAdi bhAvehiM sukkhasArehi / te puNa bhaNijjamANA muNiyavvA paramabhattIe 393 bhASArtha-so munidharma kSamAdi bhAvanakari daza prakAra hai kaisA hai saukhyasAra kahiye sukha yAta hoya hai. athavA sukha yAviSe hai athavA sukhakari sAra hai aisA hai. bahuri te dazaprakAra Age kahyA huvA dharma bhaktikari, uttama dharSAnurAgakari jAnane yogya hai. bhAvArtha-uttamakSamA, mArdava, Ajeva, satya, zauca, saMyama, tapaH, tyAga, AkiMcanya, brahmacarya aise daza prakAra munidharma hai so yAkA nyArA nyArA vyAkhyAna Age karai haiM so jAnanA // 393 / / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (218) aba pahile hI uttamakSamAdharmakU kahe haiM,koheNa jo Na tappadi suraNaratiriehiM kIramANe vi uvasagge vi raudade tassa khimANimmalAhodi 394 ___ bhASArtha-jo muni deva manuSya tiryaca Adikari raudra bhayAnaka ghora upasarga karate sateM bhI krodhakari tatAyamAna na hoya tisa munike nirmala kSA hoya hai. bhAvArtha-jaisa zrIdatta muni vyaMtaradevakRta upasarga* jIti kevalajJAna upajAya mokSa gaye, tathA cilAtIputra muni vyaMtarakRta upasargakU jIti sa. vArthasiddhi gaye, tathA svAmikArtikeyamuni krocarAjAkRta u. pasarga jIti devaloka pAyA. tathA gurudatta muni kapila brA. mAkRta upasarga jIti mokSa gaye. tathA zrIdhanya muni cakra. rAjakRta upasagakauM jIti kevala upajAya mokSa gaye, tayA pAMcasai muni daMDaka rAjAkRta upasarga jIti siddhi pAI, tathA rAjakumAramuni pAMzulazreSThokRta upasarga jIti siddhi pAI. tayA cANikya Adi pAMcasai muni mantrIkRta upasargakauM jIti mokSa gaye, tathA sukumAla muni syAlanIkRta upasarga sahakari deva bhaye, tathA zreSThIke vAIsa putra nadI ke pravAhaviSai padmAsana zubha dhyAnakAra maraNakari deva bhaye, tathA sukozala muni vyAghrI. kRta upasarga jIti sarvArthasiddhi gaye, tathA zrIpaNikamuni ja. lakA upasarga sahakari mukti gaye. aise deva manuSya pazu acetana kuna upasarga sahe, tahAM krodha na kIyA tinikai uttama kSamA maI, taise upasarga karanevAle koSa na upaje, taba u Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 219 ) tama kSamA hoya hai. tahAM krodhakA nimitta zrAvai tau vahAM aisA citavana kare jo koI mere doSa kahai te moviSai vidyamAna haiM tau yaha kahA mithyA kahai hai ? aiseM vicAri kSamA karaNI. bahuri moviSai doSa nAhIM hai to yaha vinA jANyA kahai hai vahAM pra jJAnapari kahA kopa ? aise vicAri kSamA karaNI. bahuri ajJAnIkA bAlasvabhAva ciMtanA, jo bAlaka to pratyakSa bhI kahai yaha to parokSa kahai hai, yaha hI bhalA hai. bahuri jo pratyakSa bhI kuvacana kahai to yaha vicAranA, jo bAlaka tau tADana bhI kare yaha to kuvacana hI kahai hai, tADai nAhIM hai, yaha hI bhalA hai. bahuri jo tADana kareM to yaha vicAranA jo bAlaka ajJAnI to prANaghAta bhI kareM, yaha tADai hI hai prANaghAta to na kiyA yaha hI bhalA hai. bahuri prANaghAta kareM to yaha vicAbanA, jo ajJAnI tau dharmakA bhI vidhvaMsa kareM yaha prANaghAta kareM hai, dharmakA vidhvaMsa tau nAhIM kare hai, bahuri vicArai jo maiM pApakarma pUrvai upanAye the, tAkA yaha durvacanAdika upasarga phala hai, merA hI aparAdha hai para tau nimitta mAtra hai. ityAdi citava upasarga zrAdikake nimiSateM krodha nAhIM upajai taba u-camakSamAdharma hoya hai // 394 // dhAge uttama mArdava dharmakoM kahe haiM, - uttamaNANapahANo uttamatavayaraNakaraNasIlo vi / appANaM jo hIladi maddavarayaNaM bhave tassa // 395 // bhASArtha - jo muni uttama jJAnakari tau pradhAna hoya, bahuri Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 220 ) uttama tapazcaraNa karaNekA jAkA svabhAva hoya. tauU jo prapane AtmA madarahita kareM anAdararUpa kare tisa munike mArdava nAmA dharmaratna hoya hai. bhAvArtha-sakala zAstrakA jAnanahArA paMDita hoya tauU jJAnapada na kare. yaha vicArai jo ma baDe avadhi mana:paryaya jJAnI haiM. kevalajJAnI sarvotkRSTa jJAnI haiM. maiM kahA hauM alakSa hauM, bahuri uttama tapa kareM tauka tAkA mada na kareM. Apa saba jAti kula bala vidyA aizvarya tapa rUpa Adikara sarva baDe haiM tauU parakRta apamAnakoM bhI sa haiM. tahAM garvakari kapAya na upajAvai tahAM uttamamArdavadharma hoya hai / / 395 / / Age uttama dharmoM kahe haiM jo ciMte Na vaMkaM kuNadi Na vaMkaMNa jaMpae vakaM / Naya govadi NiyadosaM ajjavadhammo have tassa 396 bhASArtha - jo muni manaviSai vakratA na citavai, bahuri kAyakari vakratA na karai, bahuri vacanakari vakratA na bole, bahuri apane doSanika gopai nAhIM, chipAcai nAhIM, tisa munikai Arjava dharma uttama hoya hai' bhAvArtha- manavacanakAyadiSai saralatA hoya jo manameM vicArai so hI vacanakari kareM, so hI kAyakari kare, parakauM alAvA dene Thigane nimitta vicAranA to aura kahanA aura karanA aura tahAM mAyA kaSAya pravala hoya hai. so aiseM na kareM. niSkapaTa hoya pravarte, bahuri apanA doSa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (221) chipAvai nAhI. jaisA hoya taisA bAlakako jyoM gurunipAsi kahai tahAM uttama Arjavadharma hoya hai.| AgeM uttama zaucadharmakauM kahaiM haiM,samasaMtosajaleNa ya jo dhovade tihalohamalapuMjaM / bhoyaNagiDivihINo tassa sucittaM have vimalaM 397 bhASArtha-jo muni samabhAva kahiye rAgadveSarahita pari-. gAma ara saMtoSa kahiye saMtuSTa bhAva so hI bhayA jala, tA. kari tRSNA ara lobha so hI bhayA malakA samUha tAkauM dhovai. bahuri bhojanakI gRddhi kahiye ati cAha tAkari rahita hoya tisa munikA citta nirmala hoya hai. tAkai uttama zauca dharma hoya hai. bhAvArtha-samabhAva lau tRNa kaMcanakauM samAna jAnanA, ara saMtoSa saMtuSTapanA, tRptibhAva apane svarUpa hI viSai sukha mAnanA, aise bhAvarUpa jalakari, tRSNA tau bhAgAmI milanekI cAha ara lobha pAye dravyAdikaviSai ati liptapaNA, tAke tyAgaviNe ati kheda karanA so hI bhayA mala tAke dhoknenai mana pavitra hoya hai bahuri munike anya tyAga nau hoya hI hai. ara AhArakA grahaNa hai tAviSai bhI tIvra cAha nAhI rAkhai, lAbha alAbha sarasa nIrasaviSai samabuddhi rahai, taba uttama zaucarma hoya hai. bahuri lobhakI cyAri prakAra pravRtti hai-jIvitakA lobha, Arogya rahanekA lobha, indriya banI rahanekA lobha, upayogakA lobha / vahAM apanA para apane Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (222) saMbaMdhI svajana mitra Adike doU cAhai taba ATha bhedarUpa pravRtti hai so jahAM sarvahIkA lobha nAhIM hoya tahAM zaucadharma hai / / prAgai uttama satyadharmakU kahai haiMjiNavayaNameva bhAsadi taM pAleDhuM asakamANo vi| vavahAreNa vi aliyaM Na vadadi jo saccavAI so 398 ____ bhASArtha-jo muni jinasUtrahIke vacanakU kahai, bahuri tinimeM jo AcAra Adi kahyA hai tA* pAlane asamartha hoya vauU anya prakAra na kahai. bahuri vyavahAra kari bhI a. lIka kahiye asatya na kahai so muni satyavAdI hai. tAkai uttama satya dharma hoya hai. bhAvArtha-jo jinasiddhAntameM AcAra zrAdikA jaisA svarUpa kahyA hoya taisA hI kahai. aisA nAhIM jo ApasaM na pAlyA jAya taba anyaprakAra kahai yathAvata na kahai. apanA apamAna hoya tAtai jaise taise kahai ara vyavahAra jo bhojana AdikA vyApAra tathA pUnA prabhAvanA AdikA vyohAra tisa viSa bhI jinasUtrake anusAra vacana kahai apanI icchAteM jaisa tesaiM na kahai. bahuri ihAM daza prakAra satyakA varNana hai. nAmasatya, rUpasatya, sthApanAsatya, pratItyasatya, saMdRtisatya, saMyojanAsatya, janapadasatya, dezasatya, bhAvasatya, samayasatya. so muninikA muninita tathA zrAvakanita vacanAlApakA vyavahAra hai. tahAM bahuta bhI vacanAlApa hoya taba sUtra siddhAMta anusAra isa dazaprakArakA satyarUpa bacanakI bhI pravRtti hoya hai| tahAM artha guNa vinA bhI vaktA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 223 ) Las kI icchA kAhU vastukA nAma saMjJA karai so sau nAma satya hai 1 / bahuri rUpamAtra kari kahiye jaise citrAmameM kAhUkA rUpa likhi kahai ki yaha supeda barNa phlaayaa| puruSa hai so rUpasatya hai 2. bahuri kisI prayojanake artha kAhUkI mUrti syApi kahai so sthApanA satya hai 3. bahuri kAhU pratItike artha Azrayakara kahiye so pratIti satya hai. jaise tAla aisA parimANa vizeSa hai tAke Azraya kahai yaha puruSatAla hai athavA laMbA karai tau choTekUM pratItyakari kahai, 4. bahuri loka srahArake zrAzrayakari kahai so saMvRtisatya hai. jaise kapala ke upajane aneka kAraNa haiM tauU paMkaviSai bhayA tAteM paMkaja kahiye 5. bahuri vastunikUM anukramateM sthApanekA vacana kaheM so saMyojanA satya hai, jaise dazalakSaNakA maMDala mADai tAma -anukrama cUrNake koThe karai ara kahai ki yaha uttama kSamAkA hai, ityAdi joDarUpa nAma kahai athavA dUsarA udAharaNa jaiseM joharI motInikI laDI kareM tinimeM motinakI saMjJA thApi lInI hai so jahAM jo cAhiye tisahI anukrapateM motI yo 6. bahuri jisa dezameM jaisI bhASA hoya so kahanA so janapadasatya hai 7. bahuri grAma nagara AdikA upadezaka vacana so dezasatya hai jaiseM bADi caugirada hoya tAkUM grAma kahiye 8. bahuri chadmasthake jJAna agocara ara saMyamAdika pAlane ke artha jo vacana so bhAvasatya hai. jaiseM kAhU vastumeM rathake jJAnake agocara jIva hoMya tauU apanI dRSTimeM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (224) jIva na dekhi Agama anusAra kahai ki yaha prAsuka hai 1. ba. huri jo bhAgamagocara vAtu hai tiniLU Agamake vacanAnupAra kahanA so s.mayasatya hai jaise palya sAgara ityAdika kahanA 10, bahuri dazaprakAra satyakA kathana gommaTasArameM hai tahAM sAta nAma to yehI haiM ara tInake nAma ihAM tau deza, saMyojanA, samaya haiM ara tahAM, saMbhAvanA, vyavahAra, upapA e haiM. bahuri udAharaNa anya prakAra haiM so vivakSAkA bheda jAnanA. virodha nAhI. aise satyakI pravRtti hoya hai so jinasUtrAnusAra vacana pravRtti karai tAkai satyadharma hoya hai // 398 // ___ AgeM uttama saMyamadharma kahai haiM,jo jIvarakkhaNaparo gamaNAgamaNAdisavvakammesu / taNachedaM pi Na icchadi saMjamabhAvo have tassa 399 bhASArtha-jo muni gamana Agamana bhAdi sarva kAryani viSai tRNakA chedamAtra bhI nAhIM cAhai na karai . kaisA hai muni ? jIvanakI rakSAviSe tatpara hai aise munikai saMyamabhAva hoya haiM. bhAvArtha-saMyama doya prakAra kahyA hai indriya manakA vaza karaNA para chaha kAyake jIvanikI rakSA karanI. so ihAM munike AhAra vihAra karanevirSa gamana Agamana Adi kA kAma paDai tini kAryanimeM aise pariNAma rahaiM jo maiM tRNa mAtrakA bhI cheda nAhIM karUM. merA nimitta kAhUkA ahita na hoya, aise yatnarUpa prava" hai jIvadayAviSa hI tatpara rahai hai. ihAM TIkAkAra anya graMyanita saMyamakA vizeSa varNana Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (225) kIyA hai. tAkA saMkSepa-jo saMyama doyaprakAra hai. upekSAsaMyama, apahatasaMyama / tahAM jo svabhAvahIta rAgadveSakU choDi gupti dharmaviSai kAyotsarga dhyAnakari tiSThai tahAM tAke upekSAsaMyama kahiye. upekSA nAma udAsInatA vA vItarAgatAkA hai.bahuri apahRtasaMyamake tIna bheda haiM. utkRSTa madhyama jaghanyA tahAMcA. latAM baiThatAM jo jIva dIkhe tAsUM zrApa TalijAya jIvakU sarakAva nAhIM so utkRSTa hai. bahuri komala mayUrakI pIchIkari jIvakU sarakAvai so madhyama hai. bahuri anya tRNAdikateM sarakAvai so jaghanya hai. ihAM apahRta saMyamIkU paMca samitikA upadeza hai. tahAM AhAra vihArake artha gamana karai so mAsuka mArga dekhi jUDA pramANa bhUmikU dekhate maMda maMda prati yatna haiM gamana karai. so IryAsamiti hai. bahuri dharmopadeza Adike nimitta vacana kahai so hitarUpa maryAdanai lIyAM sandeharahita spaSTa akSararUpa vacana kahai. bahu pralApa Adi vacanake doSa haiM tinita rahita bole so bhASAsamiti hai. bahuri kAyakI. sthitike artha AhAra karai somanavacanakAya kRta kArita anumodanAkA doSa jAmeM na lAge, aisA parakA dIyA chiyA. lIsa doSa, battIsa aMtarAya TAli caudahamalarahita apane hAtha viSai bar3A atiyatnateM zuddha pAhAra karai so eSaNA samiti hai. bahuri dharmake upakaraNanikU uThAvanA dharanA so atiya. lateM bhUmikaM dekhi uThAvanA dharanA so AdAna nikSepaNa sa.' miti hai. bahuri agakA mala mUtrAdika kSepaNa so sa thAvara jIvanikU dekhi TAlikari yatnateM kSepanA so pratiSThApanA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (226) samiti hai. aise pAMca samiti pAla tinike saMyama pale hai. jAte aisA kayA hai jo yatnAcAra pravate hai tAke vAdya jIva kU vAdhA hoya tauU baMdha nAhIM hai ara yatnarahita pravata hai tAke bAhya nIva maro tathA mati maro baMdha abhya hoya hai.ba. huri apahRta saMyamake pAlaneke artha ATha zuddhInikA upadeza hai. bhAvazuddhi 1 kAyazuddhi 2 vinayazuddhi 3 Ipithazuddhi 4 bhikSAzuddhi 5 pratiSThApanAzuddhi 6 zayanAsanazudi 7 vaakyshuddhi8| tahAM bhAvazuddhi tau karmakA kSayopazamajanita hai so tisa vinA tau prAcAra prakaTa nahIM hoya. zuddha ujvala bhItimeM citrAma zobhAyamAna dIkha jaiseM. bahuri digaMbararUpa sarva vikAranita rahita yatnarUpa jAviSai pravRti zAnta mudrA jALU dekhai anyakai bhaya na upajai tathA pApa nirbhaya rahai aisI kA. yazuddhi hai. bahuri jahAM arahaMta AdiviSai bhakti gurunike a. nukUla rahanA aise vinayazuddhi hai. bahuri muni jIvanike ThikAne sarva jAne haiM tAteM apane jJAnata sUryake udyogate netra iMdriyase mArga* pratiyatnatai dekhikari gamana karanA so Ipithazuddhi hai. bahuri bhojanakU gamana karai taba pahale to apane mala mRtrakI bAdhAkU parakhai, apanA aMga* nIkai pratilekha, bahuri AcAra sUtrameM kahyA taise deza kAla svabhAva vicArai. bahuri etI jAyagAM pAhArakauM praveza kara nAhI. gIta nRtya vAdighakI jinakai AjIvikA hoya, tinake ghara jAya nAhI. jahAM prasUti bhaI hoya tahAM jAya nAhI. jahAM mRtyu bhaI hoya tahAM Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (227) jAya nAhI. vezyAkai jAya nAhI. pApakarma hiMsAkarma hoyatahAM jAya nAhI. dInakA ghara, anAthakA ghara, dAnazAlA, yaha zAlA, yajJa, pUjanazAlA, vivAha Adi maMgala jahAM hoMga inikai AhAra nimitta jAya nAhI. dhanavAnakai jAnA kinirdhanake jAnA aisA vicAra nAhI. loka niMdya kulake ghara jAya nAhI. dInatti karai nAhI. prAzuka pAhAra le. AgamameM kahyA taiseM doSa aMtarAya TAli nirdoSa AhAra le, so bhisAzuddhi hai. ihAM lAbha alAbha sarasa nIrasaviSa samAnabudi rAkhai hai. so bhikSA pAMca prakAra kahI hai. gocara 1 akSamra. kSaNa 2 udarAnipazamana 3 bhramarAhAra 4 gatepUraNa 5. tahAM gaUkI jyoM dAtArakI sampadAdikakI tarapha na dekhai, jaisA pAyA taisA AhAra lenehImeM citta rAkhai, so gocarI vRtti hai. bahuri jaise gADIko vAMgi grAma pahuMce, taiseM saMyamakA sAdhaka kAya, tAkaM nirdoSa AhAra de saMyama sAthai, so akSamrakSaNa hai. bahuri agni lAgIkU jaise taise pANIta bujhAya ghara bacAvai, taise kSudhA zramika sarasa nIrasa pAhArakari bujhAya apanA pariNAma ujjvala rAkhai so udarAmipazamana hai. bahuri bhramara jaisaiM phUlakaM bAdhA nAhIM kara para vAsanA le, taise muni dAtArakU bAdhA na upajAya AhAra le so bhramarAhAra hai. bahuri jaisaiM zubhra kahiye khADA tAkU jaise taise bharatakari bhariye taisaiM muni svAdu niHsvAdu AhArakari udara bhare so garnapUraNa kahiye. aise bhikSAzuddhi hai, bahuri mala mUtra zleSma thUka Adi kSepai so jIvaniLU dekhi yatnateM kSepai so pratiSThA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 228 ) panA zuddhi hai. bahuri zayanAsanazuddhi jahAM strI duSTa jI napuMsaka cora madyapAyI jIvavadhake karaNahAre, nIca loka va sate hoMya tahAM na vasai, bahuri zRMgAra vikAra AbhUSaNa sundara veza aisI jo vezyAdika tinikI krIDA jahAM hoya, suMdara gIta nRtya vAditra jahAM hote hoMya, bahuri jahAM vikAra ke kAraNa nagna guhyapradeza jinameM dIkheM aise citrAma hoMya, bahuri jahAM hasya mahotsava ghoDA zrAdika zikSA denekA Thi kAnA tathA vyAyAmabhUmi hoya, tahAM muni na vasai. jinateM krodhAdika upajai aise ThikAne na vasai. so zayanAsanazuddhi ta kAyotsarga khaDA rahanekI zakti hoya tetaiM svarUpa meM lIna hoya khaDe rahai pIcheM baiThe tathA khedake meMTanekaM alpakAla sovai. bahuri vAkyazuddhi jahAM ArambhakI preraNArahita vacana pravarte yuddha, kAma, karkaza, malApa, paizunya, kaThora, parapIDA karanevAle vAkya na pravarteM / aneka vikathAke bheda haiM tinirUpa vacana na pravartte, jinimeM vrata zIlakA upadeza apanA parakA jAmeM hita hoya mIThA manohara vairAgyakUM kAraNa apanI prazaMsA parakI nindAteM rahita saMyamI yogya vacana pravarte so vacana zuddhi hai. aiseM saMyama dharma hai. saMyamake pAMca bheda kahe haiM, sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSmasAMparA, yathAkhyAta aiseM pAMca bheda haiM inikA vizeSa vyAkhyAna a nyagrantha niteM jAnanA // 369 // Atapa dharma hai haiM-- Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (229) ihaparaloyasuhANaM Niravekkho jo karedi samabhAvo / vivihaM kAyakilesaM tavadhammo Nimmalo tassa 400 ____ bhASA-jo muni isa loka paralokake sukhakI apekSA sUM rahita hUvA saMtA, bahuri sukhaduHkha zatru mitra tRNa kaMcana nidA prazaMsA prAdiviSe rAgadveSarahita samabhAvI hUvA saMtA a. neka prakAra kAyakleza karai hai tisa munike nirmala tapadharma hoya hai / bhAvArtha-cAritrake artha jo udyama ara upayoga kareM so tapa kahyA hai / tahAM kAyakleza sahita hI hoya hai. tAtai mAtmAkI vibhAvapariNatikA saMskAra ho hai tALU meTanekA udyama kareM. apane zuddhasvarUpa upayoga* cAritraviSa thAMmai, tahAM baDA jorasU thaMbhai hai so jora karanA so hI tapa hai| so bAhya abhyaMtara bhedateM bAraha prakAra kahyA hai / tAkA varNana Age cUlikAmeM hoyagA. aise tapa dharma kahyA // 40 // AgeM tyAga dharmakU kahai haiM,-- jo cayadi miTThabhoja uvayaraNaM rAyadosasaMjaNayaM / vasadi mamattahetuM cAyaguNo so have tassa // 401 // bhASArtha-jo muni miSTa bhojana choDe,rAgadveSakA upajAbanahArA upakaraNa choDai, mamatvakA kAraNa vasatikA choDai, tisa muni ke tyAganAmA dharma hoya hai. bhAvArtha-munike saMsAra deha bhoga ke mamatvakA tyAga to pahale hI hai / bahuri jina vastUnimeM kArya paDai hai tinikU mukhyakari kahA hai. pAhArasuM kAma paDe Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (230) tahAM tau sarasa nIrasakA mamatva nAhIM karai. bahuri dharmopakaraNa pustaka pIchI kamaMDalu jinamUM rAga tIbra baMdhai aise na rAkha, jo gRhasthajanake kAma na pAvai. bahuri baDI vastikA rahanekI jAyagAsaM kAma paDai so aisI jAyagAM na basai jAte mamatva upajai, aise tyAgadharma kahyA // 401 // ___Arge pAkiMcanya dharma* kahai haiM,tiviheNa jo vivajjai ceyaNamiyaraM ca savvahA saMga loyavavahAravirado NiggaMthatve have tassa // 402 // ___ bhASArtha-jo muni cetana acetana parimahaLU sarvathA mana bacanakAya kRtakAritaanumodanAkari choDai, kaisA hUbA saMtA, kokake vyavahArasU virakta havA saMtA choDai, tisa munike nigraMthapaNA hoya hai. bhAvArtha-muni anya parigraha tau cho. hI haiM parantu munipaNAmeM yogya aise cetana to ziSya saMgha ara acetana pustaka picchikA kamaMDalu dharmopakaraNa para AhAra bastikA deha ye acetana tinisU bhI sarvathA mamatva choDai aisA vicAra jo maiM to prAtyA hI hoM anya merI kicha bhI nAhI maiM akiMcana hoM, aisA nirmamatva hoya tAke prAkiMcanya dharma hoya hai // 402 // Age brahmacarya dharmakU kahai haiM,jo pariharedi saMgaM mahilANaM Neva passade rUvaM / kAmakahAdiNiyatto NavahA baMbha have tassa // 403 / / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (231) .. bhASArtha-jo muni strInikI saMgati na kare, tinikA rUpaDUM nAhI nirakhe, bahuri kAmakI kathA Adi zabdakari smaraNAdikari rahita hoya aiseM navadhA kahiye manavacanakAya, kRta kArita anumodanAkari karai tisa munike brahmacarya dharma hoya hai. bhAvArtha-ihAM aisA bhI jAnanA jo brahma AtmA hai tAviSai lIna hoya so brahmacarya hai / so paradravyaviSe prAtmA lIna hoya tiniviSai strImeM lIna honA pradhAna hai jAte kAma manaviSa upajai hai so anya kaSAyaniteM bhI yaha pradhAna hai / bhara isa kAmakA AlaMbana strI hai so yAkA saMsarna choDe apane svarUpaviSai lIna hoya hai / tAta yAkI saMgati karanA sa nirakhanA, yAkI kathA karanI, smaraNa karanA, chor3e tAke brahmacarya hoya hai / ihAM TIkAmeM zIlake aThAraha hajAra bheda aise likhe haiN| acetana strI-kASTa pASANa ara lepakRta, tinika manavacanakAya ara kRta kArita anumodanA ini chaha guNe aThAraha hoya / tinikaM pAMca iMdriyanita guNe nivve hoya / dravya para bhAvateM guNe ekaso assI ( 180)hoMga krodha mAna mAyA lAbha ini cyArita guNe sAtasau vIsa 720 hoya / bahuri cetana strI devAMganA manuSyaNI tiyecaNI tini kaM kRta kArita anumodanAtai guNe nava (9) hoya, vinika mana vacana kAya initIna guNe sacAIsa 27 hoMya, pAMca indriyanita guNe ekasau paiMtIsa 135 hoya, dravya para bhAvakari guNe doyasausattari 270 hoya, inika cyAri saMjJA AhAra bhaya maithuna parigrahata guNe eka hajAra assI 1080 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 232 ) hoya inikaM anaMtAnuMdhI apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa saMjvalana koSa mAna mAyA lobha rUpa solaha kaSAyanita guNe satarAhajAra doyase assI 17280 hoya bhara acetana strIke sAtasau bIsa bheda milAye aThAraha hajAra 18000 hoya aiseM bheda haiM bahuri ini medanikU anya prakAra bhI kIye haiM so anya granthaniteM jAnane, e AtmAkI pazNatike vikArake bheda haiM so sarva hI choDi apane svarUpa meM ramai taba brahmacarya dharma uttama hoya hai // 403 // mAge zIlavAnakI baDAI kahe haiM, uktaM ca, jo Na vi jAdi viyAraM taruNiyaNa kaDakkhavANaviddhovi so caiva sUrasUro raNasUNo No have sUro // 1 // bhASArtha - jo puruSa strIjana ke kaTAkSarUpa bANanikari viMdhyA bhI vikArakUM prApta na hoya hai so zUravIranimeM pradhAna hai, ara jo raNaviSai zUravIra hai so zUravIra nAhIM hai. bhAvArthayuddhameM sAmhA hoya maranevAle to sUravIra bahuta haiM ara je strI vaza na hoya haiM brahmacaryavrata pAleM haiM aise virale tehI baDhe sAhasI haiM zUravIra haiM, kAmako jItanevAle hI bar3e subhaTa haiM / aise yaha daza prakAra dharmakA vyAkhyAna kIyA / Age yAkUM saMkoca haiM, - eso dahappayAro dhammo dahalakkhaNo have NiyamA / apaNo Na havadi dhammo hiMsA suhamA vi jattha tthi // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (233) bhAvArtha - aise daza prakAra dharma hai so hI dazalakSaNa svarUpa dharma niyamakari hai. bahuri anya jahAM sUkSma bhI hiMsA hoya so dharma nAhIM hai. bhAvArtha- jahAM hiMsAkari bhara visakUM koI anyapatI dharma thA hai, tisakUM dharma na kahiye. yaha dazalakSaNasvarUpa dharma kahayA hai so hI dharma niyamakari hai 404 Age isa gAthAmeM kahayA hai jo jahAM sUkSma bhI hiMsA hoya tahAM dharma nAhIM tisa hI artha spaSTakari kahai haiM, - hiMsAraMbha Na suho devaNimittaM gurUNa kajjesu / hiMsA pAvaM ti mado dayA pahANI jado dhammo // 405 // bhASArtha - jAteM hiMsA hoya sopAna hai, aiseM kahayA hai. bahuri dharma hai so dayA pradhAna hai, aiteM kahayA hai, tAteM deva ke nimitta tathA guruke kAryake nimitta hiMsA Arambha so zubha nAhIM hai. bhAvArtha - anyapatI hiMsAmeM dharma thAe~ haiM. mImAMsaka to yaha kare haiM, tahAM pazunikoM hone haiM tAkA phala zubha ka hai haiM, bahuri devIke bhairUMke upAsaka bakare yAdi mAri devI bhairUkai car3hAve haiM tAkA zubha phala mAne haiM. bauddhapatI hiMsAkari mAMsAdika AhAra zubha kahe haiM. bahuri zvetAmbaranike keI sUtranimeM aiseM kahI hai jo deva guru dharmake nimitca cakravartikI senAne cUriye jo sAdhu aisaiM na karai hai to dhananta saMsArI hoya. kahUM madyamAMsakA AhAra bhI likhA hai. ini sarvanikA niSedha isa gAthAmeM jAnanA jo deva guruke kAnimitta hiMsAkA prArambha kare hai so zubha nAhIM. dharma hai Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (234) so dayApradhAna hI hai. bahuri aise bhI jAnanA jo pUjA pra. tiSThA caityAlayakA nirmApaNa saMghayAtrA tathA vasatikAkA nirmApaNa gRhasthanike kArya haiM te bhI muni Apa na karai, na karAve, na anumodanA karai. yaha dharma gRhasthanikA hai so jaise inikA sUtrameM vidhAna likhyA hai tesai gRhastha karai, gRhastha munikU inikA prazna karai tau kahai jina siddhAMtameM gRhasyakA dharma pUjA pratiSThA Adi likhyA hai taiseM karo. aise kahanemeM hiMsAkA doSa to gRhasyake hI hai. isameM tisa zraddhAna bhakti dharmakI pradhAnatA bhaI tisa saMbaMdhI puNya bhayA tisake sIrI muni bhI haiM, hiMsA gRhasthakI hai. tAke sIrI nAhI. bahuri gRhastha bhI hiMsA karane kA abhiprAya karai tau azubha hI hai, pUjA pratiSThA yatnapUrvaka kare hai. kAryameM hiMsA hoya so gR. hasyake kaise Talai ? siddhAMtameM aisA bhI kahayA hai jo alA aparAdha lagai bahuta puNya nipajai aisA kArya gRhasthakU yogya hai. gRhasya jisameM naphA jANe so kArya karai. thoDAdravya dIye bahata dravya bhAvai so kArya kara. kiMtu muninikai aisA kArya nAhI hoya hai. tinikai sarvayA yatna hI hai aisAjAnanA 405 devagurUNa NimmitvaM hiMsAraMbho vi hodi jadi dhmmo| hiMsArahio dhammo idi jiNavayaNaM have aliyaM // __bhASArtha-jo deva guruke nimitta hiMsAkA Arambha bhI yatikA dharma hoya tau jina bhagavAnake aise vacana haiM jo dharma hiMsArahita hai so aisA vacana alIka ( jhUThA) Thahare. bhA. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (235) vArtha-jAte dharma bhagavAnane hiMsArahita kahA hai tAH deva guruke kAryake nimitta bhI muni hiMsAkA prArambha na kare. je zvetAmbara kahai haiM so mithyA hai // 406 // ____ Age isa dharmakA durlabhapaNA dikhAvai haiMidi eso jiNadhammo alahapuvvo aNAikAle vi| michattasaMjudANaM jIvANaM laddhihINANaM // 407 // bhASArtha-aise yaha jinezvara devakA dharma anAdi kAlavidha midhyAvakari saMyukta je jIva jinike kAlAdi kandhi nAhI bhAI, tinikai alabdhapUrvaka hai pUrvaM kabahUM pAyA nAhI bhAvArtha-mithyAtvakI alaTa jIvanika anAdi kAlateM aisI hai jo jIva ajIvAdi tatsvArthanikA zraddhAna kabahUM hUvA nAhI, dinA tatvArthazraddhAna ahiMsAdhamakI prApti kasaiM hoya ? 407 Age kahai haiM ki alabdhapUrvaka dharmakU pAyakari kevala puNyakA hI Azaya kari na sevaNA,ede dahappayArA pAvakammassa NAsiyA bhnniyaa| puNNassa ya saMjaNayA para puNNatthaM Na kAyavvA 408 ___bhASArtha- daza pakAra dharmake bheda kahe, te pApakarmake tau nAza karanevAle kahe bahuri puNya karmake upajAvana hAre kahe haiM parantu kevala puNyahIkA artha prayojanakarinAhI aMgIkArakarane / bhAvArtha-sAtAvedanIya, zubhavAyu, zubhanAma, zubhagotra to puNyakarma kahe haiM.aracyArighAtikarma bhara asAtAvedanIya azu Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (236 ) bhanAma azubhaprAyu azubhagotra pApakarma kahe haiM so daza lakSaNa dharmavU pApakA nAza karanevAlA puNyakA upajAmanahArA kahayA tahAM kevala puNya upajAbanekA abhiprAya rAkhi inikU na sevaNe jAteM purAya bhI baMdha hI hai. e dharma tau pApa jo ghAti karma tAke nAza karanevAlA hai. ara adhAtimeM azubha prakRti haiM tinikA nAza karai hai. ara puNya karma haiM te saMsArake - bhyudayakU dehaiM so inita tisakA bhI vyavahAra apekSA bandha hoya hai tau svayameva hoya hI hai. tisakI bAMchA karagA to saMsArakI bAMchA karanA hai, so yaha to nidAna bhayA, mokSakA arzakai yaha hoya nAhI. jaise kisANa khetI nAjake artha kare hai tAke pAsa svayameva hoya hai. tAkI bAMchA kAheLU kare mokSake arthIkaM puNyabaMdhakI bAMchA karanA yogya nAhI 408 puNNaM pi jo samacchadi saMsAro teNa Ihido hodi| puNNaM saggai heuM puNNakhayeNeva NivANaM // 409 // ___ bhASArtha-jo puNyakauM bhI cAhai hai tisa puruSane saMsAra cAyA. jAte puNya hai so sugatikA baMdhakA kAraNa hai ara mokSa hai so bhI puNyakA bhI tayakari hoya hai. bhAvArtha-pu. Nyatai sugati hoya hai. so jAne puNya cAhyA tisane saMsAra cAhayA sugati hai so saMsAra hI hai. mokSa tau puNyakA bhI kSaya bhaye hoya hai. so mokSakA arthIkauM puNyakI bAMchA karaNA yogya naahiiN||409 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 237 ) jo ahilasedi puNaM sakasAo visayasokkhatahvAe dUre tassa visohI visohimUlANi puNNANi 410 // bhASArtha - jo kaSAyasahita bhayA saMtA viSayasukhakI tRpuNyakI abhilASA kare hai tArke vizuddhatA maMdaka - vAyake abhAvakari dUra va hai. bahuri puNya karma hai so vi zuddhatA hai mUla kAraNa jAkA, aisA hai. bhAvArtha - jo viSayanikI tRSNAkari puNyakauM cAhe hai so tIvra kaSAya hai. ara puNyabaMdha hoya so maMdakaSAyarUpa vizuddhi tAtaiM hoya hai so rAya cAhe tAkai AgAmI purAyabandha bhI nAhIM hoya hai, nidAnamAtra phala hoya tau hoya // 410 // puNNAsa Na puNNaM jado NirIhassa puNNasaMpattI | iya jANiUNa jaiNo puNNe vi ma AyaraM kuNaha // bhASArtha - jAteM purAkI bAMdhAkari tau puNyabandha nAhIM hoya hai ara bAMchA rahita puruSakai purAyakA baMdha hoya hai. tAteM bhI yatIzvara hau aisA jANikari puNya viSai bhI bAMchA - dara mata karo. bhAvArtha - ihAM munirAjakauM upadeza kA hai. jo puNyakI bAteM purAyabandha nAhIM tau prAzA miTai baMdhe hai tAteM bhAzA puNyakI bhI mati karau, apane svarUpakI prAptikI AzA karau // 411 // puNNaM baMdhadi jIvo maMdakasA ehi pariNado saMto / tA maMdakasAyA heU puNNassa Na hi baMchA // 412 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (238) bhASArtha-jAteM jIva hai so maMdakaSAyarUpa pariNayA saMtA puraSako bAMdhe hai. tAte puNyabaMdhakA kAraNa maMdakaSAya hai, vAMchA puNyabandhakA kAraNa nAhIM hai. puNyabaMdha maMdakaSAyata hoya hai, ara yAkI bAMchA hai so tIvra kaSAya hai. tAta bAMchA na karaNI. nirvAcaka puruSakai puNya baMdha hoya hai. yaha laukika bhI kahai hai jo cAha karai tAkU kichU mile nAhI. vinA cA. hivAlekauM bahuta mile hai. tAta bAMchAkA tau niSedha hI hai. ihAM koI pUcha adhyAtma graMthanimeM tau puNyakA niSedha bahuta kIyA ara purANanimeM puNyahIkA adhikAra hai so hama tau yaha jANe haiM saMsArameM puNyahI bar3A hai, yAhIta to ihAM indriyanika sukha mile haiM yAhIta manuSya paryAya, bhalI saMgati, bhalA zarIra mokSa sAdhaneke upAya mila haiM, pApate naraka ni: goda jAya taba mokSakA bhI sAdhana kahAM mile ? tAteM aise puNyakI bAMchA kyoM na kIjiye ? tAkA samAdhAna-yaha vahyA so tau satya hai parantu bhoganike artha kevala puNyakI bAMchA kA atyaMta niSedha hai bhoganike artha puNyakI bAMchA karai tAke prathama tau sAtizaya puNya baMdhai hI nAhI, ara ihAM tapazcaraNAdikakari kicha puNya bAMdhi bhoga pAvai, tahAM prati tRSNAta bhoganikauM sevai taba naraka nigoda hI pAvai ara baMdha mokSake svarUpa sAdhaneke artha punya pAvai tAkA niSedha hai nAhI,puNya. te mokSasAdhanekI sAmagrI milai aisA upAya rAkha tau tahAM paraMmparAya motahIkI bAMchA bhaI, puNyakI tau bAMchA na bhaI. jaise koI puruSa bhojana karanekI bAMchAkari rasoIkI sAmagrI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 239 ) bhelI karai tiniko bAMchA pahalI hoya tau bhojanahI ko bAMchA kahiye. bahuri bhojana kI bAMLA vinA kevala sAmagrIhIkI bAMchA karai tau sAmagrI mila bhI prayAsa mAtra hI bhayA. kichU phala tau na bhayA. aisaiM jAnanA. purAkhanimeM purAyakA adhikAra hai so bhI mokSahIke artha hai saMsArakA Thau tahAM bhI niSedha hI hai // 412 // Age daza lakSaNa dharma hai so dayA pradhAna hai ara dayA hai soI samyaktvakA mukhya cihna hai jAteM samyaktva hai so jIva ajIva bhAva baMdha saMvara nirjarA mokSa ini tatvArthanike jJAnapUrvaka zraddhAna svarUpa hai. so yaha hoya taba sarva jIvanika Apa samAna jAye hI, tinikai duHkha hoya taka ApakI kyoM jANai taba vinikI karuNA hoya hI. ara - panA zuddha svarUpa jANai kaSAyanikauM aparAdha duHkharUpa jANe iti apanA ghAta jANe taba ApakI dayA kaSAyabhAva ke a bhAvaat mAneM aiseM ahiMsAko dharma jANai hiMsAko adharma jAnai aisA zraddhAna so hI samyaktva hai. tAke niHzaMkitakUM Adi dekari ghATha aMga haiM. tinikauM jIva dayA hI pari lagAya kahe haiM. tahAM prathama niHzaMkitaka kahe haiM,kiM jIvadayA dhammo jaNNe hiMsA vi hodi kiM dhammo izcaivamAdisaMkA tadakaraNaM jANi NissaMkA // 413 // - bhASArtha - yaha vicAra jo kahA jIva dayA dharma hai ki yaviSai pazunikA vadharUpa hiMsA hoya hai so dharma hai ? ityA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (240) dika dharmaviSai saMzaya hoya zaMkA hai. yAkA na karaNAM so ni:zaMkA hai. bhAvArtha-ihAM Adi zabdatai kahA digambara yatI. nihIkauM mokSa hai. ki tApasa paMcAgni Adi tapa karai tinikauM bhI hai athavA digambarakauM hI mokSa hai ki zvetAmbara kauM hai athavA kevalI kavalAhAra karai hai ki nAhIM karai hai athavA strInivauM mokSa hai ki nAhI athavA jinadeva vastukauM anekAMta va hya hai so satA hai ki asatya hai aisI AzaMkA naka so niHzaMkita aMga hai / / 413 // dayabhAvo vi ya dhammo hiMsAbhAvo Na bhaNNade dhammo idi saMdehAbhAvo NissakA NimmalA hodi // 414 // bhASArtha-nizcaya dayAbhAva hI dharma hai hiMsAbhAva dharma na kahiye aise nizcaya bhaye saMdehakA abhAva hoya so hI nirmala nizaMkita guNa hai. bhAvArya-anyamatInaiM mAnyA jo viparIta deva dharma gurukA tathA tattvakA svarUpa tAkA sarvathA niSedhakari jinamatakA kahyA zraddhAna karanA so niHzaMkita guNa hai zaMkA rahe jete zraddhAna nirmala hoya nAhIM // 414 // ___Age nikAMkSita guNakauM kahai haiM,jo saggasuhaNimittaM dhamma NAyaradi dUsahatavehi / mukkhaM samIhamANo NikaMkkhA jAyade tassa // 415 // ___bhASArtha-jo sampAdRSTI duddhara tapakari bhI svargasukha ke artha dharmakauM aAcaraNa na karai tisakai nikAMkSita guNa hoya Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 241 ) hai. kaisA hai tisa duddhara tapakari mokSakI hI bAMchA karatA saMtA hai. bhAvArtha - jo dharmakauM zrAcaraNa kareM duddhara tapa karai so mokSahI artha kara svarga prAdike sukha na cAhai tAkai niHkAM kSita guNa hoya hai // 415 // yA nirvicikitsA guNakauM, kahai haiM, - dahavihadhammajudANaM sahAvaduggaMdha asuidehesu / jaM NiMdaNaM Na kIrai NivvidigiMchA guNe so hu 416 bhASArtha - jo dazaprakArake dharmakari saMyukta je munirAja tinikA deha so prathama to dehakA svabhAva hI kari durgaMdha azuci hai bahuri snAnAdi saMskAra ke abhAvataiM bAhayameM vi. zeSakara azuci durgaMdha dIkhe hai tAkI avajJA na karai so nivicikitsA guNa hai. bhAvArtha- samyagdRSTI puruSakI pradhAna dRSTi samyaktvajJAnacAritraguNani pari paDai hai deha tau svabhAva hI kari azuci durgaMdha hai tAtaiM munirAjanikI dehakI tarapha kahA dekhe ! tinike ratnatrayakI tarapha dekhe taba kAhekauM glAni Avai. yaha glAni na upajAnA so hI nirvicikitsA guNa jAkai samyaktva guNa pradhAna na hoya tAkI dRSTi pahalI dehapari paDai taba glAni upajai taba yaha guNa na hoya haiM // 416 || AgeM mUDhadRSTi guNaka kahai haiM, - bhayalajjAlAhAdo hiMsAraMbho Na maNNade dhammo / jo jiNavayaNe lINo amUDhadiTThI have so hu // 117 // 16 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (242) bhASArtha-jo bhayakari tathA lajjAkari tathA lAbhakAra hiMsAke ArambhakauM dharma nAhIM mAne, so puruSa amRDhadRSTiguNa saMyukta hai. kaisA hai jinavacanaviSai lIna hai bhagavAnane dharma ahiMsA hI kayA hai aisI dRDha zraddhA yukta hai. bhAvArtha-anya matI yajJAdika hiMsA dharma thApai hai tAkauM rAjAke bhayatai tayA kAha vyantarake bhaya tathA lokakI lajjA tathA kichu dha. nAdikake lAbhata ityAdi aneka kAraNa haiM tinita dharma na mAnai aisI zraddhA rAda jo dharma tau bhagavAnane ahiMsA hI kahyA hai tAkai amUDhadRSTi guNa hai. ihAM hiMsArambhake kahane meM hiMsAke prarUpaka deva zAstra guru AdiviSa bhI mUDhaSTi na hoya hai aisA jAnanA / / 417 // bhAgeM upagRhana guNakauM kahai haiM,jo paradosaM govadi NiyasukayaM No payAsade loe| bhaviyavvabhAvaNarao uvagRhaNakArao so hu 418 ___ bhASArtha--jo samyagdRSTI parake doSakauM tau gopai DhAkai ba huri apanA sukRta kahiye puNya guNa lokavira prakAza nAhI kahatA na phirai. bahuri aisI bhAvanAmeM lIna rahai jo bhavitavya hai so hoya hai tathA hoyagA so upagrahana guNa karane vAlA hai. bhAvArtha-samyagdRSTike aisI bhAvanA rahe hai jo ka. makA udaya he tisa anusAra mere lokameM pravRtti hai so hoNI hai so hoya hai. aisI bhAvanAte apanA guNako prakAzatA phira nAhI, parake doSa pragaTa karai nAhI, bahuri sAdharmI jana tathA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (243) pUjya puruSanimeM koI karmake udayanai doSa lAge to tAoM chipAvai, upadezAdikari doSa chuDAvai, aisai na karai jAmeM kinikI nindA hoya, dharmakI nindA hoya, dharma dharmAtmameM dopakA abhAva karanA hai so chipAvanA bhI abhAva hI karanA hai. jAkauM loka na jAnai so prabhAva tulya hI haiM aise upagRhana guNa hoya hai // 418 // ___Age sthitikaraNa guNakauM kahai haiM,dhammAdo calamANaM jo aNNaM saMThavedi dhammammi / appANaM pi sudiDhayadi ThidikaraNaM hodi tasseva // ___ bhASArtha-jo anyakauM dharma meM calAyamAna hotekauM dharmaviSai sthApai tathA apane prAtmAkauM bhI calanete rada kara tisakai nizcayaH sthitikaraNa guNa hoya hai. bhAvArtha-dharma" ciganeke aneka kAraNa haiM so nizcaya vyavahArarUpa dharmaH parakauM tathA ApakU cigatA jANi tathA upadeza" tathA jaise hoya tesaiM dRDha kare, tAkai sthitikaraNa guNa hoya hai // 419 // __AgeM vAtsalya guNakU kahai haiM,jo dhammiesu bhatto aNucaraNaM kuNadi prmsddhaae| piyavayaNaM japaMto vacchallaM tassa bhavvassa // 420 // bhASArtha-jo samyagdRSTI jIva dhArmika kahiye samyagdRSTI zrAvaka muni niviSa tau bhaktivAn hoya, bahuri tinike a. nusAra pravartta, parama zraddhAkari priyavacana bolatA saMtA pravatta Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 244 ) * tisa bhavya vAtsalyaguNa hoya hai. bhAvArtha - vAtsalya guNa meM dharmAnurAga pradhAna hai utkRSTakari dharmAtmA puruSanisUM jAkai bhakti anurAga hoya tinimeM priyavacana sahita pravacai tinikUM bhojana gamana Agamana AdikI kriyAkA anucara hoya pravarte, gAya bacharekIsI prIti rAkhe tAke~ bAtsalya guNa hoya hai // 420 // Age prabhAvanA guNakaM ka hai haiM, - jo dasabheyaM dhammaM bhavvajaNANaM payAsade vimalaM / appANaM pi payAsadi NANeNa pahAvaNA tassa 21 bhASArtha - jo samyagdRSTI dazabhedarUpa dharmakauM bhavya jI - afts free apane jJAnakari pragaTa kareM tathA apanI Amarat dazaprakAra dharmakari prakAsai tAkai prabhAvanA guNa hoya hai. bhAvArtha - dharmakA vikhyAta karanA so prabhAvanA guNa hai. so upadezAdikakari tau parake viSai dharma pragaTa karai, ara - nA AtmAkauM dazavidha dharma aMgIkArakari karma kalaMkatai rahitakari pragaTa karai tAke~ prabhAvanA guNa hoya hai / / 421 // jiNasAsaNamAhappaM bahuvihajucIhiM jo payAsedi / taha tibveNa taveNa ya pahAvaNA NimmalA tassa 22 bhASArtha - jo samyagdRSTI puruSa apane jJAnake balateM aneka prakAra yuktikari bAdInikA nirAkaraNakAra tathA nyAya vyAkaraNa chaMda alaMkAra sAhitya vidyAkari vaktApaNA vA zAstra- : # Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (245) nikIracanA kari tathA anekamakAra yuktikarivAdInikAni. rAkaraNakari tathA aneka atizaya camatkAra pUjA pratiSThA tathA mahAn dudara tapazcaraNakari jinazAsanakA mAhAtmya pragada karai tAkai prabhAvanA guNa nirmala hoya hai. bhAvArtha-yaha pra. bhAvanA guNa baDA guNa hai yAta aneka aneka jIvanikai dhamakI ruci zraddhA upaji Avai hai tAteM samyagdRSTI puruSanikai avazya hoya hai // 422 // ____Age niHzaMkita Adi guNa kisa puruSakai hoMya tAkauM jo Na kuNadi paratAttaM puNa puNa bhAvedi suddhmppaannN| iMdiyasuhaNiravekkho NissaMkAIguNA tassa // 23 // ___ bhASArtha-jo puruSa parakI niMdA na karai bahuri zuddha prAsmAkauM bAra bAra bhAva bahuri indriya sukhakI apekSA. bAMchA rahita hoya tAkai niHzaMkita Adi aSTaguNa ahiMsAdharmarUpa samyaktva hoya hai. bhAvArtha-ihAM tIna vizeSaNa haiM tinikA tAparya yaha hai ki jo parakI niMdA karai tAkai nirvicikitsA para upagRhana sthitikaraNa guNa kaise hoya tathA bAtsalya kaise hoya tAte parakA niMdaka na hoya taba ye cAra guNa hoya haiM. bahuri jAkai apanA AtmAkA vastu svarUpameM zaMkA saMdeha hoya tathA mUDha dRSTi hoya so apane AtmAkauM vArambAra zuddha kaisaiM bhAvai tAtai zuddha ApakauM bhAva tAhIkai niziMkita vayA amUDhadRSTi guNa hoya. tathA prabhAvanA bhI tAhIka hoya Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 246 ) bahuri jAkai indriyasukhakI vAMchA hoya tAkai niHkAMkSita guNa nAhIM hoya. indriya sukhakI bAMchAteM rahita bhaye hI ni:kAMkSita gula hoya. aiseM ATha guNa ke saMbhavane ke tIna vizeSaNa haiM | Age eka haiM- ye ATha guNa jaise dharmaviSai kahe taiseM deva guru AdiviSai bhI jAnane, NissaMkA pahudiguNA jaha dhamme taha ya devaguruce / jANehi jiNamayAdo samma visohayA ede // 24 // bhASArtha - e niHzaMkita Adi ATha guNa kahe te dharmaviSe prakaTa hote kahe taise hI devake svarUpaviSai tathA guruke svarUpaviSai tathA Sadravya paMcAstikAya sapta tatva nava padAthenike svarUpaviSai hoya haiM. ninikauM pravacana siddhAntataiM jAnane. e ATha guNa samyaktvakauM niraticAra vizuddha karane - vAle haiM. bhAvArtha - deva guru tatvaviSai zaMkA na karaNI, tinikI yathArtha zraddhA indriya sukhakI bAMchA rUpa kAMkSA na karaNI, tinimeM glAni na lyAvanI, tiniviSai mUDhadRSTi na rAkhaNI, tinike doSanikA abhAva karanA tathA tinikA DhAMkanA, tinikA zraddhAna dRDha karanA, vinikai vAtsalya vizeSa anurAga karanA, tinakI mahimA prakaTa karanI aiseM mrATha guNa iniviSai jAnane. inikI kathA Age samyagdRSTo bhaye tinikI jinazAstraniteM jAnanI, ara ye AThoM guNa sampaktvake atIcAra dUrakari nirmala karanahAre haiM aiseM jAnanA / / 424 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 247 ) Age isa dharmake karanevAlA tathA jAnanevAlA durlabha hai aiseM kahai haiM, - dhammaM Na muNadi jIvo ahavA jANei kahavi kaTTeNa / kAuM to vi Na sakkAde mohapisAeNa bholavido // bhASArtha - yA saMsAra meM prathama to jIva dhamakauM jANe hI nAhIM hai bahuri koI prakAra baDA kaSTakari jo jA bhI tau moharUpa pizAcakari bhramita kiyA huvA karanekauM samartha nAhIM hoya hai. bhAvArtha - anAdisaMsArateM midhyAtvakari bhramita jo yaha prANI prathama tau dharmakauM jANe hI nAhIM hai bahuri koI kAlalabdhiteM guruke saMyogata jJAnAvaraNIke kSayopazamateM jAne bhI to tAkA karanA durlabha hai / / 425 / / mAge dharmakA grahaNakA mAhAtmya dRSTAMtakari kahe haiM, - jaha jIvo kuNai raI puttakala kAmabhoge / taha jai jiNidadhamme to lIlAe suhaM lahAde 26 bhASArtha - jaise yaha jIva putra kalatraviSai tathA kAma bhogaviSai rati prIti kare hai taiseM jo jinendrake vItarAga dharmaviSe karai tau lIlA mAtra zIghra kAlameM hI sukhakUM prApta hoya hai| bhAvArtha - jaisI yA prANIke saMsAraviSai tathA iMndriyanike viSaya prIti hai taisI jo jinezvarake daza lakSaNa dharma svarUpa jo vItarAga dharma tAviSe prIti hoya tau thoDese hI kAlaviSai mokSakUM pAvai // 426 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (248) kahai haiM jo jIva lakSmI cAhe haiM so dharmavinA kaise hoya :laccha baMchei Naro Neva sudhammesu AyaraM kuNaI / vIeNa viNA kuttha vi kiM dIsadi sassaNippattI // 27 // bhASArtha - yaha jIva lakSmIkoM cAhe hai bahuri jinendrakA kA muni zrAvaka dharmaviSai Adara prIti nAhIM karai hai taulakSmIkA kAraNa tau dharma hai, tisa vinA kaise ve ? jaise vIja vinA dhAnyakI utpatti kahUM dIkhai hai ? nAhIM dIkhe hai. bhAvArtha - bIja vinA dhAnya na hoya taiseM dharmavinA saMpadA na hoya yaha prasiddha hai || 427 // yA dharmAtmA jIvakI pravRtti kahe haiM, - jo dhammattho jIvo so riuvagge vi kuNadi khamabhAvaM tA paradavvaM vajjai jaNaNisamaM gaNai paradAraM // 28 // bhASArtha - jo jIva dharmaviSai tiSTa hai so vairInike samU haviSai kSamAbhAva kara hai bahuri parakA dravyakoM tajai hai, aMgIkAra nAhIM karai hai . bahuri parakI strIkUM kanyA mAtA bahana samAna giNe hai // 428 // tA savvattha vi kittI tA savvassa vi havei vIsAse / tA savvaM piya bhAsai tA suddhaM mANasaM kuNaI // 29 // bhASArtha - jo jIva dharmaviSai tiSTai hai to sarva lokameM tAkI kIrtti hoya hai. bahuri tAkA sarvaloka vizvAsa kareM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (249) hai. bahuri so puruSa sarvauM priyavacana kahai hai jAta koI duHkha na pAvai hai. bahuri so puruSa apane ghara parake manakauM zuddha u. jvala karai hai koIke yAsU kAlimA na rahai. taisaiM yAkai bhI koIsaM kAlimA na rahai hai. bhAvArtha-dharma sarvaprakAra sukhadAI hai| Age dharmakA mAhAtmya kahai haiM,uttamadhammeNa judo hodi tirakkho vi uttamo devo| caMDAlo vi suriMdo uttamadhammeNa saMbhavadi // 430 // bhASArtha-samyaktva sahita uttama dharmakari saMyukta jIva hai so tiryaMca bhI deva padaIkauM pAvai hai. bahuri cAMDAla hai so bhI devanikA indra ptamyaktva sahita uttama dharmakari hoya hai| aggI vi ya hodi himaM hodi bhuyaMgo vi uttama rayaNaM jIvassa sudhammAdo devA viya kiMkarA hoMti // 3 // bhASArtha-yA jIvakai uttama dharmaH agni tau hima (zItala pAlA) ho jAya hai. bahuri sarpa hai so uttama ratnanikI mAlA ho jAya hai bahuri deva haiM te bhI kiMkara dAsa hoya haiN| ukaM ca gAthA,-- tikkhaM khaggaM mAlA dujayariuNo suhaMkarA suyaNA / hAlAhalaM piAmayaM mahApayA saMpayA hodi // 1 // __ bhASArtha-uttama dharma sahita jIvakai tIkSNa khaDga so phUlamAlA hoya jAya hai. bahuri durjaya isA jo jItyA na jAya riSu jo vairI so bhI sukhakA karavAvAlAsujana kahiye mitra Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (250) samAna hoya hai, bahuri halAhala jo jahara so bhI amRtasamAna pariNavai hai, bahuta kahA kahiye mahAn baDI bhApadA bhI saMpar3hA hoya jAya hai // 1 // AliyavayaNaM pi saJcaM ujjamarahiye vilacchi saMpattI | dhammapahAveNa Naro aNao vi suhaMkaro hodi 32 bhASArtha - dharma ke prabhAvakari jIvake mUMTha vacana bhI satya vacana hoya haiM, bahuri udyama rahitake bhI lakSmIkI prApti hoya hai bahuri anyAnya kArya bhI sukhakA karanahArA hoya hai bhAvArtha - ihAM yaha artha jAnanA jo pUrvai dharma seyA hoya tauM tAke prabhAva ihAM jhUTha bolai so bhI sAMcI hoya jAya. uyamavinA bhI saMpatti mile, anyAya cAlai tau bhI sukhI rahai. athavA koI jhUTha vacanakA tUdA ( vAyadA) lagAvai tau dhIjameM ( aMta meM) sAMcA hoya, anyAya kIyA loka kahai hai tau nyAyavAlekI sahAya hI hoya aisA bhI jAnanA / dharmarahita jIvakI niMdA kahai haiM,devo vidhammacacomicchattavaseNa taruvaro hodi / cakkI vidhAnarahio NivaDai Narae Na saMpade hodi bhASArtha - dharmakari rahita jIva haiM so midhyAtvakA vasakari deva bhI vanaspatikA jIva ekendriya Aya hoya hai. bahuri cakravartI bhI dharmakari rahita hoya taba narakaviSai paDai hai jAteM pApa hai so saMpadA artha nAhIM hai / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 251 ) dhammavihINI jIvo kuNai asajjhapi sAhasaM jaiviM to vipAvadi iTTaM suTTu aNiTThe paraM lahadi 34 bhASArtha - dharmarahita jIva hai so yadyapi baDA asahave yogya sAhasa parAkrama karai tauU tAke iSTa vastukI prApti na hoya kevala ulaTA atisaikari aniSTakaM prApta hoya hai / bhAvArtha- pApake udayateM bhalI karateM burA hoya hai yaha jagaprasiddha hai // 434 // iya paccakkhaM picchiya dhammAhammANa vivimAhappaM / dhammaM Ayaraha sayA pAvaM dUreNa pariharaha 35 bhASArtha he prANI ho yA prakAra dharma ara adharmakA aneka prakAra mAhAtmya pratyakSa dekhikari tuma dharmakUM Adarau ra pApakUM dUrahoteM pariharau. bhAvArtha - prAcArya dazamakAra dharma kA svarUpa kahikari adharmakA phala dikhAyA. aba ihAM yaha upadeza kIyA hai jo he prANI hau ! jo pratyakSa dharma adharmakA phala lokaviSai dekhi dharmakUM Adarau pApakaM pariharau. AcArya baDe upakArI haiM niSkAraNa AApakUM kichU cAhiye nAhIM. nispRha bhaye saMte jIvanike kalyANahI ke artha bAraMvAra kahikari prANInika ceta karAve haiM, aise zrIguru bandane pujane yogya haiM. aiseM yatidharmakA vyAkhyAna kiyA / dohA / munizrAvaka bheda, dharma doya parakAra / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (252) * tAkU suni citavo satata, gahi pAvau bhavapAra // 12 // iti dharmAnuprekSA samAptA // 12 // atha dvAdaza tapAMsi kathyaMte. Age dharmAnuprekSAkI cUlikAkU kahatA satA AcArya bArahaprakAra tapake vidhAnakA nirUpaNa karai hai,bArasabheo bhaNio NijjaraheU tavo samAsaNa, tassa payArA ede bhaNijamANA muNeyavA // 36 // ___ bhASArtha-tapa hai so bAraha prakAra saMkSepakari jinAgamaH viSa kahyA hai. kaisA hai ?karma nijarAkA kAraNa hai tisake pra. kAra bhAgeM kaheMge te jAnane. bhAvArtha-nirjarAkA kAraNa tapa hai so bArahaprakAra hai. vADake anazana avamodarya vRttiparisaMkhyAna rasaparityAga viviktazayyAsana kAyakleza aise chaH prakAra. bahuri antaraMgakA prAyazcitta vinaya vaiyAvRtya svAdhyAya vyutsarga dhyAna aise chaha prakAra. inikA vyAkhyAna aba kariye haiM tahAM prathama hI anazana nAma tapa* cyAri gAthAkari kahai haiM,uvasamaNaM akkhANaM uvavAso vaNNido murNidehi / tamA bhujutA vi ya jididiyA hoMti uvavAsA // 37 // bhASArtha--munIndra haiM tinine indriyanikA upavAsa kahiye viSayanimeM na jAnai denA panakaM apane AtmasvarUpavirSe lagAvaNA so upavAsa. kahA hai. tAteM jitendriya haiM te Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (253) AhAra karate bhI upavAsa sahita hI kahiye. bhAvArtha-iMdri yakA jItanA so upavAsa so yatigaNa bhojana karate bhI upavAse hI haiM jAte iMdriyanikU vazIbhUtakari pravata haiN| jo maNaiMdiyavijaI ihabhavaparaloyasokkhANiravekkho appANe ciya Nivasai sajjhAyaparAyaNo hodi // 38 // kammANa NijaraheM AhAraM pariharei liilaae| egAdaNAdipamANaM tassa tavo aNasaNaM hodi // 439 // bhASArtha-jo mana iMdriyanikA jItanahArA hai bahuri isa bhava parabhavake viSayasukhaniviSa apekSA rahita hai bAMchA nAhI kara hai bahuri apane prAtmasvarUpa hI viSa vasa hai. athavA svA. dhyAyaviSai tatpara hai / bahuri eka dinakI maryAdAteM karmanikI nirjarAke artha krIDA kahiye lIlAmAtra hI kleza rahita haSata AhArako choDai hai tAkai anazana tapa hoya hai. bhAvAryaupavAsakA aisA artha hai jo iMdriya mana viSayaniviSa bhaTTatita rahita hoya prAtmAmeM basai so upavAsa hai. so IdriyanikA jItanA viSayanikI isaloka paraloka sambandhI bAMchA na karanI, kai tau AtmasvarUpaviSe lIna rahanA, ke zAstrake abhyAsa svAdhyAyaviSai mana lagAvaNA e tau upavAsaviSa pradhAna haiM. bahuri kleza na upajai jaise krIDAmAtra eka dinakI maryAdArUpa pAhArakA tyAga karanA aise upavAsa nAmA ana. zana tapa hoya hai // 438-439 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 254 ) uvavAsaM kuvvANo AraMbha jo karedi mohAdo / tassa kileso avaraM kammANaM Neva NijjaraNaM // 40 // bhASArtha - jo upavAsa karatA saMtA mohateM AraMbha gRhakAryAdikkaM karai hai tA pahilai tau gRhakAryakA kleza thA hI bahuri dusarA bhojana vinA kSudhA tRSNAkA kleza bhayA aiseM hoteM kleza hI bhayA karmakA nirjaraNa tau na bhayA. bhAvArthaAhArako tau choDai ra viSaya kaSAya AraMbhakUM na choDe tAkai mAgeM tau kleza thA ho dusarA kleza bhUkha tisakA bhayA aise upavAsa meM kamakI nirjarA kaise hoya 1 kapakI nirjarA tau sarva kleza choDi sAmyabhAva kareM hoya hai, aisA jAnanA // 440 // AgeM avamodarya tapakUM doya gAthAkari kahai haiM, - AhAragirihio cariyAmaggeNa pAsugaM joggaM / appayaraM jo bhuMjai avamodariyaM tavaM tassa // 41 // bhaSArtha - jo tapasvI AhArakI anicAharahita hUvA sutrokta caryAkA mArgakari yogya prAsUka AhAra atizaya kari alpa le, tisakai amodarya tapa hoya hai. bhAvArtha- muni zrAhArake chiyAlIsa doSa TAle hai battIsa aMtarAya TAle hai cau. daha mala rahita mAsu yogya bhojana le hai tauU Unodara tapa kare, tAmeM apane AhAra ke pramANa thoDA le, eka grAsateM Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (255 ) lagAya battIsa grAsa tAI AhArakA pramANa kahayA hai tAmeM yathA icchA ghaTatI le so bhavamodaryatapa hai / 441 // jo puNa kittiNimittaM mAyAe miTThabhikkhalAhaTTaM / appaM bhujadi bhojjaM tassa tavaM NiSphalaM vidiyaM // 42 // bhAvArtha- jo muni kIrttike nimitta tathA mAyA kapaTa kari tathA miSTa bhojanake lAbhake artha alpa bhojana kare hai tapakA nAma kare hai tArke to dUsarA avamodarya tapa niSphala hai. bhAvArtha- jo aisA vicAre alpa bhojana kiyesUM merI kIrti hoyagI. taba kapaTakAra lokakauM bhulAvA de kichUmayojana sAdhane ke nimitta tathA yaha vicAre jo thoDA bhojana kiye bhojana miSTa rasasahita milegA aise abhiprAyateM Unodara tapa kare to tAke niSphala hai. yaha tapa nAhIM pAkhaMDa hai| Arge vRttiparisaMkhyAna tapakauM kahai haiM, gAdigihapamANaM kiM vA saMkaSpakappiyaM virasaM / bhojjaM pasuvva bhuMjai vicipamANaM tavo tassa // 43 // bhASArtha - jo muni AhArakUM utare taba pahale manameM aisI maryAda kari cAlai jo Aja eka hI ghara pahale milegA tau zrAhAra leveMge nAtara phira zrAveMge tathA doya ghara tAMI jAMyage aiseM maryAda karai, tathA eka rasa tAkI maryAda kareM tathA denevAlekI maryAda karai tathA pAtrakI maryAda karai aisA dAtAra aisI rIvi ese pAtrameM lekara devaigA tau leveMge. tathA zrAhArakI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (256) aryAdakarai sarasa tathA nIrasa tathA phalANA anna milegA nau levaige ityAdi vRttikI saMkhyA gaNanA margadA manameM vicAra cAlai taise hI mile to lepa anyathA na leya. bahuri AhAra leya taba pazu gaU prAdikI jyoM karai. jaise gaU itauta dekheM nAhI caranehIkI tarapha dekha tesai le, tisake dRciparisaMkhyAjatapa hai. bhAvArtha-bhojanakI AzAkA nirApa karanekauM yaha tapa hai saMkalpa mAphika vidhi milanA daiva yoga hai yaha bar3A kaThina tapa mahAmuni karai haiM // 413 // ____ Age rasa parityAgatapakauM kahai haiM,saMsAradukkhataTTho visasamavimayaM viciMtamANo jo| NIrasabhojjaMbhuMjai rasacAo tassa suvisuddho||44|| bhASArtha-jo muni saMmAra duHkhamUM taptAyamAna hUvA aise vicAra karatA hai jo indriyanike viSaya haiM te viSa sarIkhe haiM viSa khAye ekavAra marai hai viSaya seye bahuta janma maraNa hoya haiM. aisA vicAri nIrasa bhojana karai hai tAkai rasaparityAga tapa nirmala hoya hai. bhAvArtha-rasa chaha prakAra ke haiM ghRta taila dadhi miSTa lavaNa dugdha aise bahuri khATA khArA mIThA kaDu. vA tIkhA kaSAyalA. e bhI rasa kahyA hai vinikA jaisaiM i. cchA hoya taiseM tyAga karai. eka hI rasa choDai, doya rasa choDai tathA sarva hI choDai aise rasaparityAga tapa hoya hai. ihA~ koI pUcha rasatyAgakauM koI jANe nAhIM manahIMmeM tyAga kare vo aise hI ciparisaMkhyAna hai yAmeM vAmeM kahA vizeSa ? Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (257) tAkA samAdhAna, vRtti parisaMkhyAnameM tau aneka rItinikI saMkhyA haiM ihAM rasahIkA tyAga haiM yaha vizeSa hai. bahuri yaha bhI vizeSa jo rasaparityAga to bahuta dinakA bhI hoya tADUM zrAvaka jANi bhI jAya ra vRttiparisaMkhyAna bahuta dinakA. hoya nAhIM // 444 // bhAgeM viviktazayyAsana tapaLU kahai haiM,jo rAyadosahedU AsaNasijjAdiyaM pricyii| appA Nivisaya sayA tassa tavo paMcamo prmo|| bhASArtha-jo muni rAgadveSake kAraNa je bhAsana para zayyA ini AdikauM choDe bahuri sadA apane prAtmasva. rUpaviSai base bhara niSiya kahiye indriyanike viSayanita virakta hoya tima munike pAMcamA tapa viviktazayyAsana utkRSTa hoya hai. bhAvArtha-Asana kahiye baiThanekA sthAna ara zayyA kahiye socanekA sthAna, bhAdi zabdase malamUtrAdi kSepanekA sthAna, aisA hoya jahAM rAgadveSa na upanai ara vItarAgatA baghe aisA ekAnta sthAnaka hoya tahAM baiThe sovai. jAte muninikauM apanA apanA svarUpa sAdhanA hai indriyaviSaya sevane nAhIM haiM tAtai ekAnta sthAnaka kahA hai // 445 // pUjAdisu Niravekkho saMsArasarIrabhogaNiviNNo / abhaMtaratavakusalo uvasamasIlo mahAsaMto // 446 // jo Nivasedi masANe vaNagahaNe NijjaNe mhaabhiime| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (258) aNNattha vi eyaMte tassa vi edaM tavaM hodi // 447 // bhASArtha-jo mahAmuni pUjA AdiviSai tau nirapekSa hai apanI pUnA mahimAdika nAhIM cAhai hai, bahuri svAdhyAya dhyAna Adi je aMtaraMga tara tiniviSa pravINa hai, dhyAnAdhya. yanakA nirantara abhyAsa rAkhe hai, bahuri upazamazIla kahiye maMda kaSAyarUpa zAntapariNAma hI hai svabhAva jAkA, bahuri mahA parAkramI hai, kSamAdipariNAma yukta hai, aisA mahAmuni masANa bhUmiviSai tathA gahana vanaviSa tathA jahAM loka na pradatta, aise nirjanasthAnaviSai tathA mahAbhayAnaka udyAnaviSai tathA anya bhI aisA ekAnta sthAnaviSai jo vasai tAke nizcaya yaha vivikazayyAsana tapa hoya hai. bhAvArtha-mahAmuni viviktazayyAsana tapa karai hai so aiseM ekAnta sthAna meM sove baiThe hai jahAM cittake kSobhake karanehAre kachU bhI padArtha na hoya. aise sUne ghara girikI guphA vRkSa ke mUla tathA svayameva gRhasthAnake baNAye udyAnameM vastikAdika deva mandira tayA masANabhUmi ityAdika ekAMta sthAnaka hoMya tahAM dhyAnAdhyapana kare hai jAte dehatai tau nirmamatva hai viSayanita virakta hai, apane AtmasvarUpaviSai anurakta hai so muni viviktaH zayyAsanatapasaMyukta hai // 446-447 // Age kAyaklezatapakU kahai haiM,dussahauvasaggajaI AtAvaNasIyavAyakhiNNo vi / jo Na vi khedaM gacchadi kAyakileso tavo tassa // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (259) bhASArya-jo muni duHsaha upasargakA jItanahArA AtApasIta vAtakari pIDita hoya khedakuM prApta na hoya, cicameM kSoma kleza na upaje tisa munike kAyakleza nAmA tapa hoya hai| bhAvArtha-mahAmuni grISmakAlameM tau parvatake zikhara Adi viSa jahAM sUryake kiraNinikA atyanta AtApa hoya taleM bhUmi zilAdika taptAyamAna hoya tahAM aAtApanayoga dhAre haiM. bahuri zItakAlameM nadI Adike taTaviSa coDe jahAM ati zIta paDai dAha vRkSa bhI dAhe jAMya tahAM khaDe haiM. bahuri caturmAsameM varSA varasai pracaMDa pavana cAle daMzamazaka kA aise samaya vRkSake tale yoga dhAre haiM. tathA aneka vikaTa Asana kare haiM aise aneka kAyaklezake kAraNa milAve haiM ara sA. myabhAvaH ciga nAhIM haiM. jAne aneka prakArake upasargake jItanahAre haiM tAtai cicaviSai jinake kheda nAhIM upaja hai. apane svarUpake dhyAnameM lage haiM tinake kAyaklezanAmA tapa hoya hai. jinake kAya tathA iMdriyanisU mamatva hoya hai tinike cicameM kSobha ho hai e muni sarvate nispRha va haiM tinakU kAhekA kheda hoya ? aise chahaprakara vAhyatapakA nirUpaNa kiyA, ___ Age chahaprakAra aMtaraMga tapakA vyAkhyAna karai haiM tA~ prathama hI prAyazcittanAmA tapakU kahai haiM,dosaM Na karedi sayaM aNNaM pi Na kAraedi jo tivihaM / kuvANaM pi Na icchai tassa visohI paro hodi 449 bhASArtha-jo muni mApa doSa na karai anya pAsa doSa Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (260) na karAvai doSa karatA hoya tALU iSTa bhalA na jANe tisakai utkRSTa vizuddhi hoya hai. bhAvArtha-ihAM vizuddhi nAma prAyazciH takA hai jAteM 'prAyaH' zabdakari tau prakRSTa cAritrakA grahaNa hai aisA cAritra jAke hoya so 'mAyA' kahiye sAdhu loka tAkA citta jisa kAryaviSa hoya hai so prAyazcitta kahiye, so AtmAkai vizuddhi karai so pAyazcita hai bahuri dusarA artha aisA bhI hai jo prAyaH nAma aparAdhakA hai tAkA citta kahiye zuddha karanA so bhI prAyazcitta kahiye. aise pUrva kIye aparAdhate jAteM zuddhatA hoya so prAyazcitta hai. aise jo muni manavacanakAya kRtakAritaanumodanAkari doSa nAhI lagAvai tAkai utkRSTa vizuddhatA hoya. yahI prAyazcittaM nAmA tapa hai / / 449 // aha kahavi pamAdeNa ya doso jadi editaM pi payaDedi NidosasAhumUle dasadosavivajjido ho, // 450 // ___ bhASArtha-athavA koI prakAra pramAdakari apane cAritrameM doSa AyA hoya tau tAIM nirdoSa je sAdhu prAcArya unake nikaTa daza doSavarjita hoyakari prakaTa karai AlocanA karai. bhAvArtha-apane cAritrameM doSa pramAdakari lagyA hoya tau 1 yatyAcAroktaM dazaprakAre prAyazcittaM / 1 AloyaNa paDikamaNaM ubhaya vivego tahA viosggo| bavachedo mUlaM,pi ya parihArA ceva saddahaNaM // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 261 ) * AcArya pAsa jAya dazadoSavarjita bhAlocanA kareM. te premAda- indriya 5 nindrA 1 kaSAya 4 vikathA 4 sneha 1 the pAMca haiM tinake paMdaraha bheda haiM bhaMganikI apekSA bahuta bheda hoya haiM tinikari doSa lAge hai. bahuri AlocanAke darza doSa haiM tinike nAma prAkaMpita 1 anumAnita 2 vAdara 3 sUkSma 4 dRSTa 5 pracchanna 6 zabdAkulita 7 bahujana 8 avyakta 9 tatsevI 10 e daza doSa haiM. tinikA artha aisA jo prAcAryakUM upakaraNAdi dekari ApakI karuNA upajAya AlocanA kareM jo aiseM kIye prayazcita thoDA desI, aisA vicArai tau yaha AkaMpitadoSa hai. bahuri vacana hI kari prAcAryanikI baDAI zrAdikari bAlocanA karai abhiprAya aisA rAkha jo AcArya mosUM prasanna rahe tau prAyazcitta thoDA batAvai, aiseM anumAnita doSa hai, bahuri pratyakSa dRSTadoSa hoya so kahai adRSTa na kahai so dRSTadoSa hai. bahuri sthUla baDhA doSa tau kahai sUkSma na kahai so vAdaradoSa hai, bahuri sUkSma doSa hI kahai vAdara na kahai yaha janAvai yAneM sUkSma hI kaha diyA so bAdara kAkUM chipAvai so sUkSmadoSa hai. bahuri chipAkara hI kahai koI anya apanA doSa kalA hai taba (1) vikahA tahA kaSAyA iMdiya NiddA taheva paNao ya / cara cara paNa megegaM hodi pamAdA hu paNNarasA // 1 // [ 2 ] AkaMpiya aNumANiya jaM diTTha vAdaraM ca suhamaM ca / chaSNaM saddAuliyaM bahujaNamavvatta tassevI // 2 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (262) kahai aisA hI doSa mokaM lAgyA hai tAkA nAma prakaTa na kareM so pracchanna doSa hai. bahuri bahuta zabdakA kolAhala viSa doSa kahai abhiprAya aisA koI aura na suNai tahAM zabdAkulita doSa hai. bahuri guru pAsi AlocanAkari pheri anya gurupAsi AlocanA karai abhiprAya aisA jo yAkA prAyazcitta dekheM, anya guru kahA ktAvai, aisaiM bahujananAmA doSa hai. ba. huri jo doSa vyakta hoya so kahai abhiprAya aisA-jo yaha doSa chipAyA chipe nAhIM kahayA hI cAhiye. so avyakta doSa hai. bahuri anya munine lAgyA doSakI guruSAsi AlocanAkari prAyazcitta liyA dekhakari tila samAna ApakU doSa lAgyA hoya tAkI AlocanA guruSAsi na karai ApahI prA. yazcitta leve, abhiprAya doSa pragaTakaranekA na hoya so ta. sevI doSa hai. aise dadoSarahita saralacitta hoya bAlakakI jyoM AlocanA karai / / 450 // jaM kiMpi teNa diNNaM taM savvaM so karedi skhaae| jo puNa hiyae saMkadi kiM thovaM kimu vahuvaM vA 451 bhASArtha-doSakI AlocanA kare pIche jo kichu AcArya prAyazcitta dIyA tisa sarva hI* zraddhAkari kara. hRdayaviSa aise zaMkA saMdeha na karai jo e prAyazcitta diyA so thoDA hai ki bahuta hai. bhAvArtha-prAyazcitta ke tattvArtha sUtrameM nava bheda kahe haiM. Alocana pratikramaNa tadubhaya viveka vyusarga tapazccheda parihAra upasthApanA, tahAM pAlocanA nau Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (263) doSakA yathAvat kahanA, pratikramaNa-doSakA mithyA karAvanA, tadubhaya-Alocana pratikramaNa doU karAvanA, vivekaAgAmI tyAga karAvanA, vyutsarga-kAyotsarga karAvanA, tapa, cheda kahiye dIkSA chedana, bahuta dinake dIkSitaLU thor3e dinakA karanA, parihAra-saMghabAhaya karanA, upasthApanA pheri navA sirateM dIkSA denA. aise nava haiM inike bhI aneka bheda haiM. tahAM deza kAla avasthA sAmarthya dRSaNakA vidhAna dekhi yathAvidhi AcArya prAyazcitta dehaiM tAkU zraddhAkari aMgIkAra karai tAmeM saMzaya na karai // 451 // puNaravi kAuM Necchadi taM dosaM jaivi jAi sykhNddN| evaM Niccayasahido pAyacchicaM tavo hodi // 452 // bhASArtha-lAgyAdoSakA prAyazcitta lekari tisa doSa... kiyA na cAhai jo Apake zatakhaMDa bhI hoya tau na karai aise nizcaya sahita prAyazcitta nAmA tapa hoya hai. bhAvArthaaisA diDhacitta karai jo lAgyA doSakoM pheri apanA zarIrake zatakhaMDa hoya jAya tauU so doSa na lagAvai so prAyaH zcitta tapa hai // 452 // jo ciMtai appANaM NANasarUvaM puNo puNo nnaannii| vikahAdiviracamaNo pAyacchittaM varaM tassa // 453 // __ bhASArtha-jo bAnI muni zrAtmAkU jJAnasvarUpa pheri pheri vAraMvAra citavana karai, bahuri vikayAdika pramAdanite Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (264) virakta hUvA saMtA jJAnahIkU nirantara sevai, tA zreSThapAyazcita hoya. bhAvArtha-nizcaya prAyazcitta yaha hai jAmeM sarvaprAyazcitake bheda garmita haiM jo pramAdarte rahita hoya apanA zuddha jJAnasvarUpa prAtmAkA dhyAna karanA yAta sarva pApanikA pralaya hoya hai aise prAyazcittanAmA abhyantara tapakA bheda kahayA // 453 // ___ Age vinaya tapakauM gAthA tInikari kahai haiM,viNayo paMcapayAro desaNaNANe tahA carice ya / vArasabheyammi tave uvayAro bahuviho Neo // 454 // bhASArtha-vinaya pAMca prakAra hai darzanadi jJAnaviSa tathA cAritraviSa bAraha bhedarUpa tapaviSai para upacAra vinaya so yaha bahuta prakAra jAnanA // 454 / / dasaNaNANacarice suvisuddho jo havei prinnaamo| vArasabhede vi tave so cciya viNao have tesi 455 ___ bhASArtha-darzana jJAna cAritra iniviSai bahuri bArahamedarUpa tAkeviSai jo vizuddha pariNAma hoya so hI tinikA vinaya hai. bhAvArtha-samyagdarzanake zaMkAdika atIcAra rahita pariNAma so darzanakA vinaya hai. bahuri jJAnakA saMzayAdira. hita pariNAma aSTAMga abhyAsa karanA so jJAnavinaya hai.va. huri cAritrakauM ahiMsAdika pariNAmakari atIcArarahita pAlanA so cAritrakA vinaya hai. bahuri tase hI tapake bheda Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (265) nikauM nirakhi dekhi nirdoSa pAlane so tapakA vinaya hai 455 rayaNatayajuttANaM aNukUlaM jo caredi bhattIe / bhicco jaha rAyANaM uvayAro so have viNao 456 bhASArtha-jo ratnatraya samyagdarzana jJAna cAritrakA dhAraka muninike anukUla bhaktikari AcaraNa karai jaisaiM rAjAke pAkara gajAke anukUla pravata haiM taise sAdhunike anukUla pravacai so upacAra vinaya hai. bhAvArtha-jaise rAjAke cAkara kiMkara loka rAjAke anukUla pravata haiM, tAkI AjJA mAne, hukama hoya so kareM tathA pratyakSa dekhi uThi khaDA hoya, sanmukha hoya. hAthahU joDe, praNAma kareM, cAlai taba pIche hoya cAleM, tAke pomAkha Adi upakaraNa saMvAreM. taise hI mu. ninikI bhakti muninikA vinaya kara tinakI AjJA pAne pratyakSa dekhai taba uThi sanmukha hoya hAtha joDai praNAma kareM caleM taba pIche hoya cAlai upakaraNa saMvArai ityAdika tinakA vinaya karai so upacAra vinaya hai||| 456 // ____ AgeM vaivAnRtya tapakauM doya gAthAkari kahai haiM,jo uvayaradi jadINaM uvsggjraaikhiinnkaayaannN| pUjAdisu NiravekkhaM vijAvaccaM tavo tassa // 457 // bhASArtha-jo muni yati upasargakari pIDita hoya tinikA tathA jarA rogAdikakari kSINakAya hoya tinikA apanI ceSTAta tayA upadeza tathA prA vastu" upakAra kareM Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (266) tAke~ vaiyAvRtya nAmA tapa hoya hai. so kaise kare Apa apane pUjA mahimA prAdiviSai apekSA vAMchAteM rahita jaiseM hoya taiseM kare. bhAvArtha - nispRha hUvA muninikI cAkarI karai so vaiyAhRtya hai. tahAM prAcArya upAdhyAya tapasvI zaikSya glAna gaNa kula saMgha sAdhu manojJa ye daza prakAra ke yati vaiyAvRtya karane yogya kahe haiM. tinakA yathAyogya apanI zaktisArUM vaiyAnRtya kare / / 457 // jo vAvaraisarUve samadamabhAvAmma suddhiuvajutto / loyavavahAravirado vijJAvacaM paraM tassa // 458 // bhASArtha - jo muni zapadamabhAvarUpa jo apanA AtmasvarUpa tAke viSai zuddha upayogakari yukta hUvA pravartai ara lokavyavahAra bAhya vaiyAvRtyasaM virakta hoya, tAkai utkRSTa nizcaya vaiyAvRtya hoya hai. bhAvArtha- jo muni sama kahiye rAga dveSa rahita sAmyabhAva, bahuri dama kahiye indriyanikauM viSaya nirviSai na jAne denA, aisA jo apanA AtmasvarUpa tAviSai lIna hoya, tAkai lokavyavahArarUpa bAhya vaiyAvRtya kAhe hoya ? tAkai nizcaya vaiyAvRtya hI hoya hai. zuddhopayogI muninikI yaha rIti hai // 458 // Age svAdhyAya tapakauM chaha gAthAnikari kahe haiM, -- paratatINiravekkho duTTaviyappANa NAsaNasamattho / taccaviNiccayahedU sajjhAo jhANasiddhiya // 459 // bhASArtha - jo muni parakI nindAviSai nirapekSa hoya bAM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (267) chArahita hoya hai. bahuri duSTa je manake khoTe vikalpa tinike nAza karanekU samartha hoya tAka tacake nizcaya karanekA kAraNa para dhyAnakI siddhi karanevAlA svAdhyAyanAmA tapa hoya hai. bhAvArtha-jo parakI niMdA karaneviSa pariNAma rAkhai ara AttaraudravyAnarUpa khoTe vikalpa manameM citavana kIyA karai tAkai zAstranikA abhyAsarUpa svAdhyAya kaisaiM hoya tAte tinikauM choDi svAdhyAya karai tAkai tatvakA nizcaya hoya ara dharmyazukladhyAnakI siddhi hoya, aisA svAdhyAya tapa hai // 456 // pUjAdisu Nitvekkho jiNasatthaM jo paDhei bhatcIe / kammamalasohaNaTuM suyalAho suhayaro tassa // 460 // bhASArtha-jo muni apanI apanI pUjA mahimA AdiviSai tau nirapekSa hoya, bAMchArahita hoya ara bhaktikari ji. nazAstra paDhe, bahuri karmamalake soneke artha paDhe tAkai zrutakA lAbha sukhakArI hoya. bhAvArtha-jo pUjA mahimA Adike artha zAstrakU paDhe hai tA| zAstrakA paDhanA sukhakArI nAhI. apane karmakSayake nimitta jinazAstranihIkauM par3ha tAke sukhakArI hai // 460 // . jo jiNasatthaM sevai paMDiyamAnI phalaM smiihNto| sAhAmmayapaDikUlo satthaM pi visaM have tassa 461 bhASArtha-jo puruSa jinazAstra tau pa? hai ara prApakai Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (268) pUjA lAbha satkArakU cAhai hai para sAdhI samyagdRSTI jainI jananita pratikUla hai so paMDitapanya hai. paMDita tau nAhI ara ApakU paMDita mAnai tAkU paMDitamanya kahiye so aisAkai mo hI zAstra viSarUpa pariNamai hai. bhAvArtha-jainazAstra bhI paDhikari tIvakaSAyI bhogAbhilASI hoya jainInita pratikUla rahai so aisA paMDitaMmanyake zAstra hI viSa bhayA kahiye. jo yaha muni bhI hoya tau bheSI pASaMDI hI kahiye // 461 // jo juddhakAmasatthaM rAyadosehiM pariNado paDhai / loyAvaMcaNahetuM sajjhAo Nipphalo tassa // 462 // bhASArtha-jo pUruSa yuddhake zAstra kAmakathAke zAstra rA. gadveSa pariNAmakari lokanikauM Thaganeke artha paDhe hai tAke svA. dhyAya niSphala hai. bhAvArtha-jo puruSa yuddhake, kAmakautUhalake, maMtra jyotiSa vaidyaka Adi laukika zAstra lokanike uganerle paDhe hai, tAkai kAhekA svAdhyAya hai. ihAM koI pUcha muni bhara paMDita tau sarva hI zAstra pahai haiM te kAhekauM par3he haiM. tAkA samAdhAna-rAgadveSakari apane viSaya AjIvikA poSanekaM lokanike ThaganekauM paTai tAkA niSedha hai. bahuri jo gha. marthIi hUvA kachU prayojana jAni ini zAstranikauM paTai, jJAna baDhAvanA, parakA upakAra karanA, puNyapApakA vizeSa niNaya karanA, svapara matakI caracA jAnanA, paMDita hoya to dharmakI prabhAvanA ho, jo jaina matameM aise paMDita haiM ityAdika prayo Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (269) jana hai. duSTa abhimAyatai paDhe tAkA niSedha hai // 462 // jo appANaM jANadi asuisarIrAdu taccado bhiNNaM / jANagarUvasarUvaM so satthaM jANade savvaM // 46 // ___ bhASArtha-jo muni apane AtmAkauM isa apavitra zarIrase bhinna jJAyakarUpa svarUpa jANe so sarva zAstra jANai.bhA. vArtha-jo muni zAstra abhyAsa alpa bhI kara hai para apanA prAtmAkA rUpa jJAyaka dekhana jAnanahArA isa azuci zarIra" bhinna zuddha upayogarUpa hoya jANe hai, so sarva hI zAstra jAna hai. apanA svarUpa na jAnyA para bahuta zAstra paDhe tau kahA sAdhya hai ? // 463 // jo Na vijANadi appaM NANasarUvaM sarIrado bhiNNaM / so Na vijANadi satthaM AgamapADhaM kuNaMto vi 164 bhASArtha-jo muni apane prAtmAkauM jJAnasvarUpa zarIrateM bhinna nAhIM jAne hai mo AgamakA pATha karai tauU zAstra kauM nAhIM jAne hai. bhAvArtha-jo muni zarIra" bhinna jJAnasva.. rUpa prAtmAkauM nAhIM jAne hai so bahuta zastra paDhe hai toU vinA paDhyA hI hai. zAstrake paDhanekA sAra tau apanA svarUpa jAni rAgadveSarahita honA thA so paDhikara bhI aisAna bhayA' to kAhekA paDhyA ? apanA svarUpa jAni tAviSa sthira honA. so nizcayasvAdhyAyatapa hai. vAcanA pRcchanA anuprekSA pAnAya dharmopadeza aise pAMcaprakAra vyavahArasvAdhyAya hai so Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (270) yaha vyavahAra nizcayake artha hoya so vyavahAra bhI satyArya hai vinA nidhaya vyavahAra thothA hai // 464 // ___ Arge vyutsarga tapakauM kahai haiM,jallamalalitagatto dussahavAhIsu NippaDIyAro / muhadhovaNAdivirao bhoyaNasejjAdiNiravekkho 65 sasarUvaciMtaNarao dujaNasuyaNANa jo hu mjjhttho| dehe vi Nimmamaco kAosaggo tavo tassa // 66 // bhASArtha-jo muni jalla kahiye paseva para mala tini. kari tau lipta zarIra hoya, bahuri sahyA na jAya aisA bhI tIvra roga Avai, tAkA pratIkAra na kara ilAja na karai, mu. khakA dhovaNA Adi zarIrakA saMskAra na karai bhojana ara sejyA AdikI bAMchA na karai, bahuri apane svarUpa ciMtabanaviva gta hoya, lIna hoya, bahuri durjana sajanaviSa madhyastha hoya, zatru mitra varAbara jAnai, bahuta kahA kahiye de. haviSai bhI mAnArahita hoya, tAkai kAyotsarga nAmA tapa hoya hai. muni kAyotsarga karai hai, taba sarva bAhya abhyaMtara parigraha tyAgakari sarva bAhya pAhAravihArAdika kriyAsU rahita hoya kAyas mamatva chAMDi apanA jJAnasvarUpa AtmAviSai rAgadveSarahita zuddhopayogarUpa hoya lIna hoya hai, visa kAla jo pra. neka upasarga Avo, roga prAyo, koI zarIrakauM kATi hI DArI, svarUpa ciga nAhI, kAhaH rAgadveSa nAhIM upajAvai hai tAkai kAyotsarga tapa hoya hai / / 465-466 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (271) jo dehapAlaNaparo uvyrnnaadiivisessNsco| vAhiravavahArarao kAosaggo do tassa // 467 // bhASArtha-jo muni dehake pAlaneviSai tatpara hoya, upakaraNa Adikavi vizeSa saMsakta hoya, bahuri bAhya vyavahAra lokaraMjana karaneviSai rata hoya, tatpara hoya tAka kAyotsarga tapa kAhate hoya ? bhAvArtha-jo muni bAhya vyavahAra pUjA pra. tiSThA Adi tathA IryAsamiti Adi kriyA tAkauM loka jAnaiM yaha muni hai aisI kriyA tatpara hoya ara dehakA AhArAdikatai pAlanA upakaraNAdikakA vizeSa saMvAranA ziSya nanAdikateM bahuta mamatA rAkhi prasanna honA ityAdika meM lIna hoya ara apanA svarUpakA yathArtha anubhava jAkai nAhIM tAmeM kabahUM lIna hoya hI nAhI kAyotsarga bhI karai tau khar3A ra. hanA Adi bAhya vidhAna karale tau tAkai kAyotsarga tapa na kahiye nizcaya vinA bAhyavyavahAra nirarthaka hai // 467 // aMto muhucamecaM lINaM vatthummi mANasaM NANaM / jjhANaM bhaNNai samae asuhaM ca suhaM ca taM duvihaM 68 ___ bhASArtha-jo manasaMbaMdhI jJAna vastuviSa aMtarmuhUrtamAtra lIna hoya ekAgra hoya so siddhAntaviSa dhyAna kayA hai so zubha bahuri azubha aise doya prakAra kayA hai. bhAvArtha-dhyAna paramArthateM jJAnakA upayoga hI hai jo jJAnakA upayoga eka jJeya vastumeM antarmuhUrtamAtra ekAgra Thaharai so dhyAna hai so zubha bhI hai ara azubha bhI hai aise doya prakAra hai // 46 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (272) Age zubha azubhadhyAnake nAma svarUpa kahai haiM,asuhaM aha rauI dhammaM sukaM ca suhayaraM hodi| AdaM tivvakasAyaM tivvatamakasAyado rudaM // 669 // ____ bhASArtha-ArtadhyAna raudradhyAna e doU to azubhadhyAna haiM bahuri dharmadhyAna ara zukladhyAna e doU zubha para zubhatara haiM tinimeM AdikA AdhyAna tau tIvra kaSAyateM hoya hai para raudradhyAna ati tIvra kaSAya hoya hai // 466 // maidakasAtha dhammaM maMdatamakasAyado have sukkaM / akasAe vi suyaTTe kevalaNANe vi taM hodi // 470 // bhASArtha-dharma dhyAna hai so maMdakaSAyateM hoya hai. bahuri zuklabhyAna hai so atizayakari maMdakaSAyateM hoya mahAmuni zreNI caDhe tinike hoya hai. para kaSAyakA abhAva bhaye zrutajJAnI upazAMtakaSAya kSINakaSAya tathA kevalajJAnI sayogI ayogI jinake bhI kahiye hai. bhAvArtha-dharmadhyAna tau vyaktarAgasahita paMca parameSThI tathA dazalakSaNasvarUpa dharma tathA prA. masvarUpaviSa upayoga ekAgra hoya hai tAte yAkU pandapAya sahita hai aisA kahyA hai. bahuri zukladhyAna hai so upayogameM vyaktarAga nau nAhIM ara apane anubhavameM na Avai aisA mUmarAga sahita zreNI car3he hai tahAM AtmapariNAma ujvala hoya haiM yAteM zuci guNake yoganaiM zukla kayA hai. tAkU mandatama. kaSAya kahiye atizaya maMdapAyateM hoya hai aisA kayA hai tathA kamAyake prabhAva bhaye bhI kahayA hai||| 470 // . Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (273 ) Age prAdhyAnakUM kahe haiM, - dukkhayaravisayajoe keNa imaM cayadi idi vicitaMto / ceTThadi jo vikkhitto ahaM jjhANaM have tassa // 471 // maNa hara visaya vijoge kaha taM pAvemi idi viyappo jo / saMtAveNa payaTTo sociya ahaM have jjhANaM // 472 // bhASArtha - jo puruSa duHkhakArI viSayakA saMyoga hote aisA citavana kareM jo yaha mere kaise dUra hoya ? bahuri timake saMyoga taiM vikSiptacitta bhayA saMtA ceSTA karai, rudanAdika karai tisa ke pratidhyAna hoya hai. bahuri jo manohara pyArI viSaya sAmagrIkA viyoga hoteM aisA citavana kare jo tAhi maiM kaiseM pAUM, tAke viyoga saMtApa rUpa duHkhasvarUpa pravartte, so bhI zrArttadhyAna hai. bhAvArtha- ArttadhyAna sAmAnya tau duHkha kleza rUpa pariNAma hai, tisa duHkhameM lIna rahe anya kichU ceta ra nAhIM tAkUM doSa prakArakari kathA. prathama tau duHkhakArI sAmagrIkA saMyoga hoya tAkUM duri karanekA dhyAna rahai. dUsarA iha sukhakArI sAmagrIkA viyoga hoya tAke millAvanekA citavana dhyAna rahai so ArcadhyAna hai. anya graMthanimeM cyAri bheda kahe haiM - iSTaviyogakA citavana, dhyaniSTasaMyogakA citavana, pIDAkA citavana, nidAnabaMdhakA citavana, so ihAM doya kahe tinimeM hI aMtarbhAva bhaye. aniSTasaMyoga ke dUri karane meM tau pIDA citavana prAya gayA, ara iSTake milAvane kI vAMchA L Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (274) meM nidAnabaMdha bhAyagayA. ye doU dhyAna azubha hai pApabaMdha karai haiM dharmAtmA puruSanikai tyajane yogya haiM / / 472 // Age raudradhyAnauM haiM haiM,hisANaMdeNa judo asaccavayaNeNa pariNado jo du| tattheva athiracitto rudaM jjhANaM have tassa // 473 // ___bhASArtha-jo puruSa hiMsAviSai Anandakari saMyukta hoya. bahuri asatya vacana kari pariNamatA rahai tahAM hI vikSiptacitta rahai tisakai raudradhyAna hoya hai. bhAvArtha-hiMsA jo jIvanikA ghAta tisakauM kari ati harSa mAne, zikAra A. dimeM Anandatai pravattai, parake vighna hoya, taba ati saMtuSTa hoya bahuri jhUTha boli kari apanA pravINapaNA mAna, parake doSanikauM nirantara dekhe, kahai tAmeM AnaMda mAnai aise e doya bheda raudradhyAnake kahe // 473 // ___AgeM doya bheda aura kahai haiM,parAvasayaharaNasIlo sagIyAvasayesurakkhaNe dkkho| taggayacittAviTTho NiraMtaraM taM pi rudaM pi // 74 // . bhASArtha-jo puruSa parakI viSaya sAmagrIkU haraNe kA svabhAvasahita hoya, bahuri apanI viSaya sAmagrIkI rakSA kara. NeviSa pravINa hoya, tini doU kAryaniviSe lInacita nirantara rAkha, tisa puruSakai yaha bhI raudradhyAna hI hai. bhAvArtha, parakI sampadAkauM coraneviSa prINa hoya corIkari harSa mAnai Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (275 ) bahuri apanI viSaya sAmagrIkUM rAkhane kA ati yatna karai tAkI rakSAkari Ananda mAne aitaiM ye doSa bheTa raudradhyAnake bhaye. aisaiM ye cAroM bhedarUpa raudradhyAna atitIvra kaSAyake yoga hoya haiM, mahApApa rUpa haiM. mahApApabandhakUM kAraNa haiM. so dharmAtmA puruSa aise dhyAnakauM dUrihIteM choDe haiM. jete jagatakauM upadrava ke kAraNa haiM tete raudradhyAnayukta puruSa varNai hai. jAtaiM pApakari harSamAnai sukha mAnai tAkau dharmakA upadeza bhI nAhIM lAge hai. ati pramAdI hUvA aceta pAnI meM masta rahai hai || 474 // Age dharmadhyAnakUM kaheM haiM, - viNNivi asuhe jjhANe pAvaNihANe ya dukkhasaMtANe / ccA dUre vajjaha dhamme puNa AyaraM kuNahu // 75 // bhASArtha - he bhavya jIva ho ! zrArca raudra ye doUM hI dhyAna azubha haiM pApake nidhAna duHkhake saMtAna jANikari dRrihIrte choDau, bahuri dharmadhyAnaviSai Adara karau. bhAvArtha - mArcaraudra doUM hI dhyAna azubha haiM bhara pAeke bhare haiM ara duHkhahIkI saMtati inimeM calI jAya hai. tAtaiM choDikari dharmadhyAna ka ranekA zrIgurunikA upadeza hai / / 475 / / dharmakA svarUpa hai haiM, - dhammo vatsahAvo khamAdibhAvo ya dasAvaho dhammo / rayaNacayaM ca dhammo jIvANaM rakkhaNaM dhammo // 76 // bhASArtha - vastukA svabhAva so dharma hai. jaise jobakA da Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (276) rzana jJAna svarUpa caitanyasvabhAva so yAkA ehI dharma hai. bahuri kSamAdika bhAva daza prakAra so dharma haiM. bahuri ratnatraya samyagdarzana jJAna caritra so dharma hai. bahuri jIvanikI rakSA karanA so bhI dharma hai. bhAvArtha-abhedavivakSAkari tau vastukA svabhAva so dharma hai jIvakA caitanya svabhAva so hI yAkA dharma hai. bahuri bheda vivakSAkari dazalakSaNa uttama kSamAdika tathA ratnatrayAdika dharma hai. bahuri nizcayate to apane caitanyakI rakSA vibhAvapariNatirUpa na pariNamanA ara vyavahArakari parajIvakauM vibhAvarUpa duHkha klezarUpa na karanA tAhIkA bheda jIvakauM prANAMta na karanA yaha dharma hai // 476 // ___ Age dharmadhyAna kaise jIva hoya so kahai haiM,dhamme eyaggamaNo jo Na hi vedei iMdiyaM visayaM / veraggamao NANI dhammajjhANaM have tassa // 7 // ___ bhASArtha-jo puruSa jJAnI dharmavirSe ekAgramana hoya vatte, bahuri indriyanike viSayanikauM na vedai. bahuri vairAgyamayI hoya, tisa bAnIkai dharmadhyAna hoya hai. bhAvArtha-dhyAnakA sva rUpa eka jJeyakai viSa jJAnakA ekAgra honA hai. jo puruSa dha. maviSa ekAgracitta karai tisa kAla indriya viSayanikauM na vedai tAkai dharmadhyAna hoya hai. yAkA mUla kAraNa saMsAradehabhogasaM vairAgya hai vinA vairAgyake dharmameM citta bhai nAhIM // 77 // suvisuddharAyadoso vAhirasaMkappavajjio dhiiro| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (277) eyaggamaNo saMto jaM ciMtai taM pi suhajjhANaM // 78 // ____ bhASArtha-jo puruSa rAgadveSaH rahita hUvA saMtA bAbake saMkalpakari varjita hUvA dhIracita ekAgrapana hUvA santA jo citavana karai so bhI zubhadhyAna hai. bhAvArtha-jo rAgadveSamayI vA vastusaMbandhI saMkalpa choDi ekAgracitta hoya kAhUkA calAyA na calai aisA hoya citavana kare so bhI zubha dhyAna hai|| 478 // sasarUvasamunbhAso NaTTamamaco jididio sNto| appANaM ciMtaMto suhajjhANarao have sAhU // 79 // bhASArtha-jo sAdhu apane svarUpakA hai samudbhAsa kahiye pragaTa honA jAkai aisA huvAsaMtA, tathA paradravyaviSai naSTa bhayA hai mamatva bhAva jAkai aisA hUvA saMtA, tathA jIte haiM indriya jAna, aisA huA saMtA AtmAkauM citavana karatA santA prava so sAdhu zubhadhyAnakevireM lIna hoya hai. bhAvArtha-jAkai apanA svarUpakA to pratibhAsa bhayA hoya ara paradravyaviSa ma. matva na karai ara indriyanikauM vaza kara aise prAtmAkA citavana karai so sAdhu zubha dhyAnaviSa lIna hoya hai, anyakai zubhadhyAna na hoya hai // 479 // bajiyasayalaviyappo appasarUve maNaM nnirubhittaa| jaM ciMtai sANaMdaM taM dhammaM uttama jhANaM // 48 // -- bhASArtha--jo samasta anya vikalpanikU barjakari Atma Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (278) svarUpaviSa manakU rokakari AnaMdasahita citavana hoya so uttama dharmadhyAna hai. bhAvArtha-jo samasta anya vikalpanitUM rahita AtmasvarUpaviSai manakU thAMbhanete AnandarUpa cintavana rahai so uttama dharmadhyAna hai. ihAM saMskRta TIkAkAra dharmadhyAnakA anya graMthanike anusAra vizeSa kathana kiyA hai. tAkauM saMkSepakari likhiye hai-tahAM dharmadhyAnake cyAri bheda kahe haiM. AjhAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya, saMsthAnavicaya, aiseM. tahAM jIvAdika chaha dravya paMcAstikAya saptatatva nava padArthanikA vizeSa svarUpa viziSTa guruke abhAva tathA a. panI maMdabuddhike vazatai pramANa naya nikSepani sAdhiye aisA jAnyA na jAya taba aisA zraddhAna karai jo sarvajJa vItarAga debane kahyA hai so hamArai pramANa hai aise AjJA mAni tAke anusAra padArthanimaiM upayoga yAMma* sopAjJAvicaya dharmadhyAna hai 1. bahuri apAya nAma nAzakA hai so jaise karmanikA nAza hoya taisaiM citavai tathA mithyAtvabhAva dharmaviSai vighnake kAraNa haiM tinikA citavana rAkhai-apane na honekA citavana karai parake meTanekA citavana karai so apAyavicaya hai 2. bahuri vipAka nAma karmake udayakA hai so jaisA karma udaya hoya tAkA taisA svarUpakA citavana karai so vipAkavicaya hai 3. bahuri lokakA svarUpa citavanA so saMsthAna vicaya hai 4. bahuri dazaprakAra bhI kayA hai-apAyavicaya upAyavicaya jIvavicaya prAzAvicaya vipAkavicaya ajIvaviSaya Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetuvicaya virAgavicaya bhavavicaya saMsthAnaviSaya. aise ini danikA citavana so e cyAri bhedanikA vizeSa kIye haiM. bahuri padastha piMDastha rUpastha rUpAtIta aise cyAri bhedarUpa dharmadhyAna hoya hai. tahAM pada tau akSaranike samudAyakA nAma hai so parameSThIke vAcaka akSara haiM jinakU maMtra saMjJA hai sotini akSaranika pradhAnakari parameSThIkA citavana karai tahAM visa akSarameM ekAgracitta hoya so tisakA dhyAna kahiye / tahAM namokAra mantrake paiMtIsa akSara haiM te prasiddha haiM tiniviSai mana lagAvai tathA tisa hI mantrake bhedarUpa kIye saMkSepa solaha a. kSara haiM "arahaMta siddha pAiriya uvajjhAya sA~hU" aise solaha akSara haiM. bahuri isahIke bhedarUpa 'arahaMta siddha' aise chaha akSara haiM bahuri isahIkA saMkSepa " asigrAu sA" ye AdiakSararUpa pAMca akSara haiM. bahuri "arahaMta" e cyAri akSara haiM. bahuri "siddha" athavA "aha" aise doya akSara haiM bahuri "30" aisA eka akSara hai. yAmeM paMcaparameSThIkA Adi sUkSma jinoditaM tattvaM hetubhirnaiva hanyate / AjJAsidva tu tadgrAhyaM nAnyathAvAdino jinAH // padasthaM mantravAkyasthaM piNDasthaM svAtmacintanaM / rUpasthaM sarvacidUpaM rUpAtItaM niraMjanaM // [2] arhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyo namaH / [3] Namo arahatANaM Namo siddhANaM Namo AirIyANaM / Namo uvajhAyANaM Namo loe savvasADhaNaM // 1 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (280) akSara sarva haiM. parahaMtakA prakAra azarIra je siddha tinikA prakAra prAcAryakA zrAkAra upAdhyAyakA ukAra munikA makAra aise pAMca apara a+a+yA+u+ma="om" aisA siddha hoya hai. aise e maMtravAkya haiM so inikA uccAraNarUpakari manaviSa citavanarUpa dhyAna karai. tathA inikA gacya artha jo parameSThI tinikA anantajJAnAdirUA svarUpa vicAri dhyAna karanA, bahuri anya bhI bAraha hajAra zlokarUpa namaskAra granga haiM tAke anusAra tathA laghubaha siddhacakra pratiSThA graMthanimeM mantra kahe haiM tinikA dhyAna karanA, mantranikA ketAika kayana bhaMskRta TIkAmeM hai so tahA~ jAnanA. ihAM saM. kSepa likhyA hai. aise padasthadhyAna hai. bahuri piMDa nAma za. rIrakA hai tisaviSa puruSAkAra amUrtIka anantacatuSTayakari saMyukta jaisA paramAtmAkA mvarUpa taisA AtmAkA citavana karanA so piMDasthadhyAna hai. bahuri rUpa kahiye arahaMtakA rUpa samavasaraNaviSai dhAvikarmarahita cauMtIsa atizaya ATha prAtihAryakari sahita anantacatuSTayamaMDita indra Adikari pUjya parama audArika zarIrakari yukta aisA bharahaMtakuM dhyAvai tathA aisA hI saMkalpa apane prAtmAkA kari ApakU dhyAce so rUpastha dhyAna hai. bahuri dehavinA bAhyake atizayAdikavinA apanA parakA dhyAtA dhyAna dhyeyakA bhedavinA sarva vikalpa[4] arahaMtA asarorA AiriyA taha uvajhayA munninno| paDhamakkharaNippaNI oMkAro paMcaparameho // 1 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 281 ) rahita paramAtmasvarUpaviSai layakUM prApta hoya so rUpAtIta dhyAna hai, aisA dhyAna sAtaveM guNasthAna hoya taba zreNIka pADhe yaha dhyAna vyaktarAgasahita caturtha guNasthAnateM lagAya sAtavAM guNasthAna tAI aneka bhedarUpa pravartta hai // 480 // mAgeM zukladhyAnakauM pAMca gAyAkari kaheM haiM, - jattha guNA suvisuddhA uvasamakhamaNaM ca jattha kammANaM / sA vi jattha sukkA taM sukaM bhaNNade jjhANaM // 481 // bhASArtha - jahAM bhale prakAra vizuddha vyakta kaSAyanike amubhavarahita ujvala gurA kahiye jJAnopayoga Adi hoya, bahuri karmanikA jahAM upazama tathA kSaya hoya, bahuri jahAM lezyA bhI zukla hI hoya, tisakauM zukladhyAna kahiye hai. bhAvArtha - yaha sAmAnya zukladhyAnakA svarUpa kA vizeSa Age kahai haiM . bahuri karma ke upazamanakA bhara kSapaNakA vidhAna anya granthanitaiM TIkAkAra likhyA hai so AgeM likhiyegA / Age vizeSa bhedanikUM kahe haiM, - paDisamayaM sujjhato aNataguNidAe ubhayasuddhIe / paDhamaM sukkaM jjhAyadi ArUDho ubhaya seNIsu // 482 // bhASArtha - upazamaka ara kSapaka ini dokaM zreNIni viSai ArUDha hUvA saMtA samaya samaya anaMtaguNI vizuddhatA karmakA upazamarUpa tathA kSayarUpakari zuddha hotA saMtA muni prathama zukladhyAna pRthaktvavitarkavIcAra nAmA dhyAvai hai. bhAvArtha - ila Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 282 ) mithyAtva tIna, kaSAya anaMtAnubaMdhI cyAri prakRtinikA upazama tathA kSaya kari samyagdRSTI hoya. pIcheM apramatta guNasthAnaviSai sAtizaya vizuddhatAsahita hoya zreNIkA prArambha karai, taba pUrvakaraNa guNasthAna hoya zukladhyAnakA pahalA pAyA prava, tahAM jo mohakI prakRtinikUM upazamAvane kA prAraMbha kare to pUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAMparAya ini vInU guNasthAnaviSai samaya samaya anantaguNI vizuddhatAkari vaddharmAna hotA saMtA mohanIya karmakI ikaIsa prakRtinikUM upazamakari upazAMta kaSAya guNasthAnakaM prApta hoya hai. ara kai mohakI prakRtinikuM kSapAvanekA prAraMbha karai tau tInU guNasthAnaviSai ikaIsa mohakI prakRtinikA sattAmeMsUM nAzakari kSINakaSAya bArahavAM gurusthAnakaM prApta hoya hai. aiseM zukladhyAnakA pahalA pAyA pRthaktvavitarkavIcAra nAmA pravarteM hai. tahAM pRthaka kahiye nyArA nyArA vitarka kahiye zrutajJAnake akSara ara artha ara vIcAra kahiye arthakA vyaMjana kahiye akSararUpa vastukA nAmakA ara mana vacana kAyake yoga inikA palaTanA so isa pahale zukladhyAna meM hoya hai. tahAM artha tau dravya guNa paryAya hai so palaTai, dravyasUM dravyAntara guNasUM guNAntara paryAya paryAyAntara, bahuri taiseM hI baNaM varNAntara bahuri taiseM hI yogaM yogAMtara hai / ihAM koI pUche - dhyAna tau ekAgracitAnirodha hai palaTane - kUM dhyAna kaise kahiye ? tAkA samAdhAna - jo jetIvAra eka Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (283) pari yaMbhe so to dhyAna bhayA palaTayA taba dUsare pari thaMbhyA so bhI dhyAna bhayA aise dhyAnake saMtAnakaM bhI dhyAna khiye| ihAM saMtAnakI jAti eka hai tAkI apekSA leNI. bahuri u. payoga palaTai so isake dhyAtAkai palaTAvanekI icchA nAhIM hai jo icchA hoya tau rAgasahita yaha bhI dharma dhyAna hI Thaharai. ihAM rAgakA avyakta bhayA so kevalajJAnagamya hai dhyAtAke jJAna gamya nAhI. bhApa zuddha upayogarUpa havA palaTanekA bhI jJAtA hI hai. palaTanA kSayopazama jJAnakA svabhAva hai so yaha upayoga bahuta kAla ekAgra rahai nAhI yAkU zukla aisA nAma rAgake avyakta honehI kahyA hai // 482 // AgeM dUjA bheda kahaiM haiM,Nissesamohavilaye khINakasAo ya aMtime kAle / sasarUvammi NilINo sukkaM jjhAyedi eyattaM 483 ___ bhASArtha-AtmA samasta mohakarmakA nAza bhaye kSINa kaSAya guNasthAnakA aMtake kAlaviSe apane svarUpaviSe lIna hUvA saMtA ekatvavitarkavIcAranAmA dUsarA zukladhyAnakauM dhyAva hai. bhAvArtha-pahale pAyemeM upayoga palaTai thA so palaTa. tA rahagayA eka dravya tathA paryAyapari tathA eka vyaMjanapari tathA eka yogapari thaMbhi gayA, apane svarUpameM lIna hai hI, aba ghAtikarmakA nAzakari upayoga palaTaigA so sarvakA prasvakSa jJAtA hoya lokAlokakauM jAnanA yaha hI palaTanA rahA hai // 483 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 284 ) Age tIsarA bheda kahe haiM, - "kevalaNANa sahAvo hame jogammi saMThio kAe / jaM jjhAyadi sajogajiNo taM tadiyaM suhamakiriyaM ca // bhASArtha - kevalajJAna hai svabhAva jAkA aisA sayogI jina so jaba sUkSma kAya yoga meM tiSThe tisa kAla jo dhyAna hoya so tIsarA sUkSmakriyA nAmA zukla dhyAna hai. bhAvArthajaba dhAtikarmakA nAzakari kevala upajai, taba terahavAM guNasthAnavartI sayogakevalI hoya hai tahAM tisa guNasthAna kAlakA aMta meM aMtarmuhUrta zeSa rahai taba manoyoga vacanayoga ruki jAya ara kAyayogakI sUkSmakriyA raha jAya taba zukladhyAnakA tIsarA pAyA kahiye hai. so ihAM upayoga tau kevalajJAna upayA tabahI avasthita hai ara dhyAna meM antarmuhUrta ThaharanA kA hai so isa dhyAnakI apekSA tau ihAM dhyAna hai nAhIM 'ara yoga bhanekI apekSA dhyAnakA upacAra hai ara upayogakI apekSA kahiye tau upayoga thaMbha hI rahA hai kichU jA-nanA rahyA nAhIM tathA palaTAvanevAlA pratipakSI karma rakhA nAhIM tAtaiM sadA hI dhyAna hai apane svarUpameM rami rahe haiM. jJeya bhArasIkI jyoM samasta pratibiMbita hoya rahe haiM, mohake -nAza kAhU viSai iSTa aniSTabhAva nAhIM hai aiseM sUkSmakriyAmatipAtI nAmA tIsarA zukladhyAna pravartte hai // 484 // bhAge cauthA bheda kahai haiM, - - viNari faar kammacaukkassa khavaNakaraNaTTaM / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (285 ) jaM jjhAyadi ajogijiNo NikkiriyaM taM cautthaM ca bhASArtha - kevalI bhagavAn yoganikI pravRttikA abhAvakari jaba ayogI jina hoya haiM taba aghAtiyAkI prakRti sattA meM picyAsI rahIM haiM tinikA kSaya karaneke artha jo ghyAve hai so cauthA vyuparata kriyAnivRtti nAmA zukladhyAna hoya hai. bhAvArtha - caudahavAM guNasthAna ayogIjina hai tahA~ sthiti paMcalaghu akSarapramANa hai. tahAM yoganikI pravRttikA abhAva hai so sattA meM aghAtikarmakI picyAsI prakRti haiM ti nike nAzakA kAraNa yaha yoganikA rukanA hai tAteM isakauM dhyAna kahayA hai. so terahavAM guNasthAnakI SyoM ihAM bhI dhyAnakA upacAra jAnanA kichU icchApUrvaka upayogakA yAMbhanerUpa dhyAna hai nAhIM, ihAM karma prakRtinike nAma tathA aura bhI vizeSa kathana anyagraMthanike anusAra haiM so saMskRtaarai jAnanA, aiseM dhyAna tapakA svarUpa kalA // 485 // ThIkA prAgeM tapake kathana kauM saMkoca haiM, - C eso vArasameo uggatavo jo caredi uvajuto / so khaviya kammapuMjaM muttisuhaM uttamaM lahaI ||486 // bhASArtha - yaha bAraha prakArakA tapa kahyA jo muni iniviSai upayAga lagAya ugra tIvra tapakauM AcaraNa kareM hai so muni mukti ke sukhakoM pAvai hai. kaisA hai mutisukha khepe haiM karmake puMja jAneM bahuri akSaya hai. avinAzI hai. bhAvArtha - tapa Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (286) taiM karmakI nirjarA hoya hai bhara saMvara hoya hai so e doUM hI mokSake kAraNa haiM so jo munivata leyakari bAhya abhyaMtara bhedakara kahA jo tapa tAka tisa vidhAnakari zrAcare hai so mukti pAvai hai, taba hI karmakA abhAva hoya hai. yAhI avinAzI bAdhA rahita AtmIka sukhakI prApti hoya hai. aiseM bAraha prakArake tapake dhAraka tathA isa tapakA phala pAveM te sAdhu cyAri prakArakari kahe haiM. anagAra, yati, muni, RSi, tahAM sAmAnya sAdhu gRhavAsake tyAgI mUlaguNanike dhAraka te anagAra haiM. bahuri dhyAnameM tiSThe zreNI mAMDeM te yati haiM, bahuri jinako avadhi mana:paryayajJAna hoya tathA kevalajJAna hoya te muni haiM. bahuri RddhidhArI hoMya te RSi haiM. tinake cyAri bheda. rAjaRSi, brahmaRSi, devaRSi, paramaRSi, tahAM vikriyA RddhivAle rAjaRSi, akSINa mahAnasa RddhivAle brahmaRSi, AkAzagAmI devaRSi, kevalajJAnI paramaRSi haiM aiseM jAnanA // 486 // Age yA graMthakA karttA zrIsvAmikArtikeyanAmA muni haiM so apanA karttavyapragaTa kareM haiM, - jiNavayaNabhAvaNaTTai sAmikumAreNa paramasaddhAe / raiyA aNupekkhAo caMcalamaNaruMbhaNaTuM ca // 487 // bhAvArtha - yaha anuprekSA nAma graMtha hai so svAmikumAra jo svAmikArtikeya nAmA sunitA racyA hai. gAyArUpa racanA -karI hai. ihAM kumAra zabdakari aisA sUcyA hai jo yaha muni Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (287) janmahItai brahmacArI haiM tAnai yaha racI hai, so zraddhAkari racI hai. aisA nAhIM jo kathanamAtrakari diI ho isa vizeSaNate anuprekSAta ati prIti sUcai hai. bahuri prayojana kahai haiM ki,. jina vacanakI bhAvanAkI artha racyA hai. isa vacana aisAjanAyA hai jo khyAti lAbha pUjAdika laukika prayojanake artha nAhIM racyA hai. jinavacanakA jJAna zraddhAna bhayA hai tAkauM vArambAra bhAvanA spaSTa karanA yAta jJAnakI vRddhi hoya kaSAyanikA pralaya hoya aisA prayojana janAyA hai. bahuri dUjA prayojana caMcala manakauM thAMmaneke artha racI hai. isa vizeSa. Nata aisA jAnanA jo mana caMcala hai so ekAgra rahai nAhI. tAoM isa zAstrameM lagAiye to rAgadveSake kAraNa je viSaya tiniviSa na jAya. isa prayojanake artha yaha anuprekSA graMthakI racanA karI hai. so bhavya jIvanikauM isakA abhyAsa karanA yogya hai. jAte jinavacanakI zraddhA hoya, samyagjJAnakI badhavArI hoya. para mana caMcala hai so isake abhyAsameM lagai anya viSayaniviSa na jAya // 487 // ___ mAge anumekSAkA mAhAtya kahi bhavyanikauM upadezarUpa phalakA varNana karai haiM,vArasaaNapekkhAo bhaNiyAha jiNAgamANusAreNa / jo paDhai suNai bhAvai so pAiu sokkhaM // bhASArtha-e bAraha anuprekSA jina Agamake anusAra le bhagaTakari kahI haiM aisA vacanakari yaha janAyA heme meM ka. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (288) lpita na kahI haiM pUrva anusAra kahI haiM so inikauM jo bhavya jIva paTai athavA suNai ara inikI bhAvanA karaivArambAra ciM. tavana karai so uttama sukha jo bAdhArahita avinAzI svAtmIka sukha, tAkauM pAvai. yaha saMbhAgnArUpa kartavya arthakA upadeza jAnanA, bhavya jIva hai so paDhau suNobArambAra inikA citavana rUpa bhAvanA krau|| 488 // ___ AgeM antyamaMgala karai haiM,-- tihuyaNapahANasvAmi kumArakAle vitaviya tvyrnnN| vasupujjasuyaM malliM carimatiyaM saMthuve NicaM // 489 // __ bhASArtha-tIna bhuvanake pradhAnasvAmI tIrthaMkara deva jinane kumAra kAlaviSa hI tapazcaraNa dhAraNa kiyA, aise vasupUjya rAjAke putra vAsupUjyajina, ara mallijina ara carama kahiye aMtake tIna neminAtha jina, pArzvanAtha jina, varddhamAna jina e pAMca jina, tinikauM maiM nitya hI stavU hUM tinike guNAnuvAda karU hUM baMdU hUM. bhAvArtha-aise kumArazramaNa je pAMca vIrthakara tinikauM stavana namaskArarUpa aMtamaMgala kIga hai. ihAM aisA sUcai hai ki-zrApa kumAra avasthAmeM muni bhaye haiM tAteM kumAra tIrthakaraniteM vizeSa prIti upajI hai tAta tinike nAmarUpa aMtamaMgala kIyA hai|| 489 // - aise zrIsvAmikArtikeya muni yaha anuprekSA nAmA granyaH samApta kiiyaa| bhAgeM isa vacanikAke honekA saMbandha likhiye haiM Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (289) dohaa| prAkRta svAmikumAra kRta, anumekSA zubha grantha / .. dezavacanikA tAsakI, paDhau lagau zivapaMtha // 1 // caupii| deza iMDhAr3a jayapura thAna / jagatasiMha nRparAja mhaan| nyAyabuddhi tAkai nita rahai / tAkI mahimA kokavi kahai // 2 // tAke maMtrI bahuguNavAna / tinakai maMtra rAjasuvidhAna // . Iti bhIti lokanikai nAhiM / jo vyApa tau jhaTa miTi jAhiM dharmabheda saba matake male / apane apane iSTa ju cale // jainadharmakI kathanI tanI / bhakti prIti jainanikai dhanI // 4 // tinameM terApaMtha kahAva / dharai guNIjana karai baDhAva / / tinike madhya nAma jayacaMdra / maiM hUM AtamarAma anaMda // 5 // dharmarAgate grantha vicAri / kari abhyAsa leya manadhAri // bhAvana bAraha citavana sAra |so hUM lakhi upajyo suvicAra 6 dezavacanikA kariye joy| sugama hoya bAMcai saba koya // yAteM racI vanikA sAra / kevala dharmarAga niradhAra // 7 // mUlagranthateM ghaTi vaDhi hoya / jJAnI paMDita sodhau soya // alpabuddhikI hAsya na kreN| saMtapuruSamAraga yaha dharai // 8 // bAraha bhAvanakI bhAvanA / bahu lai pugyayoga pAvanA // . tIrthakara vairAga ju hoya / taba bhAbai saba rAga ju khoya // 9 // dIkSA ghArai taba niradoSa / kevala le aru pAvai moSa // - yaha vicAri bhAvau bhavi jIva / saba kalyANa su gharau sadIva // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (390) paMca paramaguru aru jinadharma / jinavAnI bhASai sava marma / caitya caityamaMdira paDhi nAma / namUM mAni nava deva sudhAma 11 dohaa| saMvatsara vikramatagU, aSTAdazazata jAni / saThi sAvaNa tIja vadi, pUraNa bhayo supAni // 12 // jainadharma jayavaMta jaga, jAko marma su pAya / vastu yathAratharUpa lakhi, dhyAyeM zivapura jAya // 13 // iti zrIsvAmikArtikeyAnuprekSA jayacaMdajIkRta vacanikAsahita samApta / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIjiye ! pAMcasaukA graMtharAja ikyAvana rupaye meMsiddhAMta graMtha gommaTasArajI / (labdhisAra kSapadAsArajI bhI sAthameM haiM ) ye grantharAja pAMca varSa se hamAre yahAM chapa rahe the, so aba labdhisArakSapaNAsArajI sahita 6 khaMDoMmeM chapakara saMpUrNa ho gaye / jIvakAMDa 1400 pRSTha karmakAMDa saMdRSTisahita 1600, pRSTha labdhisArakSapaNAsArajI 1100 pRSTha kuLa 4100 pRSTha zloka saMkhyA sabakI anumAna 1, 25000 ke hogI / kyoMki ina sabameM saMskRtaTIkA aura svargIya paM0 ToDaramalajI kRta vacanikA sahita mUlagAthAyeM chapI haiM / kAgaja svadezI aiMTika TikAU 50 pauMDake lagAye gaye haiM / aisA baDA graMtha jainasamAjameM na to kisIne chapAyA aura na koI Age ko bhI chapAne kA sAhasa kara sakatA hai| agara isa samasta granthako hAthase likhavAyA jAya to 500) ru0 se Upara kharca paDeMge aura 10 varSameM bhI sAyada likhakara pUrA na hogA vahI graMtha hAthase likhe huye graMthoMse bhI do bA - toMmeM pavitra chapA huvA - kevala 51) ruAryoM meM dete haiM DAMkakharca 6 / ) judA lagegA / ye graMtharAja siddhAMta graMthoMmeM eka hI haiM yaha jainadharmake samasta viSaya jAnane ke lie darpaNa samAna haiM / isake par3he binA - koI jainadharmakA jAnakAra paNDita hI nahIM ho sakatA / maMtrI Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ labdhisAra ksspnnaasaarjii| ( bhASA aura saMskRtaTIkA sahita ) bhagavAna nemicandrAcArya jaba gomaTTasArajI siddhAMta yakI racanA kara cuke aura usameM kevala bIsa parUpaNAoMkA tathA jIvako azuddha dazAmeM rakhanevAle karmoMkA hI varNana ApAyA to unane sAMsArika dazAse mukta honekI rItikA bhI varNana karanA upayukta samajhA / basa ! isI bAtakA isa granthameM savistara varNana hai| yadi Apane apanI ananta kAlase saMsArameM paribhramaNakara prApta huI paryAyoMkA digdazena kara liyA hai, yadi Apane una azuddha vaibhAvika paryAyoMko utpanna karAnevAle vAstavika karmarUpI zatruoMkI samasta senAko pahicAna liyA hai to ApakA sabase pahile yaha kartavya hai ki Apa apanI zuddha dazA honekI rIti jo prAcArya mahArAjane isa anyameM batalAI hai, usakA manana adhyayana kreN| pRSTa kAgaja, moTe akSaroM meM paM0 ToDaramallajI kRta bhASA bhASya aura saMskRtaTIkA sahita hai / pRSTha saMkhyA 1100 sau / nyochAvara 12 // ) poSTeja 1 / ) judaa| jina bhAiyoMne gomaTTasArajI pUrNa liye haiM unako to avazya hI yaha graMtha maMgAnA cAhiye / nyochAvara unake lie 10) 20 hI hai / poSTeja judaa| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudrakazrIlAla jaina kAvyatIrtha, jainasiddhAMtaprakAzaka (pavitra) presa klkttaa|