Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-14 jIvAjIvAbhigama AgamasUtra hindI anuvAda 2490401101 anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-14 - - - - - - - - -
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra AgamasUtra-14- 'jIvAjIvAbhigama' upAMgasUtra-3 -hindI anuvAda pRSTha 114 116 122 kahAM kyA dekhe? pRSTha krama viSaya 005 04 caturthI- "paMcaviha" patipatti 007 | 05 | paMcamI- "chavviha" pratipatti 027 027 | 06 SaSThI- "sattaviha" patipatti | 039 | 07 saptamI- "aTThaviha" pratipatti 043 053 | 08 aSTamI- "navaviha" pratipatti 055 | 09 navamI- "dazaviha" pratipatti 102 103 | | 10 | "savvajIva" pratipatti krama viSaya prathamA- "duviha" pratipatti 02 dvitiyA "triviha" pratipatti tRtIyA "caubviha" pratipatti 0 nairayika 0 tiryaJcayonika 0 manuSya 0 deva-bhavanavAsi Adi 0 dvIpa-samudra 0 indriyaviSaya deva-jyotiSka, vaimAnika 0 sthiti, alpabahatva 123 124 125 126 107 muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra 45 Agama vargIkaraNa krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra aMgasUtra-1 25 | AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 payannAsUtra-3 02 sUtrakRt sthAna aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 mahApratyAkhyAna bhaktaparijJA 28 | taMdulavaicArika payannAsUtra-4 04 payannAsUtra-5 samavAya bhagavatI 29 / saMstAraka jJAtAdharmakathA aMgasUtra-6 07 upAsakadazA 30.1 gacchAcAra 30.2 | candravedhyaka 31 gaNividyA 32 | devendrastava payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 08 aMtakRt dazA | anuttaropapAtikadazA 33 | vIrastava 34 / | nizItha chadasUtra-1 12 | praznavyAkaraNadazA 11 vipAkazruta aupapAtika rAjaprazciya jIvAjIvAbhigama aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 upAMgasUtra-2 upAMgasUtra-3 35 bRhatkalpa vyavahAra dazAzrutaskandha jItakalpa chedasUtra-2 chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 prajJApanA upAMgasUtra-4 38 upAMgasUtra-5 upAMgasUtra-6 sUryaprajJapti | candraprajJapti jaMbUdvIpaprajJapti nirayAvalikA upAMgasUtra-7 upAMgasUtra-8 mahAnizItha 40 / Avazyaka 41.1 | oghaniyukti piMDaniyukti 42 dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI 20 kalpavataMsikA mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 | puSpikA 43 upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 payannAsUtra-1 22 | puSpacUlikA vRSNidazA 24 catu:zaraNa 23 anuyogadvAra muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra 10 [49] [45] 06 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: 147 6 Agama anya sAhitya:1-1- AgamasuttANi-mUlaM print -1- yArAma thAnuyoga 06 -2- AgamasuttANi-mUlaM Net -2- Agama saMbaMdhI sAhitya 02 -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] | -3- RSibhASita sUtrANi 01 Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 1-1-mAgamasUtragutI sanuvAI [47] | | Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: [47] | -3- Aagamsootra English Trans. | [11] | -4- sAmasUtrasaTI 4rAtI sanuvAI | [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:3 Agama vivecana sAhitya:171 1tavAlyAsa sAhitya -13 -1- AgamasUtra saTIka [46] 2 sUtrAtyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-11151]| 3 vyAkaraNa sAhitya 05 | -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-20 vyAkhyAna sAhitya 04 -4-Agama cUrNi sAhitya [09] 5 unalata sAhitya 09 | -5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 aosAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 mArAdhanA sAhitya 03 |-7- sacUrNika AgamasuttANi [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya:149 pUjana sAhitya 02 -1- Agama saddakoso tIrthakara saMkSipta darzana -2- Agama kahAkoso [01]| 11 hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: [05] 12IparatnasAgaranA vadhuzodhanibaMdha -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] | Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka Agama anukrama sAhitya: 09 -1- bhAgamaviSayAnubha- (bhUga) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 204 2-Agametara sAhitya (kula -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana 60 ASbhumihIparatnasAgaranuM sAhitya AROO | bhuniTIparatnasAgaranu Agama sAhitya [ pusta8 516] tejA pAnA [98,300] 2 bhuniTIparatnasAgaranuM manya sAhitya [huta pusta8 85] tanA husa pAnA [09,270] munihIparatnasAgara saMzatita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD tenAla pAnA [27,930] | abhaa| prAzanohula 501 + viziSTa DVD hula pAnA 1,35,500 04 25 05 85 5 08 | 03 F muni dIparatnasAgara kRt - (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra [14] jIvAjIvAbhigama upAMgasUtra-3- hindI anuvAda pratipatti-1-duviha sUtra-1 arihaMtoM ko namaskAra ho / siddhoM ko namaskAra ho / AcAryoM ko namaskAra ho / upAdhyAya ko namaskAra ho| sarva sAdhuoM ko namaskAra ho / RSabha Adi caubIsa tIrthaMkaroM ko namaskAra ho / isa jaina pravacana meM dvAdazAMga gaNipiTaka anya saba tIrthaMkaroM dvArA anumata hai, jinAnukUla hai, jinapraNIta hai, jinaprarUpita hai, jinAkhyAta hai, jinAnucIrNa hai, jinaprajJapta hai, jinadezita hai, jina prazasta hai, paryAlocana kara usa para zraddhA karate hue, pratIti karate hue, ruci rakhate hue sthavira bhagavaMtoMne jIvAjIvAbhigama adhyayana prarUpita kiyaa| sUtra - 2 jIvAjIvAbhigama kyA hai ? jIvAjIvAbhigama do prakAra kA hai, 1. jIvAbhigama aura 2. ajIvAbhigama / sUtra-3 ajIvAbhigama kyA hai? ajIvAbhigama do prakAra kA hai-1.rUpI-ajIvAbhigama, 2.arUpI-ajIvAbhigama / sUtra-4 arUpI-ajIvAbhigama kyA hai ? dasa prakAra kA hai-1. dharmAstikAya se lekara 10. addhAsamaya paryanta jaisA ki prajJApanAsUtra meM kahA gayA hai| sUtra - 5 rUpI-ajIvAbhigama kyA hai ? rUpI-ajIvAbhigama cAra prakAra kA hai-skaMdha, skaMdha kA deza, skaMdha kA pradeza aura paramANupudagala | ve saMkSepa se pA~ca prakAra ke haiM-1. varNapariNata, 2. gaMdhapariNata, 3. rasapariNata, 4. sparzapariNata aura 5. saMsthAnapariNata / jaisA prajJApanA meM kahA gayA hai vaisA kathana yahA~ bhI smjhnaa| sUtra-6 jIvAbhigama kyA hai? jIvAbhigama do bheda - saMsArasamApannaka jIvAbhigama,asaMsArasamApannaka jIvAbhigama / sUtra -7 asaMsAra-prApta jIvAbhigama kyA hai ? asaMsAraprApta jIvAbhigama do prakAra kA hai, anantarasiddha asaMsAraprApta jIvAbhigama aura paraMparasiddha asaMsAraprApta jIvAbhigama | anantarasiddha asaMsAraprApta jIvAbhigama kitane prakAra kA kahA gayA hai ? pandraha prakAra kA hai, yathA tIrthasiddha yAvat anekasiddha / paramparasiddha asaMsAraprApta jIvAbhigama kyA hai ? aneka prakAra kA hai| yathA-prathamasamayasiddha, dvitIyasamayasiddha yAvat anantasamayasiddha / yaha asaMsAraprApta jIvAbhigama kA kathana pUrNa huA / sUtra-8 saMsAraprApta jIvAbhigama kyA hai ? saMsAraprApta jIvoM ke sambandha meM ye nau pratipattiyA~ haiM-koI kahate haiM ki saMsAraprApta jIva do prakAra ke haiM / koI kahate haiM ki saMsAravartI jIva tIna prakAra ke haiM / koI kahate haiM ki saMsAraprApta jIva cAra prakAra ke haiN| koI kahate haiM ki pA~ca prakAra ke haiM / yAvata koI kahate haiM ki saMsAraprApta jIva dasa prakAra ke haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-9 jo do prakAra ke saMsArasamApannaka jIvoM kA kathana karate haiM, ve kahate haiM ki jIva trasa aura sthAvara haiN| sUtra-10 sthAvara kise kahate haiM ? sthAvara tIna prakAra ke haiM-pRthvIkAyika, apkAyika aura vanaspatikAyika / sUtra-11 pRthvIkAyika kA svarUpa kyA hai ? do prakAra ke haiM-sUkSmapRthvIkAyika aura bAdarapRthvIkAyika / sUtra - 12 sUkSmapRthvIkAyika kyA haiM ? do prakAra ke haiM-paryAptaka aura aparyAptaka / sUtra - 13 sUkSma pRthvIkAyika jIvoM kA 23 dvAroM dvArA nirUpaNa kiyA jAegA- 1. zarIra, 2. avagAhanA, 3. saMhanana, 4. saMsthAna, 5. kaSAya, 6. saMjJA, 7. lezyA, 8. indriya, 9. samudghAta, 10. saMjI-asaMjJI, 11. veda, 12. paryApti, 13. dRSTi, 14. darzana, 15. jJAna, 16. yoga, 17. upayoga, 18. AhAra, 19. upapAta, 20. sthiti, 21. samavahataasamavahata maraNa, 22. cyavana aura 23. gati-Agati / sUtra-14 he bhagavan ! una sUkSma pRthvIkAyika jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa | bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa se bhI aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga pramANa hai / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra ke kisa saMhananavAle haiM ? gautama ! sevArtasaMhanana vAle / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kA saMsthAna kyA hai ? gautama ! candrAkAra masUra kI dAla ke samAna hai| bhagavan ! una jIvoM ke kaSAya kitane haiM ? gautama ! cAra-krodhakaSAya, mAnakaSAya, mAyAkaSAya aura lobhakaSAya / bhagavan ! una jIvoM ke kitanI saMjJAeM haiM ? gautama ! cAra-AhArasaMjJA yAvat parigrahasaMjJA / bhagavan ! una jIvoM ke lezyAeM kitanI haiM ? gautama ! tIna-kRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotalezyA / bhagavan ! una jIvoM ke kitanI indriyA~ haiM ? gautama ! eka, sparzanendriya | bhagavan ! una jIvoM ke kitane samudghAta haiM ? gautama-tIna, 1. vedanA-samudghAta, 2. kaSAya-samudghAta aura 3. mAraNAMtika-samudghAta / bhagavan ! ve jIva saMjJI haiM yA asaMjJI ? gautama ! asaMjJI haiM / bhagavan ! ve jIva strIvedavAle haiM, puruSavedavAle haiM yA napuMsakavedavAle haiM ? gautama ! ve napuMsakavedavAle haiM / bhagavan ! una jIvoM ke kitanI paryAptiyA~ haiM ? gautama ! cAraAhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti aura zvAsocchvAsaparyApti / he bhagavan ! una jIvoM ke kitanI aparyAptiyA~ haiM ? gautama ! cAra-AhAra-aparyApti yAvat zvAsocchvAsa-aparyApti / bhagavan ! ve jIva samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM yA samyag-mithyAdRSTi haiM? gautama ! ve mithyAdRSTi haiM / bhagavan ! ve jIva cakSudarzanI haiM, acakSudarzanI haiM, avadhidarzanI haiM yA kevalIdarzanI haiM ? gautama ! ve jIva acakSudarzanI haiM / bhagavana ! ve jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve ajJAnI haiM / ve niyama se do ajJAnavAle haiM-mati-ajJAnI aura zruta-ajJAnI | bhagavan ! ve jIva kyA manoyoga vAle, vacanayoga vAle aura kAyayoga vAle haiM ? gautama ! ve kAyayoga vAle haiM / bhagavan ! ve jIva kyA sAkAropayoga vAle haiM yA anAkAropayoga vAle ? gautama ! sAkAra-upayoga vAle bhI haiM aura anAkAra-upayoga vAle bhI haiN| bhagavan ! ve jIva kyA AhAra karate haiM ? gautama ! ve dravya se anantapradezI pudgaloM kA, kSetra se asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgaloM kA, kAla se kisI bhI samaya kI sthitivAle pudgaloM kA aura bhAva se varNa vAle, gaMdhavAle, rasavAle aura sparzavAle pudgaloM kA AhAra karate haiM / bhagavan ! bhAva se ve eka varNa vAla, do varNa vAle, tIna varNa vAle, cAra varNa vAle yA paMca varNa vAle pudgaloM kA AhAra karate haiM ? gautama ! sthAnamArgaNA kI apekSA se eka, do, muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra yAvat pAMca varNa vAle pudgaloM kA AhAra karate haiM / bhedamArgaNA kI apekSA kAle pudgaloM kA yAvat sapheda pudgaloM kA bhI AhAra karate haiM / bhante ! varNa se jina kAle pudgaloM kA AhAra karate haiM ve kyA ekaguNa kAle haiM yAvat anantaguNa kAle haiM ? gautama ! ekaguNa kAle pudgaloM kA yAvat anantaguNa kAle pudgaloM kA bhI AhAra karate haiM / isa prakAra yAvat zuklavarNa taka jAna lenA / bhante ! bhAva se jina gaMdhavAle pudgaloM kA AhAra karate haiM ve eka gaMdhavAle yA do gaMdhavAle haiM ? gautama ! sthAnamArgaNA kI apekSA eka gandhavAle pudgaloM kA bhI AhAra karate haiM aura do gandhavAloM kA bhI / bhedamArgaNA kI apekSA se surabhigandha aura durabhigandha vAle donoM kA AhAra karate haiN| bhante ! jina surabhigandha vAle pudgaloM kA AhAra karate haiM ve kyA ekaguNa surabhigandha vAle haiM yAvat anantaguNa surabhigandha vAle hote haiM ? gautama ! ekaguNa yAvat anantaguNa surabhigandha vAle pudgaloM kA AhAra karate haiM prakAra darabhigandha meM bhI kahanA / rasoM kA varNana bhI varNa kI taraha jAna lenaa| bhante ! bhAva kI apekSA se ve jIva jina sparzavAle pudgaloM kA AhAra karate haiM ve eka sparza vAloM kA AhAra karate haiM yAvat ATha sparza vAle kA? gautama ! sthAnamArgaNA kI apekSA eka, do yA tIna sparzavAloM kA AhAra nahIM karate kintu cAra, pA~ca yAvat ATha sparzavAle pudgaloM kA AhAra karate haiN| bhedamArgaNA kI apekSA karkaza yAvat rUkSa sparzavAle pudgaloM kA bhI AhAra karate haiM / bhante ! sparza kI apekSA jina karkaza padagaloM kA AhAra karate haiM ve kyA ekaguNa karkaza haiM yA anantaguNa karkaza haiM ? gautama ! ekaguNa kA yAvat anantaguNa karkaza kA bhI AhAra karate haiM / isa prakAra yAvat rUkSasparza taka jAna lenaa| bhante ! ve Atma-pradezoM se spRSTa kA AhAra karate haiM yA aspRSTa kA ? gautama ! spRSTa kA AhAra karate haiM, aspRSTa kA nahIM / bhante ! ve Atma-pradezoM meM avagAr3ha pudgaloM kA AhAra karate haiM yA anavagAr3ha kA ? gautama ! Atma-pradezoM meM avagAr3ha pudgaloM kA AhAra karate haiM / bhante ! ve anantara-avagAr3ha pudgaloM kA AhAra karate haiM yA paramparA se avagAr3ha kA ? gautama ! anantara-avagAr3ha pudgaloM kA AhAra karate haiM / bhante ! ve thor3e pramANavAle pudgaloM kA AhAra karate haiM yA adhika pramANavAle pudgaloM kA ? gautama ! ve thor3e pramANavAle pudgaloM kA bhI AhAra karate haiM aura adhika pramANavAle kA bhI / bhante ! kyA ve Upara, nIce yA tiryak sthita pudgaloM kA AhAra karate haiM ? gautama ! ve Upara sthita pudgaloM kA, nIce sthita pudgaloM kA aura tirache sthita pudgaloM kA bhI AhAra karate haiM / bhante ! kyA ve Adi, madhya aura anta meM sthita pudgaloM kA AhAra karate haiM ? gautama ! tInoM kaa| ! kyA ve apane yogya padagaloM kA AhAra karate haiM yA apane ayogya padagaloM kA? gautama ! ve apane yogya padagaloM kA hI AhAra karate haiM / bhante ! kyA ve samIpastha padagaloM kA AhAra karate haiM yA darastha padagaloM kA? gautama ! ve samIpastha pudgaloM kA hI AhAra karate haiM / bhante ! kyA ve tIna dizAoM, cAra dizAoM, pA~ca dizAoM aura chaha dizAoM meM sthita pudgaloM kA AhAra karate haiM ? gautama ! vyAghAta na ho to chahoM dizAoM ke pudgaloM kA AhAra karate haiM / vyAghAta ho to tIna, cAra aura kabhI pA~ca dizAoM meM sthita pudgaloM kA AhAra karate haiM / prAyaH vizeSa karake ve jIva kRSNa, nIla yAvat zukla varNa vAle pudgaloM kA AhAra karate haiM / gandha se surabhigaMdha durabhigaMdha vAle, rasa se tikta yAvat madhurarasa vAle, sparza se karkaza-mRdu yAvat snigdha-rUkSa pudgaloM kA AhAra karate haiM / ve una AhAryamANa pudgaloM ke purAne varNaguNoM ko yAvat sparzaguNoM ko badalakara, haTAkara, jhaTakakara, vidhvaMsakara unameM dUsare apUrva varNaguNa, gandhaguNa, rasaguNa aura sparzaguNoM ko utpanna karake AtmazarIrAvagAr3ha pudgaloM ko saba AtmapradezoM se grahaNa karate haiN| bhagavan ! ve jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve naraka se, tiryaMca se, manuSya se yA deva se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! tiryaMca se athavA manuSya se Akara utpanna hote haiM / tiryaMca se utpanna hote haiM to asaMkhyAtavarSAyu vAle bhogamUmi ke tiryaMcoM ko chor3akara zeSa paryApta-aparyApta tiryaMcoM se Akara utpanna hote haiM / manuSyoM se utpanna hote haiM to akarmabhUmi vAle aura asaMkhyAta varSoM kI AyuvAloM ko chor3akara zeSa manuSyoM se Akara utpanna hote haiM / isa prakAra vyutkrAnti-upapAta kahanA / muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra una jIvoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa se bhI antarmuhartta / ve jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara marate haiM yA asamavahata hokara ? gautama ! donoM prakAra se marate haiN| bhagavan ! ve jIva agale bhava meM kahA~ jAte haiM ? kahA~ utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM, tiryaMcoM meM, manuSyoM meM aura devoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! tiryaMcoM meM athavA manuSyoM meM utpanna hote haiM / bhante ! kyA ve ekendriyoM meM yAvat paMcendriyoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! ve ekendriyoM, yAvat paMcendriyatiryaMcayonikoM meM utpanna hote haiM, lekina asaMkhyAta varSAyuvAle tiryaMcoM ko chor3akara zeSa paryApta-aparyApta tiryaMcoM meM utpanna hote haiM / akarmabhUmi vAle, antaradvIpavAle tathA asaMkhyAta-varSAyuvAle manuSyoM ko chor3akara zeSa paryApta-aparyApta manuSyoMmeM utpanna hote haiM bhagavan ! ve jIva kitanI gati meM jAnevAle aura kitanI gati se Ane vAle haiM ? gautama ! ve jIva do gativAle aura do AgativAle haiM / he AyuSman zramaNa ! ve jIva pratyeka zarIravAle aura asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANa kahe gae haiN| sUtra - 15 bAdara pRthvIkAyika kyA haiM? ve do prakAra ke haiM-zlakSNa bAdara pRthvIkAya aura khara bAdara pRthvIkAya / sUtra-16 __ zlakSNa bAdara pRthvIkAya kyA hai ? zlakSNa bAdara pRthvIkAya sAta prakAra ke haiM-kAlI miTTI Adi bheda prajJApanAsUtra anusAra jAnanA yAvat ve saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / he bhagavan ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa / isa prakAra saba kathana pUrvavat jAnanA / vizeSatA yaha hai ki inake cAra lezyAeM haiM | zeSa vaktavyatA sUkSma pRthvIkAyikoM kI taraha, yAvat niyama se chahoM dizA kA AhAra grahaNa karate haiM / ye bAdara pRthvIkAyika jIva tiryaMca, manuSya aura devoM se Akara utpanna hote haiM / devoM se Ate haiM to saudharma aura IzAna se Ate haiM / inakI sthiti jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI hai| he bhagavan ! ye jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara marate haiM yA asamavahata hokara marate haiM ? gautama ! samavahata hokara bhI marate haiM aura asamavahata hokara bhI / bhagavan ! ye jIva vahA~ se mara kara kahA~ jAte haiM ? kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! ye tiryaMcoM meM aura manuSyoM meM hI utpanna hote haiM / tiryaMcoM aura manuSyoM meM bhI asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle tiryaMcoM aura manuSyoM meM utpanna nahIM hote, ityAdi / bhagavan ! ve jIva kitanI gati vAle aura kitanI Agati vAle haiM ? gautama ! do gati vAle aura tIna Agati vAle haiM / he AyuSman zramaNa ! ve bAdara pRthvIkAya ke jIva pratyekazarIrI haiM aura asaMkhyAta lokAkAza pramANa haiN| sUtra-17 apkAyika kyA hai ? apkAyika jIva do prakAra ke haiM, sUkSma apkAyika aura bAdara apkAyika / sUkSma apkAyika jIva do prakAra ke haiM, jaise ki paryApta aura aparyApta / bhagavan ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa / isa prakAra saba vaktavyatA sUkSma pRthvIkAyikoM kI taraha kahanA / vizeSatA yaha hai ki saMsthAna dvAra meM unakA stibuka saMsthAna hai| zeSa saba usI taraha kahanA yAvat ve do gati vAle, do Agati vAle haiM, pratyekazarIrI haiM aura asaMkhyAta kahe gae haiN| sUtra - 18 bAdara apkAyika kA svarUpa kyA hai ? bAdara apkAyika aneka prakAra ke haiM, osa, hima yAvat anya bhI isI prakAra ke jala rUpa / ve saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / isa prakAra pUrvavat kahanA / vizeSatA yaha hai ki unakA saMsthAna stibuka hai| unameM lezyAeM cAra pAI jAtI haiM, AhAra niyama se chahoM dizAoM kA, tiryaMcayonika, manuSya aura devoM se upapAta, sthiti jaghanya se antamuharta aura utkRSTa sAta hajAra varSa jAnanA / zeSa bAdara pRthvIkAya kI taraha jAnanA yAvat ve do gati vAle, tIna Agati vAle haiM, pratyekazarIrI haiM aura asaMkhyAta kahe gae haiM muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-19 __ vanaspatikAyika jIvoM kA kyA svarUpa hai ? vanaspatikAyika jIva do prakAra ke haiM, sUkSma vanaspatikAyika aura bAdara vanaspatikAyika / sUtra - 20 sUkSma vanaspatikAyika jIva kaise haiM ? sUkSma vanaspatikAyika jIva do prakAra ke haiM paryApta aura aparyApta, ityAdi varNana sUkSma pRthvIkAyikoM ke samAna jAnanA / vizeSatA yaha hai ki sUkSma vanaspatikAyikoM kA saMsthAna aniyata hai / ve jIva do gati meM jAne vAle aura do gatiyoM se Ane vAle haiM / ve apratyekazarIrI (anantakAyika) haiM aura ananta haiN| sUtra - 21 bAdara vanaspatikAyika kaise haiM ? bAdara vanaspatikAyika do prakAra ke haiM-pratyekazarIrI bAdara vanaspatikAyika aura sAdhAraNazarIra bAdara vanaspatikAyika / sUtra- 22,23 pratyekazarIra bAdara vanaspatikAyika jIvoM kA svarUpa kyA hai ? pratyekazarIra bAdara vanaspatikAyika bAraha prakAra ke haiM jaise- vRkSa, guccha, gulma, latA, vallI, parvaga, tRNa, valaya, harita, auSadhi, jalaruha aura kuhaNa / sUtra - 24 vRkSa kise kahate haiM ? vRkSa do prakAra ke haiM-eka bIja vAle aura bahuta bIja vAle / eka bIja vAle kauna haiM ? eka bIja vAle aneka prakAra ke haiM-nIma, Ama, jAmuna yAvat punnAga nAgavRkSa, zrIparNI tathA aura bhI isI prakAra ke anya vRkSa / inake mUla asaMkhyAta jIva vAle haiM, kaMda, skaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla, patte ye pratyeka-eka-eka jIva vAle haiM, inake phUla aneka jIva vAle haiM, phala eka bIja vAle haiN| bahubIja vRkSa kauna se haiM ? bahubIja vRkSa aneka prakAra ke haiM, astika, teMduka, ambara, kabITha, AMvalA, panasa, dADima, nyagrodha, kAdumbara, tilaka, lakuca (lavaka), lodhra, dhava aura anya bhI isa prakAra ke vRkSa / inake mUla asaMkhyAta jIva vAle yAvat phala bahubIja vAle haiN| sUtra-25 vRkSoM ke saMsthAna nAnA prakAra ke haiM / tAla, sarala aura nArIkela vRkSoM ke patte aura skaMdha eka-eka jIva vAle hote haiN| sUtra - 26 jaise zleSa dravya se mizrita akhaNDa sarasoM kI banAI huI baTTI ekarUpa hotI hai kintu usameM dAne alaga-alaga hote haiN| isI prakAra pratyeka zarIriyoM ke zarIrasaMghAta hote haiN| sUtra - 27 __ jaise tilapapar3I meM bahuta sAre alaga-alaga tila mile hue hote haiM usI taraha pratyeka zarIriyoM ke zarIra-saMghAta alaga-alaga hote hue bhI samudAya rUpa hote haiM / sUtra- 28 yaha pratyekazarIra bAdaravanaspatikAyikoM kA varNana huaa| sUtra-29 sAdhAraNa bAdara vanaspatikAya kyA hai ? ve aneka prakAra ke haiM / AlU, mUlA, adarakha, hirili, sirili, sissirilI, kiTTikA, kSIrikA, kSIraviDAlikA, kRSNakanda, vajrakanda, sUraNakanda, khallUTa, kRmirAzi, bhadra, mustAmuni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra piMr3a, haridrA, lohArI, snihu, stibhu, azvakarNI, siMhakarNI, sikuNDI, muSaNDI aura anya bhI isa prakAra ke sAdhAraNa vanaspatikAyika-aMvaka, palaka, sevAla Adi jAnanA / ye saMkSepa se do prakAra ke haiM, paryApta aura aparyApta / bhagavan ! ina jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa / isa prakAra saba kathana bAdara pRthvIkAyikoM kI taraha jAnanA / vizeSatA yaha hai ki inake zarIra kI avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se eka hajAra yojana se kucha adhika hai / inake zarIra ke saMsthAna aniyata haiM, sthiti jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa dasa hajAra varSa kI hai / yAvat ye do gati meM jAte haiM aura tIna gati se Ate haiM / pratyekavanaspati jIva asaMkhyAta haiM aura sAdhAraNavanaspati ke jIva ananta kahe gae haiN| sUtra-30 trasoM kA svarUpa kyA hai ? trasa tIna prakAra ke haiM, yathA-tejaskAya, vAyukAya aura udAratrasa / sUtra - 31 tejaskAya kyA hai ? tejaskAya do prakAra ke haiM-sUkSmatejaskAya aura bAdaratejaskAya / sUtra-32 sUkSma tejaskAya kyA haiM ? sUkSma tejaskAya sUkSma pRthvIkAyikoM kI taraha samajhanA / vizeSatA yaha hai ki inake zarIra kA saMsthAna sUiyoM ke samudAya ke AkAra kA jAnanA / ye jIva tiryaMcagati meM hI jAte haiM aura manuSyoM se Ate haiM / ye jIva pratyekazarIra vAle haiM aura asaMkhyAta haiN| sUtra-33 bAdara tejaskAyikoM kA svarUpa kyA hai ? bAdara tejaskAyika aneka prakAra ke haiM, koyale kI agni, jvAlA kI agni, murmUra kI agni yAvat sUryakAnta maNi se nikalI huI agni aura bhI anya isI prakAra kI agni / ye bAdara tejaskAyika jIva saMkSepa se do prakAra ke haiM paryApta aura aparyApta / bhagavan ! una jIvoM ke kitane zarIra kahe gaye haiM ? gautama ! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa / zeSa bAdara pRthvIkAya kI taraha samajhanA / antara yaha hai ki unake zarIra sUiyoM ke samudAya ke AkAra ke haiM, unameM tIna lezyAeM haiM, jaghanya sthiti antamuhUrta aura utkRSTa tIna rAta-dina kI hai / tiryaMca aura manuSyoM se ve Ate haiM aura kevala eka tiryaMcagati meM hI jAte haiM / ve pratyekazarIra vAle haiM aura asaMkhyAta kahe gaye haiN| sUtra-34 vAyukAyikoM kA svarUpa kyA hai ? vAyukAyika do prakAra ke haiM, sUkSma vAyukAyika aura bAdara vaayukaayik| sUkSma vAyukAyika tejaskAyika kI taraha jAnanA / vizeSatA yaha hai ki unake zarIra patAkA AkAra ke haiM / ye eka gati meM jAnevAle aura do gatiyoM se Ane vAle haiM / ye pratyekazarIrI aura asaMkhyAta lokAkAzapradeza pramANa haiN| bAdara vAyukAyikoM kA svarUpa kyA hai ? bAdara vAyukAyika jIva aneka prakAra ke haiM, pUrvI vAyu, pazcimI vAyu aura isa prakAra ke anya vAyukAya / ve saMkSepa se do prakAra ke haiM paryApta aura aparyApta / bhagavan ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! cAra-audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa / unake zarIra dhvajA ke AkAra ke haiM / unake cAra samudghAta hote haiM-vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura vaikriyasamudghAta / unakA AhAra vyAghAta na ho to chahoM dizAoM ke pudgaloM kA hotA hai aura vyAghAta hone para kabhI tIna dizA, kabhI cAra dizA aura kabhI pA~ca dizAoM ke pudagaloM ke grahaNa kA hotA hai| ve jIva devagati, manuSyagati aura narakagati meM utpanna nahIM hote / unakI sthiti jaghanya se aMtamuhUrta aura utkRSTa se tIna hajAra varSa kI hai| zeSa pUrvavat / eka gati vAle, do Agati vAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta kahe gaye haiN| sUtra - 35 audArika trasa prANI kise kahate haiM ? audArika trasa prANI cAra prakAra ke haiM-dvIndriya, trIndriya, caturindriya muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aura pNcendriy| sUtra-36 dvIndriya jIva kyA haiM ? dvIndriya jIva aneka prakAra ke haiM, pulAkRmika yAvat samudralikSA / aura bhI anya isI prakAra ke dvIndriya jIva / ye saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / he bhagavan ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa / he bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI hai ? gautama ! jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se bAraha yojana kI avagAhanA hai / una jIvoM ke sevArtasaMhanana aura huMDasaMsthAna hotA hai / unake cAra kaSAya, cAra saMjJAeM, tIna lezyAeM aura do indriyA~ hotI haiM / unake tIna samudghAta hote haiM-vedanA, kaSAya aura mAraNAntika / ye jIva asaMjJI haiM | napuMsakaveda vAle haiM / inake pA~ca paryAptiyA~ aura pA~ca aparyAptiyA~ hotI haiM / ye samyagdRSTi bhI hote haiM aura mithyAdRSTi bhI hote haiM / ye kevala acakSudarzana vAle hote haiN| he bhagavan ! ve jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! jJAnI bhI haiM, ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM ve niyama se do jJAnavAle haiM-matijJAnI aura zrRtajJAnI / jo ajJAnI haiM ve niyama se do ajJAna vAle haiM-mati-ajJAnI aura zruta-ajJAnI / ye jIva, vacanayoga aura kAyayoga vAle haiM / ye jIva AkAra-upayogavAle bhI haiM aura anAkAra-upayoga vAle bhI haiN| ina jIvoM kA AhAra niyama se chaha dizAoM ke pudgaloM kA hai / inakA upapAta nairayika, deva aura asaMkhyAta varSa kI AyuvAloM ko chor3akara zeSa tiryaMca aura manuSyoM se hotA hai / inakI sthiti jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa se bAraha varSa kI hai / ye mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM aura asamavahata hokara bhI / he bhagavan ! ye marakara kahA~ jAte haiM ? gautama ! nairayika, deva aura asaMkhyAta varSa kI AyuvAle tiryaMcoM manuSyoM ko chor3akara zeSa tiryaMcoM manuSyoM meM jAte haiM / ataeva ye jIva do gati meM jAte haiM, do gati se Ate haiM, pratyekazarIrI haiM aura asaMkhyAta haiM sUtra-37 trIndriya jIva kauna haiM ? trIndriya jIva aneka prakAra ke haiM, aupayika, rohiNItka, yAvat hastizauNDa aura anya bhI isI prakAra ke trIndriya jIva / ye saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / isI taraha vaha saba kathana dvIndriya samAna karanA / vizeSatA yaha hai ki trIndriya jIvoM kI utkRSTa zarIrAvagAhanA tIna kosa kI hai, unake tIna indriyA~ haiM, jaghanya antamuharta aura utkRSTa unapacAsa rAta-dina kI sthiti hai / yAvat ve do gativAle, do AgativAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta kahe gaye haiN| sUtra-38 caturindriya jIva kauna haiM? caturindriya jIva aneka prakAra ke haiM-yathA aMdhika, putrika yAvat gomayakITa aura isI prakAra ke anya jIva / ye saMkSepa se do prakAra ke haiM paryApta aura aparyApta / he bhagavana ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! tIna / isa prakAra pUrvavata kathana karanA / vizeSatA yaha hai ki unakI utkaSTa zarIra-avara kosa kI hai, unake cAra indriyA~ haiM, ve cakSudarzanI aura acakSudarzanI haiM, unakI sthiti utkRSTa chaha mAsa kI hai / zeSa kathana trIndriya jIvoM kI taraha jAnanA yAvata ve asaMkhyAta kahe gaye haiN| sUtra - 39 paMcendriya kA svarUpa kyA hai ? paMcendriya cAra prakAra ke haiM, nairayika, tiryaMcayonika, manuSya aura deva / sUtra-40 nairayika jIvoM kA svarUpa kaisA hai ? nairayika jIva sAta prakAra ke haiM, yathA ratnaprabhApRthvI-nairayika yAvat adhaHsaptamapRthvI-nairayika / ye nAraka jIva do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta | bhagavan ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! tIna-vaikriya, taijasa aura kArmaNa | bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI hai ? gautama ! do prakAra kI hai, yathA bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / isameM se jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai vaha jaghanya se muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se pA~ca sau dhanuSa / jo uttaravaikriya zarIrAvagAhanA hai vaha jaghanya se aMgula kA saMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa eka hajAra yojana kI hai| __ bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kA saMhanana kaisA hai ? gautama ! eka bhI saMhanana unake nahIM hai kyoMki unake zarIra meM na to haDDI hai, na nAr3I hai, na snAyu hai / jo pudgala aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amanojJa aura amanAma hote haiM, ve unake zarIrarUpa meM ikaTThe ho jAte haiM / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kA saMsthAna kauna sA hai ? gautama ! unake zarIra do prakAra ke haiM-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / donoM zarIra huMDa saMsthAna vAle haiN| una nairayika jIvoM ke cAra kaSAya, cAra saMjJAeM, tIna lezyAeM, pA~ca indriyA~, Arambha ke cAra samudghAta hote haiM ve jIva saMjJI bhI haiM, asaMjJI bhI haiM / ve napuMsaka veda vAle haiN| unake chaha paryAptiyA~ aura chaha aparyAptiyA~ hotI haiM / ve tIna dRSTivAle aura tIna darzanavAle haiM / ve jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM ve niyama se tIna jJAnavAle haiMmatijJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI / jo ajJAnI haiM unameM se koI do ajJAnavAle aura koI tIna ajJAnavAle haiM / jo do ajJAnavAle haiM ve niyama se matiajJAnI aura zrutaajJAnI haiM aura jo tIna ajJAnavAle haiM ve niyama se matiajJAnI, zrutaajJAnI aura vibhaMgajJAnI haiN| unameM tIna yoga, do upayoga evaM chaha dizAoM kA AhAra grahaNa pAyA jAtA hai / prAyaH karake ve varNa se kAle Adi pudgaloM kA AhAra grahaNa karate haiN| ve tiryaMca aura manuSyoM se A kara ve nairayika rUpa meM utpanna hote haiM / unakI sthiti jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama kI hai| ve donoM prakAra se marate haiM / ve marakara garbhaja tiryaMca evaM manuSya meM jAte haiM-ve do gativAle, do AgativAle, pratyeka zarIrI aura asaMkhyAta kahe gaye haiN| sUtra -41 paMcendriya tiryaMcayonika kauna haiM ? paMcendriya tiryaMcayonika do prakAra ke haiM / saMmUrchima paMcendriya tiryaMcayonika aura garbhavyutkrAntika paMcendriya tiryaMcayonika / sUtra -42 saMmUrchima paMcendriya tiryaMcayonika kauna haiM ? saMmUrchima paMcendriya tiryaMcayonika tIna prakAra ke haiM-jalacara, sthalacara aura khecr| sUtra -43 jalacara kauna haiM? jalacara pA~ca prakAra ke haiM-matsya, kacchapa, magara, grAha aura suMsumAra / maccha kyA haiM? maccha aneka prakAra ke haiM ityAdi varNana prajJApanA ke anusAra jAnanA yAvat isa prakAra ke anya bhI maccha Adi ye saba jalacara saMmUrchima paMcendriya tiryaMcayonika jIva saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / he bhagavan ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa / unake zarIra kI avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa eka hajAra yojana / ve sevArtasaMhanana vAle, huNDasaMsthAna vAle, cAra kaSAya vAle, cAra saMjJAoM vAle, pA~ca lezyAoM vAle haiM / unake pA~ca indriyA~, tIna samudghAta hote haiM / ve asaMjJI haiM / ve napuMsaka veda vAle haiN| unake pA~ca paryAptiyA~ aura pA~ca aparyAptiyA~ hotI haiN| unake do dRSTi, do darzana, do jJAna, do ajJAna, do prakAra ke yoga, do prakAra ke upayoga aura AhAra chahoM dizAoM ke pudgaloM kA hotA hai| ve tiryaMca aura manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, devoM aura nArakoM se nahIM / tiryaMcoM meM se bhI asaMkhyAta-varSAyu vAle tiryaMca inameM utpanna nahIM hote / akarmabhUmi aura antarvIpoM ke asaMkhyAta varSa kI AyuvAle manuSya bhI inameM utpanna nahIM hote / inakI sthiti jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi kI hai / ye mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM aura asamavahata hokara bhI / bhagavan ! ye saMmUrchima jalacara jIva marakara kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! ye naraka Adi cAroM gati meM utpanna hote haiM / yadi naraka meM utpanna hote haiM to ratnaprabhA naraka taka hI utpanna hote haiM / tiryaMca meM utpanna hoM to saba tiryaMcoM meM, catuSpadoM meM aura pakSiyoM meM utpanna hote haiM / manuSya meM utpanna hoM to saba karmabhUmiyoM ke manuSyoM meM utpanna hote haiM / antarvIpajoM meM saMkhyAta varSa kI aura asaMkhyAta varSa kI Ayu vAloM muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra meM bhI utpanna hote haiN| yadi ve devoM meM utpanna hoM to vAnavyantara devoM taka utpanna hote haiM / ye jIva cAra gati meM jAne vAle, do gatiyoM se Ane vAle, pratyeka zarIra vAle aura asaMkhyAta kahe gaye haiN| sUtra-44 sthalacara saMmUrchima paMcendriya tiryaMcayonika kauna haiM ? sthalacara saMmUrchima paMcendriya tiryaMcayonika do prakAra ke haiM-catuSpada sthalacara aura parisarpa sthalacara | catuSpada sthalacara0 tiryaMca kauna haiM ? catuSpada sthalacara0 cAra prakAra ke haiM, eka khura vAle, do khura vAle, gaMDIpada aura sanakhapada / yAvat jo isI prakAra ke anya bhI catuSpada sthalacara haiM ve saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / unake tIna zarIra, avagAhanA jaghanya aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa do kosa se nau kosa taka / sthiti jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa caurAsI hajAra varSa kI hotI hai / zeSa saba jalacaroM ke samAna samajhanA / yAvat ye cAra gati meM jAne vAle aura do gati meM AnevAle haiM, pratyeka-zarIrI aura asaMkhyAta haiN| parisarpa sthalacara0 tiryaMcayonika kyA haiM ? parisarpa sthalacara0 tiryaMcayonika do prakAra ke haiM, yathA-uraga parisarpa0 aura bhujaga parisarpa0 / uraga parisarpa0 kyA hai ? uraga parisarpa0 cAra prakAra ke haiM-ahi, ajagara, asAliyA aura mahoraga / ahi kauna haiM ? ahi do prakAra ke haiM-darvIkara aura mukulI / darvIkara kauna haiM ? darvIkara aneka prakAra ke haiM, jaise-AzIviSa Adi yAvat darvIkara kA pUrA kathana / mukulI kyA hai ? mukulI aneka prakAra ke haiM, jaisedivya, gonasa yAvat mukulI kA pUrA kathana / ajagara kyA haiM ? ajagara eka hI prakAra ke haiM | AsAlika kyA haiM ? prajJApanAsUtra ke anusAra jAnanA / mahoraga kyA hai ? prajJApanA ke anusAra jAnanA / isa prakAra ke anya jo uraparisarpa jAti ke haiM ve saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta, aparyApta / vizeSatA isa prakAra-inakI zarIra avagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa yojana pRthaktva / sthiti jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tirapana hajAra varSa / zeSa dvAra jalacaroM ke samAna jAnanA yAvat ye jIva cAra gati meM jAne vAle do gati meM Ane vAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta haiN| bhujaga parisarpa saMmUrchima sthalacara kyA hai ? bhujaga parisarpa saMmUrchima sthalacara aneka prakAra ke haiM, yathAgoha, nevalA yAvat anya isI prakAra ke bhujaga parisarpa / ye saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / zarIrA vagAhanA jaghanya aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa dhanuSapRthaktva sthiti utkRSTa se 42000 varSa / zeSa jalacaroM kI bhA~ti kahanA yAvat ye cAra gatimeM jAnevAle, do gati se AnevAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta haiM khecara kA kyA svarUpa hai ? khecara cAra prakAra ke haiM-carmapakSI, romapakSI, samudgakapakSI aura vitatapakSI / carmapakSI kyA haiM ? carmapakSI aneka prakAra ke haiM, jaise-valgulI yAvat isI prakAra ke anya carmapakSI / romapakSI kyA haiM ? romapakSI aneka prakAra ke haiM, yathA-DhaMka, kaMka yAvat anya isI prakAra ke romapakSI / samudagakapakSI eka hI prakAra ke haiM / jaisA prajJApanA meM kahA vaisA jAnanA / isI taraha vitatapakSI bhI jAnanA / ye khecara saMkSepa se do prakAra ke kahe gaye haiM-paryApta aura aparyApta ityAdi pUrvavat / vizeSatA yaha hai ki inakI zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa dhanuSapRthaktva hai| sthiti utkRSTa bahattara hajAra varSa kI hai / yAvat ye khecara cAra gatiyoM meM jAnevAle, do gatiyoM se AnevAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta haiN| sUtra - 45 garbhavyutkrAntika paMcendriya tiryaMcayonika kyA haiM? yaha tIna prakAra ke haiM-jalacara, sthalacara aura khecara / sUtra - 46 (garbhaja) jalacara kyA haiM ? ye jalacara pA~ca prakAra ke haiM-matsya, kacchapa, magara, grAha aura suMsumAra / ina saba ke bheda prajJApanAsUtra ke anusAra kahanA yAvat isa prakAra ke garbhaja jalacara saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / he bhagavan ! ina jIvoM ke kitane zarIra kahe gaye haiM ? gautama ! audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa / inakI zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se hajAra yojana kI hai / ina jIvoM muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra ke chaha prakAra ke saMhanana hote haiM, jaise ki vajraRSabhanArAcasaMhanana, RSabhanArAcasaMhanana, nArAcasaMhanana, ardhanArAcasaMhanana, kIlikAsaMhanana, sevArtasaMhanana / ina jIvoM ke zarIra ke saMsthAna chaha prakAra ke haiM-samacaturasrasaMsthAna, nyagrodhaparimaMDalasaMsthAna, sAdisaMsthAna, kubjasaMsthAna, vAmanasaMsthAna aura huMDasaMsthAna / ina jIvoM ke saba kaSAya, cAroM saMjJAeM, chahoM lezyAeM, pA~coM indriyA~, zurU ke pA~ca samudghAta hote haiM / ye jIva saMjJI hote haiM / inameM tIna veda, chaha paryAptiyA~, chaha aparyAptiyA~, tInoM dRSTiyA~, tIna darzana pAye jAte haiM / ye jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI / jo jJAnI haiM unameM do yA tIna jJAna hote haiM / jo do jJAnavAle haiM ve mati aura zruta jJAnavAle haiM / jo tIna jJAna se matijJAnI. zratajJAnI aura avadhijJAnI haiM / isI taraha ajJAnI bhI jAnanA / ina jIvoM meM tIna yoga, donoM upayoga hote haiM / AhAra chahoM dizAoM se karate haiN| ye jIva nairayikoM se yAvata sAtavIM naraka se Akara utpanna hote haiM / asaMkhyAtavarSAya vAle tiryaMcoM ko choDakara saba tiryaMcoM se bhI Akara utpanna hote haiM / akarmabhami, antardIpa aura asaMkhyavarSAya vAle manuSyoM ko chor3akara zeSa saba manuSyoM se bhI Akara utpanna hote haiM / ye sahasrAra taka ke devalokoM se Akara bhI utpanna hote haiM / inakI jaghanya sthiti antamuharta kI aura utkRSTa pUrvakoTI kI hai| ye donoM prakAra ke maraNa se marate haiM / ye yahA~ se marakara sAtavIM naraka taka, saba tiryaMcoM aura manuSyoM meM aura sahasrAra taka ke devaloka meM jAte haiM / ye cAra gativAle, cAra AgativAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta haiN| sUtra-47 (garbhaja) sthalacara kyA hai ? (garbhaja) sthalacara do prakAra ke haiM, yathA-catuSpada aura parisarpa / catuSpada kyA hai? catuSpada cAra taraha ke haiM, yathA-eka khuravAle Adi bheda prajJApanA ke anusAra kahanA / yAvat ye sthalacara saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / ina jIvoM ke cAra zarIra hote haiM / avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se chaha kosa kI hai / inakI sthiti utkRSTa tIna palyopama kI hai / ye marakara cauthe naraka taka jAte haiM, zeSa saba vaktavyatA jalacaroM kI taraha jAnanA yAvat ye cAroM gatiyoM meM jAnevAle aura cAroM gatiyoM se AnevAle haiM, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta haiN| parisarpa kyA hai ? parisarpa do prakAra ke haiM-uraparisarpa aura bhujaparisarpa / uraparisarpa kyA haiM ? uraparisarpa ke pUrvavat bheda jAnanA kintu AsAlika nahIM kahanA / ina uraparisaroM kI avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se eka hajAra yojana hai / inakI sthiti jaghanya antamuhUrta, utkRSTa pUrvakoTI hai / ye marakara yadi naraka meM jAte haiM to pA~caveM naraka taka jAte haiM, saba tiryaMcoM aura saba manuSyoM meM bhI jAte haiM aura sahasrAra devaloka taka bhI jAte haiN| zeSa saba varNana jalacaroM kI taraha jAnanA / yAvat ye cAra gati vAle, cAra Agati vAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta haiN| bhujaparisarpa kyA hai ? bhujaparisaroM ke bheda pUrvavat kahane cAhie / cAra zarIra, avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se do kosa se nau kosa taka, sthiti jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa se pUrvakoTI / zeSa sthAnoM meM uraparisoM kI taraha kahanA / yAvat ye dUsare naraka taka jAte haiN| sUtra-48 khecara kyA haiM ? khecara cAra prakAra ke haiM, jaise kI carmapakSI Adi pUrvavat bheda kahanA / inakI avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se dhanuSapRthaktva / sthiti jaghanya antamuhartta, utkRSTa palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga, zeSa saba jalacaroM kI taraha kahanA / vizeSatA yaha ki ye jIva tIsare naraka taka jAte haiN| sUtra-49 manuSya kA kyA svarUpa hai ? manuSya do prakAra ke haiM, yathA-sammUrchima manuSya aura garbhavyutkrAntika mnussy| bhagavan ! sammUrchima manuSya kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! manuSya kSetra ke andara hote haiM, yAvat antamuhUrta kI Ayu meM mRtyu ko prApta ho jAte haiM / bhante ! una jIvoM ke kitane zarIra hote haiM ? gautama ! tIna-audArika, taijasa aura kArmaNa / muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra garbhaja manuSyoM kA kyA svarUpa hai ? gautama ! garbhaja manuSya tIna prakAra ke haiM, karmabhUmija, akarmabhUmija aura antarvIpaja / isa prakAra manuSyoM ke bheda prajJApanAsUtra ke anusAra kahanA aura pUrI vaktavyatA yAvat chadmastha aura kevalI paryanta / ye manuSya saMkSepa se paryApta aura aparyApta rUpa se do prakAra ke haiM / bhante ! una jIvoM ke kitane zarIra haiM ? gautama ! pA~ca-audArika yAvat kArmaNa / unakI zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se tIna kosa kI hai / unake chaha saMhanana aura chaha saMsthAna hote haiN| bhante ! ve jIva, kyA krodhakaSAya vAle yAvat lobhakaSAya vAle yA akaSAya haiM ? gautama ! saba taraha ke haiM / bhagavan ! ve jIva kyA AhArasaMjJA vAle yAvat lobhasaMjJAvAle yA nosaMjJAvAle haiM ? gautama ! saba taraha ke haiM / bhagavan! ve jIva kRSNalezyAvAle yAvat zuklalezyA vAle yA alezyA vAle haiM ? gautama ! saba taraha ke haiM / ve zrotrendriya upayoga vAle yAvat sparzanendriya upayoga aura noindriya upayoga vAle haiN| unameM saba samudghAta pAye jAte haiM, ve saMjJI bhI haiM, nosaMjJI-asaMjJI bhI haiN| ve strIveda vAle bhI haiM, puMveda, napuMsakaveda vAle bhI haiM aura avedI bhI haiN| inameM pA~ca paryAptiyA~ aura pA~ca aparyAptiyA~ hotI haiN| inameM tInoM daSTiyA~ pAI jAtI haiM / cAra darzana pAye jAte haiM / ye jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM ve do, tIna, cAra aura eka jJAna vAle hote haiM / jo do jJAna vAle haiM, ve niyama se matijJAnI aura zrutajJAnI haiM, jo tIna jJAnavAle haiM ve matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI haiM athavA matijJAnI, zrutajJAnI aura manaHparyavajJAnI haiM / jo cAra jJAnavAle haiM ve niyama se matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI aura manaHparyavajJAna vAle haiM / jo eka jJAnavAle haiM ve niyama se kevalajJAnavAle haiM / isI prakAra jo ajJAnI haiM ve do ajJAna vAle yA tIna ajJAna vAle haiM / ve manayogI, vacanayogI, kAyayogI aura ayogI bhI haiM / unameM donoM prakAra kA-sAkAra-anAkAra upayoga hotA hai / unakA chahoM dizAoM se AhAra hotA hai| __ ve sAtaveM naraka ko chor3akara zeSa saba narakoM se Akara utpanna hote haiM, asaMkhyAta varSAyu ko chor3akara zeSa saba tiryaMcoM se bhI utpanna hote haiM, akarmabhUmija, antarvIpaja aura asaMkhyAta varSAyuvAloM ko chor3akara zeSa manuSyoM se bhI utpanna hote haiM aura saba devoM se A kara bhI utpanna hote haiM / unakI jaghanya sthiti antamuharta aura utkRSTa tIna palyopama kI hotI hai| ye donoM prakAra ke maraNa se marate haiM / ye yahA~ se marakara nairayikoM meM yAvat anuttaropapAtika devoM meM bhI utpanna hote haiM aura koI siddha hote haiM yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM / bhagavan ! ye jIva kitanI gativAle aura AgativAle kahe gaye haiM ? gautama ! pA~ca gativAle aura cAra AgativAle haiM / ye pratyekazarIrI aura saMkhyAta haiN| sUtra-50 deva kyA hai ? deva cAra prakAra ke, yathA-bhavanavAsI, vAnavyaMtara, jyotiSka aura vaimAnika / bhavanavAsI deva kyA haiM ? bhavanavAsI deva dasa prakAra ke kahe haiM-asurakumAra yAvat stanitakumAra | vANavyantara kyA haiM ? (prajJApanA sUtra ke anusAra) devoM ke bheda kahane cAhie / yAvat ve saMkSepa se paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke haiM una ke tIna zarIra hote haiM vaikriya, taijasa aura kArmaNa / avagAhanA do prakAra kI hotI hai-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriyikI / inameM jo bhavadhAraNIya hai vaha jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa sAta hAtha kI hai| uttaravaikriyikI jaghanya se aMgula kA saMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa eka lAkha yojana kI hai / devoM ke zarIra chaha saMhananoM meM se kisI saMhanana ke nahIM hote haiM, kyoMki unameM na haDDI hotI hai na zirA aura na snAyu haiM, isalie saMhanana nahIM hotA / jo pudgala iSTa kAMta yAvat mana ko AhlAdakArI hote haiM unake zarIra rUpa meM ekatrita ho jAte haiM-pariNata ho jAte haiN| bhagavan ! devoM kA saMsthAna kyA hai ? gautama ! saMsthAna do prakAra ke haiM-bhavadhAraNIya aura uttara-vaikriyika / unameM jo bhavadhAraNIya haiM vaha samacaturasrasaMsthAna haiM aura jo uttaravaikriyika haiM vaha nAnA AkAra kA hai / devoM meM cAra kaSAya, cAra saMjJAeM, chaha lezyAeM, pA~ca indriyA~, pA~ca samudghAta hote haiM / ve saMjJI bhI haiM aura asaMjJI bhI haiM / ve strIveda vAle, puruSaveda vAle haiM, napuMsakaveda vAle nahIM haiM / unameM pA~ca paryAptiyA~ oNra pA~ca aparyAptiyA~ hotI haiM / muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra - 3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti / uddeza / sUtra unameM tIna dRSTiyA~, tIna darzana hote haiM / ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI / jo jJAnI haiM ve niyama se tIna jJAnavAle haiM aura ajJAnI haiM ve bhajanA se tIna ajJAnavAle haiM / unameM sAkAra anAkAra donoM upayoga pAye jAte haiN| tInoM yoga hote haiM / AhAra niyama se chahoM dizAoM ke pudgaloM ko grahaNa karatA hai / prAyaH karake pIle aura sapheda zubha varNa ke yAvat zubhagaMdha, zubharasa, zubhasparza vAle pudgaloM kA AhAra karate haiM / ve tiryaMca aura manuSyoM se Akara utpanna hote haiM / unakI sthiti jaghanya se 10000 varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama kI hai / ve mAraNAntikasamudghAta se samavahata aura asamavahata hokara bhI marate haiM / vahA~ se cyuta hokara tiryaMcoM aura manuSyoM meM utpanna hote haiM / ve do gativAle, do AgativAle, pratyekazarIrI aura asaMkhyAta haiM / sUtra - 51 bhagavan ! sthAvara kI kAlasthiti kitane samaya kI hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrtta aura utkRSTa se bAIsa hajAra varSa kI hai / bhagavan ! trasa kI bhavasthiti ? gautama ! jaghanya se antamuhUrtta aura utkRSTa se teMtIsa sAgaropama kI / bhante ! sthAvara jIva sthAvara ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrtta aura utkRSTa se anaMtakAla taka--ananta utsarpiNI avasarpiNiyoM taka / kSetra se ananta loka, asaMkhyeya pudgalaparAvarta taka / AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane samaya hote haiM utane pudgalaparAvarta taka sthAvara sthAvararUpa meM raha sakatA hai / bhante ! trasa jIva trasa ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrtta aura utkRSTa se asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNiyoM taka / kSetra se asaMkhyAta loka / bhagavan ! sthAvara kA antara kitanA hai ? gautama ! jitanA unakA saMciTThaNakAla hai, kSetra se asaMkhyeya loka hai / trasa kA antara kitanA hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrtta aura utkRSTa se vanaspatikAla / bhagavan ! ina trasoM aura sthAvaroM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3e trasa haiN| sthAvara jIva unase anantaguNa haiN| pratipatti-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-2-trividha sUtra - 52 (pUrvokta nau pratipattiyoM meM se) jo kahate haiM ki saMsArasamApannaka jIva tIna prakAra ke haiM, ve aisA kahate haiM ki jIva tIna prakAra ke haiM-strI, puruSa aura npuNsk| sUtra-53 striyA~ kitane prakAra kI haiM ? tIna prakAra kI-tiryaMcayonika striyA~, manuSya striyA~ aura deva striyA~ / tiryaMcayonika striyA~ kitane prakAra kI haiM ? tIna prakAra kI-jalacarI, sthalacarI aura khecarI / jalacarI striyA~ kitane prakAra kI haiM ? pA~ca prakAra kI-matsyI yAvat susumArI / sthalacarI striyA~ kitane prakAra kI haiM ? do prakAra kI-catuSpadI aura parisapI / catuSpadI striyA~ kitane prakAra kI haiM ? cAra prakAra kI-ekakhura vAlI yAvat sanakhapadI / parisI striyA~ kitane prakAra kI haiM ? do prakAra kI-uraparisapI aura bhujaparisapI / uraparisapI striyA~ kitane prakAra kI haiM? tIna prakAra kI-ahi, ajakarI aura mahoragI / bhujaparisI striyA~ kitane prakAra kI haiM ? aneka prakAra kI, yathAgodhikA, nakulI, sedhA, selA, saraTI, zazakI, khArA, paMcalaukika, catuSpadikA, mUSikA, muMgusikA, gharoliyA golhikA, yodhikA, vIracirAlikA Adi / khecarI striyA~ kitane prakAra kI haiM ? cAra prakAra kI-carmapakSiNI yAvat vittpkssinnii| manuSya striyA~ kitane prakAra kI haiM ? tIna prakAra kI-karmabhUmijA, akarmabhUmijA aura antarvIpajA / antarvIpajA striyA~ kitane prakAra kI haiM ? aTThAvIsa prakAra kI, yathA-ekorukadvIpajA, yAvat zuddhadaMtadvIpajA / akarmabhUmijA striyA~ kitane prakAra kI haiM ? tIsa prakAra kI, yathA-pA~ca haimavata, pA~ca eraNyavata, pA~ca harivarSa, pA~ca ramyaka varSa, pA~ca devakuru aura pA~ca uttarakuru meM utpanna / karmabhUmijA striyA~ kitane prakAra kI haiM ? pandraha prakAra kI haiM / yathA-pA~ca bharata, pA~ca eraveta aura pA~ca mahAvidehoM meM utpnn| devastriyA~ kitane prakAra kI haiM ? cAra prakAra kI / yathA-bhavanapati devastriyA~, vAnavyantara devastriyA~, jyotiSka devastriyA~ aura vaimAnika devastriyA~ / bhavanapati devastriyA~ kitane prakAra kI haiM ? dasa prakAra kI / yathAasurakumAra yAvat stanitakumAra-bhavanavAsI-devastriyA~ / vAnavyantara devastriyA~ kitane prakAra kI haiM ? ATha prakAra kI haiM / yathA-pizAca yAvat gandharva vAnavyantara devastriyA~ / jyotiSka devastriyA~ kitane prakAra kI haiM ? pA~ca prakAra kI / yathA-candravimAna, sUryavimAna, grahavimAna, nakSatravimAna aura tArAvimAna-jyotiSka devastriyA~ / vaimAnika deva-striyA~ kitane prakAra kI haiM ? do prakAra kI haiM / yathA-saudharmakalpa aura IzAnakalpa vaimAnika devastriyA~ / sUtra-54 he bhagavan ! striyoM kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! eka apekSA se jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pacapana palyopama kI, dUsarI apekSA se jaghanya antamuharta aura utkRSTa nau palyopama kI, tIsarI apekSA se jaghanya antamuharta aura utkRSTa sAta palyopama kI aura cothI apekSA se jaghanya antamuharta aura utkRSTa pacAsa palyopama kI sthiti hai| sUtra -55 he bhagavan ! tiryakyoni striyoM kI sthiti kitane samaya kI hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa se tIna palyopama kii| bhagavan ! jalacara tiryak yoni striyoM kI sthiti ? gautama ! jaghanya antamuharta aura utkRSTa pUrvakoTI kI hai / bhagavan ! catuSpada sthalacaratiryastriyoM kI sthiti kyA hai ? gautama ! jaise tiryaMcayonika striyoM kI sthiti kahI hai vaisI jAnanA / bhante ! uraparisarpa sthalacara tiryastriyoM kI sthiti kitane samaya kI hai ? gautama! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI / isI taraha bhujaparisarpa striyoM kI sthiti bhI samajhanA / isI taraha khecaratiryastriyoM kI sthiti jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra he bhagavan ! manuSyastriyoM kI kitane samaya kI sthiti hai ? gautama ! kSetra kI apekSA se jaghanya antamuhartta aura utkRSTa tIna palyopama kI / cAritradharma kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa kucha kama pUrvakoTI / bhagavan! karmabhUmi kI manuSyastriyoM kI sthiti kitanI hai ? gautama ! kSetra ko lekara jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti hai aura cAritradharma ko lekara jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI / bhagavan ! bharata aura eravata kSetra kI karmabhUmi kI manuSya striyoM kI sthiti ? gautama ! kSetra kI apekSA se jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti hai / cAritradharma kI apekSA se jaghanya antamuharta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI / bhante ! pUrvavideha aura pazcimavideha kI karmabhUmi kI manuSyastriyoM kI sthiti ? gautama ! kSetra kI apekSA se jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI / cAritradharma kI apekSA se jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI / bhante ! akarmabhami kI manuSyastriyoM kI sthiti kitanI hai ? gautama ! janma kI apekSA se jaghanya kacha kama palyopama / kacha kama se tAtparya palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se kama samajhanA cAhie / utkRSTa se tIna palyopama kI sthiti hai| saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI hai| hemavata-airaNyavata kSetra kI manuSyastriyoM kI sthiti janma kI apekSA jaghanya se dezona palyopama aura saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI hai / bhante ! harivarSa-ramyakavarSa kI akarmabhUmika manuSyastriyoM kI sthiti ? gautama ! janma kI apekSA jaghanya se dezona do palyopama aura utkRSTa se do palyopama kI hai| saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI hai / bhante ! devakuru-uttarakuru kI akarmabhUmi kI manuSyastriyoM kI sthiti ? gautama ! janma kI apekSA jaghanya se dezona tIna palyopama kI arthAt palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga kama tIna palyopama kI hai aura utkRSTa se tIna palyopama kI hai / saMharaNa kI apekSA se jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI hai / bhante ! antaradvIpoM kI akarmabhUmi kI manuSyastriyoM kI sthiti kitanI hai ? gautama ! janma kI apekSA dezona palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga / arthAt palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kama palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga unakI jaghanya sthiti hai, utkRSTa palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai / saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuharta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI hai| he bhagavan ! devastriyoM kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! jaghanya se dasa hajAra varSa aura utkRSTa se pacapana palyopama kI / bhagavan ! bhavanavAsI devastriyoM kI kitanI sthiti hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa sAr3he cAra palyopama / isI prakAra asurakumAra bhavanavAsI devastriyoM kI, nAgakumAra bhavanavAsI devastriyoM kI jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa dezonapalyopama kI sthiti jAnanA / isI prakAra suparNakumAra yAvat stanita-kumAra devastriyoM kI sthiti jAnanA / vAnavyantara devastriyoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa utkRSTa sthiti AdhA palyopama kI hai| bhante ! jyotiSka devastriyoM kI sthiti kitane samaya kI hai ? gautama ! jaghanya se palyopama kA AThavA bhAga aura utkRSTa se pacAsa hajAra varSa adhika AdhA palyopama hai / candravimAna-jyotiSka devastriyoM kI jaghanya sthiti palyopama kA cauthA bhAga aura utkRSTa sthiti vahI pacAsa hajAra varSa adhika Adhe palyopama kI hai / sUryavimAnajyotiSka devastriyoM kI sthiti jaghanya se palyopama kA cauthA bhAga aura utkRSTa se pA~ca sau varSa adhika AdhA palyopama hai / grahavimAna-jyotiSka devastriyoM kI sthiti jaghanya se palyopama kA cauthA bhAga, utkRSTa se AdhA palyopama / nakSatravimAna-jyotiSka devastriyoM kI sthiti jaghanya se palyopama kA cauthA bhAga aura utkRSTa pAva palyopama se kucha adhika / tArAvimAna-jyotiSka devastriyoM kI jaghanya sthiti palyopama kA AThavA bhAga aura utkRSTa sthiti kucha adhika palyopama kA AThavA bhAga hai| vaimAnika devastriyoM kI jaghanya sthiti eka palyopama hai aura utkRSTa sthiti pacapana palyopama kI hai / bhagavan ! saudharmakalpa kI vaimAnika devastriyoM kI sthiti kitanI hai ? gautama ! jaghanya se eka palyopama aura utkRSTa sAta palyopama kI sthiti hai / IzAnakalpa kI vaimAnika devastriyoM kI sthiti jaghanya se eka palyopama se kucha adhika aura utkRSTa nau palyopama kI hai| muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra - 56 hai bhagavan ! strI, strIrUpa meM lagAtAra kitane samaya taka raha sakatI hai ? gautama ! eka apekSA se jaghanya eka samaya aura utkRSTa pUrvakoTI pRthaktva adhika eka sau dasa palyopama taka, dUsarI apekSA se jaghanya eka samaya aura utkRSTa se pUrvakoTI pRthaktva adhika aThAraha palyopama taka, tIsarI apekSA se jaghanya eka samaya aura utkarSa se pUrvakoTIpRthaktva adhika caudaha palyopama taka, cauthI apekSA se jaghanya eka samaya aura utkarSa se pUrvakoTI pRthaktva adhika eka sau palyopama taka aura pA~cavI apekSA se jaghanya eka samaya aura utkarSa se pUrvakoTI pRthaktva adhika palyopama pRthaktva taka strI, strIrUpa meM raha sakatI hai / he bhagavan ! tiryaMcastrI, tiryaMcastrI ke rUpa meM kitane samaya taka raha sakatI hai ? gautama ! jaghanya se antamuhartta aura utkarSa se pUrvakoTI pRthaktva adhika tIna palyopama taka / jalacarI jaghanya se antamuhUrta aura utkarSa se pUrvakoTI pRthaktva taka / catuSpadasthalacarI ke sambandha meM audhika tiryaMcastrI kI taraha jAnanA / uraparisarpastrI aura bhujaparisarpastrI ke saMbaMdha meM jalacarI kI taraha kahanA / khecarI khecarastrI ke rUpa meM jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa se pUrvakoTI pRthaktva adhika palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kAla taka raha sakatI hai| bhante ! manuSyastrI, manuSyastrI ke rUpa meM kitane kAla taka rahatI hai ? gautama ! kSetra kI apekSA jaghanya antamuhUrtta aura utkRSTa pUrvakoTI pRthaktva adhika tIna palyopama, cAritradharma kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezonaparvakoTI / isI prakAra karmabhamika aura bharata airavata kSetra kI striyoM ke sambandha meM jAnanA / vizeSatA yaha hai ki kSetra kI apekSA se jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI adhika tIna palyopama taka aura cAritradharma kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezonapUrvakoTI taka avasthAnakAla hai / pUrvavideha pazcimavideha kI striyoM ke sambandha meM kSetra kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTIpRthaktva aura dharmAcaraNa kI apekSA jaghanya eka samaya, utkRSTa deshonpuurvkottii| bhagavan ! akarmabhUmi kI manuSyastrI akarmabhUmi kI manuSyastrI ke rUpa meM kitane kAla taka raha sakatI hai ? gautama ! janma kI apekSA jaghanya se dezona eka palyopama aura utkRSTa se tIna palyopama taka / saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa se dezonapUrvakoTI adhika tIna palyopama / bhagavan ! hemavata-eraNyavata-akarmabhUmika manuSyastrI hemavata-eraNyavata-akarmabhUmika manuSyastrI ke rUpa meM kitane kAla taka raha sakatI hai ? gautama ! janma kI apekSA jaghanya se dezona eka palyopama aura utkarSa se eka palyopama taka / saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI adhika eka palyopama taka / bhagavan ! harivAsa-ramyakavAsa-akarmabhUmika-manuSyastrI harivAsa-ramyakavAsa-akarmabhUmika-manuSyastrI ke rUpa meM kitane kAla taka raha sakatI hai ? gautama ! janma kI apekSA se jaghanyataH dezona do palyopama taka aura utkRSTa se do palyopama taka / saMharaNa kI apekSA se jaghanya antamuhartta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI adhika do palyopama tk| devakuru-uttarakuru kI striyoM kA avasthAnakAla janma kI apekSA dezona tIna palyopama aura utkRSTa se tIna palyopama hai / saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuharta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI adhika tIna palyopama | bhagavan ! antaradvIpoM kI akarmabhUmi kI manuSya striyoM kA usa rUpa meM avasthAnakAla kitanA hai ? gautama ! janma kI apekSA jaghanya se dezonapalyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga kama palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai aura utkRSTa se palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai / saMharaNa kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezonapUrvakoTI adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhaag| bhagavan ! devastrI devastrI ke rUpa meM kitane kAla taka raha sakatI hai ? gautama ! jo usakI bhavasthiti hai, vahI usakA avasthAnakAla hai| sUtra-57 bhagavan ! strI ke punaH strI hone meM kitane kAla kA antara hotA hai ? gautama ! jaghanya se antamuharta aura muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra utkarSa se anantakAla arthAt vanaspatikAla / aisA saba tiryaMcastriyoM meM kahanA / manuSyastriyoM kA antara kSetra kI apekSA jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla | dharmAcaraNa kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa anantakAla yAvat dezona apArdhapudgalaparAvartana / isI prakAra yAvat pUrvavideha aura pazcimavideha kI manuSyastriyoM ko jAnanA / bhante ! akarmabhUmika manuSyastriyoM kA antara kitanA hai ? gautama ! janma kI apekSA jaghanya anta-muhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkarSa se vanaspatikAla / saMharaNa kI apekSA se jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla / isa prakAra yAvat antarvIpoM kI striyoM kA antara kahanA / sabhI devastriyoM kA antara jaghanya se antamuhUrta aura utkarSa se vanaspatikAla hai| sUtra -58 he bhagavan ! ina striyoM meM kauna kisase alpa hai, adhika hai, tulya hai yA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3I manuSyastriyA~, una se tiryakyonika striyA~ asaMkhyAtaguNI, una se devastriyA~ asaMkhyAtaguNI haiM / bhagavan ! ina tiryakyoni meM kauna kisa se alpa, adhika, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3I khecara tiryakyoni kI striyA~, unase sthalacara tiryakyoni kI striyA~ saMkhyAtaguNI, unase jalacara tiryakyoni kI striyA~ saMkhyAtaguNI haiM / he bhagavan ! karmabhUmika, akarmabhUmika aura aMtaradvIpa kI manuSya striyoM meM ? gautama ! sabase thor3I antarvIpoM kI manuSyastriyA~, unase devakuru-uttarakuru-akarmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI haiM, unase harivAsa-ramyakavAsa-akarmabhUmi kI manuSyastriyA~ paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI haiM, unase hemavata aura eraNyavata akarmabhUmi kI manuSyastriyA~ paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI haiM, unase bharata-eravata kSetra kI karmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI haiM, unase pUrvavideha-pazcimavideha karmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI haiN| bhagavan ! bhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devastriyoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3I vaimAnika deviyA~, unase bhavanavAsI deviyA~ asaMkhyAtaguNI, unase vANavyantaradeviyA~ asaMkhyAtaguNI, unameM jyotiSkadeviyA~ saMkhyAtaguNI haiM / pA~cavA alpabahutva yaha hai ? gautama ! sabase thor3I akarmabhUmi kI antarvIpoM kI manuSyastriyA~, unase devakuru-uttarakuru kI akarmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI; unase harivAsa-ramyakavAsa akarmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI, unase haimavata-hairaNyavata akarmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI; unase bharata-eravata karmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI, unase pUrvavideha aura pazcimavideha karmabhUmi kI manuSyastriyA~ donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNI, unase vaimAnikadeviyA~ asaMkhyAtaguNI, unase bhavana vAsIdeviyA~ asaMkhyAtaguNI, unase khecaratiryakyoni kI striyA~ asaMkhyAtaguNI, unase sthalacarastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase jalacarastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase vAnavyantaradeviyA~ saMkhyAtaguNI, unase jyotiSkadeviyA~ saMkhyAtaguNI hai| sUtra - 59 he bhagavana ! strIvedakarma kI kitane kAla kI bandhasthiti hai ? gautama ! jaghanya se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kama der3ha sAgaropama ke sAtaveM bhAga aura utkarSa se pandraha kor3Akor3I sAgaropama kI bandhasthiti hai / pandraha sau varSa kA abAdhAkAla hai| abAdhAkAla se rahita jo karmasthiti hai vahI anubhavayogya hotI hai, ataH vahI karmaniSeka hai / he bhagavan ! strIveda kisa prakAra kA hai ? gautama ! strIveda phuphu agni ke samAna hotA hai / sUtra-60 puruSa kitane prakAra ke haiM ? tIna prakAra ke-tiryakyonika puruSa, manuSya puruSa aura deva puruSa / tiryakyonika puruSa tIna prakAra ke haiM-jalacara, sthalacara aura khecara / isa prakAra jaise strI adhikAra meM bheda kahe gaye haiM, vaise yAvat khecara paryanta kahanA / manuSya puruSa tIna prakAra ke haiM-karmabhUmika, akarmabhUmika aura antarvIpaka / deva puruSa cAra prakAra ke haiN| isa prakAra pUrvokta strI adhikAra meM kahe gaye bheda kahanA yAvat sarvArthasiddha taka deva bhedoM kA kathana karanA / muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-61 he bhagavan ! puruSa kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrta aura utkarSa se teMtIsa sAgaropama / tiryaMcayonika puruSoM kI aura manuSya puruSoM kI sthiti unakI striyoM ke samAna hai / devayonika puruSoM kI yAvat sarvArthasiddha vimAna ke deva puruSoM kI sthiti prajJApanA ke sthitipada samAna hai| sUtra - 62 he bhagavan ! puruSa, puruSarUpa meM kitane kAla taka raha sakatA hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa se sAgaropama zatapRthaktva se kucha adhika kAla taka / bhagavan ! tiryaMcayoni-puruSa ? gautama ! jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI pRthaktva adhika tIna palyopama taka / isa prakAra se jaise striyoM kI saMciTaNA kahI, vaise khecara tiryaMcayoni puruSa paryanta kI saMciTThaNA hai / bhagavan ! manuSya puruSa usI rUpa meM kAla se kitane samaya taka raha sakatA hai ? gautama ! kSetra kI apekSA jaghanya antamuhartta aura utkRSTa pUrvakoTI pRthaktva adhika tIna palyopama taka | dharmAcaraNa kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezona pUrvakoTI / isI prakAra pUrvavideha, pazcimaviha karmabhUmika manuSya-puruSoM taka kahanA / akarmabhUmika manuSyapuruSoM ke lie akarmabhUmika manuSyastriyoM ke samAna / isI prakAra antarvIpoM ke akarmabhUmika manuSyapuruSoM taka jAnanA / devapuruSoM kI jo sthiti kahI hai, vahI usakA saMciTThaNA kAla hai / aisA hI kathana sarvArtha siddha ke devapuruSoM taka kahanA / sUtra-63 bhante ! puruSa, puruSa-paryAya chor3ane ke bAda phira kitane kAla pazcAt puruSa hotA hai ? gautama ! jaghanya se eka aura utkarSa se vanaspatikAla | bhagavan ! tiryakyonika puruSa ? gautama ! jaghanya se antamuhartta aura utkRSTa vanaspatikA kA antara hai / isI prakAra khecara tiryakyonika paryanta jAnanA / bhagavan ! manuSya puruSoM kA antara kitane kAla kA hai ? gautama ! kSetra kI apekSA jaghanya antamahartta aura utkaSTa vanaspatikAla, dharmAcaraNa kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSTa se ananta kAla yAvat vaha dezona ardhapudagala parAvartakAla hotA hai| karmabhUmi ke manuSya kA yAvat videha ke manuSyoM kA antara yAvata dharmAcaraNa kI apekSA eka samaya ityAdi manuSyastriyoM ke samAna kahanA / antarvIpoM ke antara taka usI prakAra kahanA / devapuruSoM kA jaghanya antara antamuharta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / yahI bhavanavAsI devapuruSa se lagA kara sahasrAra devaloka taka ke deva puruSoM ke viSaya meM samajhanA / bhagavan ! Anata devapuruSoM kA antara jaghanya se varSapRthaktva aura utkarSa se vanaspatikAla / isI prakAra graiveyaka devapuruSoM kA bhI antara jAnanA / anuttaropapAtika devapuruSoM kA antara jaghanya se varSapRthaktva aura utkRSTa saMkhyAta sAgaropama se kucha adhika hai| sUtra - 64 striyoM kA jaisA alpabahutva kahA yAvat he bhagavan ! deva puruSoM-bhavanapati, vAnavyaMtara, jyotiSka aura vaimAnikoM meM kauna kisase alpa, adhika, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3e vaimAnika devapuruSa, unase bhavanapati devapuruSa asaMkhyeyaguNa, unase vAnavyantara devapuruSa asaMkhyeya guNa, unase jyotiSka devapuruSa saMkhyeyaguNA haiM / he bhagavan ! ina tiryaMcayonika puruSoM-jalacara, sthalacara aura khecara; manuSya puruSoM-karmabhUmika, akarmabhUmika, antardIpakoM meM; devapuruSoM-bhavanavAsI, vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM-saudharma devaloka yAvat sarvArthasiddha devapuruSoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e antarvIpoM ke manuSya puruSa, unase devakuru uttarakuru akarmabhUmika manuSyapuruSa donoM saMkhyAtaguNa, unase harivAsa ramyakavAsa akarmabhUmika manuSyapuruSa donoM saMkhyAtaguNa, unase hemavata hairaNyavata akarma bhUmika manuSyapuruSa donoM saMkhyAtaguNa, unase bharata airavatavAsa karmabhUmi ke manuSyapuruSa donoM saMkhyAtaguNa, unase muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra anuttaropapAtika devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase uparima graiveyaka deva puruSa saMkhyAtaguNa, unase madhyama graiveyaka devapuruSa saMkhyAtaguNa, unase adhastana graiveyaka devapuruSa saMkhyAtaguNa, unase acyutakalpa ke devapuruSa saMkhyAtaguNa, unase yAvat Anatakalpa ke devapuruSa saMkhyAtaguNa, unase sahasrArakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase mahAzukrakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase yAvat mahendrakalpa ke ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase sanatkumArakalpa ke deva-puruSa asaMkhyAtaguNa, unase IzAnakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase saudharmakalpa ke devapuruSa saMkhyAtaguNa, unase bhavanavAsI devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase khecara tiryaMcayonika puruSa asaMkhyAtaguNa, unase sthalacara tiryaMca yonika puruSa saMkheyaguNa, unase jalacara tiryaMcayonika puruSa asaMkheyaguNa, unase vANavyantara devapuruSa saMkheyaguNa, unase jyotiSI devapuruSa saMkheyaguNa haiN| sUtra - 65 he bhagavan ! puruSaveda kI kitane kAla kI baMdhasthiti hai ? gautama ! jaghanya ATha varSa aura utkRSTa dasa kor3Akor3I sAgaropama / eka hajAra varSa kA abAdhAkAla hai / abAdhAkAla se rahita sthiti karmaniSeka hai / bhagavan! puruSaveda kisa prakAra kA he ? gautama ! vana kI agnijvAlA ke samAna hai| sUtra-66 bhante ! napuMsaka kitane prakAra ke haiM ? gautama ! tIna prakAra ke nairayika napuMsaka, tiryakyonika napuMsaka aura manuSyayonika napuMsaka / nairayika napuMsaka sAta prakAra ke haiM, yathA-ratnaprabhApRthvI nairayika napuMsaka, yAvat adhaHsaptamIpRthvI nairayika napuMsaka / tiryaMcayonika napuMsaka pA~ca prakAra ke haiM, yathA-ekendriya tiryaMcayonika napuMsaka yAvat paMcendriya tiryaMcayonika napuMsaka / ekendriya tiryakyonika napuMsaka kitane prakAra ke haiM ? pA~ca prakAra ke haiM, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika tiryakyonika napuMsaka / bhante ! dvIndriya tiryakyonika napuMsaka kitane prakAra ke haiM ? gautama ! aneka prakAra ke haiM / isI prakAra trIndriya aura caturindriya kA kathana karanA / paMcendriya tiryakyonika napuMsaka tIna prakAra ke haiM-jalacara, sthalacara aura khecara / jalacara kitane prakAra ke haiM ? vahI pUrvokta bheda AsAlika ko chor3akara khnaa| bhante ! manuSya napuMsaka tIna prakAra ke haiM, yathA-karmabhUmika, akarmabhUmika aura antardIpika, pUrvokta bheda kahanA / sUtra-67 bhagavan ! napuMsaka kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama / bhagavan ! nairayika napuMsaka kI kitanI sthiti hai ? gautama ! jaghanya se dasa hajAra varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama / bhagavan ! tiryakyonika napuMsaka kI ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI / bhagavan ! ekendriya tiryakayonika napaMsaka kI? gautama ! jaghanya se antarmahartta aura utkaSTa bAIsa hajAra varSa pRthvIkAyika ekendriya tiryakyonika napuMsaka ? gautama ! jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa bAIsa hajAra vrss| saba ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya napaMsakoM kI sthiti kahanA / bhagavan ! paMcendriya tiryakyonika napuMsaka kI kitanI sthiti hai ? gautama ! jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI / isI prakAra jalacaratiryaMca, catuSpadasthalacara, uraparisarpa, bhujaparisarpa, khecara tiryakyonika napuMsaka ina sabakI jaghanya se antamuhUrta, utkRSTa pUrvakoTI sthiti hai / bhagavan ! manuSya napuMsaka kI sthiti kitanI hai ? gautama ! kSetra kI apekSA jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI / dharmAcaraNa kI apekSA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa dezona pUrvakoTI sthiti / karmabhUmika bharata-eravata, pUrvavideha-pazcimavideha ke manuSya napuMsaka kI sthiti bhI isI prakAra kahanA / bhagavan ! akarmabhUmika manuSya napuMsaka kI ? gautama ! janma kI apekSA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta / saMharaNa kI apekSA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa se dezona pUrvakoTI / isI prakAra antardIpika manuSya napuMsakoM taka kI sthiti kahanA / bhagavan ! napuMsaka, napuMsaka ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se eka samaya aura utkRSTa muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra se vanaspatikAla / nairayika napuMsaka jaghanya se dasa hajAra varSa aura utkRSTa se teMtIsa sAgaropama taka / isa prakAra saba nArakapRthvIyoM kI sthiti kahanA / tiryakyonika napuMsaka jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se vanaspati kAla, isa prakAra ekendriya napuMsaka aura vanaspatikAyika napuMsaka meM jAnanA / zeSa pRthvIkAya Adi jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se asaMkhyAtakAla taka raha sakate haiM / isa asaMkhyAtakAla meM asaMkhyeya utsarpiNiyA~ aura avasarpiNiyA~ bIta jAtI hai aura kSetra kI apekSA asaMkhyAta loka ke AkAza pradezoM kA upahAra ho sakatA hai| dvIndriya, trIndriya, caturindriya napuMsaka jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se saMkhyAtakAla taka raha sakate haiN| paMcendriya tiryakayonika napaMsaka jaghanya se antarmahartta aura utkarSa se pUrvakoTI pRthaktva paryanta raha sakate haiM / isI prakAra jalacara tiryakyonika, catuSpada sthalacara uraparisarpa, bhujaparisarpa aura mahoraga napuMsakoM ke viSaya meM bhI samajhanA / manuSya napaMsaka kSetra kI apekSA jaghanya antarmahartta aura utkaSTa parvakoTI pathaktva / dharmAcaraNa kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkarSa se dezona pUrvakoTI / isI prakAra karmabhUmi ke bharata-airavata, pUrvavideha-pazcimavideha napuMsakoM meM bhI kahanA / akarmabhUmika manuSya-napuMsaka ke viSaya meM pRcchA ? gautama ! janma kI apekSA se jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa muhUrtapRthaktva saMharaNa kI apekSA jaghanya antarmuhUrta utkRSTa dezona pUrvakoTI taka usI rUpa meM raha sakate haiN| bhagavan ! napuMsaka kA kitane kAla kA antara hotA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se sAgaropama zatapRthaktva se kucha adhika / nairayika napuMsaka kA antara jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se vanaspati kAla / ratnaprabhApRthvI yAvat adhaHsaptamI nairayika napuMsaka kA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla / tiryak yoni napuMsaka kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa kucha adhika sAgaropama zatapRthaktva / ekendriya tiryakyoni napuMsaka kA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa saMkhyAtavarSa adhika do hajAra sAgaropama / pRthvI-ap-tejaskAya aura vAyukAya kA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla kA antara hai / vanaspatikAyikoM kA jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se asaMkhyeyakAla-yAvat asaMkhyeyaloka / zeSa rahe dvIndriyAdi yAvat khecara napuMsakoM kA antara jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se vanaspatikAla hai| manuSya napuMsaka kA antara kSetra kI apekSA jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se vanaspatikAla hai / dharmAcaraNa kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa anantakAla yAvat dezona ardhapudgalaparAvarta / isI prakAra karmabhUmika manuSya napuMsaka kA, bharata-eravata-pUrvavideha-pazcimavideha manuSya napuMsaka kA bhI kahanA / akarmabhUmika manuSya napuMsaka kA antara ? janma ko lekara jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se vanaspatikAla / saMharaNa kI apekSA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa se vanaspatikAla, isa prakAra antarvIpika napuMsaka taka kahanA / sUtra-68 bhagavan ! ina nairayika napuMsaka, tiryakyonika napuMsaka aura manuSyayonika napuMsakoM meM kauna kisase alpa, adhika, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3e manuSya napuMsaka, unase nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase tiryakyonika napuMsaka anantaguNa haiM / bhagavan ! ina ratnaprabhA yAvat adhaHsaptamapRthvI nairayika napuMsakoM meM kauna kisase alpa, adhika, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e adhaHsaptamapRthvI ke nairayika napuMsaka, unase chaThI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, yAvat ratnaprabhA pRthvI ke nairayika napuMsaka kramazaH asaMkhyAtaasaMkhyAtaguNa kahane caahie| ina tiryakyonika napuMsakoM meM sabase thor3e khecara tiryakyonika napuMsaka, unase sthalacara tiryakyonika napuMsaka saMkhyeyaguNa, unase jalacara tiryakyonika napuMsaka saMkhyeyaguNa, unase caturindriya tiryakyonika napuMsaka vizeSAdhika, unase trIndriya tiryakyonika napuMsaka vizeSAdhika, unase dvIndriya tiryakyonika napuMsaka vizeSAdhika, unase tejaskAya ekendriya tiryak napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase pRthvIkAyika ekendriya tiryak napuMsaka vizeSA-dhika / unase apkAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriya tiryakyonika napuMsaka anantaguNa haiM / ina manuSya muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra - 3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti / uddeza / sUtra napuMsakoM meM sabase thor3e antadvIpika manuSya napuMsaka, unase devakuru-uttarakuru akarmabhUmi ke manuSya napuMsaka donoM saMkhyAtaguNa, isa prakAra yAvat pUrvavideha-pazcimavideha ke karmabhUmika manuSya napuMsaka donoM saMkhyeyaguNa haiM / sabase thor3e adhaHsaptamapRthvI nairayika napuMsaka, unase chaThI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase yAvat dUsarI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase antadvIpa ke manuSya napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase devakuru-uttarakuru akarmabhUmika manuSya napuMsaka donoM saMkhyAtaguNa, unase yAvat pUrvavideha pazcimavideha karmabhUmika manuSya napuMsaka donoM saMkhyAtaguNa, unase ratnaprabhA ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase khecara paMcendriyatiryakyonika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase sthalacara paMcendriya napuMsaka saMkhyAtaguNa, unase caturindriya tiryakyonika napuMsaka vizeSAdhika, unase trIndriya tiryakyonika napuMsaka vizeSAdhika, unase dvIndriya tiryakyonika napuMsaka vizeSAdhika, unase tejaskAya ekendriya tiryakyonika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase pRthvIkAya ekendriya napuMsaka vizeSAdhika, unase apkAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika, unase vAyukAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika, unase vanaspatikAyika ekendriya tiryakyonika napuMsaka anantaguNa haiM / sUtra - 69 he bhagavan ! napuMsakaveda karma kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! jaghanya se sAgaropama ke ( do sAtiyA bhAga) bhAga meM palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga kama aura utkRSTa se bIsa kor3Akor3I sAgaropama kI baMdhasthiti kI gaI hai / do hajAra varSa kA abAdhAkAla hai / abAdhAkAla se hIna sthiti kA karmaniSeka hai arthAt anubhavayogya karmadalika kI racanA hai / bhagavan ! napuMsakaveda kisa prakAra kA hai ? he gautama! mahAnagara ke dAha ke samAna hai / sUtra - - 70 (1) bhagavan ! ina striyoM meM, puruSoM meM aura napuMsakoM meM kauna kisase kama, adhika, tulya yA vizeSAdhika hai? gautama ! sabase thor3e puruSa, striyA~ saMkhyAtaguNI aura napuMsaka anantaguNa haiM / (2) ina tiryakyonika meM, sabase thor3e tiryakyonika puruSa, tiryakyonika striyA~ unase asaMkhyAtaguNI, unase tiryakyonika napuMsaka anantaguNa haiM (3) ina manuSyameM, sabase thor3e manuSyapuruSa, unase manuSyastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase manuSyanapuMsaka asaMkhyAtaguNa haiN| (4) sabase thor3e nairayikanapuMsaka, unase devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase devastriyA~ saMkhyAtaguNA haiM / (5) gautama ! sabase thor3e manuSyapuruSa, unase manuSyastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase manuSyanapuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase tiryakyonika puruSa asaMkhyAtaguNa, unase tiryakyonika striyA~ saMkhyAtaguNI, unase devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase devastriyA~ saMkhyAtaguNa, unase tiryakyonika napuMsaka anantaguNa haiM / (6) gautama ! sabase thor3e khecara tiryakyonika puruSa, unase khecara tiryakyonika striyA~ saMkhyAtaguNI, unase sthalacara paMcendriya tiryakyonika puruSa saMkhyAtaguNa, unase sthalacara, paMcendriya tiryakyonika striyA~ saMkhyAtaguNI, unase jalacara tiryakyonika puruSa saMkhyAtaguNa, unase jalacara tiryakyonika striyA~ saMkhyAtaguNI, unase khecara paMcendriya tiryakyonika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase sthalacara tiryakyonika napuMsaka saMkhyAtaguNa, unase jalacara paMce0 tiryakyonika napuMsaka saMkhyAtaguNa, una se caturindriya tiryakyonika napuMsaka vizeSAdhika, una se trIndriya ti napuMsaka vizeSAdhika, unase dvIndriya ti0 napuMsaka vizeSAdhika, una se tejaskAyika ekendriya ti0 napuMsaka asaMkhyAtaguNa, una se pRthvIkAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika, una se apkAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika, una se vAyukAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika, unase vanaspatikAyika ekendriya tiryaMcayonika napuMsaka anantaguNa haiM / (7) gautama ! antardvIpika manuSyastriyA~ aura manuSyapuruSa- ye donoM paraspara tulya aura saba se thor3e haiM, una se devakuru-uttarakuru akarmabhUmika manuSyastriyA~ aura manuSyapuruSa- ye donoM paraspara tulya aura saMkhyAtaguNa haiM, unase harivarSa-ramyakavarSa akarmabhUmika manuSyastriyA~ aura manuSyapuruSa paraspara tulya aura saMkhyAtaguNa haiM, una se haimavatahairaNyavata akarmabhUmika manuSyastriyA~ aura manuSyapuruSa paraspara tulya aura saMkhyAtaguNa haiM, una se bharata - airavata muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra karmabhUmika manuSyapuruSa donoM saMkhyAtaguNa haiM, una se bharata-airavata-karmabhUmika manuSyastriyA~ donoM saMkhyAtaguNa haiM, una se bharata-airavata-karmabhUmika manuSyapuruSa donoM saMkhyAtaguNa haiM, una se pUrvavideha-pazcimavideha karmabhUmika manuSya puruSa donoM saMkhyAtaguNa haiM, una se pUrvavideha-pazcimavideha karmabhUmika manuSyastriyA~ donoM saMkhyAtaguNI haiM, una se antarvIpika manuSyanapuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, una se devakuru-uttarakuru akarmabhUmika manuSya napuMsaka donoM saMkhyAta guNa haiM, isI taraha yAvat pUrvavidehakarmabhUmika manuSyanapuMsaka, pazcimavideha karma0 manuSyanapuMsaka donoM saMkhyAtaguNa haiM (8) gautama ! sabase thor3e anuttaropapAtika deva, unase uparima graiveyaka deva saMkhyAtaguNa, isI taraha yAvat Anatakalpa ke deva saMkhyAtaguNa, unase adhaHsaptamIpRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase chaThI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase sahasrArakalpa ke deva asaMkhyAtaguNa, unase mahAzukrakalpa ke deva asaMkhyAtaguNa, unase pA~cavI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase brahmalokakalpa ke deva asaMkhyAtaguNa, unase tIsarI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase mAhendrakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase sanatkumArakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase dUsarI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase IzAnakalpa ke deva puruSa asaMkhyAtaguNa, unase IzAnakalpa kI devastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase saudharmakalpa ke devapuruSa saMkhyAtaguNa, unase saudharmakalpa kI devastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase bhavanavAsI devapuruSa asaMkhyAtaguNa, unase bhavanavAsI devastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa, unase vAnavyantara devastriyA~ saMkhyAtaguNI, unase jyotiSkadevapuruSa saMkhyAtaguNa, unase jyotiSka devastriyA~ saMkhyAtaguNI haiN| (9) gautama ! antarvIpika akarmabhUmika manuSyastriyA~ aura manuSyapuruSa-ye donoM paraspara tulya aura sabase thor3e haiM, unase devakuru-uttarakuru akarmabhUmika manuSya striyA~ aura puruSa donoM tulya aura saMkhyAtaguNa haiM, isI prakAra akarmabhUmika harivarSa-ramyakavarSa kI manuSyastriyA~ aura manuSyapuruSa donoM tulya aura saMkhyAtaguNa haiM / isI prakAra haimavata-hairaNyavata ke strI puruSa tulya va saMkhyAtaguNa haiN| bharata-airavata karmabhUmika manuSyapuruSa donoM yathottara saMkhyAta guNa haiM, unase bharata-airavata karmabhUmika manuSyastriyA~ donoM saMkhyAtaguNa haiM, unase pUrvavideha-pazcimavideha karmabhUmika manuSyapuruSa donoM saMkhyAtaguNa haiM, unase pUrvavideha-pazcimavideha karmabhUmika manuSyastriyA~ donoM saMkhyAtaguNa haiM, unase anuttaropapAtika devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase uparima graiveyaka devapuruSa saMkhyAtaguNa haiM, unase yAvat Anata-kalpa ke devapuruSa yathottara saMkhyAtaguNa haiM, unase adhaHsaptamapRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase chaThI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase sahasrArakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase mahAzukrakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase pA~cavI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase lAntakakalpa ke deva puruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase cauthI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase brahmalokakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase tIsarI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase mAhendrakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase sanatkumArakalpa ke devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase dUsarI pRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiN| unase antardIpika akarmabhUmika manuSya napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase devakuru-uttarakuru akarmabhUmika manuSya napuMsaka donoM saMkhyAtaguNa haiM, yAvat videha taka yathottara saMkhyAtaguNa kahanA, unase IzAnakalpa meM devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase IzAnakalpa meM devastriyA~ saMkhyAtaguNI haiM, unase saudharmakalpa meM devastriyA~ saMkhyAtaguNI haiM, unase bhavanavAsI devapuruSa asaMkhyAtaguNa haiM, unase bhavanavAsI devastriyA~ saMkhyAtaguNI haiM, unase isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase khecara tiryakyonika puruSa saMkhyAtaguNa haiM, unase khecara tiryastriyA~ saMkhyAtaguNI haiM, unase sthalacara tiryakyonika puruSa saMkhyAtaguNa haiM, unase sthalacara tiryakyonika striyA~ saMkhyAtaguNI haiM, unase jalacara tiryakyonika puruSa saMkhyAtaguNa haiM, unase jalacara tiryakyonika striyA~ saMkhyAtaguNa haiM, unase vAnavyantara deva saMkhyAtaguNa haiM, unase vAnavyantara deviyA~ saMkhyAtaguNI haiM, unase jyotiSka devastriyA~ saMkhyAta guNa haiM, unase khecara paMcendriya tiryakyonika napuMsaka saMkhyAtaguNa haiM, unase sthalacara ti0 yo0 napuMsaka saMkhyAtaguNa haiM, unase muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra jalacara ti0 yo0 napuMsaka saMkhyAtaguNa haiM, unase caturindriya napuMsaka vizeSAdhika haiM, unase trIndriya napuMsaka vizeSAdhika haiM, unase dvIndriya napuMsaka vizeSAdhika haiM, unase tejaskAyika ekendriya napuMsaka asaMkhyAtaguNa haiM, unase pRthvIkAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika haiM, unase apkAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika haiM, unase vAyukAyika ekendriya napuMsaka vizeSAdhika haiM, unase vanaspatikAyika ekendriya napuMsaka anantaguNa haiN| sUtra - 71 bhagavan ! striyoM kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! 'eka apekSA se' ityAdi kathana jo strI-prakaraNa meM kiyA gayA hai, vahI yahA~ kahanA / isI prakAra puruSa aura napuMsaka kI bhI sthiti Adi kA kathana pUrvavat smjhnaa| tInoM kI saMciTaNA aura tInoM kA antara bhI jo apane-apane prakaraNa meM kahA gayA hai, vahI yahA~ kahanA / sUtra - 72 tiryakyoni striyA~ tiryakyoni ke puruSoM se tIna gunI aura trirUpa adhika haiM / manuSyastriyA~ manuSya-puruSoM se sattAvIsagunI aura sattAvIsarUpa adhika haiM / devastriyA~ devapuruSoM se battIsagunI aura battIsarUpa adhika haiM sUtra-73 tIna vedarUpa dUsarI pratipatti meM prathama adhikAra bhedaviSayaka hai, isake bAda sthiti, saMciTThaNA, antara aura alpabahutva kA adhikAra hai / tatpazcAt vedoM kI baMdhasthiti tathA vedoM kA anubhava kisa prakAra kA hai, yaha varNana kiyA gayA hai| pratipatti-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-3-caturvidha sUtra-74 jo AcArya isa prakAra kahate haiM ki saMsArasamApannaka jIva cAra prakAra ke haiM, ve aisA pratipAdana karate haiM, yathA-nairayika, tiryaMcayonika, manuSya aura deva / pratipatti-3 - nairayika uddezaka-1 sUtra - 75 nairayikoM kA svarUpa kyA hai ? nairayika sAta prakAra ke haiM, prathamapRthvI nairayika, yAvat saptamapRthvI nairayika / sUtra - 76-78 he bhagavan ! prathama pRthvI kA kyA nAma aura kyA gotra hai ? gautama ! prathama pRthvI kA nAma 'dhammA' hai aura usakA gotra ratnaprabhA hai / gautama ! dUsarI pRthvI kA nAma vaMzA hai aura gotra zarkarAprabhA hai / tIsarI pRthvI kA nAma zailA, cauthI kA aMjanA, pA~cavI kA riSThA hai, chaThI kA maghA aura sAtavIM pRthvI kA nAma mAghavatI hai / isa prakAra tIsarI pRthvI kA gotra vAlukAprabhA, cothI kA paMkaprabhA, pA~cavI kA dhUmaprabhA, chaThI kA tamaHprabhA aura sAtavIM kA gotra tamastamaHprabhA hai| sAta pRthvIoM ke kramazaH sAta nAma isa prakAra haiM-dharmA, vaMzA, zailA, aMjanA, riSTA, maghA aura mAghavatI / sAta pRthvIoM ke kramazaH sAta gotra isa prakAra haiM-ratnA, zarkarA, vAlukA, paMkA, ghUmA, tamA aura tamastamA / sUtra- 79.80 bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI kitanI moTI kahI gaI hai ? gautama ! yaha ratnaprabhApRthvI eka lAkha assI hajAra yojana moTI hai| 'prathama pRthvI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai / dUsarI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI, tIsarI eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana kI, cauthI eka lAkha bIsa hajAra yojana kI, pA~cavI eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI, chaThI eka lAkha solaha hajAra yojana kI aura sAtavI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai| sUtra-81 bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI kitane prakAra kI hai ? gautama ! tIna prakAra kI-kharakANDa, paMkabahulakAMDa aura apabahula kAMDa | bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA kharakANDa kitane prakAra kA hai ? gautama ! solaha prakAra kA - ratnakAMDa, vajrakAMDa, vaiDUrya, lohitAkSa, masAragalla, haMsagarbha, pulaka, saugaMdhika, jyotirasa, aMjana, aMjanapulaka, rajata, jAtarUpa, aMka, sphaTika aura riSThakAMDa | bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA ratnakANDa kitane prakAra kA hai ? gautama ! eka hI prakAra kA hai| isI prakAra riSTakANDa taka ekAkAra kahanA / yAvat paMkabahulakAMDa apUbahulakAMDa bhI ekAkAra hI haiM / isI taraha zarkarAprabhA yAvat adhaHsaptamA pRthvI bhI ekAkAra khnaa| sUtra-82-84 bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM kitane lAkha narakavAsa haiM ? gautama ! tIsa lAkha / prathama pRthvI meM tIsa lAkha, dUsarI meM paccIsa lAkha, tIsarI meM pandraha lAkha, cauthI meM dasa lAkha, pA~cavI meM tIna lAkha, chaThI meM pA~ca kama eka lAkha aura sAtavI pRthvI meM pA~ca anuttara mahAnarakAvAsa haiM / adhaHsaptamapRthvI meM mahAnarakAvAsa pA~ca haiM, yathA-kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava aura apratiSThAna / sUtra-85 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nIce ghanodadhi hai, ghanavAta hai, tanuvAta hai aura zuddha AkAza hai kyA ? hA~, gautama ! hai| isI prakAra sAtoM pRthvIyoM meM jAnanA / muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra -86 bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA kharakANDa kitanI moTAI vAlA hai ? gautama ! solaha hajAra yojana kI moTAI vAlA / ratnakANDa eka hajAra yojana kI moTAI vAlA hai / isI prakAra riSTakANDa taka kI moTAI jAnanA / isa ratnaprabhApRthvI kA paMkabahula kAMDa caurAsI hajAra yojana kI moTAI vAlA hai, apabahulakANDa assI hajAra yojana kI moTAI kA, ghanodadhi bIsa hajAra yojana kI moTAI kA, ghanavAta asaMkhyAta hajAra yojana kA moTA, isI prakAra tanuvAta bhI aura AkAza bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAle haiN| bhagavan ! zarkarAprabhApRthvI kA ghanodadhi kitanA moTA hai ? gautama ! bIsa hajAra yojana kA hai / zarkarAprabhA kA ghanavAta asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai / jaisI zarkarAprabhA ke ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta aura AkAza kI moTAI kahI hai, vahI zeSa saba pRthvIyoM kI jAnanA / sUtra-87 bhagavan ! eka lAkha assI hajAra yojana bAhalya vAlI aura pratara-kANDAdi rUpa meM vibhakta isa ratnaprabhApRthvI meM varNa se kAle-nIle-lAla-pIle aura sapheda, gaMdha se surabhigaMdha vAle aura durgandha vAle, rasa se tikta-kaTukakasaile-khaTTe-mIThe tathA sparza se kaThora-komala-bhArI-halke-zIta-uSNa-snigdha aura rUkSa, saMsthAna se parimaMDala, vRtta, trikoNa, catuSkoNa aura AyAta rUpa meM pariNata dravya eka-dUsare se ba~dhe hue, eka dUsare se spRSTa-hue, eka dUsare meM avagAr3ha, eka dUsare se sneha dvArA pratibaddha aura eka dUsare se sambaddha hai kyA ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke solaha hajAra yojana bAhalya vAle aura buddhi dvArA pratarAdi rUpa meM vibhakta kharakAMDa meM varNa-gaMdharasa-sparza aura saMsthAna rUpa meM pariNata dravya yAvat eka dUsare se sambaddha haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke eka hajAra yojana bAhalya vAle aura pratarAdi rUpa meM buddhi dvArA vibhakta ratna nAmaka kANDa meM pUrva vizeSaNoM se viziSTa dravya haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM / isI prakAra riSTa nAmaka kANDa taka khnaa| bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke paMkabahula kANDa meM jo caurAsI hajAra yojana bAhalya vAlA aura buddhi dvArA pratarAdi rUpa meM vibhakta hai, (usameM) pUrvavarNita dravyAdi hai kyA ? hA~, gautama ! hai / isI prakAra assI hajAra yojana bAhalya vAle apabahula kANDa meM bhI pUrvaviziSTa dravyAdi haiM | bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke bIsa hajAra yojana bAhalya vAle ghanodadhi meM pUrva vizeSaNa vAle dravya haiM? hA~, gautama ! haiN| isI prakAra asaMkhyAta hajAra yojana bAhalya vAle ghanavAta aura tanuvAta meM tathA AkAza meM bhI usI prakAra dravya haiM / he bhagavan ! eka lAkha battIsa hajAra yojana bAhalya vAlI zarkarAprabhA pRthvI meM pUrva vizeSaNoM se viziSTa dravya yAvat paraspara sambaddha haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM / isI taraha bIsa hajAra yojana bAhalya vAle ghanodadhi, asaMkhyAta hajAra yojana bAhalya vAle ghanavAta aura AkAza ke viSaya meM bhI samajhanA / zarkarAprabhA kI taraha isI krama se saptama pRthvI taka smjhnaa| sUtra-88 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA AkAra kaisA hai ? gautama ! jhAlara ke AkAra kA hai / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke kharakAMDa kA kaisA AkAra hai ? gautama ! jhAlara ke AkAra kA hai / isI prakAra riSTakANDa taka kahanA / isI taraha paMkabahulakAMDa, apabahulakAMDa, ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta aura avakAzAntara bhI saba jhAlara ke AkAra ke haiM / bhagavan ! zarkarAprabhApRthvI kA AkAra kaisA hai ? gautama ! jhAlara ke AkAra kA hai / isI prakAra avakAzAntara taka kahanA / zarkarAprabhA kI vaktavyatA ke anusAra zeSa pRthvIyoM kI vaktavyatA jAnanI caahie| sUtra-89 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke pUrvadizA ke uparimAnta se kitane apAntarAla ke bAda lokAnta kahA hai ? gautama ! 12 yojana ke bAda / isI prakAra dakSiNa, pazcima aura uttaradizA ke uparimAnta se bAraha yojana apAntarAla ke bAda lokAnta kahA gayA hai / zarkarAprabhA pRthvI ke pUrvadizA ke caramAMta se tribhAga kama teraha yojana ke apAntarAla muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra ke bAda lokAnta hai / isI prakAra cAroM dizAoM ko kahanA / vAlukAprabhA pRthvI ke pUrvadizA ke caramAMta se tribhAga sahita teraha yojana ke apAntarAla bAda lokAnta hai / isa prakAra cAroM dizAoM ko kahanA | paMkaprabhA meM caudaha yojana, dhUmaprabhA meM tribhAga kama pandraha yojana, tamaprabhA meM tribhAga sahita pandraha yojana aura sAtavI pRthvI meM solaha yojana ke apAntarAla ke bAda lokAnta kahA gayA hai / isI prakAra uttaradizA ke caramAnta taka jAnanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke pUrvadizA kA caramAnta kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA, ghanodadhivalaya, ghanavAtavalaya aura tanuvAtavalaya / isI prakAra uttaradizA ke caramAnta taka kahanA cAhie / isI prakAra sAtavI pRthvI taka kI saba pRthvIyoM ke uttarI caramAnta taka saba dizAoM ke caramAntoM ke prakAra kahanA / sUtra-90 bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA ghanodadhivalaya kitanA moTA hai ? gautama ! chaha yojana, zarkarAprabhApRthvI kA ghanodadhivalaya tribhAgasahita chaha yojana moTA hai / vAlukAprabhA tribhAgazUnya sAta yojana kA hai | paMkaprabhA kA ghanodadhivalaya sAta yojana kA, dhUmaprabhA kA tribhAgasahita sAta yojana kA, tamaHprabhA kA tribhAganyUna ATha yojana kA aura tamastamaHprabhA kA ATha yojana kA hai / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA ghanavAtavalaya kitanI moTAI vAlA hai ? gautama ! sAr3he cAra yojana kA moTA hai / zarkarAprabhA kA eka kosa kama pA~ca yojana, vAlukAprabhA kA pA~ca yojana kA, paMkaprabhA kA eka kosa adhika pA~ca yojana kA, dhUmaprabhA kA sAr3he pA~ca yojana kA aura tamastamaHprabhA pRthvI kA eka kosa kama chaha yojana kA bAhalya hai / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA tanuvAtavalaya kitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? gautama ! chaha kosa, zarkarAprabhA kA tribhAgasahita chaha kosa, vAlukAprabhA kA tribhAga-nyUna sAta kosa, paMkaprabhA kA sAta kosa, dhUmaprabhA kA tribhAgasahita sAta kosa kA, tamaHprabhA kA tribhAganyUna ATha kosa aura adhaHsaptamapRthvI kA tanuvAtavalaya ATha kosa bAhalya vAlA hai / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke chaha yojana bAhalya vAle aura pratarAdi vibhAga vAle ghanodadhivalaya meM varNa se kAle Adi dravya haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM / isa prakAra saptamapRthvI ke ghanodadhivalaya taka kahanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke sAr3he cAra yojana bAhalya vAle aura pratarAdi rUpa meM vibhakta ghanavAtavalaya meM varNAdi pariNata dravya haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM / isI prakAra sAtavI pRthvI taka kahanA / isI prakAra tanuvAtavalaya ke sambandha meM bhI apane-apane bAhalya kA vizeSaNa lagAkara saptama pRthvI taka kahanA cAhie / he bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke ghanodadhivalaya kA AkAra kaisA kahA gayA hai ? gautama ! vartula aura valayAkAra kahA gayA hai, kyoMki vaha isa ratnaprabhA pRthvI ko cAroM aura se gherakara rahA huA hai / isI prakAra sAtoM pRthvIyoM ke ghanodadhivalaya kA AkAra samajhanA / vizeSatA yaha hai ki ve saba apanI-apanI pRthvI ko gherakara rahe hue haiM / he bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke ghanavAtavalaya kA AkAra kaisA kahA gayA hai ? gautama ! vartula aura valayAkAra kahA gayA hai, kyoMki vaha isa ratnaprabhA pRthvI ke ghanodadhivalaya ko cAroM ora se gherakara rahA huA hai / isI taraha sAtoM pRthvIyoM ke ghanavAtavalaya kA AkAra jAnanA / ratnaprabhApRthvI ke tanuvAtavalaya, vartula aura valayAkAra kahA gayA hai, kyoMki vaha ghanavAtavalaya ko cAroM ora se gherakara rahA huA hai / isI prakAra saptamapRthvI taka ke tanuvAtavalaya kA AkAra jAnanA / he bhagavan ! yaha ratnaprabhA pRthvI kitanI lambI-caur3I hai ? gautama ! asaMkhyAta hajAra yojana lambI aura caur3I tathA asaMkhyAta hajAra yojana kI paridhi vAlI hai / isI prakAra saptamapRthvI taka kahanA / yaha ratnaprabhApRthvI anta meM aura madhya meM sarvatra samAna bAhalya vAlI hai| isI prakAra sAtavIM pRthvI taka khnaa| sUtra-91 he bhagavan ! kyA isa ratnaprabhApRthvI meM saba jIva pahale kAla-krama se utpanna hue haiM tathA yugapat utpanna hue haiM ? gautama ! kAlakrama se saba jIva pahale utpanna hue haiM kintu saba jIva eka sAtha ratnaprabhA meM utpanna nahIM hue / isI prakAra saptama pRthvI taka kahanA / he bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI kAlakrama se saba jIvoM ke dvArA pUrva meM parityakta hai kyA ? tathA saba jIvoM ke dvArA pUrva meM eka sAtha chor3I gaI hai kyA ? gautama ! kAlakrama se saba jIvoM ke dvArA pUrva meM muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra parityakta hai parantu saba jIvoM ne pUrva meM eka sAtha ise nahIM chor3A hai / isI prakAra saptama pRthvI taka kahanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM kAlakrama se saba pudgala pahale praviSTa hue haiM kyA ? tathA kyA eka sAtha saba pudgala isameM pUrva meM praviSTa hue haiM ? gautama ! kAlakrama se saba pudgala pahale praviSTa hue haiM parantu eka sAtha saba pudgala pUrva meM praviSTa nahIM hue haiM / isI prakAra sAtavIM pRthvI taka kahanA / he bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI kAlakrama se saba pudgaloM ke dvArA pUrva meM parityakta hai kyA ? tathA saba pudgaloM ne eka sAtha ise chor3A hai kyA ? gautama ! kAlakrama se saba pudgaloM dvArA pUrva meM parityakta haiM parantu saba pudgaloM dvArA eka sAtha pUrva meM parityakta nahIM hai / isa prakAra saptama pRthvI taka khnaa| sUtra-92 he bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI zAzvata hai yA azAzvata ? gautama ! kathaJcit zAzvata hai aura kathaJcit azAzvata hai| bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai-gautama ! dravyArthikanaya kI apekSA se zAzvata hai aura varNa, gaMdha, rasa, sparza paryAyoM se azAzvata haiM / isalie gautama ! aisA kahA jAtA hai ki yaha ratnaprabhApRthvI kathaMcit zAzvata hai aura zvata hai| isI prakAra adhaHsaptamapRthvI taka khnaa| bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI kAla se kitane samaya taka rahane vAlI hai ? gautama ! yaha ratnaprabhApRthvI 'kabhI nahIM thI', aisA nahIM, 'kabhI nahIM hai', aisA bhI nahIM aura 'kabhI nahIM rahegI', aisA bhI nahIM / yaha atItakAla meM thI, vartamAna meM hai aura bhaviSya meM bhI rahegI / yaha dhruva hai, nitya hai, zAzvata hai, akSaya hai, avyaya hai, avasthita hai aura nitya hai / isI prakAra adhaHsaptamapRthvI taka jAnanA / sUtra - 93 bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAMta se nIce ke caramAnta ke bIca kitanA antara kahA gayA hai ? gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana / ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAnta se kharakAMDa ke nIce ke caramAnta ke bIca solaha hajAra yojana kA antara hai / ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAnta se ratnakAMDa ke nIce ke caramAnta ke bIca eka hajAra yojana kA antara hai / ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAnta se vajrakAMDa ke Upara ke caramAnta ke bIca eka hajAra yojana kA antara hai / ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAnta se vajrakAMDa ke nIce ke caramAnta ke bIca do hajAra yojana kA antara hai / isa prakAra riSTakANDa ke Upara ke caramAnta ke bIca pandraha hajAra yojana kA antara hai aura nIce ke caramAnta taka solaha hajAra kA antara hai| bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAnta se paMkabahulakANDa ke Upara ke caramAnta ke bIca kitanA antara hai ? gautama ! solaha hajAra yojana / nIce ke caramAnta taka eka lAkha yojana kA antara hai / apabahulakANDa ke Upara ke caramAnta taka eka lAkha yojana kA aura nIce ke caramAnta taka eka lAkha assI hajAra yojana kA antara hai ghanodadhi ke Upara ke caramAnta taka eka lAkha assI hajAra aura nIce ke caramAnta taka do lAkha yojana kA antara hai isa ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAnta se ghanavAta ke Upara ke caramAnta taka do lAkha yojana kA antara hai aura nIce ke caramAnta taka asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai| isa ratnaprabhApRthvI ke Upara ke caramAnta se tanuvAta ke Upara ke caramAnta taka asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai aura nIce ke caramAnta taka bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai| isI prakAra avakAzAntara ke donoM caramAntoM kA bhI antara smjhnaa| he bhagavan ! dUsarI pRthvI ke Upara ke caramAnta se nIce ke caramAnta ke bIca kitanA antara hai ? gautama ! eka lAkha battIsa hajAra yojana / ghanodadhi ke upari caramAnta ke bIca eka lAkha battIsa hajAra yojana kA antara hai| nIce ke caramAnta taka eka lAkha bAvana hajAra yojana kA antara hai / ghanavAta ke uparitana caramAnta kA antara bhI itanA hI hai / ghanavAta ke nIce ke caramAnta taka tathA tanuvAta aura avakAzAntara ke Upara aura nIce ke caramAnta taka asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / isa prakAra saptama pRthvI taka kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki jisa pRthvI kA jitanA bAhalya hai usase ghanodadhi kA saMbaMdha buddhi se jor3a lenA cAhie / jaise kI tIsarI pRthvI ke Upara ke caramAnta se ghanodadhi ke caramAnta taka eka lAkha ar3atAlIsa hajAra yojana kA antara hai / paMkaprabhA pRthvI ke Upara ke muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra caramAnta se usake ghanodadhi ke caramAnta taka eka lAkha cavAlIsa hajAra kA antara hai / dhUmaprabhA ke UparI caramAnta ke usake ghanodadhi ke caramAnta taka eka lAkha ar3atAlIsa hajAra yojana kA antara hai / tamaHprabhA meM eka lAkha chattIsa hajAra yojana kA antara tathA adhaHsaptama pRthvI ke Upara ke caramAnta se usake ghanodadhi kA caramAnta eka lAkha aTThAvIsa hajAra yojana hai / isI prakAra ghanavAta ke adhastana caramAnta kI pRcchA meM tanuvAta aura avakAzAntara ke uparitana aura adhastana kI pRcchA meM asaMkhyAta lAkha yojana kA antara khnaa| sUtra-94 he bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI dUsarI narakapRthvI kI apekSA moTAI meM kyA tulya hai, vizeSAdhika hai yA saMkhyeyaguNa hai ? aura vistAra kI apekSA kyA tulya hai, vizeSahIna hai yA saMkhyeyahIna hai ? gautama ! yaha ratnaprabhApRthvI dUsarI narakapRthvI kI apekSA moTAI meM tulya nahIM hai, vizeSAdhika hai, saMkhyAtaguNahIna hai / vistAra kI apekSA tulya nahIM hai, vizeSahIna hai, saMkhyAtaguNahIna nahIM hai / isI prakAra yAvat sAtavIM naraka pRthvI meM samajhanA / __ pratipatti-3 - nairayika uddezaka-2 sUtra-95 he bhagavan ! pRthvIyA~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! sAta pRthvIyA~ kahI gaI haiM jaise ki ratnaprabhA yAvat adhaHsaptama pRthvI / bhagavan ! eka lAkha assI hajAra yojana pramANa bAhalya vAlI isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara se kitanI dUra jAne para aura nIce ke kitane bhAga ko chor3akara madhya ke kitane bhAga meM kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM ? gautama ! ratnaprabhApRthvI ke UparI aura nIce kA eka-eka hajAra yojana kA bhAga chor3akara madhya meM eka lAkha aThahatara hajAra yojanapramANa kSetra meM tIsa lAkha narakAvAsa haiM, ye narakAvAsa andara se madhya bhAga meM gola haiM bAhara se caukona hai yAvat ina narakAvAsoM meM azubha vedanA hai / isI abhilASa ke anusAra prajJApanA ke sthAnapada ke mutAbika saba vaktavyatA kahanA / jahA~ jitanA bAhalya hai aura jahA~ jitane narakAvAsa haiM, unheM vizeSaNa ke rUpa meM jor3akara saptama pRthvI paryanta kahanA, yathA-adhaHsaptamapRthvI ke madhyavartI kitane kSetra meM anuttara, bar3e se bar3e mahA naraka kahe gaye haiM, aisA prazna karake usakA uttara bhI pUrvavat kahanA / sUtra-96 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsoM kA AkAra kaisA hai ? gautama ! ye narakAvAsa do taraha ke haiMAvalikApraviSTa aura AvalikAbAhya / inameM jo AvalikApraviSTa haiM ve tIna prakAra ke haiM-gola, trikoNa aura catuSkoNa / jo AvalikA se bAhara haiM ve nAnA prakAra ke AkAroM ke haiM, jaise koI lohe kI koThI ke AkAra ke haiM, koI madirA banAne hetu piSTa Adi pakAne ke bartana ke AkAra ke haiM, koI kaMdU-halavAI ke pAkapAtra jaise haiM, koI tavA ke AkAra ke haiM, koI kaDAhI ke AkAra ke haiM, koI thAlI-odana pakAne ke bartana jaise haiM, koI piTharaka ke AkAra ke haiM, koI kRmika ke AkAra ke haiM, koI kIrNapuTaka jaise haiM, koI tApasa ke Azrama jaise, koI muraja jaise, koI mRdaMga ke AkAra ke, koI nandimRdaMga ke AkAra ke, koI AliMgaka ke jaise, koI sughoSA ghaMTa ke samAna, koI dardara ke samAna, koI paNava jaise, koI paTaha jaise, bherI jaise, jhallarI jaise, koI kustumbaka jaise aura koI nADI-ghaTikA jaise haiM / isa prakAra chaThI naraka pRthvI taka kahanA / bhagavan ! sAtavIM pRthvI ke narakAvAsoM kA saMsthAna kaisA hai ? gautama ve do prakAra ke haiM-vatta aura trikoNa / sUtra-97 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsoM kI moTAI kitanI hai ? gautama ! 3000 yojana kI / ve nIce 1000 yojana taka ghana haiM, madhya meM eka hajAra yojana taka jhuSira haiM aura Upara eka hajAra yojana taka saMkucita haiN| isI prakAra saptama pRthvI taka kahanA / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke narakAvAsoM kI lambAI-caur3AI tathA parikSepa kitanA hai ? gautama ! ve narakAvAsa do prakAra ke haiM / yathA-saMkhyAta yojana ke vistAra vAle aura asaMkhyAta yojana ke muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra vistAra vAle / inameM jo saMkhyAta yojana vistAra vAle haiM, unakA AyAma-viSkambha saMkhyAta hajAra yojana hai aura paridhi bhI saMkhyAta hajAra yojana kI hai / unameM jo asaMkhyAta yojana vistAra vAle haiM, unakA AyAma-viSkambha asaMkhyAta hajAra yojana aura paridhi bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI hai| isI taraha chaThI pRthvI taka kahanA / he bhagavan ! sAtavIM narakapRthvI ke narakAvAsoM kA AyAma-viSkambha aura paridhi kitanI hai ? gautama ! sAtavIM pRthvI ke narakAvAsa do prakAra ke haiM-saMkhyAta hajAra yojana vistAra vAle aura asaMkhyAta hajAra yojana vistAra vAle / inameM jo saMkhyAta hajAra yojana vistAra vAlA hai vaha eka lAkha yojana AyAma-viSkambha vAlA hai usakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAvIsa yojana, tIna kosa, eka sau aTThAvIsa dhanuSa, sAr3he teraha aMgula se kucha adhika hai / jo asaMkhyAta hajAra yojana vistAra vAle haiM, unakA AyAma-viSkambha asaMkhyAta hajAra yojana kA aura paridhi bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI hai| he bhagavana ! isa ratnaprabhApRthvI ke narakavAsa varNa kI apekSA kaise haiM ? gautama ! ve narakAvAsa kAle haiM, atyanta kAlI kAntivAle haiM, nAraka jIvoM ke roMgaTe khar3e kara denevAle haiM, bhayAnaka haiM, nAraka jIvoM ko atyanta trAsa karanevAle haiM aura parama kAle haiM-inase bar3hakara aura adhika kAlimA kahIM nahIM hai / isI prakAra sAtoM pRthvIyoM ke nArakAvAsoM meM jAnanA / sUtra - 98 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsa gaMdha kI apekSA kaise haiM ? gautama ! jaise sarpa kA mRtakalevara ho, gAya kA mRtakalevara ho, kutte kA mRtakalevara ho, billI kA mRtakalevara ho, isI prakAra manuSya kA, bhaiMsa kA, cUhe kA, ghor3e kA, hAthI kA, siMha kA, vyAghra kA, bher3iye kA, cItte kA mRtakalevara ho jo dhIre-dhIre sUja-phUlakara sar3a gayA ho aura jisameM se durgandha phUTa rahI ho, jisakA mAMsa sar3a-gala gayA ho, jo atyanta azucirUpa hone se koI usake pAsa bhaTakanA taka na cAhe aisA ghRNotpAdaka aura bIbhatsadarzana vAlA aura jisameM koI bilabilA rahe hoM aise mRtakalevara hote haiM bhagavan ! kyA aise durgandha vAle narakAvAsa haiM ? nahIM gautama ! isase adhika aniSTatara, akAMtatara yAvat amanojJa una narakAvAsoM kI gandha hai / isI prakAra adhaHsaptamapRthvI taka khnaa| he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsoM kA sparza kaisA hai ? gautama ! jaise talavAra kI dhAra kA, ustare kI dhAra kA, kadambacIrikA ke agrabhAga kA, zakti, bhAle, tomara, bANa, zUla, lagur3a, bhiNDIpAla, sUIyoM ke samUha ina saba ke agrabhAga kA, kapikacchu, bicchU kA DaMka, aMgAra, jvAlA, murmura, arci, alAta, zuddhAgni ina sabakA jaisA sparza hotA hai, kyA vaisA sparza narakAvAsoM kA hai ? bhagavAn ne kahA ki aisA nahIM hai / inase bhI adhika aniSTatara yAvat amaNAma unakA sparza hotA hai / isI taraha adhaHsaptamapRthvI taka jaannaa| he bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsa kitane bar3e kahe gaye haiM ? gautama ! yaha jambUdvIpa jo sabase Abhyantara hai, jo saba dvIpa-samudroM meM choTA hai, jo gola hai kyoMki tela meM tale pUe ke AkAra kA hai, yaha gola hai kyoMki ratha ke pahiye ke AkAra kA hai, yaha gola hai kyoMki kamala kI karNikA ke AkAra kA hai, yaha gola haiM kyoMki paripUrNa candramA ke AkAra kA hai, jo eka lAkha yojana kA lambA-caur3A hai, jisakI paridhi (3 lAkha 16 hajAra 2 sau 27 yojana, tIna kosa, eka sau aTThAvIsa dhanuSa aura sAr3he teraha aMgula se) kucha adhika hai / use koI deva jo maharddhika yAvat mahAprabhAva vAlA hai, 'abhI-abhI' kahatA huA tIna cuTakiyA~ bajAne jitane kAla meM isa sampUrNa jambUdvIpa ke 21 cakkara lagAkara A jAtA hai, vaha deva usa utkRSTa, tvarita, capala, caNDa, zIghra, uddha vegavAlI, nipuNa, aisI divya devagati se calatA huA eka dina, do dina, tIna yAvat utkRSTa chaha mAsa paryanta calatA rahe to bhI vaha una narakAvAsoM meM se kisI ko pAra kara sakegA aura kisI ko pAra nahIM kara skegaa| he gautama ! itane vistAra vAle isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsa kahe gaye haiM / isa prakAra saptama pRthvI ke narakAvAsoM ke sambandha meM bhI kahanA / vizeSatA yaha hai ki vaha usake kisI narakAvAsa ko pAra kara sakatA hai, kisI ko pAra nahIM kara sakatA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra- 99 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsa kisake bane hue haiM ? gautama ! ve narakAvAsa sampUrNa rUpa se vajra ke bane hue haiM / una narakAvAsoM meM bahuta se (kharabAdara pRthvIkAyika) jIva aura pudgala cyavate haiM aura utpanna hote haiM, purAne nIkalate haiM aura naye Ate haiM / dravyArthikanaya se ve narakAvAsa zAzvata haiM parantu varNa, gaMdha, rasa aura sparza paryAyoM se ve azAzvata haiM / aisA adhaHsaptamapRthvI taka khnaa| sUtra-100 bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA asaMjJI jIvoM se Akara utpanna hote haiM, sarIsRpoM se Akara utpanna hote haiM, pakSiyoM se Akara utpanna hote haiM, caupadoM se Akara utpanna hote haiM, uragoM se Akara utpanna hote haiM, striyoM se Akara utpanna hote haiM yA matsyoM aura manuSyoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! asaMjJI jIvoM se Akara bhI utpanna hote haiM aura yAvat matsya aura manuSyoM se Akara bhI utpanna hote haiN| sUtra-101 asaMjJI jIva prathama naraka taka, sarIsRpa dUsarI naraka taka, pakSI tIsarI naraka taka, siMha cauthI naraka taka, uraga pA~cavI naraka taka, striyA~ chaThI naraka taka aura matsya evaM manuSya sAtavI naraka taka jAte haiN| sUtra-102 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM nArakajIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanya se eka, do, tIna, utkRSTa se saMkhyAta yA asaMkhyAta / isI prakAra saptamapRthvI taka kahanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM kA pratisamaya eka-eka kA apahAra karane para kitane kAla meM yaha ratnaprabhApRthvI khAlI ho sakatI hai ? gautama ! nairayika jIva asaMkhyAta haiM / pratisamaya eka-eka nairayika kA apahAra kiyA jAya to asaMkhyAta utsarpiNiyA~-avasarpiNiyA~ bIta jAne para bhI yaha khAlI nahIM hote / isI prakAra sAtavI pRthvI taka khnaa|| he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM kI zarIra-avagAhanA kitanI hai ? gautama ! do prakAra kI-bhava dhAraNIya aura uttaravaikriya / bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se sAta dhanuSa, tIna hAtha aura chaha aMgula hai / uttaravaikriya avagAhanA jaghanya se aMgula kA saMkhyAtavA~ bhAga, utkRSTa se pandraha dhanuSa, ar3hAI hAtha haiM / dUsarI zarkarAprabhA ke nairayikoM kI bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga, utkRSTa pandraha dhanuSa ar3hAI hAtha hai / uttaravaikriya jaghanya se aMgula kA saMkhyAtavA~ bhAga, utkRSTa se ikatIsa dhanuSa eka hAtha hai / tIsarI naraka meM bhavadhAraNIya ikatIsa dhanuSa, eka hAtha aura uttaravaikriya bAsaTha dhanuSa do hAtha hai| cauthI naraka meM bhavadhAraNIya bAsaTha dhanuSa do hAtha hai aura uttaravaikriya eka sau pacIsa dhanuSa hai / pA~cavI naraka meM bhavadhAraNIya eka sau pacIsa dhanuSa aura uttaravaikriya ar3hAI sau dhanuSa hai / chaThI naraka meM bhavadhAraNIya ar3hAI sau dhanuSa aura uttaravaikriya pA~ca sau dhanuSa hai / sAtavIM naraka meM bhavadhAraNIya pA~ca sau dhanuSa hai aura uttaravaikriya eka hajAra dhanuSa sUtra - 103 he bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke zarIroM kA saMhanana kyA hai ? gautama ! koI saMhanana nahIM hai, kyoMki unake zarIra meM haDDiyA~ nahIM hai, zirAeM nahIM haiM, snAyu nahIM haiM / jo pudgala aniSTa aura amaNAma hote haiM ve unake zarIra rUpa meM ekatrita ho jAte haiM / isI prakAra saptama pRthvI taka kahanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke zarIroM kA saMsthAna kaisA hai ? gautama ! unake saMsthAna do prakAra ke haiM-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / donoM haMDakasaMsthAna hI haiM / isI prakAra saptamapRthvI taka ke nairayikoM ke saMsthAna haiM / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke zarIra varNa kI apekSA kaise haiM ? gautama ! kAle, kAlI chAyA vAle yAvat atyanta kAle kahe gaye haiM / isI prakAra saptamapRthvI taka ke nairayikoM kA varNa jAnanA / muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke zarIra kI gandha kaisI kahI gaI hai ? gautama ! jaise koI marA huA sarpa ho, ityAdi pUrvavat kathana karanA / saptamIpRthvI taka aisA samajhanA / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke zarIroM kA sparza kaisA hai ? gautama ! unake zarIra kI camar3I phaTI huI hone se tathA jhuriyA~ hone se kAnti rahita hai, karkaza hai, kaThora hai, chedavAlI hai aura jalI huI vastu kI taraha khuradarI hai / isI prakAra saptamapRthvI taka khnaa| sUtra-104 __ bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke zvAsocchvAsa ke rUpa meM kaise pudgala pariNata hote haiM ? gautama! aniSTa yAvat amaNAma pudgala pariNata hote haiM / isI prakAra saptamapRthvI taka jAnanA / isI prakAra jo pudgala aniSTa evaM amaNAma hote haiM, ve nairayikI ke AhAra rUpa meM pariNata hote haiM / aisA hI kathana ratnaprabhAdi sAtoM naraka pRthvIyoM meM jaannaa| he bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM kitanI lezyAeM haiM ? gautama ! eka kApotalezyA hai / isI prakAra zarkarAprabhA meM bhI kApotalezyA hai / bAlukAprabhA meM do lezyAeM haiM-nIlalezyA aura kApotalezyA / kApotalezyA vAle adhika haiM aura nIlalezyA vAle thor3e haiM / paMkaprabhA meM eka nIlalezyA hai / dhUmaprabhA meM do lezyAeM haiM-kRSNa-lezyA aura nIlalezyA / nIlalezyA vAle adhika haiM aura kRSNalezyA vAle thor3e haiM / tamaHprabhA meM eka kRSNalezyA hai| sAtavIM pRthvI meM eka paramakRSNalezyA hai / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika kyA samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM yA samyag mithyAdRSTi haiM ? gautama ! tInoM haiM / isI prakAra saptamapRthvI taka khnaa| he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM ve nizcaya se tIna jJAnavAle haiM-AbhinibodhijJAnI, zrutajJAnI aura avdhijnyaanii| jo ajJAnI haiM unameM koI do ajJAna vAle haiM aura koI tIna ajJAna vAle haiM / jo do ajJAnavAle haiM ve niyama se mati-ajJAnI aura zruta-ajJAnI haiM aura jo tIna ajJAnavAle haiM ve niyama se mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI aura vibhaMgajJAnI haiM / zeSa zarkarAprabhA Adi pRthvIyoM ke nAraka jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM ve tInoM jJAnavAle haiM aura jo ajJAnI haiM ve tInoM ajJAnavAle haiM / saptamapRthvI taka ke nArakoM ke lie aisA hI kahanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika manayogavAle haiM, vacanayogavAle haiM yA kAyayogavAle haiM ? gautama ! tInoM yogavAle haiM / saptamapRthvI taka aisA khnaa| he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nAraka sAkAra upayoga vAle haiM yA anAkAra upayoga vAle haiM ? gautama ! donoM haiM / saptamapRthvI taka aisA hI kahanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika avadhi se kitanA kSetra jAnate haiM, dekhate haiM ? gautama ! jaghanya se sADhe tIna kosa, utkaSTa se cAra kosa kSetra ko jAnate haiM, dekhate haiN| nairayika jaghanya tIna kosa, utkarSa se sADhe tIna kosa jAnate-dekhate haiM / isa prakAra AdhA-AdhA kosa ghaTAkara kahanA yAvat adhaHsaptamapRthvI ke nairayika jaghanya AdhA kosa aura utkarSa se eka kosa kSetra jAnate-dekhate haiM / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke kitane samudghAta haiM ? gautama ! cAra-vedanAsamudghAta, kaSAya-samudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura vaikriyasamudghAta / aisA hI saptamapRthvI taka khnaa| sUtra - 105 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika bhUkha aura pyAsa kI kaisI vedanA kA anubhava karate haiM ? gautama! asat kalpanA ke anusAra yadi kisI eka ratnaprabhApRthvI ke nairayika ke mukha meM saba samudroM kA jala tathA saba khAdya pudgaloM ko DAla diyA jAya to bhI usa ratnaprabhApRthvI ke nairayika kI bhUkha tRpta nahIM ho sakatI aura na usakI pyAsa hI zAnta ho sakatI hai / isI taraha saptamapRthvI taka ke nairayikoM ke sambandha meM bhI jaannaa| he bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nairayika kyA eka yA bahuta se rUpa banAne meM samartha haiM ? gautama ! ve eka rUpa bhI banA sakate haiM aura bahuta rUpa bhI banA sakate haiM / eka rUpa banAte hue ve eka mudgara rUpa banAne meM samartha haiM, isI prakAra eka bhusaMDI, karavata, talavAra, zakti, hala, gadA, mUsala, cakra, bANa, bhAlA, tomara, zUla, lakuTa aura bhiNDamAla banAte haiM aura bahuta rUpa banAte hue bahuta se mudgara bhusaMDhI yAvat bhiNDamAla banAte haiM / ina bahuta zastra rUpoM kI muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra vikurvaNA karate hue ve saMkhyAta zastroM kI hI vikurvaNA kara sakate haiM, asaMkhyAta kI nahIM / apane zarIra se sambaddha kI vikurvaNA kara sakate haiM, asambaddha kI nahIM, sadRza kI racanA kara sakate haiM, asadRza kI nahIM / ina vividha zastroM kI racanA karake eka dUsare nairayika para prahAra karake vedanA utpanna karate haiM / vaha vedanA ujjja vala, vipula, pragADha, karkaza, kaTuka, kaThora, niSThura, caNDa, tIvra, duHkharUpa, durlaghya aura duHsahya hotI hai / isI prakAra dhUma prabhApRthvI taka kahanA / chaThI aura sAtavIM pRthvI ke nairayika bahuta aura bar3e lAla kunthuoM kI racanA karate haiM, jinakA mukha mAno vajra jaisA hotA hai aura jo gobara ke kIr3e jaise hote haiM / aise kunthurUpa kI vikurvaNA karake ve eka dUsare ke zarIra para car3hate haiM, unake zarIra ko bAra bAra kATate haiM aura sau parva vAle ikSu ke kIr3oM kI taraha bhItara hI bhItara sanasanAhaTa karate hue ghusa jAte haiM aura unako ujjvala yAvat asahya vedanA utpanna karate haiN| he bhagavana ! isa ratnaprabhApathvI ke nairayika kyA zIta vedanA vedate haiM, uSNa vedanA vedate haiM, yA zItoSNa vedanA vedate haiM ? gautama ! ve sirpha uSNa vedanA vedate haiM / isa prakAra zarkarAprabhA aura bAlukAprabhA ke nairayikoM meM bhI jAnanA paMkaprabhA meM zItavedanA bhI vedate haiM aura uSNavedanA bhI vedate haiM / ve nairayika bahuta haiM jo uSNavedanA vedate haiM aura ve kama haiM jo zIta vedanA vedate haiM / dhUmaprabhA meM zIta vedanA bhI vedate haiM aura uSNa vedanA bhI vedate haiM / ve nArakajIva adhika haiM jo zIta vedanA vedate haiM aura ve thoDe haiM jo uSNa vedanA vedate haiM / tamaHprabhA meM sirpha zIta vedanA vedate haiN| tamastamA meM paramazIta vedanA vedate haiN| he bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke nairayika kisa prakAra ke naraka bhava kA anubhava karate hue vicarate haiM ? gautama ! ve vahA~ nitya Dare hue, trasita, bhUkhe, udvigna aura upadravagrasta rahate haiM, nitya vadhika ke samAna krUra pariNAma vAle, nitya parama azubha, ananya sadRza azubha aura nirantara azubha rUpa se upacita narakabhava kA anubhava karate haiM / isI prakAra saptama pRthvI taka kahanA / saptama pRthvI meM pA~ca anuttara bar3e se bar3e mahAnaraka kahe gae haiM, yathA-kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava aura apratiSThAna / vahA~ ye pA~ca mahApuruSa sarvotkRSTa hiMsAdi pApa karmoM ko ekatrita kara mRtyu ke samaya marakara apratiSThAna naraka meM nairayika ke rUpa meM utpanna hue-jamadagni kA putra parazurAma, lacchatiputra dRDhAyu, uparicara vasurAja, kauravya subhUma aura cuNaNisuta brahmadatta / vahA~ varNa se kAle, kAlI chabi vAle yAvat atyanta kAle haiM, ityAdi varNana karanA yAvat ye atyanta jAjvalyamAna vipula evaM yAvat asahya vedanA ko vedate haiN| he bhagavan ! uSNavedanA vAle narakoM meM nAraka kisa prakAra kI uSNavedanA kA anubhava karate haiM ? gautama ! jaise koI luhAra kA lar3akA, jo taruNa ho, balavAna ho, yugavAn ho, roga rahita ho, jisake donoM hAtha kA agrabhAga sthira ho, jisake hAtha, pA~va, pasaliyA~, pITha aura jaMghAe sadaDha aura majabUta hoM, jo lA~ghane meM, kadane meM, vega ke sAtha calane meM, phAMdane meM samartha ho aura jo kaThina vastu ko bhI cUra-cUra kara sakatA ho, jo do tAla vRkSa jaise sarala lambe puSTa bAhuvAlA ho, jisake kaMdhe ghane, puSTa aura gola hoM, camar3e kI beMta, mudgara tathA muTThI ke AghAta se ghane aura puSTa bane hue avayavoM vAlA ho, jo Antarika utsAha se yukta ho, jo cheka, dakSa, praSTha, kuzala, nipuNa, buddhimAn, nipuNazilpayukta ho, vaha eka choTe ghar3e ke samAna bar3e lohe ke piNDa ko lekara use tapA-tapA kara kUTa kUTa kara kATakATa kara usakA cUrNa banAve, aisA eka dina, do dina, tIna dina yAvat adhika se adhika pandraha dina taka aisA hI karatA rahe / phira use ThaMr3A kare / usa ThaMr3e lohe ke gole ko lohe kI saMDAsI se pakar3a kara asat kalpanA se uSNavedanA vAlA narakoM meM rakha de, isa vicAra ke sAtha ki maiM eka unmeSa-nimeSa meM use phira nikAla lU~gA / parantu vaha kSaNabhara meM hI use phUTatA, makkhana kI taraha pighalatA, sarvathA bhasmIbhUta hote hue dekhatA hai / vaha luhAra kA lar3akA usa lohe ke gole ko asphuTita, agalita aura avidhvasta rUpa meM punaH nikAla lene meM samartha nahIM hotaa| (dUsarA dRSTAnta) koI madavAlA mAtaMga hAthI jo sATha varSa kA hai prathama zarat kAla athavA antima grISmakAla samaya meM garamI se pIr3ita hokara, tRSA se bAdhita hokara, dAvAgni kI jvAlAoM se jhulasatA huA, Atura, zuSita, pipAsita. darbala aura klAnta banA haA eka bar3I puSkariNI ko dekhatA hai, jisake cAra kone haiM, jo samAna kinAre vAlI hai, jo kramazaH Age-Age gaharI hai, jisakA jalasthAna athAha hai, jisakA jala zItala hai, jo kamalapatra kaMda muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aura mRNAla se DhaMkI huI hai / jo bahuta se khile hue kesarapradhAna utpala, kumuda, nalina, subhaga, saugaMdhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra Adi vividha kamala kI jAtiyoM se yukta hai, jisake kamaloM para bhramara rasapAna kara rahe haiM, jo svaccha nirmala jala se bharI huI hai, jisameM bahuta se maccha aura kachue idhara-udhara ghUma rahe hoM, aneka pakSiyoM ke jor3oM ke cahacahAne ke zabdoM ke kAraNa se jo madhura svara se suninAdita ho rahI hai, aisI puSpakariNI ko dekhakara vaha usameM praveza karatA hai, apanI garamI ko zAnta karatA hai, tRSA ko dUra karatA hai, bhUkha ko miTAtA hai, tApajanita jvara ko naSTa karatA hai aura dAha ko upazAnta karatA hai / isa prakAra uSNatA Adi ke upazAnta hone para vaha vahA~ nidrA lene lagatA hai, A~kheM mUMdane lagatA hai, usakI smRti, rati, dhRti tathA mati lauTa AtI hai, zItala aura zAnta ho kara dhIre-dhIre vahA~ se nikalatA-nikalatA atyanta zAtA-sukha kA anubhava karatA hai| isI prakAra he gautama ! asata kalpanA ke anusAra uSNavedanIya narakoM se nIkala kara koI nairayika jIva isa manuSyaloka meM jo gur3a pakAne kI, zarAba banAne kI, bakarI kI liNDiyoM kI agnivAlI, lohA-tA~bA, rAMgA-sIsA, cA~dI, sonA hiraNya ko galAne kI bhaTTiyA~, kumbhakAra ke bhaTTe kI agni, mUsa kI agni, iMTe pakAne ke bhaTTe kI agni, kavelu pakAne ke bhaTThe kI agni, lohAra ke bhaTTe kI agni, ikSurasa pakAne kI cUla kI agni, tila kI agni, tuSa kI agni, naDa-bAMsa kI agni Adi jo agni aura agni ke sthAna haiM, jo tapta haiM aura tapakara agni-tulya ho gaye haiM, phUle hue palAsa ke phUloM kI taraha lAla-lAla ho gaye haiM, jinameM se hajAroM cinagAriyA~ nikala rahI haiM, hajAroM jvAlAeM nikala rahI haiM, hajAroM aMgAre jahA~ bikhara rahe haiM aura jo atyanta jAjvalyamAna haiM, jo andara hI andara dhU-dhU dhadhakate haiM, aise agnisthAnoM aura agniyoM ko vaha nAraka jIva dekhe aura unameM praveza kare to vaha apanI uSNatA ko zAnta karatA hai, tRSA, kSudhA aura dAha ko dUra karatA hai aura aisA hone se vaha vahA~ nIMda bhI letA hai, A~khe bhI mUMdatA hai, smRti, rati, dhRti aura mati prApta karatA hai aura ThaMr3A hokara atyanta zAnti kA anubhava karatA huA dhIre-dhIre vahA~ se nikalatA huA atyanta sukha-zAtA kA anubhava karatA hai / bhagavan ! kyA nArakoM kI aisI uSNavedanA hai? bhagavan ne kahA-nahIM, yaha bAta nahIM hai; isase bhI aniSTatara uSNavedanA nAraka jIva anubhava karate haiN| he bhagavan ! zItavedanIya narakoM meM nairayika jIva kaisI zItavedanA kA anubhava karate haiM ? gautama ! jaise koI luhAra kA lar3akA jo taruNa, yugavAn yAvat zilpayukta ho, eka bar3e lohe ke piNDa ko jo pAnI ke choTe ghar3e ke barAbara ho, lekara use tapA-tapAkara, kUTa-kUTakara jaghanya eka, do, tIna dina utkRSTa se eka mAsa taka pUrvavat saba kriyAeM karatA rahe tathA pUrI taraha uSNa gole ko lohe kI saMDAsI se pakar3a kara asat kalpanA dvArA use zIta-vedanIya narakoM meM DAle ityAdi / isI prakAra he gautama ! asata kalpanA se zItavedanA vAle narakoM se nIkalA haA nairayika isa manuSyaloka meM zItapradhAna jo sthAna haiM jaise kI hima, himapuMja, himapaTala, himapaTala ke puMja, tuSAra, tuSAra ke puMja, himakuNDa, himakuNDa ke puMja, zIta aura zItapuMja Adi ko dekhatA hai, dekhakara unameM praveza karatA hai; vaha vahA~ apane nArakIya zIta ko, tRSA ko, bhUkha ko, jvara ko, dAha ko miTA letA hai aura zAnti ke anubhava se nIMda bhI letA hai, nIMda se A~khe baMda kara letA hai yAvat garama hokara ati garama hokara vahA~ se dhIre-dhIre nIkala kara zAtA-sukha kA anubhava karatA hai / he gautama ! zItavedanIya narakoM meM nairayika isase bhI aniSTatara zItavedanA kA anubhava karate haiN| sUtra-106 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM kI sthiti kitanI hai ? gautama ! jaghanya se aura utkarSa se pannavaNA ke sthitipada anusAra adhaHsaptamIpRthvI taka kahanA / sUtra - 107 he bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nairayika vahA~ se nIkalakara sIdhe kahA~ jAte haiM ? kahA~ utpanna hote haiM ? prajJApanA ke vyutkrAntipada anusAra yahA~ bhI adhaHsaptamIpRthvI taka kahanA / sUtra - 108 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika kisa prakAra ke bhUmisparza kA anubhava karate haiM ? gautama ! ve muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 36
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aniSTa yAvat amaNAma bhUmisparza kA anubhava karate haiM / isI prakAra saptama pRthvI taka kahanA / he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika kisa prakAra ke jalasparza kA anubhava karate haiM ? gautama ! aniSTa yAvat amaNAma jalasparza kA anubhava karate haiM / isI prakAra saptama pRthvI taka kahanA cAhie / isI prakAra tejas, vAyu aura vanaspati ke sparza ke viSaya meM jaannaa| he bhagavan ! kyA ratnaprabhApRthvI dUsarI pRthvI kI apekSA bAhalya meM bar3I aura sarvAntoM meM lambAI-caur3AI meM sabase choTI hai ? hA~, gautama! hai| bhagavan ! kyA dUsarI pRthvI tIsarI pRthvI se bAhalyameM bar3I, sarvAntoMmeM choTI hai? hA~, gautama! hai / isI prakAra yAvat chaThI pRthvI, sAtavIM pRthvI kI apekSA bAhalya meM bar3I hai, sarvAntoM meM lambAI-caur3AI meM sabase choTI hai ? hA~, gautama! hai / bhagavan ! kyA dUsarI pRthvI tIsarI pRthvI se bAhalya meM bar3I, sarvAntoMmeM choTI hai ? hA~, gautama! hai / isI prakAra yAvat chaThI pRthvI sAtavIM pRthvI kI apekSA bAhalya meM bar3I, lambAI-caur3AImeM choTI hai| sUtra-109 bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsoM ke paryantavartI pradezoM meM jo pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika jIva haiM, ve jIva mahAkarmavAle, mahAkriyAvAle aura mahAAsravavAle aura mahAvedanAvAle haiM kyA? hA~, gautama! isI prakAra saptama pRthvI taka khnaa| sUtra-110 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka meM saba prANI, saba bhUta, saba jIva aura saba sattva pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika rUpa meM aura nairayika rUpa meM pUrva meM utpanna hue haiM kyA ? hA~, gautama ! utpanna hue haiM / isa prakAra saptama pRthvI taka kahanA / vizeSatA yaha hai-jisa pRthvI meM jitane narakAvAsa haiM unakA ullekha vahA~ krnaa| sUtra- 111-116 isa uddezaka meM nimna viSayoM kA pratipAdana huA hai-pRthvIyoM kI saMkhyA, kitane kSetra meM narakAvAsa haiM, nArakoM ke saMsthAna, tadanantara moTAI, viSkambha, parikSepa varNa, gandha, sparza / narakoM kI vistIrNatA batAne hetu deva kI upamA, jIva aura pudgaloM kI unameM vyutkrAnti, zAzvata-azAzvata prarUpaNA | ..... upapAta eka samaya meM kitane utpanna hote haiM-apahAra, uccatva, nArakoM ke saMhanana, saMsthAna, varNa, gandha, sparza, ucchvAsa, AhAra | lezyA, dRSTi, jJAna, yoga, upayoga, samudghAta, bhUkha-pyAsa, vikurvaNA, vedanA, bhaya / pA~ca mahApuruSoM kA saptama pRthvI meM upapAta, dvividha vedanA-uSNavedanA, zItavedanA, sthiti, udvartanA, pRthvI kA sparza aura sarvajIvoM kA upapAta / yaha saMgrahaNI gAthAeM haiN| pratipatti-3 - nairayika uddezaka-3 sUtra-117 he bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nairayika kisa prakAra ke pudgaloM ke pariNamana kA anubhava karate haiM ? gautama ! aniSTa yAvat amaNAma pudgaloM kA / isI prakAra saptama pRthvI ke nairayikoM taka khnaa| sUtra - 118 isa saptamapRthvI meM prAyaH karake naravRSabha, vAsudeva, jalacara, mAMDalika rAjA aura mahA Arambha vAle gRhastha utpanna hote haiN| sUtra-119 nArakoM meM antarmuhUrta, tiryak aura manuSya meM cAra antarmuhUrta aura devoM meM pandraha dina kA uttara vikurvaNA kA muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra utkRSTa avasthAnakAla hai| sUtra-120 jo pudgala nizcita rUpa se aniSTa hote haiM, unhIM kA nairayika AhAra karate haiN| unake zarIra kI AkRti ati nikRSTa aura huMDasaMsthAna vAlI hotI hai / sUtra-121 saba nairayikoM kI uttaravikriyA bhI azubha hI hotI hai| unakA vaikriyazarIra asaMhananavAlA aura haMDasaMsthAna vAlA hotA hai| sUtra - 122 sarva naraka pRthvIoM meM aura koI bhI sthitivAle nairayika kA janma asAtAvAlA hotA hai, unakA sArA nArakIya jIvana duHkha meM hI bItatA hai| sUtra - 123 nairayika jIvoM meM se koI jIva upapAta ke samaya, pUrva sAMgatika deva ke nimitta se koI nairayika, koI nairayika zubha adhyavasAyoM ke kAraNa athavA karmAnubhAva se sAtA kA vedana karate haiN| sUtra- 124 saikar3oM vedanAoM se avagAr3ha hone ke kAraNa duHkhoM se sarvAtmanA vyApta nairayika utkRSTa pA~ca sau yojana taka Upara uchalate haiN| sUtra - 125 rAta-dina duHkhoM se pacate hue nairayikoM ko naraka meM palaka pU~dane mAtra kAla ke lie bhI sukha nahIM hai kintu duHkha hI duHkha sadA unake sAtha lagA huA hai / sUtra-126 taijasa-kArmaNa zarIra, sUkSmazarIra aura aparyApta jIvoM ke zarIra jIva ke dvArA chor3e jAte hI tatkAla hajAroM khaNDoM meM khaNDita hokara bikhara jAte haiN| sUtra-127 naraka meM nairayikoM ko atyanta zIta, atyanta uSNatA, atyanta bhUkha, atyanta pyAsa aura atyanta bhaya aura saikar3oM duHkha nirantara bane rahate haiN| sUtra - 128 ina gAthAoM meM vikurvaNA kA avasthAnakAla, aniSTa pudgaloM kA pariNamana, azubha vikurvaNA, nitya asAtA, upapAta kAla meM kSaNika sAtA, Upara chaTapaTAte hue uchalanA, akSinimeSa ke lie bhI sAtA na honA, vaikriyazarIra kA bikharanA tathA nArakoM ko honevAlI saikar3oM prakAra kI vedanAoM kA ullekha kiyA gayA hai| sUtra-129 nairayikoM kA varNana samApta huaa| pratipatti-3-'nairayika uddezaka' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 38
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-3 - tiryaMca uddezaka-1 sUtra-130 __ tiryakyonika jIvoM kA kyA svarUpa hai ? tiryakyonika jIva pA~ca prakAra ke haiM, yathA-ekendriya tiryakyonika, yAvat paMcendriya tiryakyonika / ekendriya tiryakyonika kA kyA svarUpa hai ? ekendriya tiryakyonika pA~ca prakAra ke haiM, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika tiryakyonika / pRthvIkAyika ekendriya tiryaMca kA kyA svarUpa hai ? ve do prakAra ke haiM, yathA-sUkSma pRthvIkAyika aura bAdara pRthvIkAyika ekendriya tiryaMcayonika / sUkSma pRthvIkAyika ekendriya tiryakyonika kyA haiM? ve do prakAra ke haiM, yathA-paryApta aura aparyApta sUkSma pRthvIkAyika tiryaMcayonika / bAdara pRthvIkAyika kyA hai ? ve do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta bAdara pRthvIkAyika / apkAyika ekendriya tiryakyonika kyA hai ? ve do prakAra ke haiM, isa prakAra pRthvIkAyika kI taraha cAra bheda kahanA / vanaspatikAyika ekendriya tiryakyonika paryanta aise hI bheda kahanA / dvIndriya tiryakyonika jIvoM kA svarUpa kyA hai ? ve do prakAra ke haiM, yathA-paryApta dvIndriya aura aparyApta dvIndriya / isI prakAra caturindriyoM taka kahanA / paMcendriya tiryakyonika kyA haiM? ve tIna prakAra ke haiM, yathA-jalacara, sthalacara aura khecara paMcendriya tiryakyonika / jalacara paMcendriya tiryakyonika kyA haiM ? ve do prakAra ke haiM, yathA-sammUrchima0 aura garbhavyutkrAntika jalacara paMcendriya tiryaMca / sammUrchima jalacara paMce0 kyA haiM ? ve do prakAra ke haiM, yathA-paryApta0 aura aparyApta sammUrchima jalacara paMcendriya tiryakyonika / garbhavyutkrAntika jalacara paMcendriya0 kyA haiM ? ve do prakAra ke haiM, yathA-paryApta aura aparyApta garbhavyutkrAntika jalacara paMcendriya tiryaMca | sthalacarapaMcendriya do prakAra ke haiM, yathA-catuSpada0 aura parisarpasthalacara paMcendriya tiryakyonika | catuSpada sthalacara paMcendriya do prakAra ke haiM, yathA-sammUrchima0 aura garbhavyutkrAntika catuSpadasthalacara paMcendriya tiryaMca / jalacaroM ke samAna cAra bheda inake bhI jAnanA / parisarpa-sthalacara paMcendriya tiryaMca do prakAra ke haiM, yathA-uragaparisarpa0 aura bhujagaparisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMca / uragaparisarpasthalacara paMcendriya tiryagyonika do prakAra ke haiM, jalacaroM ke cAra bheda samAna yahA~ bhI kahanA / isI taraha bhujagaparisoM ke bhI cAra bheda kahanA / khecara paMcendriya tiryakyonika kyA haiM ? ve do prakAra ke haiM, yathA-sammUrchima0 aura garbhavyutkrAntika khecara paMcendriya tiryakyonika / sammUrchima khecara paM0 ti0 do prakAra ke haiM, yathA-paryApta0 aura aparyApta sammUrchima khecara paMcendriya tiryakyonika / isI prakAra garbhavyutkrAntikoM ke sambandha meM bhI kahanA / he bhagavan ! khecara paMcendriya tiryak yonikoM kA yonisaMgraha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! tIna prakAra kA-aNDaja, potaja aura sammUrchima | aNDaja tIna prakAra ke haiM-strI, puruSa aura napuMsaka / potaja tIna prakAra ke haiM, strI, puruSa aura npuNsk| sammUrchima saba napuMsaka hote haiN| sUtra - 131 he bhagavan ! ina jIvoM ke kitanI lezyAeM haiM ? gautama ! chaha-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / he bhagavan ! ye jIva samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM yA samyag mithyAdRSTi haiM / gautama ! tInoM / bhagavan ! ve jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM ve do yA tIna jJAnavAle haiM aura jo ajJAnI haiM ve do yA tIna ajJAna vAle haiM / bhagavan ! ve jIva kyA manayogI haiM, vacanayogI haiM, kAyayogI haiM ? gautama ! tInoM haiM / bhagavan ! ve jIva sAkAra-upayoga vAle haiM yA anAkAra-upayoga vAle haiM ? gautama ! donoM haiN| bhagavan ! ve jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAloM, akarmabhUmikoM aura antardIpakoM ko chor3akara saba jagaha se utpanna hote haiM / he bhagavan ! una jIvoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga-pramANa / una jIvoM ke pA~ca samudghAta haiM, yathA-vedanAsamudghAta yAvat taijasasamudghAta / ve jIva mAraNAntikasamudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM aura muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 39
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra asamavahata hokara bhI marate haiM / bhagavan ! ve jIva marakara anantara kahA~ utpanna hote haiM ? kahA~ jAte haiM ? gautama! jaise prajJApanA ke vyutkrAMtipada meM kahA gayA hai, vaisA yahA~ kahanA / he bhagavan ! una jIvoM kI kitane lAkha yoni-pramukha jAtikulakoTi hai ? gautama ! bAraha lAkha / / he bhagavan ! bhujaparisarpasthalacara paMcendriya tiryaMcayonikoM kA kitane prakAra kA yonisaMgraha hai ? gautama ! tIna prakAra kA-aNDaja, potaja aura sammUrchima / isa taraha jaisA khecaroM meM kahA, vaisA yahA~ bhI kahanA / vizeSatA yaha haiinakI sthiti jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI hai / ye marakara cAroM gati meM jAte haiM / naraka meM jAte haiM to dUsarI pRthvI taka jAte haiM / inakI nau lAkha jAtikulakor3I kahI gaI hai / zeSa pUrvavat / bhagavan ! uraparisarpa-sthalacara paMcendriya tiryakyonikoM kA yonisaMgraha kitane prakAra kA hai ? gautama ! jaise bhujaparisarpa kA kathana kiyA, vaisA yahA~ bhI kahanA / vizeSatA yaha hai ki inakI sthiti jaghanya se antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI hai / ye marakara yadi naraka meM jAveM to pA~cavI pRthvI taka jAte haiM / inakI dasa lAkha jAtikulakoDI haiN| ___ catuSpadasthalacara paMcendriya tiryakyonikoM kI pRcchA ? gautama ! inakA yonisaMgraha do prakAra kA hai, yathAjarAyuja aura sammUrchima / jarAyuja tIna prakAra ke haiM, yathA-strI, puruSa aura napuMsaka / jo sammUrchima haiM ve saba napuMsaka haiM / una jIvoM kI lezyAeM, ityAdi saba khecaroM kI taraha kahanA / vizeSatA isa prakAra hai-inakI sthiti jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa tIna palyopama kI hai / marakara yadi ye naraka meM jAveM to cauthI narakapRthvI taka jAte haiM / inakI dasa lAkha jAtikulakoDI haiM / jalacara paMcendriya tiryakyonikoM kI pRcchA ? gautama ! jaise bhujaparisaoNM kA kahA vaise kahanA / vizeSatA yaha hai ki ye marakara yadi naraka meM jAveM to saptama pRthvI taka jAte haiM / inakI sAr3he bAraha lAkha jAtikulakoDI kahI gaI haiN| he bhagavan ! caturindriya jIvoM kI kitanI jAtikulakoDI haiM ? gautama ! nau lAkha / he bhagavan ! trIndriya jIvoM kI kitanI jAtikulakoDI haiM ? gautama ! ATha lAkha / bhagavana ! dvIndriyoM kI kitanI jAtikulakoDI hai ? gautama ! sAta lAkha / sUtra - 132 he bhagavan ! gaMdha kitane haiM ? gandhazata kitane haiM ? gautama ! sAta gaMdha haiM aura sAta hI gandhazata haiM / he bhagavan! phUloM kI kitanI lAkha jAtikulakoDI haiM ? gautama ! solaha lAkha, yathA-cAra lAkha jalaja puSpoM kI, cAra lAkha sthalaja paSpoM kI. cAra lAkha mahAvakSoM ke phaloM kI aura cAra lAkha mahAgalmika phaloM kI / he bhagavana ! valliyA~ aura vallizata kitane prakAra ke haiM ? gautama ! valliyoM ke cAra prakAra haiM aura cAra vallizata haiM / he bhagavana! latAeM kitanI haiM aura latAzata kitane haiM ? gautama ! ATha prakAra kI latAeM haiM aura ATha latAzata haiN| bhagavan ! haritakAya kitane haiM aura haritakAyazata kitane haiM ? gautama ! haritakAya tIna prakAra ke haiM aura tIna hI haritakAyazata haiM / biMTabaddha phala ke hajAra prakAra aura nAlabaddha phala ke hajAra prakAra, ye saba haritakAya meM hI samAviSTa haiM / isa prakAra sUtra ke dvArA svayaM samajhe jAne para, dUsaroM dvArA sUtra se samajhAye jAne para, arthAlocana dvArA cintana kiye jAne para aura yuktiyoM dvArA punaH punaH paryAlocana karane para saba do kAyoM meM trasakAya aura sthAvarakAya meM samAviSTa hote haiM / isa prakAra pUrvApara vicAraNA karane para samasta saMsArI jIvoM kI caurAsI lAkha yonipramukha jAtikulakoDI hotI haiM, aisA jinezvaroM ne kahA hai| sUtra-133 he bhagavan ! kyA svastika nAmavAle, svastikAvarta nAmavAle, svastikaprabha, svastikakAnta, svastikavarNa, svastikalezya, svastikadhvaja, svastikazaMgAra, svastikakUTa, svastikaziSTa aura svastikottarAvataMsaka nAmaka vimAna haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! ve vimAna kitane bar3e haiM ? gautama ! jitanI dUrI se sUrya udita hotA dIkhatA hai aura jitanI dUrI se sUrya asta hotA dIkhatA hai (yaha eka avakAzAntara hai), aise tIna avakAzAntarapramANa kSetra kisI deva kA eka vikrama ho aura vaha deva usa utkRSTa, tvarita yAvat divya devagati se calatA huA yAvat eka dina, do dina muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra utkRSTa chaha mAsa taka calatA jAya to kisI vimAna kA to pAra pA sakatA hai aura kisI vimAna kA pAra nahIM pA sakatA hai / he gautama ! itane bar3e ve vimAna kahe gaye haiM / he bhagavan ! kyA arci, arcirAvarta Adi yAvat arciruttarAvataMsaka nAma ke vimAna haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! ve vimAna kitana bar3e kahe gaye haiM ? gautama ! jaisI vaktavyatA svastika Adi vimAnoM kI kahI hai, vaisI hI yahA~ kahanA / vizeSatA yaha hai ki yahA~ vaise pA~ca avakAzAntara pramANa kSetra kisI deva kA eka padanyAsa khnaa| he bhagavan ! kyA kAma, kAmAvartta yAvat kAmottarAvataMsaka vimAna haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! ve vimAna kitane bar3e haiM ? gautama ! jaisI vaktavyatA svastikAdi vimAnoM kI kahI hai vaisI hI kahanA / vizeSatA yaha hai ki yahA~ vaise sAta avakAzAntara pramANa kSetra kisI deva kA eka vikrama kahanA / he bhagavan ! kyA vijaya, vaijayaMta, jayaMta aura aparAjita nAma ke vimAna haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavana ! ve vimAna kitane bar3e haiM ? gautama ! vahI vaktavyatA kahanA yAvat yahA~ nau avakAzAntara pramANa kSetra kisI eka deva kA eka padanyAsa kahanA / isI tIvra aura divyagati se vaha deva eka dina, do dina utkRSTa chaha mAsa taka calatA rahe to kinhI vimAnoM ke pAra pahuMca sakatA hai aura kinhI vimAnoM ke pAra nahIM pahuMca sakatA hai / he AyuSman zramaNa ! itane bar3e vimAna ke kahe gaye haiN| pratipatti-3 - tiryaMca uddezaka-2 sUtra-134 he bhagavan ! saMsArasamApannaka jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! chaha prakAra ke-pRthvIkAyika yAvat trasakAyika / pRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? do prakAra ke haiM-sUkSmapRthvIkAyika aura bAdarapRthvIkAyika / sUkSmapRthvIkAyika do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / bAdarapRthvIkAyika do prakAra ke haiM paryApta aura aparyApta / isa prakAra jaisA prajJApanApada meM kahA, vaisA kahanA / zlakSNa pRthvIkAyika sAta prakAra ke haiM aura khara-pRthvIkAyika aneka prakAra ke kahe gaye haiM, yAvat ve asaMkhyAta haiM / isa prakAra jaisA prajJApanApada meM kahA vaisA pUrA kathana vanaspatikAyika taka aisA hI kahanA, yAvat jahA~ eka vanaspatikAyika jIva haiM vahA~ kadAcit saMkhyAta, kadAcit asaMkhyAta aura kadAcit ananta vanaspatikAyika jAnanA / trasakAyika jIva kyA hai ? ve cAra prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura pNcendriy| dvIndriya jIva kyA hai ? ve aneka prakAra ke kahe gaye haiM / isa prakAra prajJApanApada ke samAna sampUrNa kathana karanA jaba taka sarvArthasiddha devoM kA adhikAra hai| sUtra - 135 he bhagavan ! pRthvI kitane prakAra kI kahI hai ? gautama ! chaha prakAra kI-zlakSNapRthvI, zuddhapRthvI, bAlukApRthvI, manaHzilApRthvI, zarkarApRthvI aura kharapRthvI / he bhagavan ! zlakSNapRthvI kI kitanI sthiti hai ? gautama ! jaghanya antarmahartta aura utkRSTa eka hajAra varSa / zuddhapathvI kI sthiti jaghanya antarmahartta aura utkRSTa bAraha hajAra varSa / bAlukApathvI kI sthiti jaghanya antarmahartta aura utkRSTa caudaha hajAra varSa / manaHzilApathvI kI sthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa solaha hajAra varSa / zarkarApRthvI kI sthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa aThAraha hajAra varSa / kharapRthvI kI sthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa / bhagavan ! nairayikoM kI kitanI sthiti hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama kI / isa prakAra sarvArthasiddha ke devoM taka kI sthiti kahanA / bhagavan ! jIva, jIva ke rUpa meM kaba taka rahatA hai ? gautama ! saba kAla taka jIva jIva hI rahatA hai| bhagavan ! pRthvIkAyika jIva pRthvIkAyika ke rUpa meM kaba taka rahatA hai ? gautama ! (pRthvIkAya sAmAnya kI apekSA) sarvakAla taka rahatA hai / isa prakAra trasakAya taka kahanA / sUtra-136 bhagavan ! abhinava (tatkAla utpadyamAna) pRthvIkAyika jIva kitane kAla meM nirlepa ho sakate haiM ? gautama ! muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra jaghanya se aura utkRSTa se bhI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kAla meM nirlepa (khAlI) ho sakate haiM / yahA~ jaghanya pada se utkRSTa pada meM asaMkhyAtaguNa adhikatA jAnanA / isI prakAra abhinava vAyukAyika taka kI vaktavyatA jAnanA | bhagavan ! abhinava vanaspatikAyika jIva kitane samaya meM nirlepa ho sakate haiM ? gautama ! pratyutpannavanaspatikAyikoM ke lie jaghanya aura utkRSTa donoM padoM meM aisA nahIM kahA jA sakatA ki ye itane samaya meM nirlepa ho sakate haiM / ina jIvoM kI nirlepanA nahIM ho sakatI / pratyutpannatrasakAyika jIva jaghanya pada meM sAgaropama zatapRthaktva aura utkRSTa pada meM bhI sAgaropama zatapRthaktva kAla meM nirlepa ho sakate haiM / jaghanyapada se utkRSTapada meM vizeSA-dhikatA smjhnaa| sUtra-137 he bhagavan ! avizuddhalezyA vAlA anagAra vedanAdi samudghAta se vihIna AtmA dvArA avizuddha lezyAvAle deva ko, devI ko aura anagAra ko jAnatA-dekhatA hai kyA? he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! avizuddhalezyA vAlA anagAra vedanAdi vihIna AtmA dvArA vizuddhalezyA vAle deva ko, devI ko aura anagAra ko jAnatAdekhatA hai kyA ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! avizuddha lezyAvAlA anagAra vedanAdi samudghAtayukta AtmA dvArA avizuddha lezyA vAle deva ko, devI ko aura anagAra ko jAnatA-dekhatA hai kyA ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / he bhagavan ! avizuddhalezyA vAlA anagAra vedanAdi samudghAtayukta AtmA dvArA avizuddha lezyA vAle deva ko, devI ko aura anagAra ko jAnatA-dekhatA hai kyA ? gautama ! yaha artha ThIka nahIM hai| he bhagavan ! avizuddhalezyA vAlA anagAra jo vedanAdi samudghAta se na to pUrNatayA yukta hai aura na sarvathA vihIna hai, aisI AtmA dvArA avizuddhalezyA vAle deva, devI aura anagAra ko jAnatA-dekhatA hai kyA ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! avizuddhalezyA vAlA anagAra samavahata-asamavahata AtmA dvArA vizuddhalezyA vAle deva, devI aura anagAra ko jAnatA-dekhatA hai kyA ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! vizuddhalezyA vAlA anagAra vedanAdi samudghAta dvArA asamavahata AtmA dvArA avizuddhalezyA vAle deva, devI aura anagAra ko jAnatAdekhatA hai kyA ? hA~, gautama ! jAnatA-dekhatA hai / jaise avizuddhalezyA vAle anagAra ke lie chaha AlApaka kahe haiM vaise chaha AlApaka vizuddhalezyA vAle anagAra ke lie bhI kahanA yAvat-he bhagavan ! vizuddhalezyA vAlA anagAra samavahata-asamavahata AtmA dvArA vizuddhalezyA vAle deva, devI aura anagAra ko jAnatA-dekhatA hai kyA ? hA~, gautama! jAnatA-dekhatA hai| sUtra-138 he bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, bolate haiM, prajJApanA karate haiM, prarUpaNA karate haiM ki eka jIva eka samaya meM do kriyAeM karatA hai, yathA samyak kriyA aura mithyAkriyA / jisa samaya samyak kriyA karatA hai usI samaya mithyAkriyA bhI karatA hai, aura jisa samaya mithyAkriyA karatA hai, usa samaya samyaka kriyA bhI karatA hai / he bhagavan ! unakA yaha kathana kaisA hai ? he gautama ! jo ve anyatIrthika aisA kahate haiM, yAvat eka jIva eka samaya meM do kriyAeM karatA hai-samyak kriyA aura mithyAkriyA / ve mithyA kathana karate haiM / gautama ! maiM aisA kahatA hU~ yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki eka jIva eka samaya meM eka hI kriyA karatA hai, yathA samyak kriyA athavA mithyAkriyA / jisa samaya samyaka kriyA karatA hai usa samaya mithyAkriyA nahIM karatA aura jisa samaya mithyAkriyA karatA hai usa samaya samyaka kriyA nahIM karatA hai| sUtra - 139 tiryakayonika adhikAra kA dvitIya uddezaka samApta huaa| pratipatti-3-'tiryaJca uddezaka' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 42
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-3-manuSya sUtra-140 he bhagavan ! manuSya kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke, sammUrchima manuSya aura garbhavyutkrAntika manuSya / bhagavan ! sammUrchima manuSya kitane prakAra ke haiM ? gautama ! eka hI prakAra ke / bhagavan ! ye sammUrchima manuSya kahA~ paidA hote haiM ? gautama ! manuSyakSetra meM ityAdi prajJApanAsUtra anusAra yahA~ kahanA / sUtra - 141 he bhagavan ! garbhavyutkrAntika manuSya kitane prakAra ke haiM ? gautama ! tIna prakAra ke-karmabhUmika, akarmabhUmika aura aantrviipik| sUtra-142 he bhagavan ! AntardIpika manuSya kitane prakAra ke haiM ? gautama ! aTThAIsa prakAra ke-ekoruka, AbhASika, yAvat zuddhadaMta / sUtra-143 he bhagavan ! dakSiNa dizA ke ekoruka manuSyoM kA ekoruka nAmaka dvIpa kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke dakSiNa meM culla himavaMta nAmaka varSadhara parvata ke uttarapUrva ke caramAnta se lavaNasamudra meM tIna sau yojana jAne para dakSiNa dizA meM ekoruka dvIpa hai| vaha dvIpa tIna sau yojana kI lambAI-caur3AI vAlA tathA nau sau unacAsa yojana se kucha adhika paridhi vAlA hai| usake cAroM ora eka padmavaravedikA aura eka vanakhaMDa hai / vaha padmavaravedikA ATha yojana UMcI, pA~ca sau dhanuSa caur3AI vAlI aura ekoruka dvIpa ko saba tarapha se ghere hue hai / usa padmavaravedikA kA varNana rAjapraznIyasUtra kI taraha kahanA / sUtra-144 vaha padmavaravedikA eka vanakhaNDa se saba ora se ghirI huI hai / vaha vanakhaNDa kucha kama do yojana golAkAra vistAra vAlA aura vedikA ke tulya paridhi vAlA hai / vaha vanakhaNDa bahata harA-bharA aura saghana hone se kAlA aura kAlIkAnti vAlA pratIta hotA hai, isa prakAra rAjapraznIyasUtra anusAra vanakhaNDa kA varNana jAnanA / tRNoM kA varNa, gaMdha, sparza, zabda tathA vAvar3iyA~, utpAtaparvata, pRthvIzilApaTTaka Adi kA bhI varNana kahanA / yAvat vahA~ bahuta se vANavyantara deva aura deviyA~ uThate-baiThate haiM, yAvat sukhAnubhava karate hue vicaraNa karate haiN| sUtra-145 he bhagavan ! ekorukadvIpa kI bhUmi Adi kA svarUpa kisa prakAra kA hai ? gautama ! ekorukadvIpa kA bhItarI bhUmibhAga bahuta samatala aura ramaNIya hai / muraja ke carmapuTa samAna samatala vahA~ kA bhUmibhAga hai-Adi / isa prakAra zayyA kI mRdutA bhI kahanA yAvat pRthvIzilApaTTaka kA bhI varNana karanA / usa zilApaTTaka para bahuta se eko-rukadvIpa ke manuSya aura striyA~ uThate-baiThate haiM yAvat pUrvakRt zubha karmoM ke phala kA anubhava karate hue vicarate haiM / he AyuSman zramaNa ! ekoruka nAmaka dvIpa meM sthAna-sthAna para yahA~-vahA~ bahuta se uddAlaka, koddAlaka, kRtamAla, natamAla, nRtyamAla, zRMgamAla, zaMkhamAla, daMtamAla aura zailamAla nAmaka druma haiM / ve druma kuza aura kAMsa se rahita mUla vAle haiM ve prazasta mUlavAle, prazasta kaMdavAle yAvat prazasta bIjavAle haiM aura patroM tathA puSpoM se Acchanna, praticanna haiM aura zobhA se atIva-atIva zobhAyamAna haiM / usa ekorukadvIpa meM jagaha-jagaha bahuta se vRkSa haiM / sAtha hI herutAlavana, bherutAlavana, merutAlavana, serutAlavana, sAlavana, saralavana, saptaparNavana, supArI ke vana, khajUra ke vana aura nAriyala ke vana haiM / ye vRkSa aura vana kuza aura kAMsa se rahita yAvat zobhA se atIva-atIva zobhAyamAna haiN| usa egorukadvIpa meM sthAna-sthAna para bahuta se tilaka, lavaka, nyagrodha yAvat rAjavRkSa, naMdivRkSa haiM jo darbha aura kAMsa se rahita haiM yAvata zrI se atIva zobhAyamAna haiN| muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza- sUtra usa ekorukadvIpa meM jagaha-jagaha bahuta sI padmalatAeM yAvat zyAmalatAeM haiM jo nitya kusumita rahatI haiMAdi latA kA varNana aupapAtikasUtra ke anusAra kahanA yAvat ve darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / usa ekorukadvIpa meM jagaha-jagaha bahuta se serikAgulma yAvat mahAjAtigulma haiM / ve gulma pA~ca vargoM ke phUloM se nitya kusumita rahate haiM / unakI zAkhAeM pavana se hilatI rahatI haiM jisase unake phUla ekorukadvIpa ke bhUmibhAga ko AcchAdita karate rahate haiM / ekorukadvIpa meM sthAna-sthAna para bahuta sI vanarAjiyA~ haiM / ve vanarAjiyA~ atyanta harIbharI hone se kAlI pratIta hotI haiM, kAlI hI unakI kAnti hai yAvat ve ramya haiM aura mahAmegha ke samudAyarUpa pratIta hotI haiM yAvat ve bahuta hI mohaka aura tRptikAraka sugaMdha chor3atI haiM aura ve darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| he AyuSman zramaNa ! usa ekorukadvIpa meM sthAna-sthAna para mattAMga nAmaka kalpavRkSa hai / jaise candraprabhA, maNi-zalAkA, zreSTha sIdhu, pravaravAruNI, jAtivaMta phala-patra-puSpa sugaMdhita dravyoM se nikale hue sArabhUta rasa aura nAnA dravyoM se yukta evaM ucita kAla meM saMyojita karake banAye hue Asava, madhu, meraka, riSTAbha, dugdhatulya svAdavAlI prasanna, mellaka, zatAyu, khajUra aura mRdvikA ke rasa, kapiza varNa kA gur3a kA rasa, supakva kSoda rasa, varasurA Adi vividha madya prakAroM meM jaise varNa, rasa, gaMdha aura sparza tathA balavIrya paidA karane vAle pariNamana hote haiM, vaise hI ve mattAMga vRkSa nAnA prakAra ke vividha svAbhAvika pariNAma vAlI madyavidhi se yukta aura phaloM se paripUrNa haiM evaM vikasita haiM / ve kuza aura kAMsa se rahita mUla vAle tathA zobhA se atIva-atIva zobhAyamAna haiM / he AyuSman zramaNa ! usa ekoruka dvIpa meM jahA~-tahA~ bahuta se mRttAMga nAmake kalpavRkSa haiM / jaise vAraka, ghaTa, karaka, kalaza, karkarI, pAdakaMcanikA, udaMka, vaddhaNi, supratiSThaka, pArI, caSaka, bhiMgAraka, karoTi, zaraka, tharaka, pAtrI, thAlI, jala bharane kA ghar3A, vicitra vartaka, maNiyoM ke vartaka, zukti Adi bartana jo sone, maNiratnoM ke bane hote haiM tathA jina para vicitra prakAra kI citrakArI kI huI hotI hai vaise hI ye bhRttAMga kalpavRkSa bhAjanavidhi meM nAnA prakAra ke visrasA-pariNata bhAjanoM se yukta hote haiM, phaloM se paripUrNa aura vikasita hote haiM / ye kuza-kAsa se rahita mUla vAle yAvat zobhA se atIva zobhAyamAna hote haiN| he AyuSman zramaNa ! ekorukadvIpa meM jahA~-tahA~ bahuta sAre truTitAMga nAmaka kalpavRkSa haiM / jaise muraja, mRdaMga, praNava, paTaha, dardaraka, karaTI, DiMDima, bhaMbhA-DhakkA, horaMbha, kvaNita, kharamukhI, mukuMda, zaMkhikA, parilI-vaccaka, parivAdinI, vaMza, vINA-sughoSA-vipaMcI-mahatI kacchapI, rigasakA, talatAla, kAMsyatAla, Adi vAjiMtra jo samyak prakAra se bajAye jAte haiM, vAdyakalA meM nipuNa evaM gandharvazAstra meM kuzala vyaktiyoM dvArA jo-bajAye jAte hai -avasAna rUpa tIna sthAnoM se zaddha haiM, vaise hI ye traTitAMga kalpavakSa nAnA prakAra ke svAbhAvika pariNAma se pariNata hokara tata-vitata-ghana aura zaSira rUpa cAra prakAra kI vAdyavidhi se yukta hote haiM / ye phalAdi se lade hote haiM, vikasita hote haiM / yAvat zrI se atyanta zobhAyamAna hote haiM / he AyuSman zramaNa ! ekoruka dvIpa meM yahA~-vahA~ bahuta se dIpazikhA nAmaka kalpavRkSa haiM / jaise yahA~ sandhyA ke uparAnta samaya meM navanidhipati cakravartI ke yahA~ dIpikAeM hotI haiM, jinakA prakAzamaNDala saba ora phailA hotA hai tathA jinameM bahuta sArI battiyA~ aura bharapUra taila bharA hotA hai, jo apane ghane prakAza se andhakAra kA mardana karatI haiM, jinakA prakAza kanakanikA jaise prakAza vAle kusumoM se yukta pArijAta ke vana ke prakAza jaisA hotA hai sonA maNiratna se bane hue, vimala, bahumUlya yA mahotsavoM para sthApita karane yogya, tapanIya aura vicitra jinake daNDa haiM, jina daNDoM para eka sAtha prajvalita, battI ko ukera kara adhika prakAza vAlI kiye jAne se jinakA teja khUba pradIpta ho rahA hai tathA jo nirmala grahagaNoM kI taraha prabhAsita haiM tathA jo andhakAra ko dUra karane vAle sUrya kI phailI huI prabhA jaisI camakIlI haiM, jo apanI ujjvala jvAlA se mAno ha~sa rahI haiM-aisI ve dIpikAeM zobhita hotI haiM vaise hI ve dIpazikhA nAmaka vRkSa bhI aneka aura vividha prakAra ke visrasA pariNAma vAlI udyotavidhi se yukta hai / ve phaloM se pUrNa haiM, vikasita haiM, yAvat ve zrI se atIva atIva zobhAyamAna haiN| he AyuSman zramaNa ! ekorukadvIpa meM jahA~-tahA~ bahuta se jyotizikhA nAma ke kalpavRkSa haiM / jaise tatkAla udita huA zaratkAlIna sUryamaNDala, giratI huI hajAra ulkAeM, camakatI huI bijalI, jvAlAsahita nirdhUma pradIpta muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 44
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra agni, agni se zuddha huA tapta tapanIya svarNa, vikasita hue kiMzuka ke phUloM, azokapuSpoM aura japA-puSpoM kA samUha, maNiratna kI kiraNeM, zreSTha hiMgalU kA samudAya apane-apane varNa evaM AbhArUpa se tejasvI lagate haiM, vaise hI ve jyotizikhA kalpavRkSa apane bahuta prakAra ke aneka visrasA pariNAma se udyota vidhi se yukta hote haiM / unakA prakAza sukhakArI hai, tIkSNa na hokara maMda hai, unakA AtApa tIvra nahIM hai, jaise parvatake zikhara eka sthAna para rahate haiM, vaise ye apane hI sthAna para sthita hote haiM, eka dUsare se mizrita apane prakAza dvArA ye apane pradezameM rahe hue padArthoM ko saba tarapha se prakAzita karate haiM, udyotita karate haiM, prabhAsita karate haiM / yAvat zrI se atIva zobhAyamAna hote haiM he AyuSman zramaNa ! usa ekoruka dvIpa meM yahA~ vahA~ bahuta sAre citrAMga nAma ke kalpavRkSa haiM / jaise koI prekSAghara nAnA prakAra ke citroM se citrita, ramya, zreSTha phUloM kI mAlAoM se ujjvala, vikasita-prakAzita bikhare hue puSpa-paMjoM se sandara, virala-pathaka-pathaka rUpa se sthApita haI evaM vividha prakAra kI gaeNthI haI mAlAoM kI zobhA ke tIva manamohaka hotA hai, grathita-veSTita-parita-saMghAtima mAlAeM jo catara kalAkAroM dvArA gaeNthI gaI haiM unheM bar3I hI caturAI ke sAtha sajAkara saba aura rakhI jAne se jisakA saundarya bar3ha gayA hai, alaga alaga rUpa se dUra dUra laTakatI huI pA~ca varNoM vAlI phUlamAlAoM se jo sajAyA gayA ho tathA agrabhAga meM laTakAI gaI vanamAlA se jo dIptimAna ho rahA ho aise-prekSAgRha ke samAna ve citrAMga kalpavRkSa bhI aneka-bahuta aura vividha prakAra ke visrasA pariNAma se mAlyavidhi se yukta haiM / yAvat zrI se atIva suzobhita haiN| he AyuSman zramaNa ! usa ekoruka dvIpa meM jahA~-tahA~ bahuta sAre citrarasa nAma ke kalpavRkSa haiM / jaise sugandhita zreSTha kalama jAti ke cAvala aura vizeSa prakAra kI gAya se nisRta doSa rahita zuddha dUdha se pakAyA huA, zarada Rtu ke ghI-guDa-zakkara aura madhu se mizrita ati svAdiSTa aura uttama varNa-gaMdha vAlA paramAnna niSpanna kiyA jAtA hai, athavA jaise cakravartI rAjA ke kuzala sUpakAroM dvArA niSpAdita cAra ukAloM se sikA huA, kalama jAti ke odana jinakA eka-eka dAnA bASpa se sIjha kara mRdu ho gayA hai, jisameM aneka prakAra ke mevA-masAle DAle gaye haiM, sugaMdhita dravyoM se jo saMskArita kiyA gayA hai, jo zreSTha varNa-gandha-rasa-sparza se yukta hokara bala-vIrya rUpa meM pariNata hotA hai, indriyoM kI zakti ko bar3hAne vAlA hai, bhUkha-pyAsa ko zAnta karane vAlA hai, pradhAnarUpa se gur3a, zakkara yA mizrI se yukta kiyA huA hai, garma kiyA huA ghI DAlA gayA hai, jisakA andarUnI bhAga ekadama mulAyama evaM snigdha ho gayA hai, jo atyanta priyakArI dravyoM se yukta kiyA gayA hai, aisA parama AnandadAyaka paramAnna hotA hai, usa prakAra ve citrarasa nAmaka kalpavRkSa hote haiM / una vRkSoM meM yaha sAmagrI nAnA prakAra ke visrasA pariNAma se hotI hai| yAvat zrI se atIva suzobhita hote haiN| he AyuSman zramaNa ! ekoruka dvIpa meM yahA~-vahA~ bahuta se maNyaMga nAmaka kalpavRkSa haiM / jisa prakAra hAra, ardhahAra, veSTanaka, mukuTa, kuNDala, vAmottaka, hemajAlamaNijAla, sUtraka, uccayita kaTaka, mudrika, ekAvalI, kaNThasUtra, makarAkAra AbhUSaNa, uraH skandha graiveyaka, zroNIsUtra, cUDAmaNi, sone kA tilaka, biMdiyA, siddhArthaka, karNapAlI, candra ke AkAra kA bhUSaNa, sUrya ke AkAra kA bhUSaNa, vRSabha ke AkAra ke, cakra ke AkAra ke bhUSaNa, tala bhaMgaka-truTika, mAlAkAra hastAbhUSaNa, valakSa, dInAra kI AkRti kI maNimAlA, candra-sUryamAlikA, harSaka, keyUra, valaya, prAlambanaka, aMgulIyaka, kAJcI, mekhalA, kalApa, prataraka, prAtihArika, pA~va meM pahane jAne vAle ghUgharU, kiMkaNI ratnamaya kandaurA, nupUra, caraNamAlA, kanakanikara mAlA Adi sonA-maNi-ratna Adi kI racanA se citrita aura sundara AbhUSaNoM ke prakAra haiM usI taraha ve maNyaMga vRkSa yAvat atIva zobhAyamAna haiM / he AyuSman zramaNa ! ekoruka dvIpa meM sthAna-sthAna para bahuta se gehAkAra nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiM / jaise-prAkAra, aTTAlaka, carikA, dvAra, gopura, prAsAda, AkAzatala, maMDapa, eka yAvat cAra khaNDa vAle makAna garbhagRha, mohanagRha, valabhighara, citrazAlA se sajjita prakoSTha gRha, bhojanAlaya, gola, tikone, caurasa, naMdiyAvartta AkAra ke gRha, pANDura-talamuNDa-mAla, harmya, athavA dhavala gRha, ardhagRha-mAgadhagRha-vibhramagRha, pahAr3a ke ardhabhAga jaise AkAra ke, pahAr3a jaise AkAra ke gRha, parvata ke zikhara ke AkAra ke gaha, suvidhikoSTaka gaha, aneka koThoM vAlA gRha, zaraNagRha zayanagRha ApaNagRha, muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra viDaMga, jAlI vAle ghara nirvRha, kamaroM aura dvAra vAle gRha aura cA~danI Adi se yukta jo nAnA prakAra ke bhavana hote haiM, usI prakAra ve gehAkAra vRkSa bhI vividha prakAra ke bahuta se svAbhAvika pariNAma se pariNata bhavanoM aura gRhoM se yukta hote haiM / una bhavanoM meM sukhapUrvaka car3hA jA sakatA hai aura sukhapUrvaka utarA jA sakatA hai, una bhavanoM ke car3hAva ke sopAna samIpa-samIpa haiM, vizAla hone se unameM sukharUpa gamanAgamana hotA hai aura ve mana ke anukUla hote haiM / aise nAnA prakAra ke bhavanoM se yukta ve gehAkAra vRkSa haiM / yAvat atIva zobhita hote haiN| he AyuSman zramaNa ! usa ekoruka dvIpa meM jahA~-tahA~ anagna nAma ke kalpavRkSa haiM / jaise-yahA~ nAnA prakAra ke -carmavastra, kSoma-kapAsa ke vastra, kaMbala-Una ke vastra, dakala-malAyama bArIka vastra, kozeya-rezamI kIDoM se nirmita vastra, kAle mRga ke carma se bane vastra, cInAMzukacIna deza meM nirmita vastra, AbhUSaNoM ke dvArA citrita vastra, zlakSNa-bArIka tantuoM se niSpanna vastra, kalyANaka vastra, bhaMvarI nIla aura kAjala jaise varNa ke vastra, raMga-biraMge vastra, lAla-pIle sapheda raMga ke vastra, snigdha magaroma ke vastra, sone cA~dI ke tAroM se banA vastra, Upara-pazcima deza kA banA vastra, uttara deza kA banA vastra, sindhu-RSabha-tAmila baMga-kaliMga dezoM meM banA huA sUkSma tantumaya bArIka vastra, ityAdi nAnA prakAra ke vastra haiM jo zreSTha nagaroM meM kuzala kArIgaroM se banAye jAte haiM, sundara varNa-raMga vAle haiM-usI prakAra ve anagna vRkSa bhI aneka aura bahuta prakAra ke svAbhAvika pariNAma se pariNata vividha vastroM se yukta haiM / yAvat -zrI se atIva atIva zobhAyamAna haiM / he bhagavan ! ekorukadvIpa meM manuSyoM kA AkAra-prakArAdi svarUpa kaisA hai ? he gautama ! ve manuSya anupama saumya aura sundara rUpa vAle haiM / uttama bhogoM ke sUcaka lakSaNoM vAle haiM, bhogajanya zobhA se yukta haiM / unake aMga janma se hI zreSTha aura sarvAMga sundara haiM / unake pA~va supratiSThita aura kachue kI taraha sundara haiM, unake pA~voM ke tala lAla aura utpala ke patte ke samAna mRdu, mulAyama aura komala haiM, unake caraNoM meM parvata, nagara, samudra, magara, cakra, candramA Adi ke cihna haiM, unake caraNoM kI aMguliyA~ kramazaH bar3I, choTI aura milI huI haiM unakI aMguliyoM ke nakha unnata patale tAmravarNa ke va snigdha haiN| __unake gulpha saMsthita ghane aura gUDha haiM, hariNI aura kuraviMda kI taraha unakI piNDaliyA~ kramazaH sthUla-sthUla tara aura gola haiM, unake ghuTane saMpuTa meM rakhe hue kI taraha gUDha haiM, unakI jA~ hAthI kI saiMDa kI taraha sundara, gola aura puSTa haiM, zreSTha madonmatta hAthI kI cAla kI taraha unakI cAla hai, zreSTha ghor3e kI taraha unakA guhyadeza sugupta hai, AkIrNaka azva kI taraha malamUtrAdi ke lepa se rahita hai, unakI kamara yauvanaprApta zreSTha ghor3e aura siMha kI kamara jaisI patalI aura gola hai, jaise saMkucita kI gaI tipAI, masala darpaNa kA daNDA aura zuddha kiye hae sone kI ma~Tha bIca meM se patale hote haiM usI taraha unakI kaTi patalI hai, unakI romarAji sarala-sama-saghana-sandara-zreSTha, patalI, kAlI, Adeya, lAvaNyamaya, sukumAra, sukomala aura ramaNIya hai, unakI nAbhi gaMgA ke Avarta kI taraha dakSiNAvarta taraMga kI taraha vakra aura sUrya kI UgatI kiraNoM se khile hue kamala kI taraha gaMbhIra aura vizAla hai / unakI kukSi matsya aura pakSI kI taraha sundara aura puSTa hai, unakA peTa machalI kI taraha kRza hai| unakI indriyA~ pavitra haiM, inakI nAbhi kamala ke samAna vizAla hai, inake pArzvabhAga nIce name hue haiM, pramANopeta haiM, sundara haiM, janma se sundara haiM, parimita mAtrA yukta, sthUla aura Ananda dene vAle haiM, pITha kI haDDI mAMsala hone se anupalakSita hotI hai, zarIra kaJcana kI taraha kAMti vAle nirmala sundara aura nirupahata hote haiM, ve zubha battIsa lakSaNoM se yukta hote haiM, vakSaHsthala kaJcana kI zilAtala jaisA ujjvala, prazasta, samatala, puSTa, vistIrNa aura moTA hotA hai, chAtI para zrIvatsa kA cihna aMkita hotA hai, unakI bhujA nagara kI argalA ke samAna lambI hotI hai, bAhu zeSanAga ke vipula-lambe zarIra tathA uThAI huI argalA ke samAna lambe hote haiM / hAthoM kI kalAiyA~ jUe ke samAna dRr3ha, Ananda dene vAlI, puSTa, susthita, suzliSTa, viziSTa, ghana, sthira, subaddha aura nigUDha parvasandhiyoM vAlI haiN| unakI hatheliyA~ lAla varNa kI, puSTa, komala, mAMsala, prazasta lakSaNayukta, sundara aura chidra jAla rahita aMgaliyA~ vAlI haiN| unake hAthoM kI aMgaliyA~ paSTa, gola, sujAta aura komala haiN| unake nakha tAmravarNa ke, patale, svaccha, manohara aura snigdha hote haiM / hAthoM meM candrarekhA, sUryarekhA, zaMkharekhA, cakrarekhA, dakSiNAvarta svastikarekhA, muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 46
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra candra-sUrya-zaMkha-cakra-dakSiNAvarta svastika kI milIjulI rekhAeM hotI haiM / aneka zreSTha lakSaNayukta, uttama, prazasta, svaccha, Anandaprada rekhAoM se yukta unake hAtha haiM / skaMdha zreSTha bhaiMsa, varAha, siMha, zArdUla, baila aura hAthI ke skaMdha kI taraha pratipUrNa, vipula aura unnata haiM / grIvA cAra aMgula pramANa aura zreSTha zaMkha ke samAna hai, DhuDDI avasthita, suvibhakta, bAloM se yukta, mAMsala, sundara saMsthAna yukta, prazasta aura vyAghra kI vipula DhuDDI ke samAna hai, hoTha parikarmita zilApravAla aura biMbaphala samAna lAla haiM / dA~ta sapheda candramA ke Tukar3oM jaise vimala haiM aura zaMkha, gAya kA dUdha, phena, jalakaNa aura mRNAlikA ke taMtuoM ke samAna sapheda haiM, dA~ta akhaNDita hote haiM, TUTe hue nahIM hote, alagaalaga nahIM hote, ve sundara dA~ta vAle haiM, jIbha aura tAlu agni meM tapAkara dhoye aura punaH tapta kiye gaye tapanIya svarNa samAna haiN| unakI nAsikA garur3a kI nAsikA jaisI lambI, sIdhI aura UMcI hotI hai / unakI A~kheM sUryakiraNoM se vikasita puNDarIka kamala jaisI hotI haiM tathA ve khile hue zvetakamala jaisI konoM para lAla, bIca meM kAlI aura dhavala tathA pazmapuTa vAlI hotI haiM / unakI bhauMheM ISat Aropita dhanuSa ke samAna vakra, ramaNIya, kRSNa megharAji kI taraha kAlI, saMgata, dIrgha, sujAta, patalI, kAlI aura snigdha hotI haiN| unake kAna mastaka ke bhAga taka kucha-kucha lage hae aura pramANopeta haiM / ve sundara kAnoM vAle haiM unake kapola pIna aura mAMsala hote haiM / unakA lalATa navIna udita bAlacandra jaisA prazasta, vistIrNa aura samatala hotA hai| unakA mukha pUrNimA ke candramA jaisA saumya hotA hai / unakA mastaka chatrAkAra aura uttama hotA hai / unakA sira ghana-nibiDa-subaddha, prazasta lakSaNoM vAlA, kUTAkAra kI taraha unnata aura pASANa kI piNDI kI taraha gola aura majabUta hotA hai / unakI khopar3I kI camar3I dADima ke phUla kI taraha lAla, tapanIya sone ke samAna nirmala aura sundara hotI hai / unake mastaka ke bAla khule kiye jAne para bhI zAlmali ke phala kI taraha ghane aura nibiDa hote haiM / ve bAla mRdu, nirmala, prazasta, sUkSma, lakSaNayukta, sugaMdhita, sundara, bhujabhojaka, nIlamaNi, bhaMvarI, nIla aura kAjala ke samAna kAle, harSita bhramaroM ke samAna atyanta kAle, snigdha aura nicita-jame hue hote haiM, ve ghUgharAle aura dakSiNAvarta hote haiN| ve manuSya lakSaNa, vyaMjana aura guNoM se yukta hote haiM / ve sundara aura suvibhakta svarUpa vAle hote haiM / ve prasannatA paidA karane vAle, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hote haiM / ye manuSya haMsa jaise svara vAle, krauMca jaise svara vAle, naMdI jaise ghoSa karane vAle, siMha ke samAna garjanA karane vAle, madhura svaravAle, madhura ghoSavAle, susvaravAle, susvara aura sughoSavAle, aMga-aMga meM kAnti vAle, vajraRSabhanArAcasaMhanana vAle, samacaturasrasaMsthAna vAle, snigdha chabi vAle, rogAdi rahita, uttama prazasta atizayayukta aura nirUpama zarIra vAle, sveda Adi maila ke kalaMka se rahita aura sveda-raja Adi doSoM se rahita zarIra vAle, upalepa se rahita, anukUla vAyu vega vAle, kaMka pakSI kI taraha nirlepa gudAbhAga vAle, kabUtara kI taraha saba pacA lene vAle, pakSI kI taraha malotsarga ke lepa ke rahita apAnadeza vAle, sundara pRSThabhAga, udara aura jaMghA vAle, unnata aura muSTigrAhya kukSi vAle aura padmakamala aura utpalakamala jaisI sugaMdhayukta zvAsocchvAsa se sugaMdhita mukha vAle ye manuSya haiM / unakI UMcAI ATha sau dhanuSa kI hotI hai / he AyuSman zramaNa ! una manuSyoM ke cauMsaTha pRSThakaraMDaka haiM / ve manuSya svabhAva se bhadra, svabhAva se vinIta, svabhAva se zAnta, svabhAva se alpa krodha-mAna-mAyA, lobha vAle, mRdutA aura mArdava se sampanna hote haiM, allIna haiM, bhadra, vinIta, alpa IcchA vAle, saMcaya-saMgraha na karane vAle, krUra pariNAmoM se rahita, vRkSoM kI zAkhAoM ke andara rahane vAle tathA IcchAnusAra vicaraNa karane vAle ve ekorukadvIpa ke manuSya haiN| he bhagavan ! una manuSyoM ko kitane kAla ke antara se AhAra abhilASA hotI hai ? he gautama ! caturthabhakta arthAt eka dina chor3akara hotI hai| he bhagavan ! isa ekoruka-dvIpa kI striyoM kA AkAra-prakAra-bhAva kaisA kahA gayA hai ? gautama ! ve striyA~ zreSTha avayavoM dvArA sarvAMgasundara haiM, mahilAoM ke zreSTha guNoM se yukta haiM / caraNa atyanta vikasita padmakamala kI taraha sukomala aura kachue kI taraha unnata haiM / pA~voM kI aMguliyA~ sIdhI, komala, sthUla, nirantara, puSTa aura milI huI haiM / muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra nakha unnata, rati dene vAle, patale, tAmra jaise rakta, svaccha evaM snigdha haiM / unakI piNDaliyA~ roma rahita, gola, sundara, saMsthita, utkRSTa zubhalakSaNavAlI aura prItikara hotI haiM / ghUTane sunirmita, sugUDha aura subaddhasaMdhi vAle haiM, unakI jaMghAeM kadalI ke stambha se bhI adhika sundara, vraNAdi rahita, sukomala, mRdu, komala, pAsa-pAsa, samAna pramANavAlI, milI huI, sujAta, gola, moTI evaM nirantara haiM, unakA nitambabhAga aSTApada dyUta ke paTTa ke AkAra kA, zubha, vistIrNa aura moTA hai, mukha pramANa se dUnA, vizAla, mAMsala evaM subaddha unakA jaghanapradeza hai, unakA peTa vajra kI taraha suzobhita, zubha lakSaNoMvAlA aura patalA hotA hai, kamara trivalI se yukta, patalI aura lacIlI hotI hai, unakI romarAji sarala, sama, milI huI, janmajAta patalI, kAlI, snigdha, suhAvanI, sundara, suvibhakta, sujAta, kAMta, zobAyukta, rucira aura ramaNIya hotI hai / nAbhi gaMgA ke Avarta kI taraha dakSiNAvarta, taraMga bhaMgura sUrya kI kiraNoM se tAje vikasita hue kamala kI taraha gaMbhIra aura vizAla haiN| unakI kakSi ugratA rahita, prazasta aura sthala hai| unake pArzva kacha jhake hae haiM, pramANopeta haiM, sundara haiM, janmajAta sundara haiM, parimitamAtrAyukta sthUla aura Ananda dene vAle haiM / unakA zarIra itanA mAMsala hotA hai ki usameM pITha kI haDDI aura pasaliyA~ dikhAI nahIM detI / unakA zarIra sone jaisI kAntivAlA, nirmala, janmajAta sundara aura jvarAdi upadravoM se rahita hotA hai / unake payodhara sone ke kalaza ke samAna pramANopeta, donoM barAbara mile hae, sujAta aura sundara haiM, unake cUcuka una stanoM para mukuTa ke samAna lagate haiM / unake donoM stana gola unnata aura AkAra-prakAra se prItikArI hote haiM / unakI donoM bAha bhujaMga kI taraha kramazaH nIce kI ora patalI gopuccha kI taraha gola, Apasa meM samAna, apanI-apanI saMdhiyoM se saTI huI, namra aura ati Adeya tathA sundara hotI haiM / unake nakha tAmravarNa ke hote haiM / inakA paMjA mAMsala hotA hai, unakI aMguliyA~ puSTa, komala aura zreSTha hotI haiM / unake hAtha kI rekhAyeM snigdha hotI haiM / unake hAtha meM sUrya, caMdra, zaMkha-cakra-svastika kI alaga-alaga aura suviracita rekhAeM hotI haiM / unake kakSa aura vasti pIna aura unnata hotA hai| unake gAla bhare-bhare hote haiM, unakI gardana cAra aMgula pramANa aura zreSTha zaMkha kI taraha hotI hai / unakI ThuDDI mAMsala, sundara AkAra kI tathA zubha hotI hai| unakA nIce kA hoTha dADima ke phUla kI taraha lAla aura prakAzamAna, puSTa aura kucha-kucha valita hone se acchA lagatA hai| unakA Upara kA hoTha sundara hotA hai / unake dA~ta dahIM, jalakaNa, candra, kuMda, vAsaMtIkalI ke samAna sapheda aura chedavihIna hote haiM, unakA tAlu aura jIbha lAla kamala ke patte ke samAna lAla, mRdu aura komala hote haiM / unakI nAka kanera kI kalI kI taraha sIdhI, unnata, Rju aura tIkhI hotI hai / unake netra zaradaRtu ke kamala aura candravikAsI nIlakamala ke vimukta patradala ke samAna kucha zveta, kucha lAla aura kucha kAlimA liye hue aura bIca meM kAlI putaliyoM se aMkita hone se sundara lagate haiM / unake locana pazmapuTayukta, caMcala, kAna taka lambe aura ISat rakta hote haiM / unakI bhauMheM kucha name hue dhanuSa kI taraha Ter3hI, sundara, kAlI aura megharAji ke samAna pramANopeta, lambI, sujAta, kAlI aura snigdha hotI haiM / unake kAna mastaka se kucha lage hue aura pramANayukta hote haiM / unakI gaMDalekhA mAMsala, cikanI aura ramaNIya hotI hai / unakA lalATa caurasa, prazasta aura samatala hotA hai, unakA mukha kArtikapUrNimA ke candramA kI taraha nirmala aura paripUrNa hotA hai| unakA mastaka chatra ke samAna unnata hotA hai| unake bAla ghugharAle snigdha aura lambe hote haiM / ve battIsa lakSaNoM ko dhAraNa karanevAlI haiM 1 chatra, 2 dhvaja, 3 yuga, 4 stUpa, 5 dAminI, 6 kamaNDalu, 7 kalaza, 8 vApI, 9 svastika, 10 patAkA, 11 yava, 12 matsya, 13 kumbha, 14 zreSTharatha, 15 makara, 16 zukasthAla, 17 aMkuza, 18 aSTApadavIcidyUtaphalaka, 19 supratiSThaka sthApanaka, 20 mayUra, 21 dAma, 22 abhiSeka, 23 toraNa, 24 medinIpati, 25 samudra, 26 bhavana, 27 prAsAda, 28 darpaNa, 29 manojJa hAthI, 30 baila, 31 siMha aura 32 camara / ve ekoruka dvIpa kI striyA~ haMsa ke samAna cAla vAlI haiM / koyala ke samAna madhura vANI aura svara vAlI, kamanIya aura sabako priya lagane vAlI hotI haiM / unake zarIra meM jhurriyA~ nahIM par3atI aura bAla sapheda nahIM hote / ve vyaMgya, varNavikAra, vyAdhi, daurbhAgya aura zoka se mukta hotI hai / ve UMcAI meM puruSoM kI apekSA kucha kama UMcI hotI haiM / ve svAbhAvika zRMgAra aura zreSTha veza vAlI hotI haiM / ve sundara cAla, hAsa, bolacAla, ceSTA, vilAsa, saMlApa meM muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 48
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra catura tathA yogya upacAra-vyavahAra meM kuzala hotI haiM / unake stana, jaghana, mukha, hAtha, pA~va aura netra bahuta sundara hote haiM / ve sundara varNa vAlI, lAvaNya vAlI, yauvana vAlI aura vilAsayukta hotI hai| naMdanavana meM vicaraNa karane vAlI apsarAoM kI taraha ve Azcarya se darzanIya haiM / ve darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiN| he bhagavan ! una striyoM ko kitane kAla ke antara se AhAra kI abhilASA hotI hai ? gautama ! eka dina chor3akara / he bhagavan ! ve manuSya kaisA AhAra karate haiM ? he AyuSman zramaNa ! ve manuSya pRthvI, puSpa aura phaloM kA AhAra karate haiM / usa pRthvI kA svAda jaise guDa, khAMDa, zakkara, mizrI, kamalakanda parpaTamodaka, puSpavizeSa se banI zakkara, kamalavizeSa se banI zakkara, akozitA, vijayA, mahAvijayA, AdarzopamA anopamA kA svAda hotA hai vaisA usa miTTI kA svAda hai / athavA cAra bAra pariNata evaM catuHsthAna pariNata gAya kA dUdha jo guDa, zakkara, mizrI milAyA huA, maMdAgni para pakAyA gayA tathA zubhavarNa, zubhagaMdha, zubharasa aura zubhasparza se yukta ho, aise gokSIra jaisA vaha svAda hotA hai, usa pRthvI kA svAda isase bhI adhika iSTatara yAvat manojJatara hotA hai| vahA~ ke puSpoM aura phaloM kA svAda, jaise cAturaMtacakravartI kA bhojana, jo lAkha gAyoM se niSpanna hotA hai, jo zreSTha varNa se, gaMdha se, rasa se aura sparza se yukta hai, AsvAdana ke yogya hai, punaH punaH AsvAdana yogya hai, jo dIpanIya hai, bRhaNIya hai, darpaNIya hai, madanIya hai aura jo samasta indriyoM ko aura zarIra ko AnandadAyaka hotA hai, una puSpaphaloM kA svAda usase bhI adhika iSTatara, kAntatara, priyatara, manojJatara aura manAmatara hotA hai| he bhagavan ! ukta prakAra ke AhAra kA upabhoga karake ve kaise nivAsoM meM rahate haiM ? AyuSman gautama ! ve gehAkAra pariNata vRkSoM meM rahate haiM / bhagavan ! una vRkSoM kA AkAra kaisA hotA hai ? gautama ! ve parvata ke zikhara, nATyazAlA, chatra, dhvajA, stUpa, toraNa, gopura, vedikA, copyAla, aTTAlikA, rAjamahala, havelI, gavAkSa, jala-prAsAda, vallabhI ina sabake AkAravAle haiM / tathA he AyuSman zramaNa ! aura bhI vahA~ vRkSa haiM jo vividha bhavanoM, zayanoM, AsanoM Adi ke viziSTa AkAravAle aura sukharUpa zItala chAyA vAle haiM / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM ghara aura mArga haiM kyA ? he gautama ! yaha artha samarthita nahIM hai / he AyuSman zramaNa ! ve manuSya gRhAkAra bane hue vRkSoM para rahate haiM / bhagavan ! ekoruka dvIpa meM grAma, nagara yAvat sanniveza haiM ? he AyuSman zramaNa ! vahA~ grAma Adi nahIM haiM / ve manuSya IcchAnusAra gamana karane vAle haiM / bhagavan ! ekoruka dvIpa meM asi, maSi, kRSi, paNya aura vANijya-vyApAra haiM ? AyuSman zramaNa ! ve vahA~ nahIM haiM / bhagavan ! ekoruka dvIpa meM hiraNya, svarNa, kAMsI, vastra, maNi, motI tathA vipula dhanasonA ratna maNi, motI zakha, zilA pravAla Adi pradhAna dravya haiM? hA~, gautama ! haiM paranta una manuSyoM ko unameM tIvra mamatvabhAva nahIM hotA hai / bhagavan ! ekoruka dvIpa meM rAjA, yuvarAja, Izvara, talavara, mAMDavika, kauTumbika, ibhya, seTha, senApati, sArthavAha Adi haiM kyA? AyuSmana zramaNa ! ye saba vahA~ nahIM hai| he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM dAsa, preSya, ziSya, vetanabhogI bhRtya, bhAgIdAra, karmacArI haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! ye saba vahA~ nahIM haiM / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM mAtA, pitA, bhAI, bahina, bhAryA, putra, putrI aura putravadhU haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM parantu unakA mAtA-pitAdi meM tIvra premabandhana nahIM hotA hai / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM ari, vairI, ghAtaka, vadhaka, pratyanIka, pratyamitra haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! ye saba vahA~ nahIM haiM / ve manuSya vairabhAva se rahita hote haiM / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM mitra, vayasya, premI, sakhA, suhRda, mahAbhAga aura sAMgatika haiM kyA? he AyuSman zramaNa ! nahIM haiM / ve manuSya premAnubandha rahita haiM / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM AbAha, vivAha, yajJa, zrAddha, sthAlIpAka, colopanayana, sImantopanayana, pitaroM ko piNDadAna Adi saMskAra hai kyA? he AyuSman zramaNa ! ye saMskAra vahA~ nahIM haiN| he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM indramahotsava, skaMda mahotsava, rudra mahotsava, ziva mahotsava, vezramaNa mahotsava, mukunda mahotsava, nAga, yakSa, bhUta, kUpa, tAlAba, nadI, draha, parvata, vRkSAropaNa, caitya aura stUpa mahotsava hote haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! vahA~ ye mahotsava nahIM hote / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM naToM kA khela hotA Ayojana hotA hai, DorI para khelane vAloM kA khela hotA hai, kuztiyA~ hotI haiM, muSTiprahArAdi kA pradarzana hotA hai, muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 49
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra vidUSakoM, kathAkAroM, uchalakUda karane vAloM, zubhAzubha phala kahane vAloM, rAsa gAne vAloM, bA~sa para car3hakara nAcane vAloM, citraphalaka hAtha meM lekara mA~gane vAloM, tUNA bajAne vAloM, vINAvAdakoM, kAvaDa lekara ghUmane vAloM, stutipAThakoM kA melA lagatA hai kyA ? he AyuSman zramaNa ! yaha artha samartha nahIM hai / ve manuSya kautUhala se rahita hota haiM / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM gAr3I, ratha, yAna, yugya, gillI, thillI, pipillI, pravahaNa, zibikA, syanda-mAnika Adi vAhana haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! vahA~ ukta vAhana nahIM haiM / ve manuSya paidala calane vAle haiN| he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM ghor3A, hAthI, UMTa, baila, bhaiMsa-bhaiMsA, gadhA, Tu, bakarA-bakarI aura bher3a hote haiM kyA ? hA~, gautama ! hote to haiM parantu una manuSyoM ke upabhoga ke lie nahIM hote / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM siMha, vyAghra, bheDiyA, cItA, rIcha, geMDA, tarakSa billI, siyAla, kuttA, sUara, lomar3I, kharagoza, cittala aura cillaka haiM kyA? he AyuSmana zramaNa ! ve paza haiM paranta ve paraspara yA vahA~ ke manuSyoM ko pIDA yA bAdhA nahIM dete haiM aura svabhAva se bhadrika hote haiM / he bhagavana ! ekoruka dvIpa meM zAli, vrIhi, gehaM, jau, tila aura ikSa hote haiM kyA ? hA~, gautama ! hote haiM kintu una puruSoM ke upabhoga meM nahIM Ate / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM gar3e, bila, darAreM, bhRgu, avapAta, viSamasthAna, kIcaDa, dhUla, raja, paMka-kIcaDa kAdava aura calanI Adi haiM kyA? he AyuSmana zramaNa ! nahIM hai / bhUbhAga bahuta samatala aura ramaNIya hai / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM sthANu, kA~Te, hIraka, kaMkara, tRNa kA kacarA, pattoM kA kacarA, azuci, saDAMdha, durgandha aura apavitra padArtha haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! nahIM haiN| he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM DAMsa, macchara, pissU, jU, lIkha, mAkaNa Adi haiM kyA? he AyuSman zramaNa ! yaha artha samartha nahIM hai / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM sarpa, ajagara aura mahoraga haiM kyA? he AyuSman zramaNa ! ve haiM to sahI parantu paraspara yA vahA~ ke logoM ko bAdhA-pIr3A nahIM pahuMcAte haiM, ve svabhAva se hI bhadrika hote haiM / he bhagavan! ekoruka dvIpa meM (aniSTasUcaka) daNDAkAra grahasamudAya, mUsalAkAra grahasamudAya, grahoM ke saMcAra kI dhvani, grahayuddha, grahasaMghATaka, grahApasava, meghoM kA utpanna honA, vRkSAkAra meghoM kA honA, sadhyAlAla-nIle bAdaloM kA pariNamana, gandharvanagara, garjanA, bijalI camakanA, ulkApAta, digdAha, nirghAta, dhUli barasanA, yUpaka, yakSAdIpta, dhUmikA, mahikA, raja-udghAta, candragrahaNa, sUryagrahaNa candra AsapAsa maNDala kA honA, sUrya ke AsapAsa maNDala kA honA, do candroM kA dikhanA, do sUryoM kA dikhanA, indradhanuSa, udakamatsya, amogha, kapihasita, pUrvavAta, pazcima vAta yAvat zuddhavAta, grAmadAha, nagaradAha yAvat sannivezadAha, (inase hone vAle) prANiyoM kA kSaya, janakSaya, kulakSaya, dhanakSaya Adi duHkha aura anArya-utpAta Adi vahA~ hote haiM kyA? he gautama ! ukta saba upadrava vahA~ nahIM hote haiN| he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM DiMbha, Damara, kalaha, ArtanAda, mAtsarya, vaira, virodhIrAjya Adi haiM kyA ? he AyuSmana zramaNa ! ye saba nahIM haiM / he bhagavana ! ekoruka dvIpa meM mahAyuddha mahAsaMgrAma mahAzastroM kA nipAta, mahApuruSoM ke bANa, mahArudhirabANa, nAgabANa, AkAzabANa, tAmasa bANa Adi haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! ye saba vahA~ nahIM haiM / kyoMki vahA~ ke manuSya vairAnubaMdha se rahita hote haiM / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM durbhUtika, kulakramAgataroga, grAmaroga, nagararoga, maMDala roga, zirovedanA, AMkhavedanA, kAnavedanA, nAkavedanA, dAMtavedanA, nakhavedanA, khAMsI, zvAsa, jvara, dAha, khujalI, dAda, kor3ha, DamaruvAta, jalodara, arza, ajIrNa, bhagaMdara, indra ke Aveza se hone vAlA roga, skandagraha, kumAragraha, nAgagraha, yakSagraha, bhUtagraha, udvegagraha, dhanugraha, ekAntara jvara, yAvat cAra dina chor3akara Ane vAlA jvara, hRdayazUla, mastakazUla, pArzvazUla, kukSizUla, yonizUla grAmamArI yAvat sannivezamArI aura inase honevAlA prANoM kA kSaya yAvat duHkharUpa upadravAdi haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! ye saba upadrava vahA~ nahIM haiN| he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM ativRSTi, alpavRSTi, suvRSTi, durtuSTi, udvAha, pravAha, udakabheda, udakapIr3A, gA~va ko bahA le jAne vAlI varSA yAvat sanniveza ko bahA le jAne vAlI varSA aura usase hone vAlA prANakSaya yAvat duHkharUpa upadravAdi hote haiM kyA ? he AyuSman zramaNa ! aisA nahIM hotA / he bhagavan ! ekoruka dvIpa meM lohe-tAMbesIse-sone-ratnoM aura vajra-hIroM kI khAna, vasudhArA, sone kI vRSTi, cA~dI kI vRSTi, ratnoM kI vRSTi, vajroM-hIroM kI vRSTi, AbharaNoM kI vRSTi, patra-puSpa-phala-bIja-mAlya-gandha-varNa-cUrNa kI vRSTi, dUdha kI vRSTi, ratnoM kI varSA, hiraNya muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 50
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra suvarNa yAvat cUrNoM kI varSA, sukAla, duSkAla, subhikSa, durbhikSa, sastApana, mahaMgApana, kraya, vikraya, sannidhi, saMnicaya, nidhi, nidhAna, bahuta purAne, jinake svAmI naSTa ho gaye, jinameM nayA dhana DAlane vAlA koI na ho / jinake gotrI jana saba mara cUke hoM aise jo gA~voM meM, nagara meM, Akara-kheTa-karbaTa-maDaMba-droNamukha-paTTana, Azrama, saMbAha aura sannivezoM meM rakhA huA, zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha mahAmArgoM para, nagara kI gaTaroM meM, zmazAna meM, pahAr3a kI guphAoM meM, UMce parvatoM ke upasthAna aura bhavanagRhoM meM rakhA huA dhana hai kyA? he gautama ! ukta khAna Adi aura aisA dhana vahA~ nahIM hai| he bhagavan ! ekorukadvIpa ke manuSyoM kI sthiti kitanI hai ? he gautama ! jaghanya se asaMkhyAtavA~ bhAga kama palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkarSa se palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAgapramANa sthita hai / he bhagavan ! ve manuSya marakara kahA~ jAte haiM, kahA~ utpanna hote haiM ? he gautama ! ve manuSya chaha mAsa kI Aya zeSa rahane para eka mithanaka ko janma dete haiM / unnayAsI rAtridina taka usakA saMrakSaNa aura saMgopana karate haiM / UrdhvazvAsa yA nizvAsa lekara yA khAMsakara yA chIMkakara binA kisI kaSTa, duHkha yA paritApa ke sukhapUrvaka mRtyu ke avasara para marakara kisI bhI devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna hote haiN| he bhagavana ! dakSiNadizA ke AbhASika manuSyoM kA AbhASika nAma kA dvIpa kahA~ hai? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke dakSiNameM cullahimavAn varSadharaparvata ke dakSiNa-pUrva caramAMta se lavaNasamudrameM 300 yojana para AbhASika dvIpa hai| zeSa samasta vaktavyatA ekorukadvIpa taraha kahanA / he bhagavan ! dAkSiNAtya lAMgUlika manuSyoM kA lAMgUlika dvIpa kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke dakSiNa meM aura cullahimavanta varSadhara parvata ke uttara pUrva caramAMta se lavaNasamudra meM 300 yojana jAne para lAMgalika dvIpa hai / zeSa vaktavyatA ekoruka dvIpavat / he bhagavan ! dAkSiNAtya vaiSANika manuSyoM kA vaiSANika dvIpa kahA~ hai ? he gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke dakSiNa meM aura cullahimavanta varSadhara parvata ke dakSiNa-pazcima ke caramAMta se tIna sau yojana jAne para vaiSANika dvIpa hai| zeSa pUrvavat / sUtra - 146 he bhagavan ! dAkSiNAtya hayakarNa manuSyoM kA hayakarNa nAmaka dvIpa kahA~ kahA gayA hai ? gautama ! ekoruka dvIpa ke uttarapUrvI caramAnta se lavaNasamudra meM 400 yojana Age jAne para hayakarNa dvIpa hai / yaha 400 yojana-pramANa lambAcaur3A hai, 1265 yojana se kucha adhika usakI paridhi hai / vaha eka padmavaravedikA se maNDita hai / zeSa pUrvavat he bhagavan ! dAkSiNAtya gajakarNa manuSyoM kA gajakarNa dvIpa kahA~ hai ? gautama ! AbhASika dvIpa ke dakSiNapUrvI caramAnta se lavaNasamudrameM 400 yojana Age jAne para gajakarNa dvIpa hai / zeSa varNana hayakarNa samAna / gautama! vaiSANika dvIpa ke dakSiNa-pazcimI caramAMta se lavaNasamudra meM 400 yojana jAne para vahA~ gokarNadvIpa hai| zeSa pUrvavat bhagavan ! zaSkulikarNa manuSyoM kI pRcchA ? gautama ! lAMgUlika dvIpa ke uttara-pazcimI caramAnta se lavaNasamudra meM cAra sau yojana jAne para zaSkulikarNa dvIpa hai / zeSa pUrvavat / gautama ! hayakarNadvIpa ke uttarapUrvI caramAMta se pA~ca sau yojana Age jAne para Adarzamukha dvIpa hai, vaha pA~ca sau yojana kA lambA-caur3A hai / azvamukha Adi cAra dvIpa chaha sau yojana Age jAne para, azvakarNa Adi cAra dvIpa sAta sau yojana Age jAne para, ulkAmukha Adi cAra dvIpa ATha sau yojana Age jAne para aura ghanadaMta Adi cAra dvIpa nau sau yojana Age jAne para vahA~ sthita hai| sUtra-147 ekoruka dvIpa Adi kI paridhi nau sau unacAsa yojana se kucha adhika, hayakarNa Adi kI paridhi bAraha sau paiMsaTha yojana se kucha adhika jAnanA / sUtra-148 Adarzamukha Adi kI paridhi 1581 yojana se kucha adhika hai / isa prakAra isa krama se cAra-cAra dvIpa eka samAna pramANa vAle haiM / avagAhana, viSkambha aura paridhi meM antara samajhanA / prathama-dvitIya-tRtIya-catuSka kA avagAhana, viSkambha aura paridhi kA kathana kara diyA gayA hai / cauthe catuSka meM 600 yojana kA AyAma-viSkambha muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 51
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aura 1897 yojana se kucha adhika paridhi hai / paMcama catuSka meM 700 yojana kA AyAma-viSkambha aura 2213 yojana se kucha adhika kI paridhi hai / chaThe catuSka meM 800 yojana kA AyAma-viSkambha aura 2529 yojana se kucha adhika kI paridhi hai / sAtaveM catuSka meM 900 yojana kA AyAma-viSkambha aura sAdhika 2845 yojana paridhi hai| sUtra - 149 jisakA jo AyAma-viSkambha hai vahI usakA avagAhana hai / (prathama catuSka se dvitIya catuSka kI paridhi 316 yojana adhika, isI krama se 316-316 yojana kI paridhi bar3hAnA cAhie / ) sUtra - 150 AyuSman zramaNa ! zeSa varNana ekorukadvIpa kI taraha zuddhadaMtadvIpa paryanta samajha lenA yAvat ve manuSya devaloka meM utpanna hote haiM / he bhagavan ! uttaradizA ke ekoruka manuSyoM kA ekoruka nAmaka dvIpa kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke uttara meM zikharI varSadharaparvata ke uttarapUrvI caramAnta se lavaNasamudra meM tIna sau yojana Age jAne para ekoruka dvIpa hai-ityAdi saba varNana dakSiNa dizA ke ekoruka dvIpa kI taraha jAnanA, antara yaha hai ki yahA~ zikharI varSadharaparvata kI vidizAoM meM ye sthita hai, aisA kahanA / isa prakAra zuddhadaMtadvIpa paryanta kathana krnaa| sUtra-151 he bhagavan ! akarmabhUmika manuSya kitane prakAra ke haiM ? gautama ! tIsa prakAra ke pA~ca haimavata meM ityAdi prajJApanAsUtra ke anusAra jAnanA / he bhagavan ! karmabhUmika manuSyoM ke kitane prakAra haiM ? gautama ! pandraha prakAra kepA~ca bharata, pA~ca airavata aura pA~ca mahAvideha ke manuSya / ve saMkSepa se do prakAra ke haiM, yathA-Arya aura mleccha / isa prakAra prajJApanAsUtra anusAra kahanA / usake sAtha hI manuSyoM kA kathana sampUrNa huaa| pratipatti-3-'manuSya uddezaka' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 52
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-3-devAdhikAra sUtra-152 deva ke kitane prakAra haiM? cAra prakAra haiM-bhavanavAsI, vAnavyaMtara, jyotiSka aura vaimAnika / sUtra-153 bhavanavAsI devoM ke kitane prakAra haiM ? dasa prakAra ke haiM, yathA-asurakumAra Adi prajJApanAsUtra meM kahe hue devoM ke bheda kA kathana karanA yAvat anuttaropapAtika deva pA~ca prakAra ke haiM, yathA-vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita aura srvaarthsiddh| sUtra-154 he bhagavan ! bhavanavAsI devoM ke bhavana kahA~ kahe gaye haiM ? ve bhavanavAsI deva kahA~ rahate haiM ? he gautama ! ratnaprabhA pRthvI ke madhya ke eka lAkha aThahatara hajAra yojanapramANa kSetra meM bhavanAvAsa kahe gaye haiM Adi varNana prajJApanAsUtra anusAra jAnanA / vahA~ bhavanavAsI devoM ke sAta karor3a bahattara lAkha bhavanAvAsa haiN| unameM bahuta se bhavanavAsI deva rahate haiM, yathA-asurakumAra, Adi varNana prajJApanAsUtra anusAra kahanA yAvat divya bhogoM kA upabhoga karate hue vicarate haiN| sUtra - 155 he bhagavan ! asurakumAra devoM ke bhavana kahA~ haiM ? gautama ! prajJApanAsUtra ke sthAnapada anusAra yahA~ samajhanA yAvat divya-bhogoM ko bhogate hue ve vicaraNa karate haiM / he bhagavan ! dakSiNa dizA ke asurakumAra devoM ke bhavanoM ke saMbaMdha meM prazna hai ? gautama ! sthAnapada samAna jAnanA yAvat asurakumAroM kA indra camara vahA~ divya bhogoM kA upabhoga karatA huA vicaratA hai| sUtra - 156 he bhagavan ! asurendra asurarAja camara kI kitanI pariSadAeM haiM ? gautama ! tIna-samitA, caMDA aura jAtA / Abhyantara parSadA samitA, madhyama pariSadA caMDA aura bAhya pariSadA jAyA kahalAtI hai / gautama ! asurendra asurarAja camara kI Abhyantara pariSadA meM 24000, madhyama pariSadA meM 28000 aura bAhya pariSadA meM 32000 deva haiM / he gautama ! asurendra asurarAja camara kI Abhyantara pariSad meM sAr3he tIna sau, madhyama pariSad meM tIna sau aura bAhya pariSad meM DhAI sau deviyA~ haiM / he gautama ! asurendra asurarAja camara kI Abhyantara pariSadA ke devoM kI sthiti r3hAI palyopama, madhyama parSadA ke devoM kI do palyopama aura bAhya pariSadA ke devoM kI Der3ha palyopama kI sthiti hai| Abhyantara parSadA kI deviyoM kI Der3ha palyopama, madhyama pariSadA kI deviyoM kI eka palyopama kI aura bAhya pariSad kI deviyoM kI sthiti Adhe palyopama kI hai| he bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ki asurendra asurarAja camarakI tIna parSadA hai ityAdi prshn| gautama ! asurendra asurarAja camara kI Abhyantara pariSadA ke deva bulAye jAne para Ate haiM, binA bulAye nahIM Ate / madhyama pariSad ke deva bulAne para bhI Ate haiM aura binA bulAye bhI Ate haiM / bAhya pariSadA ke deva binA bulAye Ate haiN| gautama ! dUsarA kAraNa yaha ki asurendra asurarAja camara kisI prakAra ke UMce-nIce, zobhana-azobhana kauTumbika kArya A par3ane para Abhyantara pariSad ke sAtha vicAraNA karatA hai, unakI sammati letA hai / madhyama pariSadA ko apane nizcita kiye kArya kI sUcanA dekara unheM spaSTatA ke sAtha kAraNAdi samajhAtA hai aura bAhya pariSadA ko AjJA detA huA vicaratA hai / isa kAraNa gautama ! aisA kahA jAtA hai ki asurendra asurarAja camara kI tIna pariSadAeM haiN| sUtra - 157 he bhagavan ! uttara dizA ke asurakumAroM ke bhavana kahA~ haiM ? gautama ! sthAna pada ke samAna kahanA yAvat vahA~ vairocanendra vairocanarAja bali nivAsa karatA hai yAvat divya bhogoM kA upabhoga karatA huA vicaratA hai / he bhagavan ! muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 53
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra vairocanendra vairocanarAja bali kI kitanI parSadA haiM ? gautama ! tIna-samitA, caNDA aura jAtA / Abhyantara pariSadA samitA kahalAtI hai, madhyama pariSadA caNDA hai aura bAhya parSad jAtA hai / gautama ! vairocanendra vairocanarAja bali kI Abhyantara pariSada meM 20000, madhyama pariSadA meM 24000 aura bAhya pariSadA meM 28000 deva haiM / Abhyantara pariSad meM sAr3he cAra sau, madhyama pariSadA meM cAra sau aura bAhya pariSadA meM sAr3he tIna sau deviyA~ haiM / gautama! vairocanendra vairocanarAja bali kI Abhyantara pariSad ke devoM kI sthiti sAr3he tIna palyopama kI hai, madhyama pariSad ke devoM kI sthiti tIna palyopama kI hai aura bAhya pariSad ke devoM kI sthiti r3hAI palyopama kI hai / Abhya-ntara pariSad kI deviyoM kI sthiti DhAI palyopama kI hai| madhyama pariSada kI deviyoM kI sthiti do palyopama kI aura bAhA pari deviyoM kI sthiti Der3ha palyopama kI hai| zeSa vaktavyatA asurendra asurakumArarAja camara kI taraha jAnanA / sUtra-158 he bhagavan ! nAgakumAra devoM ke bhavana kahA~ haiM ? gautama ! sthAnapada samAna jAnanA yAvat vahA~ nAgakumArendra aura nAgakumArarAja dharaNa rahatA hai yAvat divyabhogoM ko bhogatA huA vicaratA hai / he bhagavan ! nAgakumArendra nAgakamArarAja dharaNa kI kitanI pariSadAeM haiM ? gautama ! tIna pariSadAeM kahI gaI haiN| unake nAma pUrvavat / gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa kI Abhyantara pariSadA meM sATha hajAra, madhyama pAraSadA ma sattara hajAra pariSad meM assI hajAra deva haiM / Abhyantara pariSad meM 175 deviyA~ haiM, madhyaparSad meM 150 aura bAhya pariSad meM 125 deviyA~ haiM / he gautama ! nAgarAja dharaNendra kI Abhyantara pariSad ke devoM kI sthiti kucha adhika Adhe palyopama kI hai, madhyama pariSad ke devoM kI sthiti Adhe palyopama kI hai, bAhya pariSad ke devoM kI sthiti kucha kama Adhe palyopama kI hai / Abhyantara pariSad kI deviyoM kI sthiti dezona Adhe palyopama kI hai, madhyama pariSad kI deviyoM kI sthiti kucha adhika pAva palyopama kI hai aura bAhya pariSad kI deviyoM kI sthiti pAva palyopama kI hai / zeSa kathana camarendra samAna hai| he bhagavan ! uttara dizA ke nAgakumAra devoM ke bhavana kahA~ kahe gaye haiM Adi varNana sthAnapada anusAra jAnanA yAvat vahA~ bhUtAnanda nAmaka nAgakumArendra nAgakumArarAja rahatA hai yAvat bhogoM kA upabhoga karatA huA vicaratA hai / gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnanda kI Abhyantara pariSad meM pacAsa hajAra, madhyama pariSad meM sATha hajAra aura bAhya pariSad meM sattara hajAra deva haiM / Abhyantara pariSad kI deviyA~ 225 haiM, madhyama pariSad kI deviya tathA bAhya pariSad kI deviyA~ 175 haiM / gautama ! bhUtAnanda ke Abhyantara pariSad ke devoM kI sthiti dezona palyopama hai, madhyama pariSad ke devoM kI sthiti kucha adhika Adhe palyopama kI hai aura bAhya pariSad ke devoM kI sthiti Adhe palyopama kI hai| Abhyantara pariSad kI deviyoM kI sthiti Adhe palyopama kI hai, madhyama pariSad kI deviyoM kI sthiti dezona Adhe palyopama kI hai aura bAhya pariSada kI deviyoM kI sthiti kucha adhika pAva palyopama hai| zeSa kathana camarendra kI taraha jaannaa| zeSa veNudeva se mahAghoSa paryanta sthAnapada ke anusAra kahanA / pariSad ke viSaya meM bhinnatA hai-dakSiNa dizA ke bhavanapati indroM kI pariSad dharaNendra kI taraha aura uttara dizA ke bhavanapati indroM kI pariSad bhUtAnanda kI taraha haiM / pariSadoM, deva-deviyoM kI saMkhyA tathA sthiti bhI usI taraha jaannaa| sUtra - 159 he bhagavan ! vAnavyantara devoM ke bhavana kahA~ haiM ? sthAnapada ke samAna kahanA yAvat divya bhoga bhogate hue vicarate haiM / he bhagavan ! pizAcadevoM ke bhavana kahA~ kahe gaye haiM ? sthAnapada samAna jAnanA yAvat divyabhogoM kA upabhoga karate hue vicarate haiM / vahA~ kAla aura mahAkAla nAma ke do pizAcakumArarAja rahate haiM yAvat vicarate haiM / he bhagavan ! dakSiNa dizA ke pizAcakumAroM ke bhavana ityAdi kathana kara lenA yAvat vahA~ maharddhika pizAcakumAra indra pizAcakumArarAja rahate haiM yAvat bhogoM kA upabhoga karate hue vicarate haiM / he bhagavan ! pizAcakumArendra pizAcakumArarAja kAla kI kitanI pariSadAeM haiM ? gautama ! tIna-IzA, truTitA aura dRDharathA | Abhyantara pariSad IzA muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 54
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra kahalAtI hai / madhyama pariSad truTitA hai aura bAhya pariSad dRDharathA kahalAtI hai / gautama ! pizAcakumArendra pizAcarAja kAla kI Abhyantara pariSad meM ATha hajAra, madhyama pariSad meM dasa hajAra aura bAhya pariSad meM bAraha hajAra deva haiM Abhyantara pariSadA meM eka sau deviyA~ haiM, madhyama pariSadA meM eka sau aura bAhya pariSadA meM bhI eka sau deviyA~ haiN| he gautama ! pizAcakumArendra pizAcarAja kAla kI Abhyantara pariSad ke devoM kI sthiti Adhe palyopama kI hai, madhyama pariSad ke devoM kI dezona AdhA palyopama aura bAhyapariSad ke devoM kI sthiti kucha adhika pAva palyopama kI hai| Abhyantara pariSad kI deviyoM kI sthiti kucha adhika pAvapalyopama, madhyama pariSad kI deviyoM kI sthiti pAva palyopama aura bAhA pariSada kI deviyoM kI sthiti dezona pAva palyopama kI hai| pariSadoM kA artha Adi kathana camarendra kI taraha kahanA / isI prakAra uttara dizA ke vAnavyantaroM ke viSaya meM bhI kahanA / ukta saba kathana gItayaza nAmaka gandharvaindra paryanta khnaa| sUtra-160 he bhagavan ! jyotiSka devoM ke vimAna kahA~ haiM ? jyotiSka deva kahA~ rahate haiM ? gautama ! dvIpasamudroM se Upara aura isa ratnaprabhApRthvI ke bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga se sAta sau nabbe yojana Upara jAna para eka sau dasa yojana pramANa UMcAIrUpa kSetra meM tirache jyotiSka devoM ke asaMkhyAta lAkha vimAnAvAsa kahe gaye haiN| ve vimAna Adhe kapITha ke AkAra ke haiM-ityAdi varNana sthAnapada ke samAna kahanA yAvat vahA~ jyotiSkendra jyotiSkarAja candra aura sUrya do indra rahate haiM jo maharddhika yAvat divyabhogoM kA upabhoga karate hue vicarate haiM / he bhagavan ! jyotiSkendra jyotiSkarAja sUrya kI kitanI pariSadAeM haiM ? gautama ! tIna-tuMbA, truTitA aura pretyA / Abhyantara pariSadA kA nAma tuMbA hai, madhyama pariSadA kA nAma truTitA hai aura bAhya pariSad kA nAma pretyA hai / zeSa varNana kAla indra kI taraha jAnanA / unakA parimANa aura sthiti bhI vaisI hI jAnanA cAhie / pariSad kA artha camarendra kI taraha jAnanA / sUrya kI vaktavyatA anusAra candra kI bhI vaktavyatA jaannaa| pratipatti-3-'deva uddezaka' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 55
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-3-dvIpasamudra sUtra-161 he bhagavan ! dvIpa samudra kahA~ avasthita haiM ? dvIpasamudra kitane haiM ? ve dvIpasamudra kitane bar3e haiM ? unakA AkAra kaisA hai ? unakA AkArabhAva pratyavatAra kaisA hai ? gautama ! jambUdvIpa se Arambha honevAle dvIpa haiM aura lavaNasamudra se Arambha hone vAle samudra haiM / ve dvIpa aura samudra (vRttAkAra hone se) ekarUpa haiN| vistAra kI apekSA se nAnA prakAra ke haiM, dUne dUne vistAra vAle haiM, prakaTita taraMgoM vAle haiM, bahuta sAre utpala padma, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra kamaloM ke vikasita parAga se suzobhita haiM / ye pratyeka padmavaravedikA se ghire hue haiM, pratyeka ke AsapAsa cAroM ora vanakhaNDa haiM / he AyuSman zramaNa ! isa tiryakloka meM svayaMbhUramaNa samudraparyanta asaMkhyAta dvIpasamudra kahe gaye haiN| sUtra - 162 una dvIpa samudroM meM yaha jambUdvIpa sabase Abhyantara hai, sabase choTA hai, golAkAra hai, tela meM tale pUe ke AkAra kA gola hai, ratha ke pahiye ke samAna gola hai, kamala kI karNikA ke AkAra kA gola hai, pUnama ke cA~da ke samAna gola hai / yaha eka lAkha yojana kA lambA-caur3A hai / 316227 yojana, tIna kosa, eka sau aTThAIsa dhanuSa, sAr3he teraha aMgula se kucha adhika paridhi vAlA hai| yaha jambUdvIpa eka jagatI se cAroM ora se ghirA huA hai| vaha jagatI 8 yojana UMcI hai / usakA vistAra mUla meM 12 yojana, madhyamameM 8 yojana aura Upara 4 yojana hai / mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta aura Upara se patalI hai| vaha gAya kI pa~cha ke AkAra kI hai| vaha parI taraha vajraratna kI banI huI hai| vaha sphaTikakI taraha svaccha hai, cikanI hai. ghisI haI honese mada hai| vaha ghisI haI, maMjI haI rajarahita, nirmala, paMkarahita. nirupaghAta dIptivAlI, prabhAvAlI kiraNoMvAlI, udyotavAlI, prasannatA paidA karanevAlI, darzanIya, sandara aura ati sandara hai| vaha jagatI eka jAliyoM ke samahase saba dizAoM meM ghirI haI hai| (arthAta usameM saba tarapha jharokhe aura rozanadAna haiN|) vaha jAla-samaha AdhA yojana UMcA, 500 dhanuSa vistAravAlA hai, sarvaratnamaya hai, svaccha hai, mRdu hai, cikanA hai yAvat sundara, bahuta sundara hai| sUtra-163 usa jagatI ke Upara ThIka madhyabhAga meM eka vizAla padmavaravedikA hai / vaha padmavaravedikA AdhA yojana UMcI aura pA~ca sau dhanuSa vistAravAlI hai / vaha sarvaratnamaya hai / usakI paridhi jagatI ke madhyabhAga kI paridhi ke barAbara hai | yaha padmavaravedikA sarvaratnamaya hai, svaccha hai, yAvat abhirUpa, pratirUpa hai / usake nema vajraratna ke bane hue haiM, usake mUlapAda riSTaratna ke bane hue haiM, isake stambha vaiDUryaratna ke haiM, usake phalaka sone cA~dI ke haiM, usakI saMdhiyA~ vajramaya haiM, lohitAkSaratna kI banI usakI sUciyA~ haiM / yahA~ jo manuSyAdi zarIra ke citra bane haiM ve aneka prakAra kI maNiyoM ke bane hue haiM tathA strI-puruSa yugma kI jor3I ke citra bhI anekavidha maNiyoM ke bane hue haiM / manuSyacitroM ke atirikta citra aneka prakAra kI maNiyoM ke bane hue haiM / aneka jIvoM kI jor3I ke citra bhI vividha maNiyoM ke bane haiM / usake pakSa aMkaratnoM ke bane haiM / bar3e bar3e pRSThavaMza jyotiratna nAmaka ratna ke haiM / bar3e vaMzoM ko sthira rakhane ke lie unakI donoM ora tirache rUpa meM lagAye gaye bA~sa bhI jyotiratna ke haiM / bA~soM ke Upara chappara para dI jAne vAlI lambI lakar3I kI paTTikAeM cA~dI kI banI haiM / kaMbhAoM ko r3hAMkane ke lie unake Upara jo ohADaNiyA~ haiM ve sone kI haiM aura puMchaniyA~ vajraratna kI haiM, puJchanI ke Upara aura kavelU ke nIce kA AcchAdana zveta cA~dI kA banA huA hai / vaha padmavaravedikA kahIM pUrI taraha sone ke laTakate hue mAlAsamUha se, kahIM gavAkSa kI AkRti ke ratnoM ke laTakate mAlAsamUha se, kahIM kiMkaNI aura kahIM bar3I ghaMTiyoM ke AkAra kI mAlAoM se, kahIM motiyoM kI laTakatI mAlAoM se, kahIM maNiyoM kI mAlAoM se, kahIM sone kI mAlAoM se, kahIM ratnamaya padma kI AkRti vAlI mAlAoM se saba dizA-vidizAoM meM vyApta haiM / ve mAlAeM tape hue svarNa ke lambUsaga vAlI haiM, sone ke patare se maMDita haiM, nAnA prakAra muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 56
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra ke maNiratnoM ke vividha hAra-ardhahAroM se suzobhita haiM, ye eka dUsarI se kucha hI dUrI para haiM, pUrva-pazcima-uttara-dakSiNa dizA se Agata vAyu se manda-manda rUpa se hila rahI haiM, kaMpita ho rahI haiM, lambI-lambI phaila rahI haiM, paraspara TakarAne se zabdAyamAna ho rahI haiM / una mAlAoM se nIkalA huA zabda joradAra hokara bhI manojJa, manohara aura zrotAoM ke kAna evaM mana ko sukha dene vAlA hotA hai / ve mAlAeM manojJa zabdoM se saba dizAoM evaM vidizAoM ko ApUrita karatI huI zrI se atIva suzobhita ho rahI haiN| usa padmavaravedikA ke alaga-alaga sthAnoM para kahIM para aneka ghor3oM kI jor3a, hAthI kI jor3a, nara, kinnara, kiMparuSa, mahoraga, gandharva aura bailoM kI joDa utkIrNa haiM jo sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvata pratirUpa haiM / usa padmavaravedikA ke alaga-alaga sthAnoM para kahIM ghoDoM kI paMktiyA~ yAvata kahIM bailoM kI paMktiyA~ Adi utkIrNa haiM jo sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvata pratirUpa haiM / usa padmavaravedikA ke alaga-alaga sthAnoM para kahIM ghoDoM kI vIthiyAM yAvat kahIM bailoM kI vIthiyAM utkIrNa haiM jo sarvaratnamaya haiM, svaccha yAvat pratirUpa haiM / usa padmavaravedikAke alagaalaga sthAnoM para kahIM ghor3oM ke mithunaka yAvat bailoM ke mithunaka utkIrNa haiM jo sarvaratnamaya yAvat pratirUpa haiN| usa padmavaravedikA meM sthAna-sthAna para bahata-sI padmalatA, nAgalatA, azokalatA, campakalatA, cUtavanalatA, vAsaMtIlatA, atimuktakalatA, kuMdalatA, zyAmalatA nitya kusumita rahatI haiM yAvat suvibhakta evaM viziSTa maMjarI rUpa mukuTa ko dhAraNa karanevAlI haiM / ye latAeM sarvaratnamaya haiM, zlakSNa haiM, mRdu haiM, ghRSTa haiM, mRSTa haiM, nIraja haiM, nirmala haiM, niSpaMka haiM, niSkalaMka chavivAlI haiM, prabhAmaya haiM, kiraNamaya haiM, udyotamaya haiM, prasannatA paidA karane vAlI haiM, darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM / he bhagavan ! padmavaravedikA ko padmavaravedikA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! padmavaravedikA meM sthAna-sthAna para vedikAoM meM, vedikA ke AjU-bAjU meM, do vedikAoM ke bIca ke sthAnoM meM, stambhoM ke AsapAsa, stambhoM ke UparI bhAga para, do stambhoM ke bIca ke antaroM meM, do pATiyoM ko jor3anevAlI sUciyoM para, sUciyoM ke mukhoM para, sUciyoM ke nIce aura Upara, do sUciyoM ke antaroM meM, vedikA ke pakSoM meM, pakSoM ke eka deza meM, do pakSoM ke antarAla meM bahuta sAre utpala, padma, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra Adi vividha kamala vidyamAna haiM / ve kamala sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat abhirUpa haiM, pratirUpa haiM / ye saba kamala varSAkAla ke samaya lagAye gaye bar3e chadma ke AkAra ke haiM / he AyuSman zramaNa ! isa kAraNa se padmavaravedikA ko padmavaravedikA kahA jAtA hai| he bhagavan ! padmavaravedikA zAzvata hai yA azAzvata hai ? gautama ! vaha kathaJcit zAzva haiM aura kathaJcit azAzvata haiM / he bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! dravya kI apekSA zAzvata hai aura varNa, rasa, gandha aura sparzaparyAyoM se azAzvata haiM / isalie he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki padmavaravedikA kathaJcit zAzvata haiM aura kathaJcit azAzvata haiM / he bhagavan ! padmavaravedikA kAla kI apekSA kaba taka rahane vAlI hai ? gautama ! vaha kabhI nahIM thI' aisA nahIM hai, kabhI nahIM hai| aisA nahIM hai, kabhI nahIM rahegI' aisA nahIM hai / vaha thI, hai aura sadA raheMgI / vaza dhruva hai, niyata hai, zAzvata hai, akSaya hai, avyaya hai, avasthita hai aura nitya hai| sUtra-164 usa jagatI ke Upara aura padmavaravedikA ke bAhara eka bar3A vizAla vanakhaNDa hai / vaha vanakhaNDa kucha kama do yojana gola vistAra vAlA hai aura usakI paridhi jagatI kI paridhi ke samAna hI hai / vaha vanakhaNDa kAlA hai aura kAlA hI dikhAI detA hai / yAvat usa vanakhaNDa ke vRkSoM ke mUla bahuta dUra taka jamIna ke bhItara gahare gaye hue haiM, ve prazasta kizalaya vAle, prazasta patravAle aura prazasta phUla-phala aura bIjavAle haiM / ve saba pAdapa samasta dizAoM meM aura vidizAoM meM apanI-apanI zAkhA-prazAkhAoM dvArA isa DhaMga se phaile hue haiM ki ve gola-gola pratIta hote haiM / ve mUlAdi krama se sundara, sujAta aura rucira pratIta hote haiM / ye vRkSa eka-eka skandha vAle haiM / inakA gola skandha itanA vizAla hai ki aneka puruSa bhI apanI phailAyI huI bAhuoM meM use grahaNa nahIM kara sakate / ina vRkSoM ke patte chidrarahita haiM, avirala haiM inake patte vAyu se nIce nahIM girate haiM, inake pattoM meM roga nahIM hotA / ina vRkSoM ke jo patte purAne par3a muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 57
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra jAte haiM yA sapheda ho jAte haiM ve havA se girA diye jAte haiM aura anyatra DAla diye jAte haiM | naye aura hare dIptimAna pattoM ke jhuramuTa se honevAle andhakAra ke kAraNa inakA madhyabhAga dikhAI na par3ane se ye ramaNIya-darzanIya lagate haiM / inake agrazikhara nirantara nIkalane vAle pallavoM aura komala-ujjvala tathA kampita kizalayoM se suzobhita haiM / ye vRkSa sadA kusumita rahate haiM, nitya mukulita rahate haiM, nitya pallavita rahate haiM, nitya stabakita rahate haiM, nitya gulmita rahate haiM, nitya gucchita rahate haiM, nitya yamalita rahate haiM, nitya yugalita rahate haiM, nitya vinamita rahate haiM, evaM nitya praNamita rahate haiM / isa prakAra nitya kusumita yAvat nitya praNamita bane hue ye vRkSa suvibhakta pratimaMjarI rUpa avataMsaka ko dhAraNa kiye rahate haiN| ina vRkSoM ke Upara zuka ke jor3e, mayUroM ke jor3e, mainA ke jor3e, kokila ke jor3e, cakravAka ke jor3e, kalahaMsa ke joDe, sArasa ke joDe ityAdi aneka pakSiyoM ke joDe baiThe-baiThe bahata dara taka sane jAne vAle unnata zabdoM ko karate se ina vakSoM kI sundaratA meM vizeSatA A jAtI hai / madhu kA saMcaya karane vAle unmatta bhramaroM aura bhramariyoM kA samudAya una para maMDarAtA rahatA hai| anya sthAnoM se A-Akara madhupAna se unmatta bha~vare puSparAga ke pAna meM masta banakara madhura-madhura guMjArava se ina vRkSoM ko guMjAte rahate haiM / ina vRkSoM ke puSpa aura phala inhIM ke bhItara chipe rahate haiM / ye vRkSa bAhara se patroM aura puSpoM se AcchAdita rahate haiM / ye vRkSa saba prakAra ke rogoM se rahita haiM, kA~ToM se rahita haiM / inake phala svAdiSTa hote haiM aura snigdhasparza vAle hote haiM / ye vRkSa pratyAsanna nAnA prakAra ke gucchoM se gulmoM se latAmaNDapoM se suzobhita haiM / ina para aneka prakAra kI dhvajAeM phaharAtI rahatI haiM / ina vRkSoM ko sIMcane ke lie caukora vAvar3iyoM meM, gola puSkariNiyoM meM, lambI dIrghikAoM meM sundara jAlagRha bane hue haiM / ye vRkSa aisI viziSTa manohara sugaMdha ko chor3ate rahate haiM ki usase tRpti hI nahIM hotI / ina vRkSoM kI kyAriyA~ zubha haiM aura una para jo dhvajAeM haiM ve bhI aneka rUpa vAlI haiM / aneka gAr3iyA~, ratha, yAna, yugya, zibikA aura syandamAnikAeM unake nIce chor3I jAtI haiM / vaha vanakhaNDa suramya hai, prasannatA paidA karanevAlA hai, zlakSNa hai, snigdha hai, ghRSTa hai, mRSTa hai, nIraja hai, niSpaMka hai, nirmala hai, nirupahata kAnti vAlA hai, prabhA vAlA hai, kiraNoM vAlA hai, udyota karane vAlA hai, prAsAdika hai, darzanIya hai, abhirUpa hai aura pratirUpa hai| usa vanakhaNDa ke andara atyanta sama aura ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha bhUmibhAga muruja ke mar3he hue camar3e ke samAna samatala hai, mRdaMga ke mar3he hue camar3e ke samAna samatala hai, pAnI se bhare sarovara ke tala ke samAna, hathelI ke samAna, darpaNatala ke samAna, candramaNDala ke samAna, saryamaNDala ke samAna, urabhra ke camaDe ke samAna, baila ke camaDe ke samAna, varAha ke carma ke samAna, siMha ke carma ke samAna, vyAghracarma ke samAna, bheDiye ke carma ke samAna aura cIte ke camar3e ke samAna samatala hai / ina saba pazuoM kA camar3A jaba zaMku pramANa hajAroM kIloM se tAr3ita hotA hai-taba vaha bilkula samatala ho jAtA hai vaha vanakhaNDa Avarta, pratyAvarta, zreNI, prazreNI, svastika, sauvastika, puSyamANava, vardhamAnaka, matsyaMDaka, makaraMDaka, jAramAralakSaNa vAlI maNiyoM, nAnAvidha paMcavarNa vAlI maNiyoM, puSpAvalI, padmapatra, sAgarataraMga, vAsantIlatA, padmalatA Adi vividha citroM se yukta maNiyoM aura tRNoM se suzobhita hai / ve maNiyA~ kAnti vAlI, kiraNoM vAlI, udyota karane vAlI aura kRSNa yAvat zukla rUpa paMcavarNoM vAlI haiM / aise paMcavarNI maNiyoM aura tuNoM se vaha vanakhaNDa suzobhita hai| una tRNoM aura maNiyoM meM jo kAle varNa ke tRNa aura maNiyA~ haiM, unakA varNAvAsa isa prakAra hai-jaise varSAkAla ke prArambha meM jala bharA bAdala ho, sauvIra aMjana athavA aJjana ratna ho, khaJjana ho, kAjala ho, kAlI syAhI ho, ghule hue kAjala kI golI ho, bhaiMse kA zRMga ho, bhaiMse ke zRMga se banI golI ho, bha~varA ho, bhauMroM kI paMkti ho, bhaMvaroM ke paMkhoM ke bIca kA sthAna ho, jambU kA phala ho, gIlA arIThA ho, koyala ho, hAthI ho, hAthI kA baccA ho, kAlA sA~pa ho, kAlA bakula ho, bAdaloM se mukta AkAzakhaNDa ho, kAlA azoka, kAlA kanera aura kAlA bandhujIva ho / he bhagavan ! aisA kAlA varNa una tRNoM aura maNiyoM kA hotA hai kyA ? he gautama ! aisA nahIM hai / inase bhI adhika iSTa, kAnta, priya, manojJa aura manohara unakA varNa hotA hai| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 58
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra una tRNoM aura maNiyoM meM jo nIlI maNiyau~ aura nIle tRNa haiM, unakA varNa isa prakAra kA hai-jaise nIlA bhaMga ho, nIle bhaMga kA paMkha ho, cAsa ho, cAsa kA paMkha ho, nIle varNa kA zuka ho, zuka kA paMkha ho, nIla ho, nIlakhaNDa ho, nIla kI guTikA ho, zyAmAka ho, nIlA daMtarAga ho, nIlIvanarAji ho, balabhadra kA nIlA vasho, mayUra kI grIvA ho, kabUtara kI grIvA ho, alasI kA phUla ho, aJjanakezikA vanaspati kA phUla ho, nIlakamala ho, nIlA azoka raho, nIlA bandhujIvaka ho, bhagavan ! kyA aisA nIlA unakA varNa hotA hai ? gautama ! yaha bAta nahIM hai| inase bhI adhika iSTa, priya, manojJa aura manohara una nIle tRNa-maNiyoM kA varNa hotA hai| una tRNoM aura maNiyoM meM jo lAla varNa ke tRNa aura maNiyA~ haiM, unakA varNa isa prakAra hai-jaise kharagoza kA rudhira ho, bher3a kA khUna ho, manuSya kA rakta ho, suara kA rudhira ho, bhaiMsa kA rudhira ho, sadyaHjAta indragopa ho, udIyamAna sUrya ho, sandhyArAga ho, guMjA kA ardhabhAga ho, uttama jAti kA hiMgulu ho, zilApravAla ho, pravAlAMkura ho, lohitAkSa maNi ho, lAkha kA rasa ho, kRmirAga ho, lAla kaMbala ho, cIna dhAnya kA pIsA huA ATA ho, japA kA phUla ho, kiMzuka kA phUla ho, pArijAta kA phUla ho, lAla kamala ho, lAla azoka ho, lAla kanera ho, lAla bandhujIvaka ho, bhagavan ! kyA aisA una tRNoM, maNiyoM kA varNa hai ? gautama ! yaha yathArtha nahIM hai / una lAla tRNoM aura maNiyoM kA varNa inase bhI adhika iSTa, kAnta, priya, manojJa aura manohara kahA gayA hai| una tRNoM aura maNiyoM meM jo pIle varNa ke tRNa aura maNiyA~ haiM unakA varNa isa prakAra kA kahA gayA hai| jaise suvarNacampaka kA vRkSa ho, suvarNacampaka kI chAla ho, suvarNacampaka kA khaNDa ho, haldI, haldI kA Tukar3A ho, haldI ke sAra kI guTikA ho, haritAla ho, haritAla kA Tukar3A ho, haritAla kI guTikA ho, cikura ho, cikura se banA huA vastrAdi para raMga ho, zreSTha svarNa ho, kasauTI para ghise hue svarNa kI rekhA ho, vAsudeva kA vastra ho, sallakI kA phUla ho, svarNacampaka kA phUla ho, kUSmANDa kA phUla ho, koranTapuSpa kI mAlA ho, taDavaDA kA phUla ho, ghoSAtakI kA phUla ho, suvarNayUthikA kA phUla ho, suharaNyikA kA phUla ho, bIjakavRkSa kA phUla ho, pIlA azoka ho, pIlA kanera ho, pIlA bandhujIvaka ho / bhagavan ! una pIle tRNoM aura maNiyoM kA aisA varNa hai kyA ? gautama ! aisA nahIM hai| ve pIle tRNa aura maNiyA~ inase bhI adhika iSTa, kAnta, priya, manojJa aura manohara varNa vAlI haiN| una tRNoM aura maNiyoM meM jo sapheda varNa vAle tRNa aura maNiyA~ haiM unakA varNa isa prakAra kA hai-jaise aMka ratna ho, zaMkha ho, candra ho, kuMda kA phUla ho, kumuda ho, pAnI kA binda ho, haMsoM kI paMkti ho, krauMcapakSiyoM kI paMkti ho, muktAhAroM kI paMkti ho, cA~dI se bane kaMkaNoM kI paMkti ho, sarovara kI taraMgoM meM pratibimbita candroM kI paMkti ho, zaradaRtu ke bAdala hoM, agni meM tapAkara dhoyA huA cA~dI kA pATa ho, cAvaloM kA pisA huA ATA ho, kunda ke phUloM kA samudAya ho, kumudoM kA samudAya ho, sUkhI huI sema kI phalI ho, mayUrapiccha kI madhyavartI miMjA ho, mRNAla ho, mRNAlikA ho, hAthI kA dAMta ho, lavaMga kA pattA ho, puNDarIka kI paMkhuDiyA~ hoM, sinduvAra ke phUloM kI mAlA ho, sapheda azoka ho, sapheda kanera ho, sapheda baMdhujIvaka ho, bhagavan ! una sapheda tRNoM aura maNiyoM kA aisA varNa hai kyA ? gautama ! yaha yathArtha nahIM hai / inase bhI adhika iSTa, kAnta, priya, manojJa aura manohara una tRNoM aura maNiyoM kA varNa kahA gayA hai| he bhagavan ! una tRNoM aura maNiyoM kI gaMdha kaisI kahI gaI hai ? jaise koSTa puToM, patrapuToM, poyapuToM, tagarapuToM, ilAyacIpuToM, caMdanapuToM, kuMkumapuToM, uzIrapuToM, caMpakapuToM, maravApuToM, damanakapuToM, jAtipuToM, jahIpuToM, mallikApuToM, navamallikApuToM, vAsantIlatApuToM, kevaDA ke puToM aura kapUra ke puToM ko anukUla vAyu hone para ughAr3e jAne para, bhede jAne para, kUTe jAne para, choTe-choTe khaNDa kiye jAne para, bikhere jAne para, Upara uchAle jAne para, inakA upabhoga-paribhoga kiye jAne para aura eka bartana se dUsare bartana meM DAle jAne para jaisI vyApaka aura manojJa tathA nAka aura mana ko tRpta karane vAlI gaMdha nIkalakara cAroM tarapha phailI jAtI hai, he bhagavan ! kyA vaisI gaMdha una tRNoM aura maNiyoM kI hai ? gautama ! yaha bAta yathArtha nahIM hai / isase bhI iSTatara, kAntatara, priyatara, manojJatara aura manAmatara gaMdha una tRNoM aura maNiyoM kI kahI gaI hai / he bhagavan ! una tRNoM aura maNiyoM kA sparza kaisA hai ? jaise muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 59
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra Ajinaka, rUI, bUra vanaspati, makkhana, haMsagarbhatUlikA, sirISa phUloM kA samUha, navajAta kumuda ke patroM kI rAzi ke komala sparza samAna sparza hai kyA ? gautama ! yaha artha yathArtha nahIM hai / una taNoM aura maNiyoM kA sparza unase bhI adhika iSTa, kAnta, priya, manojJa aura maNAma hai| he bhagavan ! una tRNoM aura maNiyoM ke pUrva-pazcima-dakSiNa-uttara dizA se Agata vAyu dvArA maMda-maMda kampita hone se, vizeSarUpa se kampita hone se, bAra-bAra kaMpita hone se, kSobhita, cAlita aura spaMdita hone se tathA prerita kiye jAne para kaisA zabda hotA hai ? jaise zibikA, syandamAnikA, aura saMgrAma ratha jo chatra sahita he, dhvajA sahita hai, donoM tarapha laTakate hue bar3e-bar3e ghaMToM se yukta hai, jo zreSTha toraNa se yukta hai, nandighoSa se yukta hai, jo choTI-choTI ghaMTiyoM se yukta, svarNa kI mAlA-samUhoM se saba ora se vyApta hai, jo himavan parvata ke citra-vicitra manohara citroM se yukta tiniza kI lakar3I se banA huA, sone se khacita hai, jisake Are bahuta hI acchI taraha lage hue hoM tathA jisakI dhurA majabUta ho, jisake pahiyoM para loha kI paTTI car3hAI gaI ho, AkIrNa-guNoM se yukta zreSTha ghor3e jisameM jute hue hoM, kuzala evaM dakSa sArathI se yukta ho, pratyeka meM sau-sau bANa vAle battIsa tUNIra jisameM saba aura lage hue hoM, kavaca jisakA mukuTa ho, dhanuSa sahita bANa aura bhAle Adi vividha zastroM tathA unake AvaraNoM se jo paripUrNa ho tathA yoddhAoM ke yuddha nimitta jo sajAyA gayA ho, jaba rAjAMgaNa meM yA antaHpura meM yA maNiyoM se jar3e hue bhUmitala meM bAra-bAra vega meM calatA ho, AtA-jAtA ho, taba jo udAra, manojJa, kAna evaM mana ko tRpta karanevAle cautaraphA zabda nIkalate haiM, kyA una tRNoM aura maNiyoM kA aisA zabda hotA hai ? he gautama ! yaha artha yathArtha nahIM hai| bhagavan ! jaise tAla ke abhAva meM bhI bajAyI jAnevAlI vaitAlikA vINA jaba uttarAmaMdA nAmaka mUrchanA se yukta hotI hai, bajAnevAle vyakti kI goda meM bhalIbhA~ti vidhipUrvaka rakhI huI hotI hai, candana ke sAra se nirmita koNa se gharSita kI jAtI hai, bajAne meM kuzala nara-nArI dvArA saMpragrahIta ho prAtaHkAla aura sandhyAkAla ke samaya manda-manda aura vizeSarUpa se kampita karane para, bajAne para, kSobhita, cAlita aura spaMdita, gharSita aura udIrita karane para jaisA udAra, manojJa, kAna aura mana ko tRpti karane vAlA zabda cautaraphA nIkalatA hai, kyA aisA una tRNoM aura maNiyoM kA zabda hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| bhagavan ! jaise kiMnara, kiMpuruSa, mahoraga aura gandharva-jo bhadrazAlavana, nandanavana, somanasavana aura paMDakavana meM sthita hoM, jo himavAn parvata, malayaparvata yA meruparvata kI guphA meM baiThe hoM, eka sthAna para ekatrita hue hoM, eka dUsare ke sanmukha baiThe hoM, paraspara ragar3a se rahita sukhapUrvaka AsIna hoM, samasthAna para sthita hoM, jo pramudita aura krIDA meM magna hoM, gIta meM jinakI rati ho aura gandharva nATya Adi karane meM jinakA mana harSita ho rahA ho, una ndharvAdi ke gadya, padya, kathya, padabaddha, pAdabaddha, utkSipta, pravartaka, maMdAka, ina ATha prakAra ke geya ko, rucikara anta vAle geya ko, sAta svaroM se yukta geya ko, ATha rasoM se yukta geya ko, chaha doSoM se rahita, gyAraha alaMkAroM se yukta, ATha guNoM se yukta bAMsurI kI surIlI AvAja se gAye gaye geya ko, rAga se anurakta, ura-kaNTha-zira aise tristhAna zuddha geya ko, madhura, sama, sulalita, eka tarapha bAMsurI aura dUsarI tarapha tantrI bajAne para donoM meM mela ke sAtha gAyA gayA geya, tAlasaMprayukta, layasaMprayukta, grahasaMprayukta, manohara, mRdu aura ribhita pada saMcAra vAle, zrotAoM ko Ananda denevAle, aMgoM ke sundara jhukAva vAle, zreSTha sundara aise divya gItoM ke gAnevAle una kinnara Adi ke mukha se jo zabda nIkalate haiM, vaise una tRNoM aura maNiyoM kA zabda hotA hai kyA ? hA~, gautama ! una tRNoM aura maNiyoM ke kampana se hone vAlA zabda isa prakAra kA hotA hai| sUtra-165 usa vanakhaNDa ke madhya meM usa-usa bhAga meM usa usa sthAna para bahata-sI choTI-choTI caukonI vAvaDiyA~ haiM, gola-gola athavA kamalavAlI puSkariNiyA~ haiM, jagaha-jagaha naharoM vAlI dIrghikAeM haiM, Ter3hImer3hI guMjAlikAeM haiM, jagaha-jagaha sarovara haiM, sarovaroM kI paMktiyA~ haiM, aneka sarasara paMktiyA~ aura bahuta se kuoM kI paMktiyA~ haiM / ve svaccha haiM, mRdu pudgaloM se nirmita haiM / inake tIra sama haiM, inake kinAre cA~dI ke bane haiM, kinAre para lage pASANa vajramaya haiN| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 60
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra inakA talabhAga tapanIya kA banA huA hai / inake taTavartI ati unnata pradeza vaiDUryamaNi evaM sphaTika ke bane haiM / makkhana ke samAna inake sukomala tala haiM / svarNa aura zuddha cA~dI kI reta hai / ye saba jalAzaya sukhapUrvaka praveza aura niSkramaNa yogya haiM / nAnA prakAra kI maNiyoM se inake ghATa majabUta bane hue haiM / kue aura vAvaDiyA~ caukona haiM / inakA vapra kramazaH nIce-nIce gaharA hotA hai aura unakA jala agAdha aura zItala hai / inameM jo padminI ke patra, kanda aura padmanAla haiM ve jala se DhaMke hue haiM / unameM bahuta se utpala, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puNDarIka, zatapatra, sahasrapatra phUle rahate haiM aura parAga se sampanna haiM, ye saba kamala bhramaroM se paribhujyamAna haiM arthAt bhaMvare unakA rasapAna karate rahate haiM / ye saba jalAzaya svaccha aura nirmala jala se paripUrNa haiM / parihattha matsya aura kacchapa idhara-udhara ghUmate rahate haiM, aneka pakSiyoM ke jor3e bhI idhara-udhara bhramaNa karate rahate haiM / ina jalAzayoM meM se pratyeka jalAzaya vanakhaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai aura pratyeka jalAzaya padmavaravedikA se yukta hai / ina jalAzayoM meM se kitaneka kA pAnI Asava jaise svAdavAlA hai, kinhIM kA vAruNasamudra ke jala jaisA hai, kinhIM kA jala dUdha jaise svAdavAlA hai, kinhIM kA jala ghI jaise svAdavAlA hai, kinhIM kA jala ikSurasa jaisA hai, kinhIM ke jala kA svAda amRtarasa jaisA hai aura kinhIM kA jala svabhAvataH udakarasa jaisA hai| ye saba prAsAdIya darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiN| una choTI vAvar3iyoM yAvat kUpoM meM yahA~ vahA~ una-una bhAgoM meM bahuta se viziSTa svarUpa vAle trisopAna kahe gaye haiM / vajramaya unakI nIMva hai, riSTaratnoM ke usake pAye haiM, vaiDUryaratna ke stambha haiM, sone aura cA~dI ke paTiye haiM, vajramaya unakI saMdhiyA~ haiM, lohitAkSa ratnoM kI sUiyA~ haiM, nAnA maNiyoM ke avalambana haiM nAnA maNiyoM kI banI huI Alambana bAhA haiM / una viziSTa trisopAnoM ke Age pratyeka ke toraNa kahe gaye haiM / ve toraNa nAnA prakAra kI maNiyoM ke bane haiM / ve toraNa nAnA maNiyoM se bane hue staMbhoM para sthApita haiM, nizcalarUpa se rakhe hue haiM, aneka prakAra kI racanAoM se yukta motI unake bIca-bIca meM lage hue haiM, nAnA prakAra ke tArAoM se ve toraNa upacita haiM / una toraNoM meM IhAmRga, baila, ghor3A, manuSya, magara, pakSI, vyAla, kinnara, ruru, sarabha, hAthI, vanalatA aura padmalatA ke citra bane hue haiM / ina toraNoM ke stambhoM para vajramayI vedikAeM haiM / samazreNI vidyAdharoM ke yugaloM ke yantroM ke prabhAva se ye toraNa hajAroM kiraNoM se prabhAsita ho rahe haiM / ye toraNa hajAroM rUpakoM se yukta haiM, dIpyamAna haiM, vizeSa dIpyamAna haiM, dekhane vAloM ke netra unhIM para Tika jAte haiM / una toraNoM kA sparza bahuta hI zubha hai, unakA rUpa bahuta hI zobhAyukta lagatA hai / ve toraNa prAsAdika, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| una toraNoM ke Upara bahuta se ATha-ATha maMgala haiM-svastika, zrIvatsa, naMdikAvarta, vardhamAna, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa / ye saba ATha maMgala sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, sUkSma pudgaloM se nirmita haiM, prAsAdika haiM yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke UrdhvabhAga meM anekoM kRSNa kAntivAle cAmaroM se yukta dhvajAeM haiM, nIlavarNa vAle cAmaroM se yukta dhvajAeM haiM, lAlavarNa vAle cAmaroM se yukta dhvajAeM haiM, pIlevarNa ke cAmaroM se yukta dhvajAeM haiM aura saphedavarNa ke cAmaroM se yukta dhvajAeM haiM / ye saba dhvajAeM svaccha haiM, mRdu haiM, vajradaNDa ke Upara kA paTTa cA~dI kA hai, ina dhvajAoM ke daNDa vajraratna ke haiM, inakI gandha kamala ke samAna hai, ataeva ye suramya haiM, sundara hai, prAsAdika hai, darzanIya hai, abhirUpa hai evaM pratirUpa haiM / ina toraNoM ke Upara eka chatra ke Upara dUsarA chatra, dUsare para tIsarA chatra-isa taraha aneka chatra haiM, eka patAkA para dUsarI patAkA, dUsarI para tIsarI patAkA-isa taraha aneka patAkAeM haiM / ina toraNoM para aneka ghaMTAyugala haiM, aneka cAmarayugala haiM aura aneka utpalahastaka haiM yAvat zatapatra-sahasrapatra kamaloM ke samUha haiM / ye sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiN| una choTI vAvar3iyoM yAvat kUpapaMktiyoM meM una-una sthAnoM meM una-una bhAgoM meM bahuta se utpAtaparvata haiM, bahuta se niyatiparvata haiM, jagatIparvata haiM, dAruparvata haiM, sphaTika ke maNDapa haiM, sphaTikaratna ke maMca haiM, sphaTika ke mAle haiM, sphaTika ke mahala haiM jo koI to UMce haiM, koI choTe haiM, kitaneka choTe kintu lambe haiM, vahA~ bahuta se AMdolaka haiM, pakSiyoM ke Andolaka haiM / ye sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiM / una utpAtaparvatoM meM yAvat pakSiyoM ke AndolakoM meM bahuta se haMsAsana, krauMcAsana, garur3Asana, unnatAsana, praNatAsana, dIrghAsana, bhadrAsana, pakSyAsana, makarA muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 61
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sana, vRSabhAsana, siMhAsana, padmAsana aura dizAsvastikAsana haiM / ye saba sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, mRdu haiM, snigdha haiM, ghRSTa haiM, mRSTa haiM, nIraja haiM, nirmala haiM, niSpaka haiM, apratihata kAntivAle haiM, prabhAmaya haiM, kiraNoMvAle haiM, udyotavAle haiM, prAsAdika haiM, darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiN| usa khaNDavana ke una-una sthAnoM aura bhAgoM meM bahuta se Alaghira haiM, mAlaghira haiM, kadalIghara haiM, latAghara haiM, Thaharane ke ghara haiM, nATakaghara haiM, snAnaghara, prasAdhana, garbhagRha, mohanaghara haiM, zAlAgRha, jAlipradhAnagRha, phUlapradhAnagRha, citrapradhAnagRha, gandharvagRha aura Adarzaghara haiM / ye sarvaratnamaya, svaccha yAvat bahuta sundara haiM / una AligharoM yAvat AdarzagharoM meM bahuta se haMsAsana yAvat dizAsvastikAsana rakhe hue haiM, jo sarvaratnamaya haiM yAvat sundara haiM / usa vanakhaNDa ke una una sthAnoM aura bhAgoM meM bahata se jAI maNDapa haiM, jahI ke. mallikA ke. navamAlikA ke. vAsantIlatA ke, dadhivAsukA vanaspati ke, sUrillI-vanaspati ke, tAMbUlI ke, drAkSA ke, nAgalatA, atimuktaka, apphoyAvanaspati vizeSa ke, mAlakA, aura zyAmalatA ke yaha saba maNDapa haiN| ye nitya kasamita rahate haiM, makalita rahate haiM, pallavita rahate haiM yAvat ye sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiN| una jAimaNDapAdi yAvat zyAmalatAmaNDapoM meM bahuta se pRthvIzilApaTTaka haiM, jinameM se koI haMsAsana samAna haiM, koI krauMcAsana samAna haiM, koI garur3Asana AkRti haiM, koI unnatAsana samAna haiM, kitaneka praNatAsana, kitaneka bhadrAsana, kitaneka dIrghAsana, kitaneka pakSyAsana, kitaneka makarAsana, vRSabhAsana, siMhAsana, padmAsana aura kitaneka dizA-svastikAsana ke samAna haiM / he AyuSman zramaNa ! vahA~ para aneka pRthvIzilApaTTaka jitane viziSTa cihna aura nAma haiM tathA jitane pradhAna zayana aura Asana haiM-unake samAna AkRti vAle haiM / unakA sparza Ajinaka, ruI, bUra vanaspati, makkhana tathA haMsatUla ke samAna mulAyama hai, mRdu hai / ve sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiM / vahA~ bahuta se vAnavyantara deva aura deviyA~ sukhapUrvaka vizrAma karatI haiM, leTatI haiM, khar3I rahatI haiM, baiThatI haiM, karavaTa badalatI haiM, ramaNa karatI haiM, IcchAnusAra AcaraNa karatI haiM, krIDA karatI haiM, ratikrIDA karatI haiM / isa prakAra ve vAnavyantara deviyA~ aura deva pUrva bhava meM kiye hue dharmAnuSThAnoM kA, patazcaraNAdi zubha parAkramoM kA acche aura kalyANakArI karmoM ke phalavipAka kA anubhava karate hue vicarate haiN| usa jagatI ke Upara aura padmavaravedikA ke andara ke bhAga meM eka bar3A vanakhaMDa kahA gayA hai, jo kucha kama do yojana vistAravAlA vedikA ke parikSepa ke samAna paridhivAlA hai / jo kAlA aura kAlI kAntivAlA hai ityAdi pUrvokta vanakhaNDa kA varNana yahA~ kaha lenA cAhie / kevala yahA~ tRNoM aura maNiyoM ke zabda kA varNana nahIM kahanA / yahA~ bahuta se vAnavyantara deviyA~ aura deva sthita hote haiM, leTate haiM, khaDe rahate haiM, baiThate haiM, karavaTa badalate haiM, ramaNa karate haiM, IcchAnusAra kriyAeM karate haiM, krIDA karate haiM, ratikrIDA karate haiM aura apane pUrvabhava meM kiye gaye purAne acche dharmAcaraNoM kA, suparAkrAnta tapa Adi kA aura zubha puNyoM kA, kiye gaye zubhakarmoM kA kalyANakArI phala-vipAka kA anubhava karate hue vicaraNa karate haiM / sUtra-166 he bhagavan ! jaMbUdvIpa ke kitane dvAra haiM ? gautama ! cAra dvAra haiM, yathA-vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita / sUtra - 167 bhagavan ! jambUdvIpa kA vijayadvAra kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM meruparvata ke pUrva meM paiMtAlIsa hajAra yojana Age jAne para tathA jaMbUdvIpa ke pUrvAnta meM tathA lavaNasamudra ke pUrvArdha ke pazcima bhAga meM sItA mahAnadI ke Upara jaMbUdvIpa kA vijayadvAra hai / yaha dvAra ATha yojana kA UMcA, cAra yojana kA caur3A aura itanA hI isakA praveza hai / yaha dvAra zvetavarNa kA hai, isakA zikhara zreSTha sone kA hai / isa dvAra para IhAmRga, vRSabha, ghor3A, manuSya, magara, pakSI, sarpa, kinnara, ruru, sarabha, camara, hAthI, vanalatA aura padmalatA ke vividha citra haiM / isake khaMbhoM para vajravedikAoM hone ke kAraNa yaha bahuta hI AkarSaka hai / yaha dvAra itane adhika prabhAsamudAya se yukta hai ki yaha svabhAva se nahIM kintu viziSTa vidyAzakti ke dhAraka samazreNI ke vidyAdharoM ke yugaloM ke yaMtraprabhAva se itanA prabhAsita ho rahA muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 62
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra hai / yaha dvAra hajAroM rUpakoM se yukta hai| yaha dIptimAna hai, vizeSa dIptimAna hai, dekhanevAloM ke netra isI para Tika jAte haiM / isa dvAra kA sparza bahuta hI zubha hai / isakA rUpa bahuta hI zobhAyukta lagatA hai / yaha dvAra prAsAdIya, darzanIya, sundara hai aura bahuta hI manohara hai| isakI nIMva vajramaya hai / pAye riSTaratna ke bane haiM / staMbha vaiDUryaratna ke haiM / baddhabhUmitala svarNa se upacita aura pradhAna pA~ca vargoM kI maNiyoM aura ratnoM se jaTita hai / dehalI haMsagarbha ratna kI hai / gomeyaka ratna kA indrakIla hai aura lohitAkSa ratnoM kI dvArazAkhAeM haiM / isakA uttaraMga jyotirasa ratna kA hai / kivADa vaiDUryamaNi ke haiM, kIleM lohitAkSaratna kI haiM, vajramaya saMdhiyA~ haiM, inake samudgaka nAnA maNiyoM ke haiM, argalA vajraratnoM kI hai / AvartanapIThikA vajraratna kI hai / kivAr3oM kA bhItarI bhAga aMkaratna kA hai / donoM kivAr3a antararahita aura saghana haiM / usa dvAra ke donoM tarapha kI bhittiyoM meM 168 bhittigulikA haiM aura utanI hI gomAnasI haiM / isa dvAra para nAnA maNiratnoM ke vyAla-sarpo ke citra bane haiM tathA lIlA karatI haI puttaliyA~ bhI nAnA maNiratnoM kI banI haI haiM / isa dvAra kA mADabhAga vajraratnamaya hai aura usa mADabhAga kA zikhara cA~dI kA hai| dvAra kI chata ke nIce kA bhAga tapanIya svarNa kA hai / jharokhe maNimaya bAMsavAle aura lohitAkSamaya pratibAMsa vAle tathA rajatamaya bhUmivAle haiM / pakSa aura pakSabAha aMkaratna ke haiM / jyotisaratna ke bAMsa aura bAMsakavelu haiM, rajatamayI paTTikAeM haiM, jAtarUpa svarNa kI ohADaNI haiM, vajraratnamaya Upara kI puMchaNI haiM aura sarvazveta rajatamaya AcchAdana haiM / bAhulya se aMkaratnamaya, kanakamaya kUTa tathA svarNamaya stUpikAvAlA vaha vijayadvAra hai / usa dvAra kI saphedI zaMkhatala, vimala jame hue dahIM, gAya ke dUdha, phena aura cA~dI ke samudAya ke samAna hai, tilakaratnoM aura ardhacandroM se vaha nAnArUpa vAlA hai, nAnA prakAra kI maNiyoM kI mAlA se vaha alaMkRta hai, andara aura bAhara se komala-mRdu pudgalaskaMdhoM se banA huA hai, tapanIya (svarNa) kI reta kA jisameM prastara-prastAra hai aisA vaha vijayadvAra sukhada aura zubhasparza vAlA, sazrIka rUpa vAlA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai| usa vijayadvAra ke donoM tarapha do naiSedhikAeM haiM, una do naiSedhikAoM meM do-do candana ke kalazoM kI paMktiyA~ haiM / ve kalaza zreSTha kamaloM para pratiSThita haiM, sugandhita aura zreSTha jala se bhare hue haiM, una para candana kA lepa kiyA huA hai, unake kaMThoM meM maulI baMdhI huI hai, padmakamaloM kA Dhakkana hai, ve sarvaratnoM ke bane hue haiM, svaccha haiM, zlakSNa haiM yAvat bahata sundara haiM / ve kalaza bar3e-bar3e mahendrakumbha samAna haiM / usa vijayadvAra ke donoM tarapha do naiSedhikAoM meM do-do nAgadantoM kI paMktiyA~ haiM / ve makkAjAloM ke andara laTakatI haI svarNa kI mAlAoM aura gavAkSa kI Akati kI ratnamAlAoM aura choTI-choTI ghaNTikAoM se yukta haiM, Age ke bhAga meM ye kucha UMcI, Upara ke bhAga meM Age nIkalI haI aura acchI taraha ThakI haI hai, sarpa ke nIcale Adhe bhAga kI taraha unakA rUpa hai sarvathA vajraratnamaya haiM, svaccha haiM, mRdu haiM, yAvat pratirUpa haiM / ve nAgadantaka bar3e bar3e gajadanta ke samAna haiN| una nAgadantakoM meM bahuta sI kAle Dore meM, bahuta sI nIle Dore meM, yAvat zukla varNa ke Dore meM piroyI huI puSpamAlAeM laTaka rahI haiM / una mAlAoM meM suvarNa kA laMbUsaka hai, AjUbAjU ye svarNa ke prataraka se maNDita haiM, nAnA prakAra ke maNi ratnoM ke vividha hAra aura ardhahAroM se ve mAlAoM ke samudAya suzobhita haiM yAvat ve zrI se atIva atIva suzobhita ho rahI haiM / una nAgadaMtakoM ke Upara anya do aura nAgadaMtakoM kI paMktiyA~ haiM / ve muktAjAloM ke andara laTakatI huI svarNa kI mAlAoM aura gavAkSa kI AkRti kI ratnamAlAoM aura choTI choTI ghaNTikAoM se yukta haiM yAvat ve bar3e bar3e gajadanta ke samAna haiM / una nAgadantakoM meM bahuta se rajatamaya chIMke kahe gaye haiM / una meM vaiDUryaratna kI dhUpaghaTikAeM haiM / ve kAle agara, zreSTha cIDa aura lobhAna ke dhUpa kI maghamaghAtI sugandha ke phailAva se manorama haiM, zobhana gaMdha vAlI hai, ve sugandha kI guTikA jaisI pratIta hotI haiM / ve apanI udAra, manojJa aura nAka evaM mana ko tRpti dene vAlI sugaMdha se AsapAsa ke pradezoM ko vyApta karatI huI atIva suzobhita ho rahI haiM / usa vijayadvAra ke donoM ora naiSedhikAoM meM do do sAlabhaMjikA kI paMktiyA~ haiN| ve putaliyA~ lIlA karatI huI citrita haiM, supratiSThita haiM, ye sundara vezabhUSA se alaMkRta haiM, ye raMgabiraMge kapar3oM muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 63
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra se sajjita haiM, aneka mAlAeM unheM pahanAyI gaI haiM, unakI kamara itanI patalI hai ki muTThI meM A sakatI hai / payodhara samazreNika cucukayugala se yukta haiM, kaThina, golAkAra haiM, ye sAmane kI ora uThe hue haiM, puSTa haiM ataeva rati-utpAdaka haiM / ina putaliyoM ke netroM ke kone lAla haiM, unake bAla kAle haiM tathA komala haiM, vizada-svaccha haiM, prazasta lakSaNavAle haiM aura unakA agrabhAga mukuTa se AvRta hai / azokavRkSa kA kucha sahArA liye hue khar3I haiM / vAmahasta se inhoMne azoka vRkSa kI zAkhA ke agrabhAga ko pakar3a rakhA hai / ye apane tIrache kaTAkSoM se darzakoM ke mana ko mAno curA rahI haiM / paraspara ke tIrache avalokana se aisA pratIta hotA hai ki mAno ye eka dUsarI ko khinna kara rahI hoM / pRthvIkAya kA pariNAmarUpa haiM aura zAzvata bhAva ko prApta haiM / mukha candramA jaisA hai| Adhe candra kI taraha unakA lalATa hai, unakA darzana candramA se bhI adhika saumya hai, ulkA ke samAna ye camakIlI haiM, inakA prakAza bIjalI kI pragAr3ha kiraNoM aura anAvRta sUrya ke teja se bhI adhika hai| unakI AkRti zRMgAra-pradhAna hai aura unakI vezabhUSA bahuta hI suhAvanI hai / ye prAsAdIyA, darzanIyA, abhirUpA aura pratirUpA haiM / ye apane teja se atIva atIva suzobhita ho rahI haiN| usa vijayadvAra ke donoM tarapha do naiSedhikAoM meM do do jAlakaTaka haiM, ye sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / usa vijayadvAra ke donoM tarapha do naiSedhikAoM meM do ghaMTAoM kI paMktiyA~ haiM / ve sone kI banI huI haiM, vajraratna kI unakI lAlAeM haiM, aneka maNiyoM se bane hue ghaMTAoM ke pArzvabhAga haiM, tape hue sone kI unakI sAMkaleM haiM, ghaMTA bajAne ke lie khIMcI jAne vAlI rajju cA~dI kI hai| ina ghaMTAoM kA svara oghasvara hai / megha ke samAna gaMbhIra hai, haMsa svara hai, kroMca svara hai, nandisvara hai, nandighoSa hai, siMhasvara hai / maMjusvara hai, maMjughoSa / una ghaMTAoM kA svara atyanta zreSTha hai, svara aura nirghoSa atyanta suhAvanA hai| ve ghaMTAeM apane udAra, manojJa evaM kAna aura mana ko tapta karane vAle zabda se AsapAsa ke pradezoM ko vyApta karatI haI ati viziSTa zobhA se sampanna haiN| usa vijayadvAra kI donoM ora naiSedhikAoM meM do do vanamAlAoM kI katAra hai / ye vanamAlAeM aneka vRkSoM aura latAoM ke kisalayarUpa pallavoM se yukta haiM aura bhramaroM dvArA bhujyamAna kamaloM se suzobhita aura sazrIka haiM / ye vanamAlAeM prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM tathA apanI udAra, manojJa aura nAka tathA mana ko tRpti denevAlI gaMdha se AsapAsa ke pradeza ko vyApta karatI haI atIva atIva zobhita hotI huI sthita hai| sUtra-168 usa vijayadvAra ke donoM tarapha donoM naiSedhikAoM meM do prakaNThaka haiM / ye cAra yojana ke lambe-caur3e aura do yojana kI moTAIvAle haiM / ye sarva vajraratna ke haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / ina ke Upara alaga-alaga prAsAdAvataMsaka haiM / ye prAsAdAvataMsaka cAra yojana ke UMce aura do yojana ke lambe-caur3e haiM / cAroM tarapha se nIkalatI huI aura saba dizAoM meM phailatI huI prabhA se ba~dhe hue hoM aise pratIta hote haiM / ye vividha prakAra kI maNiyoM aura ratnoM kI racanAoM se vividha rUpa vAle haiM ve vAyu se kampita aura vijaya kI sUcaka vaijayantI nAma kI patAkA, sAmAnya patAkA aura chatroM para chatra se zobhita haiM, ve UMce haiM, unake zikhara AkAza ko chU rahe haiM athavA AsamAna ko lA~gha rahe haiM / unakI jAliyoM meM ratna jar3e hue haiM, ve AvaraNa se bAhara nIkalI huI vastu kI taraha naye naye lagate haiM, unake zikhara maNiyoM aura sone ke haiM, vikasita zatapatra, puNDarIka, tilakaratna aura ardhacandra ke citroM se citrita haiM, nAnA prakAra kI maNiyoM kI mAlAoM se alaMkRta haiM, andara aura bAhara se zlakSNa haiM, tapanIya svarNa kI bAlukA inake AMgana meM bIchI huI hai / sparza atyanta sukhadAyaka hai / rUpa lubhAvanA hai / ye prAsAdAvataMsaka prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| una prAsAdAvataMsakoM ke UparI bhAga padmalatA yAvat zyAmalatA ke citroM se citrita haiM aura ve sarvAtmanA svarNa ke haiM / ve svaccha, cikane yAvat pratirUpa haiM / una meM alaga-alaga bahuta sama aura ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha mRdaMga para car3he hae carma ke samAna samatala yAvat maNiyoM se upazobhita hai| una samatala aura ramaNIya bhUmibhAgoM ke madhyabhAga meM alaga-alaga maNipIThikAeM haiM / ve eka yojana kI lambI-caur3I aura Adhe yojana kI moTAI vAlI haiM / ve sarvaratnamayI yAvat pratirUpa haiN| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 64
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra una maNipIThikAoM ke Upara alaga-alaga siMhAsana hai| una siMhAsanoM ke siMha rajatamaya haiM, svarNa ke unake pAye haiM, tapanIya svarNa ke pAyoM ke adhaHpradeza haiM, nAnA maNiyoM ke pAyoM ke UparI bhAga haiM, jaMbUnada svarNa ke unake gAtra haiM, vajramaya unakI saMdhiyA~ haiM, nAnA maNiyoM se unakA madhyabhAga bunA gayA hai / ve siMhAsana IhAmRga, yAvat padmalatA se citrita haiM, pradhAna-pradhAna vividha maNiratnoM se unake pAdapITha upacita haiM, una siMhAsano para mRdu sparza vAle Astaraka yukta gadde jinameM navIna chAlavAle mulAyama-mulAyama darbhAgra aura atikomala kesara bhare haiM, una gaddoM para belabUToM se yukta sUtI vastra kI cAdara bichI huI hai, unake Upara dhUla na lage isalie rajasrANa lagAyA huA hai, ve ramaNIya lAla vastra se AcchAdita hai, suramya hai, Ajinaka, ruI, bUra vanaspati, makkhana aura arkatUla ke samAna mulAyama sparzavAle haiM / ve siMhAsana prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| ya haiM / ve vijayaSya sapheda haiM, zaMkha, kuMda, jalabindu, kSIrodadhi ke jala ko mathita karane se uThanevAle phenapaMja ke samAna haiM, sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvata pratirUpa haiN| una vijayadUSyoM ke ThIka madhyabhAga meM alaga alaga vajramaya aMkuza haiM / una meM alaga alaga kuMbhikA pramANa motiyoM kI mAlAeM laTaka rahI haiM / ve muktAmAlAeM anya unase AdhI UMcAI vAlI ardhakuMbhikA pramANa cAra cAra motiyoM kI mAlAoM se saba orase veSThita haiN| unameM tapanIyasvarNa ke laMbUsaka haiM, ve AsapAsa svarNa prataraka se maMDita haiM yAvat zrI se atIva atIva suzobhita haiN| una prAsAdAvataMsakoM Upara ATha-ATha maMgala kahe haiM, yathA-svastika yAvat chatra sUtra-169 usa vijayadvAra ke donoM ora donoM naiSedhikAoM meM do do toraNa kahe gaye haiM / yAvat una para ATha-ATha maMgaladravya aura chatrAtichatra haiN| una toraNoM ke Age do do zAlabhaMjikAeM haiN| una toraNoM ke Age do do nAgadaMtaka haiM / una nAgadaMtakoM meM bahuta sI kAle sUta meM gUMthI huI vistRta puSpamAlAoM ke samudAya haiM yAvat ve atIva zobhA se yukta haiM / una toraNoM ke Age do do ghor3oM ke jor3e haiM jo sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / isI prakAra hayoM kI paMktiyA~, hayoM kI vIthiyA~ aura hayoM ke mithunaka haiM / una toraNoM ke Age do-do padmalatAeM citrita haiM yAvat ve pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age akSata ke svastika citrita haiM jo sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do candrakalaza haiM / ve zreSTha kamaloM para pratiSThita haiM yAvat ve sarvaratnamaya haiM yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do bhaMgAraka haiM / ve zreSTha kamaloM para pratiSThita haiM yAvat ve bhaMgAraka bar3e-bar3e aura matta hAthI ke mukha kI AkRti vAle haiN| una toraNoM ke Age do-do Adarzaka haiM / ina darpaNoM ke prakaNThaka tapanIya svarNa ke bane hue haiM, inake stambha vaiDUryaratna ke haiM, inake varAMga vajraratnamaya haiM, inake valakSa nAnA maNiyoM ke haiM, inake maNDala aMkaratna ke haiM / ye darpaNa anavagharSita aura nirmala chAyA se yukta haiM, candramaNDala kI taraha golAkAra haiM / ye darpaNa bar3e-bar3e aura darzaka kI AdhI kAyA ke pramANa vAle haiN| una toraNoM ke Age do-do vajranAbha sthAla haiM / ve svaccha, tIna bAra sUpa Adi se sApha kiye hue aura mUsalAdi dvArA khaMDe hue zuddha sphaTika jaise cAvaloM se bhare hue haiM / ve sarva svarNamaya haiM, svaccha haiM yAvat ve sthAla bar3e-bar3e ratha ke cakra ke samAna haiM / una toraNoM ke Age do-do pAtriyA~ haiM / ye svaccha jala se paripUrNa haiM | nAnAvidha pA~ca raMga ke hare phaloM se bharI haI haiM / ve pRthvIpariNAmarUpa aura zAzvata haiM / ve sthAla sarvaratnamaya yAvat pratirUpa haiM aura bar3e-bar3e gokaliMjara cakra ke samAna haiN| una toraNoM ke Age do-do supratiSThaka haiM / ve nAnA prakAra ke pA~ca vargoM kI prasAdhana-sAmagrI aura sarva auSadhiyoM se paripUrNa lagate haiM, ve sarvaratnamaya, svaccha yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do manogulikA haiN| una me bahuta-se sone-cA~dI ke phalaka haiM / una sone-cA~dI ke phalakoM meM bahuta se vajramaya nAgadaMtaka haiM / ye muktAjAla ke andara laTakatI huI mAlAoM se yukta haiM yAvat hAthI ke dA~ta ke samAna haiN| una meM bahuta se cA~dI ke sIMke haiM / una cA~dI ke sIMko meM bahuta se vAtakaraka haiM / ye ghar3e kAle se yAvat sapheda sUtra ke bane hue Dhakkana se AcchAdita haiM / ye saba vaiDUryamaya haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 65
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra una toraNoM ke Age do-do citravarNa ke ratnakaraNDaka haiM / kisI cAturanta cakravartI kA nAnA maNimaya hone se nAnAvarNa kA ratnakaraNDaka jisa para vaiDUryamaNi aura sphaTika maNiyoM kA Dhakkana lagA huA hai, apanI prabhA se usa pradeza ko saba ora se avabhAsita karatA hai, udyotita karatA hai, pradIpta karatA hai, prakAzita karatA hai, isI taraha ve vicitra ratnakaraMDaka vaiDUryaratna ke Dhakkana se yukta hokara apanI prabhA se usa pradeza ko saba ora se avabhAsita karate haiM / una toraNoM ke Age do-do hayakaMThaka yAvat do-do vRSabhakaMThaka kahe gaye haiM / ve sarvaratnamaya, svaccha yAvat pratirUpa haiM / una hayakaMThakoM meM yAvat vRSabhakaMThakoM meM do-do phUloM kI caMgeriyA~ haiM / isI taraha mAlyoM, gaMdha, cUrNa, vastra evaM AbharaNoM kI do-do caMgeriyA~ haiN| isI taraha siddhArtha aura lomahastaka caMgeriyA~ bhI do-do haiM / ye saba sarva-ratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do puSpa-paTala yAvat do-do lomahasta-paTala kahe gaye haiM, jo sarvaratnamaya haiM yAvat pratirUpa haiN| una toraNoM ke Age do-do siMhAsana haiM / yAvat ve prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age cA~dI ke AcchAdanavAle chatra haiN| una chatroM ke daNDa vaiDUryamaNi ke haiM, camakIle aura nirmala haiM, unakI karNikA svarNa kI hai, unakI saMdhiyA~ vajraratna se pUrita haiM, ve chatra motiyoM kI mAlAoM se yukta haiM / eka hajAra ATha zalAkAoM se yukta haiM, jo zreSTha svarNa kI banI haiM / kapar3e se chane hue candana kI gaMdha ke samAna sugandhita aura sarvaRtuoM meM sugandhita rahane vAlI unakI zItala chAyA hai / una chatroM para nAnA prakAra ke maMgala citrita haiM aura ve candramA ke AkAra ke samAna gola haiM / una toraNoM ke Age do-do cAmara kahe gaye haiM / ve cAmara candrakAntamaNi, vajramaNi, vaiDUryamaNi Adi nAnA maNiratnoMse jaTita daNDavAle haiN| ve cAmara zaMkha, aMkaratna kuMda, dagaraja, amRtamathita phenapuMja samAna zveta haiM, sUkSma aura rajata ke lambe-lambe bAla vAle haiM, sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiN| una toraNoM ke Age do-do tailasamudgaka, koSTasamudgaka, patrasamudgaka, coyasamudgaka, tagarasamudgaka, ilAyacIsamudgaka, haritAlasamudgaka, hiMgulusamudgaka, manaHzilAsamudgaka aura aMjanasamudgaka haiM / ye sarva samudgaka sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiM / sUtra-170 usa vijayadvAra para 108-108 cakra se, mRga se, garur3a se, ruru se, chatrAMkita, piccha se, zakuni se, siMha se, vRSabha se, sapheda cAra dA~ta vAle hAthI se aMkita dhvajAeM-isa prakAra Age-pIche saba milAkara eka hajAra assI dhvajAeM vijayadvAra para haiM / usa vijayadvAra ke Age nau bhauma haiM / ityAdi yAvat maNiyoM ke sparza taka jaannaa| una bhaumoM kI bhItarI chata para padmalatA yAvat zyAmalatAoM ke vividha citra bane hue haiM, yAvat ve svarNa ke haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / una bhaumoM ke ekadama madhyabhAga meM jo pA~cavA bhauma hai usa ke ThIka madhyabhAga meM eka bar3A siMhAsana hai, usa siMhAsana ke pazcima-uttara meM, uttara meM, uttara-pUrva meM vijayadeva ke cAra hajAra sAmAnika devoM ke cAra hajAra bhadrAsana haiM / pUrva meM vijayadeva kI cAra saparivAra agramahiSiyoM ke cAra bhadrAsana haiM / dakSiNa-pUrva meM vijayadeva kI Abhyantara parSadA ke ATha hajAra devoM ke ATha hajAra bhadrAsana haiM / dakSiNa meM vijayadeva kI madhyama parSadA ke dasa hajAra devoM ke dasa hajAra bhadrAsana haiM / dakSiNa-pazcima meM vijayadeva kI bAhya-parSadA ke bAraha hajAra devoM ke bAraha hajAra bhadrAsana haiM / pazcima meM vijayadeva ke sAta anIkAdhipatiyoM ke sAta bhadrAsana haiN| pUrva meM, dakSiNa meM, pazcima meM aura uttara meM vijayadeva ke solaha hajAra AtmarakSaka devoM ke solaha hajAra siMhAsana haiM / zeSa bhaumoM meM pratyeka meM bhadrAsana kahe gaye haiN| sUtra-171 usa vijayadvAra kA UparI AkAra solaha prakAra ke ratnoM se upazobhita hai / jaise vajraratna, vaiDUryaratna yAvat riSTaratna / usa vijayadvAra para bahuta se ATha-ATha maMgala-svastika, zrIvatsa yAvat darpaNa kahe gaye haiM / ye sarvaratnamaya svaccha yAvat pratirUpa haiM / usa vijayadvAra ke Upara bahuta se kRSNa cAmara ke cihna se aMkita dhvajAeM haiM / yAvat ve dhvajAeM sarvaratnamaya, svaccha yAvat pratirUpa haiM / usa vijayadvAra ke Upara bahuta se chatrAtichatra kahe gaye haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 66
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-172 he bhagavan ! vijayadvAra ko vijayadvAra kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! vijayadvAra meM vijaya nAma kA maharddhika mahAdyutivAlA yAvat mahAprabhAvavAlA aura eka palyopama kI sthitivAlA deva rahatA hai / vaha 4000 sAmAnika devoM, cAra saparivAra agramahiSiyoM, tIna parSadAoM, sAta anIkoM, sAta anIkAdhipatiyoM aura solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA, vijayadvAra kA, vijaya rAjadhAnI kA aura anya bahuta sAre vijaya rAjadhAnI ke nivAsI devoM aura deviyoM kA Adhipatya karatA huA yAvat divya bhogopabhogoM ko bhogatA haA vicaratA hai / isa kAraNa he gautama ! vijayadvAra ko vijayadvAra kahA jAtA hai / he gautama ! vijayadvAra kA yaha nAma zAzvata hai / yaha pahale nahIM thA aisA nahIM, vartamAna meM nahIM aisA nahIM aura bhaviSya meM kabhI nahIM hogA-aisA bhI nahIM,yAvata yaha avasthita aura nitya hai| sUtra - 173 he bhagavan ! vijayadeva kI vijayA nAmaka rAjadhAnI kahA~ hai ? gautama ! vijayadvAra ke pUrva meM tIrache asaMkhya dvIpa-samudroM ko pAra karane ke bAda anya jaMbUdvIpa meM bAraha hajAra yojana jAne para hai jo bAraha hajAra yojana kI lambI-caur3I hai tathA saiMtIsa hajAra nau sau ar3atAlIsa yojana se kucha adhika paridhi hai / vaha vijayA rAjadhAnI cAroM ora se eka prAkAra se ghirI huI hai / vaha prAkAra sAr3he teMtIsa yojana UMcA hai, usakA viSkambha mUla meM sAr3he bAraha yojana, madhya meM chaha yojana eka kosa aura Upara tIna yojana AdhA kosa hai; isa taraha vaha mUla meM vistRta hai, madhya meM saMkSipta hai aura Upara tanu hai / vaha bAhara se gola, andara se caukona, gAya kI pU~cha ke AkAra kA hai / vaha sarva svarNamaya hai, svaccha hai, yAvat pratirUpa hai / vaha prAkAra nAnA prakAra ke pA~ca vargoM ke kapizIrSakoM se suzobhita hai, yathA-kRSNa yAvat sapheda / ve kaMgUre lambAI meM AdhA kosa, caur3AI meM pA~ca sau dhanuSa, UMcAI meM kucha kama AdhA kosa hai| sarva maNimaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiN| vijayA rAjadhAnI kI eka-eka bAhA meM eka sau paccIsa, eka sau paccIsa dvAra haiM / ye dvAra sAr3he bAsaTha yojana ke UMce haiM, inakI caur3AI ikatIsa yojana aura eka kosa hai aura itanA hI inakA praveza hai / ye dvAra zveta varNa ke haiM, zreSTha svarNa kI stUpikA hai, una para IhAmRga Adi ke citra bane haiM yAvat unake prastara meM svarNamaya bAlukA bichI huI hai / unakA sparza zubha aura sukhada hai, ve zobhAyukta sundara prAsAdIya darzanIya abhirUpa aura pratirUpa haiM / una dvAroM ke donoM tarapha donoM naiSedhikAoM meM do-do candana-kalaza kI paripATI haiM-ityAdi / una dvAroM ke donoM tarapha donoM naSedhikAoM meM do-do prakaNThaka haiM / ve prakaNThaka ikatIsa yojana aura eka kosa lambAI-caur3AI vAle haiM, unakI moTAI pandraha yojana aura r3hAI kosa hai, ve sarva vajramaya svaccha yAvat pratirUpa haiM / una prakaNThakoM ke Upara pratyeka para alaga-alaga prAsAdAvataMsaka haiM / ve ikatIsa yojana eka kosa UMce haiM, pandraha yojana DhAI kosa lambe-caur3e haiM / zeSa varNana vijayadvAra ke samAna kahanA, vizeSatA yaha hai ki ve saba bahuvacana rUpa khnaa| usa vijayA rAjadhAnI ke eka-eka dvAra para 108 cakra se cihnita dhvajAeM yAvat 108 zveta aura cAra dA~ta vAle hAthI se aMkita dhvajAeM haiM / ye saba Age-pIche kI dhvajAeM milAkara vijayA rAjadhAnI ke eka-eka dvAra para eka hajAra assI dhvajAeM haiM / vijayA rAjadhAnI ke eka-eka dvAra para satraha bhauma haiM / una bhaumoM ke bhUmibhAga aura andara kI chateM padmalatA Adi vividha citroM se citrita haiN| una bhaumoM ke bahamadhya bhAga meM jo nauveM bhauma haiM, unake ThIka madhyabhAga meM alaga-alaga siMhAsana haiM / zeSa bhaumoM meM alaga-alaga bhadrAsana haiM / isa prakAra saba milAkara vijayA rAjadhAnI ke pA~ca sau dvAra hote haiM / aisA kahA hai| sUtra-174 usa vijayA rAjadhAnI kI cAroM dizAoM meM pA~ca-pA~ca sau yojana ke apAntarAla ko chor3ane ke bAda cAra vanakhaMDa haiM, azokavana, saptaparNavana, campakavana aura Amravana / pUrva meM azokavana, dakSiNa meM saptaparNavana, pazcima meM caMpakavana aura uttara meM Amravana haiM / ve vanakhaNDa kucha adhika bAraha hajAra yojana ke lambe aura pA~ca sau yojana ke caur3e haiM / ve pratyeka eka-eka prAkAra se pariveSThita haiM, kAle haiM, kAle hI pratibhAsita hote haiM-ityAdi yAvat vahA~ bahuta muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 67
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra se vAnavyaMtara deva aura deviyA~ sthita hotI haiM, sotI haiM, ThaharatI haiM, baiThatI haiM, karavaTa badalatI haiM, ramaNa karatI haiM, lIlA karatI haiM, krIr3A karatI haiM, kAmakrIr3A karatI haiM aura apane pUrva janma meM purAne acche anuSThAnoM kA, suparA-krAnta tapa Adi kA aura kiye hue zubha karmoM kA kalyANakArI phalavipAka kA anubhava karatI huI vicaratI haiM / una vanakhaNDoM ke ThIka madhyabhAga meM alaga-alaga prAsAdAvataMsaka haiM / ve sAr3he bAsaTha yojana UMce, ikatIsa yojana aura eka kosa lambe-caur3e haiM / ye cAroM tarapha se nIkalatI huI prabhA se baMdhe hue hoM ityAdi yAvat unake andara bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga hai, bhItarI chatoM para padmalatA Adi ke vividha citra bane hue haiN| una prAsAdAvataMsakoM ke ThIka madhyabhAga meM alaga alaga siMhAsana haiM / yAvat saparivAra siMhAsana jAnane cAhie / una prAsAdAvataMsakoM ke Upara bahuta se ATha-ATha maMgalaka haiM, dhvajAeM haiM aura chatroM para chatra haiM / vahA~ cAra deva rahate haiM jo maharddhika yAvat palyopama kI sthitivAle haiM, azoka, saptaparNa, caMpaka aura Amra / ve apane-apane vanakhaMDa kA, apane-apane prAsAdAvataMsaka kA, apane-apane sAmAnika devoM kA, apanI-apanI agramahiSiyoM kA, apanI-apanI parSadA kA aura apane-apane AtmarakSaka devoM kA Adhipatya karate hue yAvat vicarate haiN| vijaya rAjadhAnI ke andara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai yAvat vaha pA~ca varNoM kI maNiyoM se zobhita hai / tRNa-zabdarahita maNiyoM kA sparza yAvat deva-deviyA~ vahA~ uThatI-baiThatI haiM yAvat purAne karmoM kA phala bhogatI huI vicaratI haiM / usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke madhya meM eka bar3A upakArikAlayana hai jo bAraha sau yojana kA lambAcaur3A aura tIna hajAra sAta sau picAnave yojana se kucha adhika kI usakI paridhi hai / AdhA kosa kI usakI moTAI he / vaha pUrNatayA svarNa kA hai, svaccha hai yAvat pratirUpa hai / vaha upakArikAlayana eka padmavaravedikA aura eka vanakhaMDa se cAroM ora se pariveSThita hai / yAvat vahA~ vAnavyantara deva-deviyA~ kalyANakArI puNyaphaloM kA anubhava karatI huI vicaratI haiM / vaha vanakhaNDa kucha kama do yojana cakravAla viSkambha vAlA aura upakArikAlayana ke parikSepa ke tulya parikSepavAlA hai / usa upakArikAlayana ke cAroM dizAoM meM cAra trisopAnapratirUpaka haiM | una trisopAnapratirUpakoM ke Age alaga-alaga toraNa kahe gaye haiM yAvat chatroM para chatra haiN| usa upakArikAlayana ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai yAvat vaha maNiyoM se upazobhita hai / usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka madhya meM eka bar3A mUla prAsAdAvataMsaka hai / vaha sAr3he bAsaTha yojana kA UMcA aura ikatIsa yojana eka kosa kI laMbAI-caur3AI vAlA hai| vaha saba ora se nIkalatI huI prabhAkiraNoM se ha~satA huA-sA lagatA hai Adi / usa prAsAdAvataMsaka ke andara bahusamaramaNIya bhUmibhAga kahA hai yAvat maNiyoM kA sparza aura bhItoM para vividha citra haiM / usa ke ThIka madhyabhAga meM eka bar3I maNipIThikA hai / vaha eka yojana kI lambI-caur3I aura AdhA yojana kI moTAI vAlI hai / vaha sarvamaNimaya, svaccha aura mRdu hai / usake Upara eka bar3A siMhAsana hai / usa prAsAdAvataMsaka ke Upara bahuta se ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiM / ve anya unase AdhI UMcAI vAle cAra prAsAdAvataMsakoM se saba ora se ghire hue haiM / ve ikatIsa yojana eka kosa kI UMcAI vAle sAr3he pandraha yojana aura AdhA kosa ke lambe-cauDe, kiraNoM se yukta haiM / una ke andara bahasamaramaNIya bhUmibhAga yAvata citrita bhItarI chata hai bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke bahumadhyadezabhAga meM pratyeka meM alaga-alaga siMhAsana haiM / una siMhAsanoM ke parivAra ke tulya vahA~ bhadrAsana haiM / ina prAsAdAvataMsakoM ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiN| ve prAsAdAvataMsaka unase AdhI UMcAI vAle anya cAra prAsAdAvataMsakoM se saba ora se veSThita haiM / ve prAsAdAvataMsaka sAr3he pandraha yojana aura Adhe kosa ke UMce aura kucha kama ATha yojana kI lambAI-caur3AI vAle haiM, kiraNoM se yukta Adi pUrvavat varNana jAnanA cAhie / unake andara bahusamaramaNIya bhUmibhAga haiM aura citrita chatoM ke bhItarI bhAga haiM / una bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka madhya meM alaga-alaga padmAsana haiM / una prAsAdAvataMsakoM ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiM / ve prAsAdAvataMsaka unase AdhI UMcAI vAle anya cAra prAsAdAvataMsakoM se saba ora se ghire hue haiM / ve kucha kama ATha yojana kI UMcAI vAle aura kucha kama cAra yojana kI lambAI-caur3AI vAle haiM, kiraNoM se vyApta haiM / una prAsAdAvataMsakoM para ATha-ATha maMgala, dhvajA aura chatrAtichatra haiN| ve prAsAdAvataMsaka unase AdhI UMcAI vAle anya cAra prAsAdAvataMsakoM se cAroM ora se ghire hue haiM / ve kucha kama cAra muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 68
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra yojana ke UMce aura kucha kama do yojana ke lambe-caur3e haiM, una ke andara bhUmibhAga, ulloka, aura padmAsanAdi kahanA / una ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiN| sUtra - 175 usa mUla prAsAdAvataMsaka ke uttara-pUrva meM vijayadeva kI sudharmA sabhA hai jo sAr3he bAraha yojana lambI, chaha yojana aura eka kosa kI caur3I tathA nau yojana kI UMcI hai / vaha saikar3oM khaMbhoM para sthita hai, darzakoM kI najaroM meM car3hI huI aura bhalIbhA~ti banAI huI usakI vajravedikA hai, zreSTha toraNa para rati paidA karane vAlI zAlabhaMjikAyeM haiM, susaMbaddha, pradhAna aura manojJa AkRti vAle prazasta vaiDUryaratna ke nirmala usake stambha haiM, usakA bhUmibhAga nAnA prakAra ke maNi, kanaka aura ratnoM se khacita hai, nirmala hai, samatala hai, suvibhakta, nibiDa aura ramaNIya hai / IhAmRga, baila, ghor3A, manuSya, magara, pakSI, sarpa, kinnara, ruru, sarabha, camara, hAthI, vanalatA, padmalatA, Adi ke citra usa sabhA meM bane hae haiM / usake stambhoM para vajra kI vedikA banI huI hone se vaha bahuta sundara lagatI hai / samazreNI ke vidyAdharoM ke yugaloM ke yaMtroM ke prabhAva se yaha sadA hajAroM kiraNoM se prabhAsita ho rahI haiM yAvat zobhAyukta hai / usake stUpa kA agrabhAga sone se, maNiyoM se aura ratnoM se banA huA hai, usake zikhara kA agrabhAga nAnA prakAra ke pA~ca varNoM kI ghaMTAoM aura patAkAoM se parimaMDita hai, vaha sabhA zvetavarNa kI hai, vaha kiraNoM ke samUha ko chor3atI huI pratIta hotI hai, vaha lipI huI aura putI huI hai, gozIrSa candana aura sarasa lAla candana se bar3e bar3e hAtha ke chApe lagAye hue haiM, usameM candanakalaza sthApita kiye hue haiM, usake dvArabhAga para candana ke kalazoM se toraNa suzobhita kiye gaye haiM, Upara se lekara nIce taka vistRta, golAkAra aura laTakatI huI puSpamAlAoM se vaha yukta haiM, pA~ca varNa ke sarasa-sugaMdhita phUloM ke puMja se vaha suzobhita hai, kAlA agara, zreSTha kunduruka aura turuSka ke dhUpa kI gaMdha se vaha mahaka rahI hai, sugandha kI guTikA ke samAna sugandha phailA rahI hai / vaha sudharmA sabhA apsarAoM ke samudAyoM se vyApta hai, divya vAdyoM ke zabdoM se vaha ninAdita ho rahI hai / vaha suramya hai, sarvaratnamayI hai, svaccha hai, yAvat pratirUpa hai| usa sudharmAsabhA kI tIna dizAoM meM tIna dvAra haiM / ve pratyeka dvAra do-do yojana ke UMce, eka yojana vistAra vAle aura itane hI praveza vAle haiM / una dvAroM ke Age mukhamaMDapa hai / ve mukhamaNDapa sAr3he bAraha yojana lambe, chaha yojana aura eka kosa caur3e, kucha adhika do yojana UMce, aneka saikar3oM khambhoM para sthita haiM / una mukhamaNDapoM ke Upara pratyeka para ATha-ATha maMgala-svastika yAvat darpaNa haiM / una mukhamaNDapoM ke Age alaga-alaga prekSAghara-maNDapa haiM / ve prekSAgharamaNDapa sAr3he bAraha yojana lambe, chaha yojana eka kosa caur3e aura kucha adhika do yojana UMce haiM / unake ThIka madhyabhAga meM alaga-alaga vajramaya akSapATaka haiN| una vajramaya akSapATakoM ke bahumadhya bhAga meM alagaalaga maNipIThikAeM haiN| ve maNipIThikAeM eka yojana lambI-caur3I, AdhA yojana moTI haiM, sarvamaNiyoM kI banI huI haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiN| una maNipIThikAoM ke Upara alaga-alaga siMhAsana haiM / ityAdi pUrvavat / una prekSAgharamaNDapoM ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatroM para chatra haiM / una ke Age tIna dizAoM meM tIna maNipIThikAeM haiM / ve maNipIThikAeM do yojana lambI-caur3I aura eka yojana moTI hai, sarvamaNimaya, svaccha, yAvat pratirUpa haiM / una maNipIThikAoM ke Upara alaga-alaga caityastUpa haiM / ve caityastUpa do yojana lambe-caur3e aura kucha adhika do yojana UMce haiM / ve zaMkha, aMkaratna, kuMda, dagaraja, kSIrodadhi ke mathita phenapuMja ke samAna sapheda haiM, sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / una caityastUpoM ke Upara ATha-ATha maMgala, bahuta-sI kRSNacAmara se aMkita dhvajAeM Adi aura chatrAtichatra haiM / una caityastUpoM ke cAroM dizAoM meM alaga-alaga cAra maNipIThikAeM haiN| ve eka yojana lambI-caur3I aura AdhA yojana moTI sarvamaNimaya haiM / una ke Upara alaga-alaga cAra jina (arihaMta) pratimAeM kahI gaI haiM jo jinotsedhapramANa haiM, paryaMkAsana se baiThI huI haiM, unakA mukha stUpa kI ora hai / ina arihaMta ke nAma haiM-RSabha, varddhamAna, candrAnana aura vAriSeNa / ___ una caityastUpoM ke Age tIna dizAoM meM alaga-alaga maNipIThikAeM haiM / ve maNipIThikAeM do-do yojana kI lambI-caur3I aura eka yojana moTI hai, sarvamaNimaya haiM, svaccha haiM, mRdu pudgaloM se nirmita haiM, cikanI haiM, ghRSTa haiM, mRSTa haiM, muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 69
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza- sUtra paMkarahita, rajarahita yAvat pratirUpa haiN| una maNipIThikAoM ke Upara alaga-alaga caityavRkSa haiM / ve ATha yojana UMce haiM, AdhA yojana jamIna meM haiM, do yojana UMcA unakA skandha haiM, AdhA yojana usa skandha kA vistAra hai, madhyabhAga meM Urdhva vinirgata zAkhA chaha yojana UMcI haiM, usa viDimA kA vistAra ardhayojana kA hai, saba milAkara ve caityavRkSa ATha yojana se kucha adhika UMce haiN| unake mUla vajraratna ke haiM, Urdhva vinirgata zAkhAeM rajata kI haiM aura supratiSThita haiM, kanda riSTaratnamaya haiM, skaMdha vaiDUryaratna kA hai aura rucira hai, mUlabhUta vizAla zAkhAeM zuddha aura zreSTha svarNa kI haiM, vividha zAkhA-prazAkhAeM nAnA maNiratnoM kI haiM, patte vaiDUryaratna ke haiM, pattoM ke vRnta tapanIya svarNa ke haiM / jambUnada jAti ke svarNa ke samAna lAla, mada, sukumAra pravAla aura pallava tathA aMkuroM ko dhAraNa karane vAle haiM, una caityavakSoM kI zAkhAeM vicitra maNiratnoM ke sugandhita phUla aura phaloM ke bhAra se jhukI huI haiM / ve caityavRkSa sundara chAyA vAle, sunda kAnti vAle, kiraNoM se yukta aura udyota karane vAle haiM | amRtarasa ke samAna unake phaloM kA rasa hai / ve netra aura mana ko atyanta tRpti denevAle haiM, prAsAdIya haiM, darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM / ve caityavRkSa anya bahuta se tilaka, lavaMga, chatropaga, zirISa, saptaparNa, dadhiparNa, lodhra, dhava, candana, nIpa, kuTaja, kadamba, panasa, tAla, tamAla, priyAla, priyaMgu, pArApata, rAjavRkSa aura nandIvRkSoM se saba ora se ghire hue haiM / ve tilakavRkSa yAvat nandIvRkSa anya bahuta-sI padmalatAoM yAvat zyAmalatAoM se ghire hue haiM / ve padmatalAeM yAvat zyAmalatAeM nitya kusumita rahatI haiM / yAvat ve pratirUpa haiN| una caityavRkSoM ke Upara bahuta se ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatroM para chatra haiN| una caityavRkSoM ke Age tIna dizAoM meM tIna maNipIThikAeM haiM / ve eka-eka yojana lambI-caur3I aura Adhe yojana moTI haiN| ve sarvamaNimaya haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiN| una maNipIThikAoM para alaga-alaga mahendradhvaja haiM jo sAr3hesAta yojana UMce, AdhA kosa UMDe, AdhA kosa vistAravAle, vajramaya, gola, sundara AkAravAle, susambaddha, ghRSTa, mRSTa aura susthira haiM, aneka zreSTha pA~ca vargoM kI laghupatAkAoM se parimaNDita hone se sundara haiM, vAyu se ur3atI huI vijaya sUcaka vaijayantI patAkAoM se yukta haiM, chatroM para chatra se yukta haiM, UMcI haiM, unake zikhara AkAza ko lA~gha rahe haiM, ve prAsAdIya yAvat pratirUpa haiM / una mahendradhvajoM Upara ATha-ATha maMgala haiM, dhvajAeM haiM aura chatrAtichatra haiN| una mahendradhvajoM ke Age tIna dizAoM meM tIna nandA puSkariNiyA~ haiM / ve sAr3he bAraha yojana lambI haiM, chaha savA yojana kI caur3I haiM, dasa yojana UMDI haiM, svaccha haiM, zlakSNa haiM ityAdi ve padmavaravedikA aura vanakhaNDa se ghirI huI haiM / yAvat ve puSkariNiyA~ darzanIya yAvat pratirUpa haiM / una puSkariNiyoM kI tIna dizAoM meM alaga-alaga trisopAnapratirUpaka haiM / toraNoM kA varNana yAvat chatroM para chatra haiM / usa sudharmAsabhA meM chaha hajAra manogulikAeM haiM, do hajAra, pazcima meM do hajAra, dakSiNa meM eka hajAra aura uttara meM eka hajAra / una manogulikAoM meM bahuta se sone cA~dI ke phalaka haiM / una sone-cA~dI ke phalakoM meM bahuta se vajramaya nAgadaMtaka haiM / una vajramaya nAgadantakoM meM bahuta-sI kAle sUtra meM yAvat sapheda Dore meM piroI huI gola aura laTakatI huI puSpamAlAoM ke samudAya haiM / ve puSpamAlAeM sone ke lambUsaka vAlI haiM yAvat saba dizAoM ko sugandha se bharatI huI sthita haiN| usa sudharmAsabhA meM chaha hajAra gomANasiyA~ haiM, yathA-pUrva meM do hajAra, pazcima meM do hajAra, dakSiNa meM eka hajAra aura uttara meM eka hajAra | una gomANasiyoM meM bahuta-se sone-cA~dI ke phalaka haiM, una phalakoM meM bahuta se vajramaya nAgadantaka haiM, una vajramaya nAgadantakoM meM bahuta se cA~dI ke sIMke haiM / una rajatamaya sIMkoM meM bahuta-sI vaiDUrya ratna kI dhUpaghaTikAeM haiM / ve dhUpaghaTikAeM kAle agara, zreSTha kuMdurukka aura lobhAna ke dhUpa kI nAka aura mana ko tRpti denevAlI sugandha se AsapAsa ke kSetra ko bharatI huI sthita haiM / usa sudharmAsabhA meM bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai| yAvat vaha bhUmibhAga tapanIya svarNa kA hai, svaccha hai aura pratirUpa hai| sUtra-176 usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka madhyabhAga meM eka maNipIThikA hai / vaha maNipIThikA do yojana lambI-caur3I, eka yojana moTI aura sarvamaNimaya hai / usa ke Upara mANavaka caityastambha hai / vaha sAr3he sAta yojana muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 70
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra UMcA, AdhA kosa UMDA aura AdhA kosa caur3A hai / usakI chaha koTiyA~ haiM, chaha koNa haiM aura chaha bhAga haiM, vaha vajra kA hai, gola hai aura sundara AkRtivAlA hai, yAvat vaha prAsAdIya hai / usa caityastambha ke Upara chaha kosa Upara aura chaha kosa nIce chor3akara bIca ke sAr3he cAra yojana meM bahuta se sone-cA~dI ke phalaka haiM / una phalakoM meM bahuta se vajramaya nAgadantaka haiM / una nAgadantakoM meM bahuta se cA~dI ke chIMke haiM / una chIMkoM meM bahuta-se vajramaya gola samudgaka haiM / una vartula samudgakoM meM bahuta-sI jina-asthiyA~ haiM / ve vijayadeva aura anya bahuta se vAnavyantara deva aura deviyoM ke lie arcanIya, vandanIya, pUjanIya, satkArayogya, sanmAnayogya, kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa, caityarUpa aura paryupAsanAyogya haiM / usa caityastambha ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiM / usa mANavaka caityastambha ke pUrva meM eka bar3I maNipIThikA hai / vaha do yojana lambI-caur3I, eka yojana moTI aura sarvamaNimaya hai yAvat pratirUpa hai / usa maNipIThikA ke Upara eka bar3I siMhAsana hai / usa mANavaka caityastambha ke pazcima meM eka bar3I maNipIThikA hai jo eka yojana lambI-caur3I aura AdhA yojana moTI hai, jo sarvamaNimaya hai aura svaccha hai / usa maNipIThikA ke Upara eka baDA devazayanIya hai| nAnA maNiyoM ke usake pratipAda haiM, usake mUla pAye sone ke haiM, nAnA maNiyoM ke pAyoM ke UparI bhAga haiM, jambUnada svarNa kI usakI IseM haiM, vajramaya sandhiyA~ haiM, nAnA maNiyoM se vaha bunA huA hai, cA~dI kI gAdI hai, lohitAkSa ratnoM ke takiye haiM aura tapanIya svarNa kA galamasUriyA hai / vaha devazayanIya donoM ora takiyoMvAlA hai, zarIrapramANa takiyoMvAlA hai, vaha donoM tarapha se unnata aura madhya meM nata aura gaharA hai, gaMgA nadI kI bAlukA samAna vaha zayyA usa para sote hI nIce baiTha jAtI hai, usa para bela-bUTe nIkAlA huA sUtI vastra bichA huA hai, usa para rajastrANa hai, lAla vastra se vaha r3hakA haA hai, suramya hai, mRgacarma, rUI, bUra vanaspati aura makkhana ke samAna usakA mRdula sparza hai, vaha prAsAdIya yAvat pratirUpa hai| ___ usa devazayanIya ke uttara-pUrvameM eka bar3I maNipIThikA hai| vaha eka yojana kI lambI-caur3I, Adhe yojana moTI tathA sarva maNimaya yAvat svaccha hai / usa maNipIThikA ke Upara eka choTA mahendradhvaja hai jo sAr3he sAta yojana UMcA, AdhA kosa UMDA aura AdhA kosa caur3A hai / vaha vaiDUryaratna kA hai, gola hai aura sundara AkAra kA hai, yAvat ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiM / usa choTe mahendradhvaja ke pazcima meM vijayadeva kA caupAla nAmaka zastrAgAra hai / vahA~ vijayadeva ke parigharatna Adi rakhe hue haiM / ve zastra ujjvala, ati teja aura tIkhI dhAravAle haiM / ve prAsAdIya yAvat pratirUpa haiM / usa sudharmAsabhAke Upara bahuta sAre ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiN|| sUtra-177 sadharmAsabhA ke uttarapUrva meM eka vizAla siddhAyatana (jinAlaya) hai jo sADhe bAraha yojana kA lambA, chaha yojana eka kosa caur3A aura nau yojana UMcA hai / dvAra, mukhamaNDapa, prekSAgRhamaNDapa, dhvajA, stUpa, mAhendradhvaja, nandA puSkariNiyA~, manogulikAoM kA pramANa, gomANasI, dhUpaghaTikAeM, bhUmibhAga, ulloka Adi kA varNana sudharmAsabhA ke samAna kahanA / una siddhAyatana ke bahumadhya dezabhAga meM eka vizAla maNipIThikA hai jo do yojana lambI-caur3I, eka yojana moTI hai, sarva maNiyoM kI banI huI hai, svaccha hai / usa ke Upara eka vizAla devacchaMdaka hai, jo do yojana kA lambA-caur3A aura kucha adhika do yojana kA UMcA hai, sarvAtmanA ratnamaya hai aura svaccha sphaTika ke samAna hai| usa devacchaMdaka meM jinotsedhapramANa eka sau ATha jina (arihaMta) pratimAeM rakhI huI haiN| una pratimA ke hastatala tapanIya svarNa ke haiM, nakha aMkaratnoM ke haiM aura madhyabhAga lohitAkSa ratnoM se yukta hai, pA~va svarNa ke haiM, gulpha, jaMghAe, jAnu, Uru aura gAtrayaSTi kanakamayI haiM, unakI nAbhiyA~ tapanIya svarNa kI haiM, romarAji riSTaratnoM kI hai, cUcuka tapanIya svarNa ke haiM, zrIvatsa tapanIya svarNa ke haiM, unakI bhujAeM, pasaliyA~ aura grIvA kanakamayI haiM, unakI mUche riSTaratna kI haiM, hoTha vidrumamaya haiM, dA~ta sphaTikaratna ke haiM, tapanIya svarNa kI jihvAeM haiM, tapanIya svarNa ke tAlu haiM, kanakamayI nAsikA hai, madhyabhAga lohitAkSaratnoM kI lalAI se yukta hai, unakI A~kheM aMkaratna kI haiM aura madhyabhAga lohitAkSa ratna kI lalAI se yukta hai, dRSTi pulakita hai, A~khoM kI tArikA, akSipatra muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 71
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aura bhauMheM riSTaratnoM kI haiM, gAla svarNa ke haiM, kAna svarNa ke haiM, lalATa kanakamaya haiM, zIrSa gola vajraratna ke haiM, kezoM kI bhUmi tapanIya svarNa kI haiM aura keza riSTaratnoM ke haiN| ___ una jinapratimAoM ke pIche alaga-alaga chatradhAriNI pratimAeM haiM / ve pratimAeM lIlApUrvaka koraMTa puSpa kI mAlAoM se yukta hima, rajata, kunda aura candra ke samAna sapheda AtapatroM ko dhAraNa kiye hue khar3I haiM / una jinapratimAoM ke donoM pArzvabhAga meM alaga-alaga caMvara dhAraNa karanevAlI pratimAeM haiM / ve pratimAeM candrakAnta maNi, vajra, vaiDUrya Adi nAnA maNiratnoM va sone se khacita aura nirmala bahumUlya tapanIya svarNa ke samAna ujjvala aura vicitra daMDoM evaM zaMkha-aMkaratna-kuMda-jalakaNa, cA~da evaM kSIrodadhi ko mathane se utpanna phenapuMja ke samAna zveta, sUkSma aura cA~dI ke dIrgha bAla vAle dhavala cAmaroM ko lIlApUrvaka dhAraNa karatI huI sthita haiM / una jinapratimAoM ke Age do-do nAga pratimAeM, do-do yakSa pratimAeM, do-do bhUta pratimAeM, do-do kuNDadhAra pratimAeM haiM / ve sarvAtmanA ratnamayI haiM, svaccha haiM, mada haiM, sakSma padagaloM se nirmita haiM, ghaSTa-maSTa, nIrajaska, niSkaMpa yAvata pratirUpa haiN| una jina-pratimAoM ke Age 108-108 ghaMTA, candanakalaza, jhAriyA~ tathA isI taraha Adarzaka, sthAla, pAtriyA~, supratiSThaka, manogulikA, jalazUnya ghar3e, citra, ratnakaraNDaka, hayakaMThaka yAvat vRSabhakaMThaka, puSpacaMgeriyA~ yAvat lomahasta-caMgeriyA~, puSpapaTalaka, telasamudgaka yAvat dhUpa ke kaDucchuka haiM / usa siddhAyatana ke Upara bahuta se ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiM, jo uttama AkAra ke solaha ratna yAvata riSTaratnoM se upazobhita haiN| sUtra-178 usa siddhAyatana ke uttarapUrva dizA meM eka bar3I upapAta sabhA hai / upapAta sabhA meM bhI dvAra, mukhamaNDapa Adi saba varNana, bhUmibhAga, yAvat maNiyoM kA sparza Adi kaha lenA / usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke madhya meM eka bar3I maNipIThikA hai / vaha eka yojana lambI-caur3I aura AdhA yojana moTI hai, sarvaratnamaya aura svaccha hai / usa maNipIThikA ke Upara eka bar3A devazayanIya hai | usa upapAta sabhA ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajA aura chatrAtichatra haiM jo uttama AkAra ke haiM aura ratnoM se suzobhita haiM / usa ke uttara-pUrva meM eka bar3A sarovara hai / vaha sAr3he bAraha yojana lambA, chaha yojana eka kosa caur3A aura dasa yojana UMDA hai / vaha svaccha hai, zlakSNa hai Adi nandApuSkariNIvat varNana karanA / usa sarovara ke uttara-pUrva meM eka bar3I abhiSekasabhA hai | sudhama usakA pUrA varNana kara lenA / usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka madhyabhAga meM eka bar3I maNipIThikA hai| vaha eka yojana lambI-caur3I aura AdhA yojana moTI hai, sarva maNimaya aura svaccha hai / usa maNipIThikA ke Upara eka bar3A siMhAsana hai / yahA~ siMhAsana kA varNana karanA, parivAra kA kathana nahIM karanA / usa siMhAsana para vijayadeva ke abhiSeka ke yogya sAmagrI rakhI huI hai / abhiSekasabhA ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM, chatrAtichatra kahane cAhie, jo uttama AkAra ke aura solaha ratnoM se upazobhita haiM / usa abhiSekasabhA ke uttarapUrva meM eka vizAla alaMkArasabhA hai / maNipIThikA kA varNana bhI abhiSekasabhA kI taraha jAnanA / usa maNipIThikA para saparivAra siMhAsana hai / usa siMhAsana para vijayadeva ke alaMkAra ke yogya bahuta-sI sAmagrI rakhI huI hai / usa alaMkArasabhA ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiM jo uttama AkAra ke aura ratnoM se suzobhita haiM | usa AlaMkArika sabhA ke uttara pUrva meM eka bar3I vyavasAyasabhA hai / usa siMhAsana para vijayadeva kA pustakaratna rakhA huA hai / vaha riSTaratna kI usakI kabikA haiM, cA~dI ke usake panne haiM, riSTaratnoM ke akSara haiM, tapanIya svarNa kA DorA hai, nAnA maNiyoM kI usa Dore kI gAMTa haiM, vaiDUryaratna kA maSipAtra hai, tapanIya svarNa kI usa dAvAta kI sAMkala hai, riSTaratna kA Dhakkana hai, riSTa ratna kI syAhI hai, vajraratna kI lekhanI hai / vaha grantha dhArmikazAstra hai / usa vyavasAyasabhA ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAeM aura chatrAtichatra haiM jo uttama AkAra ke haiM yAvat ratnoM se zobhita haiM / usa sabhA ke uttara-pUrva meM eka vizAla balipITha hai / vaha do yojana lambA-caur3A aura eka yojana moTA hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai yAvat pratirUpa hai / usa balipITha ke uttarapUrva meM eka bar3I nandApuSkariNI hai| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 72
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-179 usa kAla aura usa samaya meM vijayadeva vijayA rAjadhAnI kI upapAtasabhA meM devazayanIya meM devadUSya ke andara aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa zarIra meM vijayadeva ke rUpa meM utpanna haa| taba vaha utpatti ke anantara pA~ca prakAra kI paryAptiyoM se pUrNa haA / ve pA~ca paryAptiyA~ isa prakAra haiM-AhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, AnaprANaparyApti aura bhASAmanaparyApti / tadanantara vijayadeva ko isa prakAra kA adhyavasAya, cintana, prArthita aura manogata saMkalpa utpanna huA-mere lie pUrva meM kyA zreyakara hai, pazcAt kyA zreyaskara hai, mujhe pahale kyA karanA cAhie, pazcAt kyA karanA cAhie, mere liye pahale aura bAda meM kyA hitakArI, sukhakArI, kalyANakArI, niHzreyaskArI aura paraloka meM sAtha jAne vAlA hogA / vaha isa prakAra cintana karatA hai| tadanantara usakI sAmAnika parSadA ke deva vijayadeva kI ora Ate haiM aura vijayadeva ko hAtha jor3akara, mastaka para aMjali lagAkara jaya-vijaya se badhAte haiM / ve isa prakAra bole-he devAnupriya ! ApakI vijayA rAjadhAnI ke siddhAyatana meM jinotsedhapramANa eka sau ATha jina (arihaMta) pratimAeM rakhI huI haiM aura sudharmAsabhA ke mANavaka caityastambha para vajramaya gola maMjUSAoM meM bahuta-sI jina-asthiyA~ rakhI huI haiM, jo Apa devAnupriya ke aura bahuta se vijayA rAjadhAnI ke rahanevAle devoM aura deviyoM ke lie arcanIya, vandanIya, pUjanIya, satkAraNIya, sammAnanIya haiM, jo kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa, caityarUpa tathA paryupAsanA karane yogya haiM / yaha Apa devAnupriya ke lie pUrva meM bhI zreyaskara haiM. pazcAta bhI zreyaskara haiM yAvata pahale aura bAda meM hitakArI yAvata sAtha meM calane vAlA hogA, aisA kahakara ve jora-jora se jaya-jayakAra zabda kA prayoga karate haiN| Anika parSadA ke devoM se aisA sunakara vaha vijayadeva haSTa-tuSTa haA yAvata usakA hRdaya vikasita haa| vaha devazayanIya se uThatA hai, devadRSya yugala dhAraNa karatA hai, devazayanIya se nIce utaratA hai, upapAtasabhA se pUrva ke dvAra se bAhara nIkalatA hai aura jidhara hrada hai udhara jAtA hai, hrada kI pradakSiNA karake pUrvadizA ke toraNa se usameM praveza karatA hai aura pUrvadizA ke trisopAnapratirUpaka se nIce UtaratA hai aura jala meM avagAhana karatA hai| jalamajjana aura jalakrIDA karatA hai / isa prakAra atyanta pavitra aura zucibhUta hokara hrada se bAhara nIkalatA hai aura jidhara abhiSekasabhA hai udhara jAtA hai / abhiSekasabhA kI pradakSiNA karake pUrvadizA ke dvAra se usameM praveza karatA hai aura pUrvadizA kI ora mukha karake siMhAsana para baiTha jAtA hai| tadanantara usa vijayadeva kI sAmAnika parSadA ke devoM ne apane Abhiyogika devoM ko bulAyA aura kahA, zIghra hI vijayadeva ke mahArtha, mahAgha, mahArSa aura vipula indrAbhiSeka kI taiyArI karo / taba ve Abhiyogika deva hRSTatuSTa hue yAvat unakA hRdaya vikasita huA / hAtha jor3akara mastaka para aMjali lagAkara vinayapUrvaka unhoMne usa AjJA ko svIkAra kiyA / ve uttarapUrva dizAbhAga meM jAte haiM aura vaikriya-samudghAta se samavahata hokara saMkhyAta yojana kA daNDa nIkAlate haiM ratnoM ke yAvat riSTaratnoM ke tathAvidha bAdara pudgaloM ko chor3ate haiM aura yathAsUkSma pudgaloM ko grahaNa karate haiM / tadanantara dubArA vaikriya samudghAta se samavahata hote haiM aura 1008-1008 sone ke, cA~dI ke, maNiyoM ke, sone-cA~dI ke, sone-maNiyoM ke, cA~dI-maNiyoM ke aura miTTI ke kalaza, eka hajAra ATha jhAriyA~, isI prakAra Adarzaka, sthAla, yAvat lomahastapaTalaka, 108 siMhAsana, chatra, cAmara, dhvajA, telasamudgaka aura 108 dhUpa ke kaDucchuka apanI vikriyA se banAte haiN| una svAbhAvika aura vaikriya se nirmita kalazoM yAvat dhUpakaDucchukoM ko lekara vijayA rAjadhAnI se nIkalate haiM aura usa utkRSTa yAvat uddhRta divya devagati se tIrachI dizA meM asaMkhyAta dvIpa samudroM ke madhya se gujarate hue jahA~ kSIrodasamudra hai vahA~ Ate haiM aura vahA~ kA kSIrodaka lekara vahA~ ke utpala, kamala yAvat zatapatra-sahasrapatroM ko grahaNa karate haiM / vahA~ se puSkarodasamudra puSkarodaka aura utpala, kamala yAvat zatapatra, sahasrapatroM ko lete haiM / vahA~ se ve samayakSetra meM jahA~ bharata-airavata varSa (kSetra) hai aura jahA~ mAgadha, varadAma aura prabhAsa tIrtha hai vahA~ Akara tIrthodaka ko aura tIrthoM kI miTTI lekara gaMgA-sindu, raktA-raktavatI mahAnadiyoM kA jala aura nadItaToM kI miTTI lekara jahA~ kSulla himavaMta aura zikharI varSadhara parvata hai udhara Ate haiM aura vahA~ se sarva RtuoM muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 73
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra ke zreSTha saba jAti ke phUloM, saba jAti ke gaMdhoM, saba jAti ke mAlyoM, saba prakAra kI auSadhiyoM aura siddhArthakoM ko lete haiN| padmadraha aura puNDarIkadraha kA jala aura utpala kamaloM yAvat zatapatra-sahasrapatra kamaloM ko lete haiM / phira hemavata aura hairaNyavata kSetroM meM rohita-rohitAMzA, suvarNakUlA aura rUpyakUlA mahAnadiyoM para kA jala aura miTTI grahaNa karate haiM / phira zabdApAti aura mAlyavaMta nAma ke vRttavaitADhya parvatoM ke saba RtuoM ke zreSTha phUloM yAvat siddhArthakoM ko lete haiM / phira mahAhimavaMta aura rukmi varSadhara parvatoM saba RtuoM ke puSpAdi lete haiM / phira mahAhima-vaMta aura rukmi varSadhara parvatoM saba RtuoM ke puSpAdi lete haiM / phira mahApadmadraha aura mahApuMDarIkadraha ke utpala kamalAdi grahaNa karate haiM / phira harivarSa ramyakavarSa kI harakAnta-harikAnta-narakAnta-nArikAnta nadiyoM kA jala grahaNa karate haiN| phira vikaTApAti aura gaMdhApAti kata vaitAhya parvatoM ke zreSTha phUloM ko grahaNa karate haiM / niSadha aura nIlavaMta varSadhara parvatoM ke puSpAdi grahaNa karate haiM / tigiMchadraha aura kesaridraha ke utpala kamalAdi grahaNa karate haiM / pUrvavideha aura pazcimavideha kI zItA, zItodA mahAnadiyoM kA jala aura miTTI grahaNa karate haiM / saba cakravartI vijayoM ke saba mAgadha, varadAma aura prabhAsa nAmaka tIrthoM kA pAnI aura miTTI grahaNa karate haiM / saba vakSaskAra parvatoM ke phUla Adi grahaNa karate haiN| saba antara nadiyoM kA jala aura miTTI grahaNa karate haiM / meruparvata ke bhadrazAlavana ke sarva RtuoM ke phUla yAvat siddhArthaka grahaNa karate haiM / nandanavana haiM, ke saba RtuoM ke zreSTha phUla yAvat sarasa gozIrSa candana grahaNa karate haiM / saumanasavana ke phUla yAvat divya phUloM kI mAlAeM grahaNa karate haiM / paNDakavana ke phUla, sarvauSadhiyA~, siddhArthaka, sarasa gozIrSa candana, divya phUloM kI mAlA aura kapaDachanna kiyA huA malaya-candana kA cUrNa Adi sugandhita dravyoM ko grahaNa karate haiM / tadanantara saba Abhiyogika deva ekatrita hokara jambUdvIpa ke pUrva dizA ke dvAra se nIkalate haiM aura yAvat vijayA rAjadhAnI kI pradakSiNA karate hue abhiSekasabhA meM vijayadeva ke pAsa Ate haiM aura hAtha jor3akara, mastaka para aMjali lagAkara jaya-vijaya ke zabdoM se use badhAte haiM / ve mahArtha, mahArgha aura mahArha vipula abhiSeka sAmagrI ko upasthita karate haiN| tadanantara cAra hajAra sAmAnika deva, saparivAra cAra agramahiSiyA~, tIna parSadAoM ke deva, sAta anIka, sAta anIkAdhipati. solaha hajAra AtmarakSaka deva aura anya bahata se vijayA rAjadhAnI ke nivAsI deva-deviyA~ una svAbhAvika aura uttaravaikriya se nirmita zreSTha kamala ke AdhAravAle, sugandhita zreSTha jala se bhare hue, candana se carcita, galoM meM mauli baMdhe hue, padmakamala ke Dhakkana vAle, sukumAra aura mRdu karataloM meM parigRhIta 1008 sone ke, yAvat 1008 miTTI ke kalazoM ke sarvajala se, sarva miTTI se, sarva Rtu ke zreSTha sarva puSpoM se yAvat sarvauSadhi aura sarasoM se sampUrNa parivArAdi Rddhi, dyuti, senA, aura Abhiyogya samudaya ke sAtha, samasta Adara se, vibhUti se, vibhUSA se, saMbhrama se, divya vAdyoM kI dhvani se, mahatI Rddhi, mahatI dyuti, mahAn bala, mahAn samudaya, mahAn vAdyoM ke zabda se, zaMkha, paNava, nagAr3A, bherI, jhallarI, kharamuhI, huDukka, muraja, mRdaMga evaM duMdubhi ke ninAda aura gUMja ke sAtha usa vijayadeva ko bahuta ullAsa ke sAtha indrAbhiSeka se abhiSikta karate haiN| tadanantara usa vijayadeva ke mahAn indrAbhiSeka ke calate hue koI deva divya sugandhita jala kI varSA isa DhaMga se karate haiM jisase na to pAnI adhika hokara bahatA hai, na kIcar3a hotA hai / jisase rajakaNa aura dhUli daba jAtI hai| koI deva usa vijayA rAjadhAnI ko nihataraja vAlI, naSTa raja vAlI, bhraSTa raja vAlI, prazAnta raja vAlI, upazAnta raja vAlI banAte haiM / koI deva usa vijayA rAjadhAnI ko andara aura bAhara se jala kA chiDakAva kara, sammArjana kara, gomayAdi se lIpakara tathA usakI galiyoM aura bAjAroM ko chiDakAva se zuddha kara sApha-sutharA karane meM lage hue haiM / koI deva vijayA rAjadhAnI meM maMca para maMca banAne meM lage hue haiM / koI deva jayasUcaka vijayavaijayantI nAmaka patAkAoM lagAkara vijayA rAjadhAnI ko sajAne meM lage hue haiM, koI deva vijayA rAjadhAnI ko cUnA Adi se potane meM aura caMdaravA Adi bA~dhane meM tatpara haiN| koI deva gozIrSa candana Adi se apane hAthoM ko lipta karake pA~coM aMguliyoM ke chApe lagA rahe haiN| koI deva ghara-ghara ke daravAjoM para candana ke kalaza rakha rahe haiM / koI deva candana ghaTa muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 74
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aura toraNoM se daravAje sajA rahe haiM, koI deva puSpamAlAoM se usa rAjadhAnI ko sajA rahe haiM, koI deva pA~ca varNoM ke zreSTha sugandhita puSpoM ke puMjo se yukta kara rahe haiM, koI deva kAle aguru Adi se use maghamaghAyamAna kara rahe haiM, koI koI svarNa kI, cA~dI kI, ratna kI, vajra kI, phUla, mAlAeM, sugandhita dravya, sugandhita cUrNa, vastra aura koI AbharaNoM kI varSA kara rahe haiM / koI koI deva hiraNya, yAvat AbharaNa bA~Ta rahe haiN| koI koI deva druta, vilambita, drutavilambita, aMcita, ribhita, aMcita-ribhita, ArabhaTa, bhasola, ArabhaTabhasola, utpAta-nipAtapravRtta, saMkucita-prasArita, rekkaracita bhrAnta-saMbhrAnta nAmaka nATyavidhiyA~ pradarzita karate haiM / koI deva cAra prakAra ke vAjiMtra bajAte haiM / tata, vitata, ghana aura jhuSira | koI deva cAra prakAra ke geya gAte haiM / utkSipta, pravRtta, maMda aura rocitAvasAna | koI deva cAra prakAra ke abhinaya karate haiM / dArTAntika, pratizrutika, sAmAnyatovinipAtika aura lokamadhyAvasAna | koI deva svayaM ko pIna banA lete haiM-phalA lete haiM, tANDavanatya karate haiM, lAsyanatya karate haiM, cha-cha karate haiM, ukta cAroM kriyAeM karate haiM, kaI deva AsphoTana, valgana, tripadIchedana aura ukta tInoM kriyAeM karate haiM, koI deva ghor3e kI taraha hina-hinAte haiM, hAthI kI taraha guDagur3a AvAja karate haiM, ratha kI AvAja nIkAlate haiM, koI deva ukta tInoM taraha kI AvAjeM nIkAlate haiM, koI deva uchalate haiM, koI deva chalAMga lagAte haiM, koI deva ukta tInoM kriyAeM karate haiM, koI deva siMhanAda karate haiM, koI deva AghAta karate haiM, prahAra karate haiM, koI deva ukta tInoM kriyAeM karate haiM / koI deva hakkAra karate haiM, vukkAra karate haiM, thakkAra karate haiM, putkAra karate haiM, nAma sunAne lagate haiM, koI deva ukta saba kriyAeM karate haiN| koI deva Upara uchalate haiM, nIce girate haiM, tIrache girate haiM, koI deva ye tInoM kriyAeM karate haiN| koI jalane lagate haiM, koI tApa se tapta hone lagate haiM, garjanA karate haiM, bijaliyA~ camakAte haiM, varSA karane lagate haiM, devoM kA sammelana karate haiM, devoM ko havA meM nacAte haiM, kahakahA macAte haiM, harSollAsa prakaTa karate haiM, devodyota karate haiM, devavidyut karate haiM, celotkSepa karate haiM / kinhIM devoM ke hAthoM meM utpala kamala hai yAvat sahasrapatra kamala haiM, kinhIM ke hAthoM meM ghaMTAeM haiM, yAvat dhUpa ke kaDucchaka haiM / isa prakAra ve deva hRSTa-tuSTa haiM yAvat harSa ke kAraNa unake hRdaya vikasita ho rahe haiM / ve usa vijayA rAjadhAnI meM cAroM ora idhara-udhara daur3a rahe haiM-bhAga rahe haiM / tadanantara ve cAra hajAra sAmAnika deva, parivAra sahita cAra agra mahiSiyA~ yAvat solaha hajAra AtmarakSaka deva tathA vijayA rAjadhAnI ke nivAsI bahuta se vANavyantara deva-deviyA~ una zreSTha kamaloM para pratiSThita yAvat eka sau ATha svarNakalazoM yAvat eka sau ATha miTTI ke kalazoM se, yAvat sarvoSadhiyoM aura siddhArthakoM se sarva Rddhi ke sAtha yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha bhArI utsAhapUrvaka usa vijayadeva kA indra ke rUpa meM abhiSeka karate haiN| ve saba aMjali lagAkara kahate haiM-he naMda ! ApakI jaya ho vijaya ho ! Apa nahIM jIte huoM ko jItiye, jIte huoM kA pAlana karie, jitamitra pakSa kA pAlana kIjie aura unake madhya meM rahie / devoM meM indra kI taraha, asuroM meM camarendra kI taraha, nAgakumAroM meM dharaNendra kI taraha, manuSyoM meM bharata cakravartI kI taraha Apa upasarga rahita hoM ! bahuta se palyopama aura sAgaropama taka yAvat 16000 AtmarakSaka devoM kA, isa vijayA rAjadhAnI kA aura isa rAjadhAnI meM nivAsa karane vAle anya bahuta-se vAnavyantara devoM aura deviyoM kA Adhipatya yAvat AjJA-aizvarya aura senAdhipatya karate hue, unakA pAlana karate hue Apa vicreN| aisA kahakara bahuta jora-jora se jaya-jaya zabdoM kA prayoga karate haiM sUtra-180 taba vaha vijayadeva zAnadAra indrAbhiSeka se abhiSikta ho jAne para siMhAsana se uThakara abhiSekasabhA ke pUrva dizA ke dvAra se bAhara nIkalatA hai aura alaMkArasabhA kI pradakSiNA karake pUrvadizA ke dvAra se usameM praveza karatA hai / phira usa zreSTha siMhAsana para pUrva kI ora mukha karake baiThA / tadanantara usa vijayadeva kI sAmAnikaparSadA ke devoM ne Abhiyogika devoM ko bulAyA aura kahA zIghra hI vijayadeva kA AlaMkArika bhANDa laao| taba vijaya-deva ne sarvaprathama roeMdAra sukomala divya sugandhita gaMdhakASAyika se apane zarIra ko poMchA / sarasa gozIrSa candana se zarIra para lepa lagAyA / zvAsa kI vAyu se ur3a jAe aisA, netroM ko haraNa karane vAlA, sundara raMga aura mRdu sparza yukta, ghor3e muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 75
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadanantarasa Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra kI lAra se adhika mRdu aura sapheda, jisake kinAroM para sone ke tAra khacita haiM, AkAza aura sphaTikaratna kI taraha svaccha, akSata aise divya devadUSya-yugala ko dhAraNa kI / ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI aura ratnAvalI hAra pahane, kaDe, truTita, aMgada, keyUra dasoM aMguliyoM meM aMguThiyA~, kaTisUtra, tri-asthisUtra, mukhI, kaMThamukhI, prAlaMba kuNDala, cUDAmaNi aura nAnA prakAra ke bahu ratnoM se jar3A huA mukuTa dhAraNa kiyA / granthima, veSTima, pUrima aura saMghAtima mAlAoM se kalpavRkSa kI taraha svayaM ko alaMkRta aura vibhUSita kiyA / phira dardara malaya candana kI sugaMdhita gaMdha se apane zarIra ko sugaMdhita kiyA aura divya sumanaratna ko dhAraNa kiyA / tadanantara vaha vijayadeva kezAlaMkAra, vastrAlaMkAra, mAlyAlaMkAra aura AbharaNAlaMkAra se alaMkRta hokara siMhAsana se uThA aura AlaMkArika sabhA ke pUrva ke dvAra se nIkalakara vyavasAyasabhA kI pradakSiNA karake pUrva ke dvAra se usameM praviSTa haA aura zreSTha siMhAsana para pUrvAbhimukha hokara baitthaa| tadanantara usa vijayadeva ke Abhiyogika deva pustakaratna lAkara use arpita karate haiM / taba vaha vijayadeva usa pustakaratna ko grahaNa karatA hai, pustakaratna ko kholatA hai aura pustakaratna kA vAcana karatA hai / pustakaratna kA vAcana karake usake dhArmika marma ko grahaNa karatA hai / tadanantara pustakaratna ko vahA~ rakhakara siMhAsana se uThatA hai aura vyavasAyasabhA ke pUrvavartI dvAra se bAhara nIkalakara naMdApuSkariNI kI pradakSiNA karake pUrva ke dvAra se usameM praveza karatA hai| pUrva ke trisopAnapratirUpaka se nIce utarakara hAtha-pA~va dhotA hai aura eka bar3I zveta cA~dI kI matta hAthI ke mukha kI AkRti kI vimalajala se bharI huI jhArI ko grahaNa karatA hai aura vahA~ ke utpala kamala yAvat zatapatra-sahasrapatra kamaloM ko letA hai aura naMdApuSkariNI se bAhara nIkala kara jisa aura siddhAyatana (arihaMta caitya) hai usa ora jAne kA saMkalpa kiyA / tadanantara vijayadeva ke cAra hajAra sAmAnika deva yAvat aura anya bhI bahuta sAre vAnavyantara deva aura deviyA~ koI hAtha meM utpala kamala lekara yAvat koI zatapatra sahasrapatra kamala hAthoM meM lekara vijayadeva ke pIche-pIche calate haiM / usa vijayadeva ke bahata sAre Abhiyogika deva aura deviyA~ koI hAtha meM kalaza lekara yAvat dhUpa kA kaDucchuka hAtha meM lekara vijayadeva ke pIche-pIche calate haiM / taba vaha vijayadeva hue saba prakAra kI Rddhi aura dyuti ke sAtha yAvat vAdyoM kI gUMjatI huI dhvani ke bIca siddhAyatana kI pradakSiNA karake pUrvadizA ke dvAra se siddhAyatana meM praveza karatA hai aura jahA~ devachaMdaka thA vahA~ AtA hai aura jina (arihaMta) pratimAoM ko dekhate hI praNAma karatA hai / phira lomahastaka lekara jinapratimAoM kA pramArjana karatA hai aura sugaMdhita gaMdhodaka se unheM nahalAtA hai, divya sugaMdhita gaMdhakASAyayika se unake avayavoM ko poMchatA hai, sarasa gozIrSa candana kA unake aMgoM para lepa karatA hai, phira jinapratimAoM ko akSata, zveta aura divya devadUSya-yugala pahanAtA hai aura zreSTha, pradhAna gaMdhoM se, mAlyoM se unheM pUjatA hai; phUla car3hAtA hai, gaMdha car3hAtA hai, mAlAeM car3hAtA hai-varNaka cUrNa aura AbharaNa car3hAtA hai / phira Upara se nIce taka laTakatI huI, vipula aura gola bar3I-bar3I mAlAeM car3hAtA hai / svaccha, sapheda, rajatamaya aura camakadAra cAvaloM se jina pratimAoM ke Age ATha-ATha maMgaloM kA Alekhana karatA hai / ve ATha maMgala haiM-svastika, zrIvatsa yAvat darpaNa / phira kacagrAha se gRhIta aura karatala se mukta hokara bikhare hue pA~ca vargoM ke phUloM se puSpopacAra karatA hai / candrakAnta maNi-vajramaNi aura vaiDUryamaNi se yukta nirmala daNDavAle, kaMcana-maNi aura ratnoM se vividha rUpoM meM citrita, kAlA agaru zreSTha kuMdarukka aura lobhAna ke dhUpa kI uttama gaMdha se yukta, dhUpa kI bAtI ko chor3ate hue vaiDUryamaya kaDucchaka ko lekara sAvadhAnI ke sAtha dhUpa dekara sAta ATha pA~va pIche saraka kara jinavaroM kI eka sau ATha vizuddha granthayukta, mahAchandoM vAle, arthayukta aura apunarukta stotroM se stuti karatA hai / stuti karake bAyeM ghuTane ko UMcA rakhakara tathA dakSiNa ghuTane ko jamIna se lagAkara tIna bAra apane mastaka ko jamIna para namAtA hai, phira thor3A UMcA uThAkara apanI kaTaka aura truTita se staMbhita bhujAoM ko saMkucita kara hAtha jor3akara, mastaka para aMjali karake isa prakAra bolatA hai 'namaskAra ho arihanta bhagavaMtoM ko yAvat jo siddhigati nAmaka sthAna ko prApta hue haiM / ' aisA kahakara muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 76
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra vandana-namaskAra karake jahA~ siddhAyatana kA madhyabhAga hai vahA~ AtA hai aura divya jala kI dhArA se usakA siMcana karatA hai, sarasa gozIrSa candana se hAthoM ko liptakara pA~coM aMguliyoM se eka maMDala banAtA hai, usakI arcanA karatA hai aura pA~ca vargoM ke phUloM se usako puSpopacArayukta karatA hai aura dhUpa detA hai / dhUpa dekara jidhara siddhAyatana kA dakSiNa dizA kA dvAra hai udhara jAtA hai / vahA~ jAkara lomahastaka lekara dvAra zAkhA, zAlabhaMjikA tathA vyAlarUpaka kA pramArjana karatA hai, yAvat AbharaNa car3hAtA hai, bar3I bar3I mAlAeM rakhatA hai aura phUloM se puSpopacAra karatA hai, dhUpa hai aura jidhara mukhamaNDapa kA bahamadhyabhAga hai vahA~ jAkara lomahastaka se pramArjana karatA hai, divya udaka-dhArA se siMcana karatA hai, yAvat pA~coM vargoM ke phUloM kA Dhera lagAtA hai, dhUpa detA hai aura jidhara mukhamaNDapa kA pazcima dizA kA dvAra hai, udhara jAtA hai| vahA~ Akara lomahastaka letA hai aura dvArazAkhAoM, zAlabhaMjikAoM aura vyAlarUpaka kA lomahastaka se pramArjana karatA hai, divya udakadhArA se siMcana karatA hai, yAvata pA~ca vargoM ke phUloM se puSpopacAra karatA hai, dhupa detA hai | phira mukhamaNDapa kI uttara dizA kI staMbhapaMkti kI ora jAtA hai, lomahastaka se zAlabhaMjikAoM kA pramArjana karatA hai, yAvat dhUpa detA hai / phira mukhamaNDapa ke pUrva ke dvAra kI ora jAtA hai yAvat dvAra kI arcanA karatA hai| isI taraha dakSiNa dizA ke dvAra meM vaisA hI kathana karanA / phira prekSAgharamaNDapa ke bahumadhyabhAga meM jahA~ vajramaya akhAr3A hai, jahA~ maNipIThikA hai, jahA~ siMhAsana hai vahA~ AtA hai, lomahastaka letA hai, akhAr3A, maNipIThikA aura siMhAsana kA pramArjana karatA hai, yAvat dhUpa detA hai| phira prekSAgharamaNDapa ke pazcima ke dvAra, uttara kI khaMbhapaMkti, pUrva ke dvAra aura dakSiNa ke dvAra meM bhI vahI kathana karanA / phira jahA~ caityastUpa hai vahA~ AtA hai, lomahastaka se caityastUpa kA pramArjana, Adi vidhi karatA hai / phira pazcima kI maNipIThikA aura jinapratimA hai vahA~ jAkara jinapratimA ko dekhate hI namaskAra karatA hai, lomahastaka se pramArjana karatA hai yAvat siddhigati nAmaka sthAna ko prApta arihaMta bhagavaMtoM ko namaskAra karatA hai / isI prakAra uttara kI, pUrva kI aura dakSiNa kI maNipIThikA aura jinapratimAoM ke viSaya meM bhI kahanA / phira dAkSiNAtya caityavRkSa, vahA~ se mahendradhvaja, vahA~ se dAkSiNAtya naMdApuSkariNI ke pAsa AtA hai, saba jagaha hai, yAvat dhUpa detA hai / tadanantara siddhAyatana kI pradakSiNA karatA huA jidhara uttara dizA kI naMdApuSkariNI hai udhara jAtA hai| usI taraha mahendradhvaja, yAvat maNipIThikA aura jinapratimAoM kA tadanantara uttara ke prekSAgharamaNDapa meM, vahA~ se uttara ke mukhamaNDapa meM, vahA~ se siddhAyatana ke pUrvadvAra para AtA hai| vahA~ pUrvavat arcanA karake pUrva ke mukhamaNDapa ke dakSiNa, uttara aura pUrvavartI dvAroM meM krama se pUrvokta rIti se pUjA karake pUrvadvAra se nIkala kara pUrvaprekSAmaNDapa meM Akara pUrvavat arcanA karatA hai / phira pUrva rIti se kramazaH caitya-stUpa, jinapratimA, caityavRkSa, mAhendradhvaja aura nandApuSkariNI kI pUjA-arcanA karatA hai / vahA~ se sudharmAsabhA kI ora Ane kA saMkalpa karatA hai| taba vaha vijayadeva yAvat saba prakAra kI Rddhi ke sAtha vAdyoM kI dhvani ke bIca sudharmAsabhA kI pradakSiNA karake pUrvadizA ke dvAra se usameM praveza karatA hai / jina-asthiyoM ko dekhate hI praNAma karatA hai aura lomahastaka lekara una gola-vartulAkAra maMjUSAoM kA pramArjana karatA hai aura unako kholatA hai, unameM rakhI huI jina-asthiyoM kA lomahastaka se pramArjana kara sugandhita gandhodaka se ikkIsa bAra unako dhotA hai, yAvata dhUpa detA hai / isake bAda mANavaka caityastaMbha kA lomahastaka se pramArjana karatA hai, yAvat dhUpa detA hai / isake bAda sudharmAsabhA ke madhyabhAga meM Akara siMhAsana kA pramArjana Adi pUrvavat arcanA karatA hai / isake bAda maNipIThikA, devazayanIya, mahendradhvaja aura caupAlaka nAmaka praharaNakoSa, sudharmAsabhA ke dakSiNa dvAra para Akara pUrvavat pUjA karatA hai, isase Age sArI vaktavyatA siddhAyatana kI taraha kahanA / saba sabhAoM kI pUjA kA kathana sudharmAsabhA kI taraha jAnanA / antara yaha hai ki upapAtasabhA meM devazayanIya kI pUjA kA kathana karanA aura zeSa sabhAoM meM siMhAsanoM kI pUjA kA kathana karanA / hrada kI pUjA kA kathana naMdApuSkariNI kI taraha karanA / vyavasAyasabhAmeM pustakaratna kA loma-hastaka se pramArjana, yAvat arcana karatA hai / tadanantara siMhAsana kA pramArjana yAvat dhUpa detA hai / zeSa saba kathana pUrvavat / muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 77
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra tadanantara jahA~ balipITha hai, vahA~ jAtA hai aura vahA~ arcAdi karake Abhiyogika devoM ko bulAtA hai aura unheM kahatA hai ki 'he devAnupriyoM ! vijayA rAjadhAnI ke zRMgATakoM, trikoM, catuSkoM, catvaroM, caturmukhoM, mahApathoM, aura sAmAnya pathoM meM, prAsAdoM meM, prAkAroM meM, aTTAlikAoM meM, caryAoM meM, dvAroM meM, gopuroM meM, toraNoM meM, bAvaDiyoM meM, puSkariNIoM meM, yAvat sarovaroM kI paMktiyoM meM, ArAmoM meM, udyAnoM meM, kAnanoM meM, vanoM meM, vanakhaNDoM meM, vanarAjiyoM meM pUjA arcanA karo aura yaha kArya sampanna kara mujhe merI AjJA sauMpo / phira vaha vijayadeva una Abhiyogika devoM se yaha bAta sunakara hRSTa-tuSTa aura Anandita huA yAvat usakA hRdaya vikasita huA / tadanantara vaha nandApuSkariNI kI ora jAtA hai aura pUrva ke toraNa se usameM praveza karatA hai yAvat hAtha-pA~va dhokara, Acamana karake svaccha aura parama zucibhUta hokara naMdApuSkariNI se bAhara AtA hai aura sudharmAsabhA kI ora jAne kA saMkalpa karatA hai / taba vaha vijayadeva sarvaRddhipUrvaka yAvat vAdyoM kI dhvani ke bIca sudharmAsabhA ke pUrvadizA ke dvAra se praveza karatA hai tathA jAkara zreSTha siMhAsana para pUrvAbhimakha hokara baiThatA hai| sUtra-181 taba usa vijayadeva ke cAra hajAra sAmAnika deva pazcimottara, uttara aura uttarapUrva meM pahale se rakhe hue cAra hajAra bhadrAsanoM para baiThate haiM / cAra agramahiSiyA~ pUrvadizA meM pahale se rakhe hue bhadrAsanoM para baiThatI haiM / usa vijayadeva ke dakSiNapUrva dizA meM Abhyantara parSadA ke ATha hajAra deva hue bhadrAsanoM para baiThate haiM / usa vijayadeva kI dakSiNa dizA meM madhyama parSadA ke dasa hajAra deva bhadrAsanoM para baiThate haiM / dakSiNa-pazcima kI ora bAhya parSadA ke bAraha hajAra deva bhadrAsanoM para baiThate haiM / isI taraha pazcima dizA meM sAta anIkAdhipati aura pUrva meM, dakSiNa meM, pazcima meM aura uttara meM solaha hajAra AtmarakSaka deva pahale se hI rakhe hue alaga-alaga bhadrAsanoM para baiThate haiM / ve AtmarakSaka deva lohe kI kIloM se yukta kavaca ko zarIra para kasa kara pahane hue haiM, dhanuSa kI paTTikA ko majabUtI se pakar3e hue haiM, unhoMne gale meM graiveyaka aura vimala subhaTa cihnapaTTa ko dhAraNa kara rakhA hai, unhoMne AyudhoM aura zasko dhAraNa kara rakhA hai, dhanuSoM ko liye hue haiM aura unake tUNIroM meM nAnA prakAra ke bANa bhare haiM / koI koI ke hAthoM meM dhanuSa, cAru, carma, daNDa, talavAra, pAza aura ukta saba zastrAdi haiM / ve AtmarakSaka deva rakSA karane meM dattacitta haiM, gupta haiM setu dUsaroM ke dvArA gamya nahIM haiM, ve yukta haiM ve apane AcaraNa aura vinaya se mAno kiMkarabhUta haiN| taba vaha vijayadeva cAra hajAra sAmAnika devoM, saparivAra cAra agramahiSiyoM, tIna pariSadoM, sAta anIkoM, sAta anIkAdhipatiyoM, solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA vijayadvAra, vijayA rAjadhAnI evaM vijayA rAjadhAnI ke nivAsI bahata-se devoM aura deviyoM kA Adhipatya, parovartitva, svAmitva, bhaTritva, mahattarakatva, AjJA-IzvarasenAdhipatitva karatA haA aura saba kA pAlana karatA haA, jora se bajAe hae vAdyoM, natya, gIta, taMtrI, tala, tAla, Tita, ghana madaMga Adi kI dhvani ke sAtha divya bhogopabhoga bhogatA haA rahatA hai / bhante ! vijayadeva kI Ayu kitane samaya kI hai ? gautama ! eka palyopama kI / he bhagavan ! vijayadeva ke sAmAnika devoM kI kitane samaya kI sthiti hai ? gautama ! eka palyopama kI sthiti hai / isa prakAra vaha vijayadeva aisI maharddhi vAlA, mahAdyuti vAlA, mahAbala vAlA, mahAyaza vAlA mahAsukha vAlA aura aisA mahAn prabhAvazAlI hai| sUtra-182 he bhagavan ! jambUdvIpa kA vaijayanta kA dvAra kahA~ hai ? he gautama ! jambUdvIpa meM meruparvata ke dakSiNa meM paiMtAlIsa hajAra yojana jAne para usa dvIpa kI dakSiNa dizA ke anta meM tathA dakSiNa dizA ke lavaNasamudra se uttara meM haiM / yaha ATha yojana UMcA aura cAra yojana caur3A hai-yAvat yaha vaijayanta dvAra nitya hai / bhagavan ! vaijayanta deva kI vaijayantI nAmaka rAjadhAnI kahA~ hai ? gautama ! vaijayanta dvAra kI dakSiNa dizA meM tiryak asaMkhyeya dvIpasamudroM ko pAra karane para Adi varNana vijayadvAra ke tulya kahanA yAvat vahA~ vaijayanta nAmakA maharddhika deva hai / he bhagavan ! jambUdvIpa kA jayanta nAmakA dvAra kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke pazcima meM paiMtAlIsa hajAra yojana Age jAne para jambUdvIpa kI pazcima dizA ke anta meM tathA lavaNasamudra ke pazcimArka ke pUrva meM zItodA mahAnadI ke Age haiM / yAvat muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 78
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra vahA~ jayanta nAmakA maharddhika deva hai aura usakI rAjadhAnI jayanta dvAra ke pazcima meM tiryak asaMkhya dvIpa-samudroM ko pAra karane para Adi jAnanA / he bhagavan ! jambUdvIpa kA aparAjita nAma kA dvAra kahA~ hai ? gautama! meruparvata ke uttara meM paiMtAlIsa hajAra yojana Age jAne para jambUdvIpa kI uttara dizA ke anta meM tathA lavaNasamudra ke uttarArdha ke dakSiNa meM hai / usakA pramANa vijayadvAra ke samAna hai| usakI rAjadhAnI aparAjita dvAra ke uttara meM tiryak asaMkhyAta dvIpasamudroM ko lA~ghane ke bAda Adi yAvat vahA~ aparAjita nAmakA maharddhika deva hai| sUtra - 183 __he bhagavan ! jambUdvIpa ke ina dvAroM meM eka dvAra se dUsare dvAra kA antara kitanA hai ? gautama ! 79052 yojana aura dezona AdhA yojn| sUtra - 184 he bhagavan ! jambUdvIpa ke pradeza lavaNasamudra se spRSTa haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! ve spRSTa pradeza jambUdvIpa rUpa haiM yA lavaNasamudra rUpa? gautama ! ve jambUdvIpa rUpa haiM / he bhagavan ! lavaNasamudra ke pradeza spRSTa hue haiM kyA? hA~, gautama ! haiM / he bhagavan ! ve spRSTa pradeza lavaNasamudra rUpa haiM yA jambUdvIpa rU lavaNasamudra rUpa haiN| bhagavan ! jambUdvIpameM marake jIva lavaNasamudra meM paidA hotA hai kyA ? gautama ! koI hote haiM, koI nahIM hote |bhgvn ! lavaNasamudrameM marake jIva jambUdvIpameM paidA hote haiM kyA ? gautama! koI hote haiM, koI nahIM / sUtra - 185 he bhagavan ! jambUdvIpa, jambUdvIpa kyoM kahalAtA hai ? he gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke meruparvata ke uttara meM, nIlavaMta parvata ke dakSiNameM, mAlavaMtavakSaskAra parvata ke pazcimameM evaM gandhamAdana vakSaskAraparvata ke pUrvameM uttarakurA kSetra / vaha pUrva pazcima lambA aura uttara-dakSiNa caur3A hai, aSTamI ke cA~da kI taraha ardha golAkAra hai / isakA viSkambha 11842-2/19 yojana hai / isakI jIvA pUrva-pazcima lambI hai / aura donoM ora se vakSaskAra parvatoM ko chUtI haiM / vaha jIvA 53000 yojana lambI hai / isa uttarakurA kA dhanupRSTha dakSiNa dizAmeM 60418-12/19 yojana hai he bhagavan ! uttarakurA kA bhUmibhAga bahuta sama aura ramaNIya hai / vaha AliMgapuSkara ke mar3he hue camar3e ke samAna samatala hai-ityAdi ekoruka dvIpa anusAra kahanA yAvat ve manuSya marakara devaloka meM utpanna hote haiM / antara itanA hai ki inakI UMcAI chaha hajAra dhanuSa kI hotI hai / do sau chappana inakI pasaliyA~ hotI haiM / tIna dina ke bAda inheM AhAra kI IcchA hotI hai / inakI jaghanya sthiti palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga kama-dezona tIna palyopama kI hai aura utkRSTa sthiti tIna palyopama kI hai / ye 49 dina taka apatya kI anupAlana karate haiM / uttarakurA kSetra meM chaha prakAra ke manuSya paidA hote haiM, padmagaMdha, mRgagandha, amama, saha, teyAlIsa aura shnaishcaarii| sUtra-186 he bhagavan ! uttarakuru nAmaka kSetra meM yamaka nAmaka do parvata kahA~ para haiM ? gautama ! nIlavaMta varSadhara parvata ke dakSiNa meM 834 yojana aura eka yojana ke 4/7 bhAga Age jAne para zItA mahAnadI ke pUrva-pazcima ke donoM kinAroM para uttarakuru kSetra meM haiM / ye eka-eka hajAra yojana UMce haiM, 250 yojana jamIna meM haiM, mUla meM eka-eka hajAra yojana lambe-caur3e haiM, madhya meM 750 yojana lambe-caur3e haiM aura Upara pA~ca sau yojana AyAma-viSkambhavAle haiM / mUla meM inakI paridhi 3162 yojana se kucha adhika hai / madhya meM inakI paridhi 2372 yojana se kucha adhika hai aura Upara 1581 yojana se kucha adhika kI paridhi hai / ye mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta aura Upara meM patale haiM / ye gopuccha ke AkAra ke haiM, sarvAtmanA kanakamaya haiM, svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiM / ye pratyeka parvata padmavaravedikA se parikSipta haiM aura pratyeka parvata vanakhaMDa se yukta haiM / una yamaka parvatoM ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai / yAvat vahA~ se vAnavyantara deva aura deviyA~ ThaharatI haiM, leTatI haiM yAvat puNya-phala kA anubhava karatI huI vicaratI haiM / una donoM bahusamaramaNIya bhUmibhAgoM ke madhyabhAga meM alaga-alaga prAsAdAvataMsaka haiM / ve sAr3he bAsaTha yojana UMce aura ikatIsa muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 79
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra yojana eka kosa ke caur3e haiM, vahA~ do yojana kI maNipIThikA hai| usa para zreSTha siMhAsana hai / ye siMhAsana saparivAra haiM | yAvat una para yamaka deva baiThate haiN| he bhagavana ! ye yamaka parvata, yamaka parvata kyoM kahalAte haiM ? gautama ! una yamaka parvatoM para jagaha-jagaha bahutasI choTI choTI bAvaDiyA~ yAvat bilapaMktiyA~ haiM, unameM bahuta se utpala kamala yAvat sahasrapatra haiM jo yamaka ke AkAra ke haiM, yamaka ke samAna varNa vAle haiM aura yAvat palyopama kI sthiti vAle do mahAn Rddhi vAle deva rahate haiM / ve deva vahA~ apane cAra hajAra sAmAnika devoM kA yAvat, yamaka rAjadhAniyoM kA aura bahuta se anya vAnavyantara devoM aura deviyoM kA Adhipatya karate hue yAvat unakA pAlana karate hue vicarate haiM / isalie yamaka parvata kahalAte haiM / ye yamaka parvata zAzvata haiM yAvat nitya haiM / he bhagavan ! ina yamaka devoM kI yamakA nAmaka rAjadhAniyA~ kahA~ haiM ? gautama ! ina yamaka parvatoM ke uttara meM tiryak asaMkhyAta dvIpa-samudroM ko pAra karane ke pazcAt prasiddha jambUdvIpa se bhinna anya jambUdvIpameM 12000 yojana Age jAne para haiM yAvata yamaka nAma ke do maharddhika deva unake adhipati haiN| sUtra - 187 bhagavan ! uttarakuru nAmaka kSetra meM nIlavaMta draha kahA~ hai ? gautama ! yamaka parvatoM ke dakSiNa meM 834-4/7 yojana Age jAne para sItA mahAnadI ke ThIka madhya meM hai / eka hajAra yojana isakI lambAI hai aura pA~ca sau yojana kI caur3AI hai / yaha dasa yojana gaharA hai, svaccha hai, zlakSNa hai, rajatamaya isake kinAre haiM, yaha catuSkoNa aura samatIra haiM yAvat pratirUpa haiM / yaha donoM ora se padmavaravedikAoM aura vanakhaNDoM se cautarapha ghirA huA hai / nIlavaMtadraha nAmaka draha meM yahA~-vahA~ bahuta se trisopAnapratirUpaka haiM / usa nIlavaMta nAmaka draha ke madhyabhAga meM eka bar3A kamala hai| vaha kamala eka-eka yojana lambA caur3A hai / usakI paridhi isase tigunI se kucha adhika hai / isakI moTAI AdhA yojana hai / yaha isa yojana jala ke andara hai aura do kosa jala se Upara hai / donoM milAkara sAr3he dasa yojana kI isakI UMcAI hai| usa kamala kA mUla vajramaya hai, kaMda riSTaratnoM kA hai, nAla vaiDUryaratnoM kI hai, bAhara ke patte vaiDUryamaya haiM, Abhyantara patte jaMbUnada ke haiM, usake kesara tapanIya svarNa ke haiM, svarNa kI karNikA hai aura nAnAmaNiyoM kI puSkarastibukA hai / vaha karNikA AdhA yojana kI lambI-caur3I hai, isase tigunI se kucha adhika isakI paridhi hai, eka kosa kI moTAI hai, yaha pUrNarUpa se kanakamayI hai, svaccha hai, zlakSNa hai yAvat pratirUpa hai / usa karNikA ke Upara eka bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai / usa ke ThIka madhya meM eka vizAla bhavana hai jo eka kosa lambA, AdhA kosa caur3A aura eka kosa se kucha kama UMcA hai| vaha aneka saikar3oM stambhoM para AdhArita hai| usa bhavana meM tIna dvAra haiM-pUrva, dakSiNa aura uttara meM | ve dvAra pA~ca sau dhanuSa UMce haiM, DhAI sau dhanuSa cauDe haiM aura itanA hI inakA praveza hai| ye zveta haiM, zreSTha svarNa kI stUpikA se yukta haiM yAvat una para vanamAlAeM laTaka rahI haiM / usa bhavana meM bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai / usa ke ThIka madhya meM eka maNipIThikA haiM, jo pA~ca sau dhanuSa kI lambI-caur3I hai aura DhAI sau yojana moTI hai aura sarvamaNiyoM kI banI huI hai / usa maNipIThikA ke Upara eka vizAla devazayanIya hai| vaha kamala dUsare eka sau ATha kamaloM se saba ora se ghirA huA hai / ve kamala usa kamala se Adhe UMce pramANa vAle haiN| AdhA yojana lambe-caur3e aura isase tigune se kucha adhika paridhi vAle haiN| unakI moTAI eka kosa kI hai / ve dasa yojana pAnI meM UMDe haiM aura jalatala se eka kosa UMce haiM / jalAMta se lekara Upara taka samagra rUpa meM ve kucha adhika dasa yojana ke haiM / vajraratnoM ke unake mUla haiM, yAvat nAnAmaNiyoM kI puSkarastibukA hai / kamala kI karNikAeM eka kosa lambI-caur3I haiM aura usase tigune adhika unakI paridhi hai, AdhA kosa kI moTAI hai, sarva kanakamayI haiM, svaccha yAvat pratirUpa haiM / usa kamala ke pazcimottara meM, uttara meM aura uttarapUrva meM nIlavaMtadraha ke nAgakumArendra nAgakumAra rAja ke cAra hajAra sAmAnika devoM ke cAra hajAra padma haiM / vaha kamala anya tIna padmavaravikSepa se saba ora se ghirA haA hai / Abhyantara padma parivezameM 32 lAkha padma haiM, madhyama padmapariveza meM 40 lAkha padma haiM aura bAhya padmapariveza meM ar3atAlIsa lAkha padma haiN| isa prakAra saba padmoM kI saMkhyA 1 karoDa 20 lAkha haiN| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 80
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra he bhagavan ! nIlavaMtadraha, nIlavaMtadraha kyoM kahalAtA hai ? gautama ! nIlavaMtadraha meM yahA~ vahA~ sthAna sthAna para nIlavarNa ke utpala kamala yAvat zatapatra-sahasrapatra kamala khile hue haiM tathA vahA~ nIlavaMta nAmaka nAgakumArendra nAgakumArarAja maharddhika deva rahatA hai, isa kAraNa nIlavaMtadraha, nIlavaMtadraha kahA jAtA hai| sUtra-188 he bhagavaMta ! nIlavaMtadrahakumAra kI nIlavaMta rAjadhAnI kahA~ hai ? he gautama ! nIlavaMta parvata kI uttara meM tIrchA asaMkhyAta dvIpasamudra pAra karane ke bAda anya jambUdvIpa meM 12000 yojana Age haiN| sUtra - 189 nIlavaMta draha ke pUrva-pazcima meM dasa yojana Age jAne para dasa dasa kAJcanaparvata haiM / ye kAMcana parvata eka saueka sau yojana UMce, paccIsa-paccIsa yojana bhUmi meM, mUla meM eka-eka sau yojana caur3e, madhya meM 75 yojana caur3e aura Upara pacAsa-pacAsa yojana caur3e haiM / inakI paridhi mUla meM 316 yojana se kucha adhika, madhya meM 227 yojana se kucha adhika aura Upara 158 yojana se kucha adhika hai / ye mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta aura Upara patale haiM, gopuccha ke AkAra meM saMsthita haiM, ye sarvAtmanA kaMcanamaya haiM, svaccha haiM / inake pratyeka ke cAroM ora padmavara-vedikAeM aura vanakhaNDa haiM / una kAMcana parvatoM ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai, yAvat vahA~ bahuta se vAnavyantara deva-deviyA~ baiThatI haiM Adi / una pratyeka bhUmibhAgoM meM prAsAdAtaMsaka haiM / ye sAr3he bAsaTha yojana UMce aura ikatIsa yojana eka kosa caur3e haiN| inameM do yojana kI maNipIThikAeM haiM aura siMhAsana haiM / ye siMhAsana saparivAra haiN| he bhagavan ! ye kAMcanaparvata, kAMcanaparvata kyoM kahe jAte haiM ? gautama ! ina kAMcanaparvatoM kI bAvaDiyoM meM bahuta se utpala kamala yAvat zatapatra-sahasrapatra-kamala haiM jo svarNa kI kAnti aura svarNa-varNa vAle haiM yAvat vahA~ kAMcanaka nAma ke mahArddhika deva rahate haiM, yAvat vicarate haiM / isalie ina kAMcana devoM kI kAMcanikA rAjadhAniyA~ kAMcanaka parvatoM se uttara meM asaMkhyAta dvIpa-samudroM ko pAra karane ke bAda anya jambUdvIpa meM haiM / he bhagavan ! uttarakuru kSetra kA uttarakurudraha kahA~ hai ? gautama ! nIlavaMtadraha ke dakSiNa meM 834-4/7 yojana dUra uttarakurudraha hai-Adi / saba drahoM meM usI-usI nAma ke deva haiM, dasa-dasa kAMcanaka parvata haiM, inakI rAjadhAniyA~ uttara kI ora asaMkhya dvIpa-samudra pAra karane para anya jambUdvIpa meM haiM / isI prakAra candradraha, erAvatadraha aura mAlavaMtadraha ke viSaya meM bhI yahI kahanA / sUtra-190 he bhagavan ! uttarakuru kSetra meM sudarzanA apara nAma jambU kA jambUpITha nAma kA pITha kahA~ hai ? he gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke uttarapUrva meM, nIlavaMta varSadhara parvata ke dakSiNa meM, mAlavaMta vakSaskAra parvata ke pazcima meM, gaMdhamAdana vakSaskAra parvata ke pUrva meM, zItA mahAnadI ke pUrvIya kinAre para haiM jo 500 yojana lambA-caur3A hai, 1581 yojana se kucha adhika usakI paridhi hai / vaha madhyabhAga meM bAraha yojana kI moTAI vAlA hai, usake bAda kramaza: pradezahAni se caramAntoM meM do kosa kA moTA raha jAtA hai / vaha sarva jambUnadamaya hai, svaccha hai yAvat pratirUpa hai / vaha jambUpITha eka padmavaravedikA aura eka vanakhaNDa dvArA saba ora se ghirA huA hai / usa jambUpITha kI cAroM dizAoM meM cAra trisopAnapratirUpaka haiM / usa jambUpITha ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga haiM usake madhya meM eka vizAla maNipIThikA hai jo ATha yojana kI lambI-caur3I aura cAra yojana kI moTI hai, maNimaya hai, yAvat pratirUpa hai / usa ke Upara vizAla jambUvRkSa hai / vaha ATha yojana UMcA hai, AdhA yojana jamIna meM hai, do yojana kA usakA skaMdha hai, ATha yojana caur3AI hai, chaha yojana taka usakI zAkhAeM phailI huI haiM, madhyabhAga meM ATha yojana caur3A hai, ATha yojana se adhika UMcA hai / isake mUla vajraratna ke haiM, zAkhAeM rajata kI haiM / yAvat caityavakSa ke samAna saba varNana jaannaa| sUtra-191 sudarzanA apara nAma jambU kI cAroM dizAoM meM cAra-cAra zAkhAeM haiM, unameM se pUrva kI zAkhA para eka vizAla bhavana hai jo eka kosa lambA, AdhA kosa caur3A, dezona eka kosa UMcA hai, aneka saikar3oM khaMbhoM para AdhArita hai muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 81
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra Adi / ve dvAra pA~ca sau dhanuSa ke UMce, r3hAI sau dhanuSa ke caur3e haiM / usa jambU kI dakSiNI zAkhA para eka vizAla prAsAdAvataMsaka hai, jo eka kosa UMcA, AdhA kosa lambA-caur3A hai aura unnata hai / usa jambU kI pazcimI evaM uttarI zAkhA para eka vizAla prAsAdAvataMsaka hai| usa jambUvRkSa kI UparI zAkhA para eka vizAla siddhAyatana (arihaMta caitya) haiM jo eka kosa lambA, AdhA kosa caur3A aura dezona eka kosa UMcA hai / usakI tInoM dizAoM meM tIna dvAra kahe gaye haiM jo pA~ca sau dhanuSa UMce, r3hAI sau dhanuSa caur3e haiM / pA~ca sau dhanuSa kI maNipIThikA hai / usa para pA~ca sau dhanuSa caur3A aura kucha adhika pA~ca sau dhanuSa UMcA devacchaMdaka hai / usa devacchaMdaka meM jinotsedha pramANa eka sau ATha arihaMta pratimAeM haiM / isa prakAra pUrI siddhAyatana vaktavyatA khnaa|| yaha sudarzanA, jambU mUla meM bAraha padmavaravedikAoM se cAroM ora ghirI huI hai / ve padmavaravedikAeM AdhA yojana UMcI, pA~ca sau dhanuSa cauDI haiM / yaha jambasadarzanA eka sau ATha anya usase AdhI UMcAI vAlI jaMbaoM se cAroM ora ghirI huI haiM / ve jambU cAra yojana UMcI, eka kosa jamIna meM gaharI haiM, eka yojana kA unakA skaMdha, eka yojana kA viSkambha haiM, tIna yojana taka phailI huI zAkhAeM haiM / unakA madhyabhAga meM cAra yojana kA viSkambha hai aura cAra yojana se adhika unakI samagra UMcAI hai / jambUsudarzanA ke pazcimottara meM, uttara meM aura uttarapUrva meM anAhata deva ke cAra hajAra sAmAnika devoM ke cAra hajAra jambU haiM / jambU sudarzanA ke pUrva meM anAhata deva kI cAra agramahiSiyoM ke cAra jambU haiM / jambU-sudarzanA sau-sau yojana ke tIna vanakhaNDoM se cAroM ora ghirI huI hai / jambU-sudarzanA ke pUrvAdi cAroM dizA meM prathama vanakhaNDa meM pacAsa yojana Age jAne para eka vizAla bhavana hai| jambU-sudarzanA ke uttarapUrva ke prathama vanakhaNDa meM pacAsa yojana Age jAne para cAra naMdApuSkariNiyA~ haiM, - padmA, padmaprabhA, kumudA aura kumudaprabhA / ve eka kosa lambI, AdhA kosa caur3I, pA~ca sau dhanuSa gaharI haiM / una naMdApuSkariNiyoM ke bahumadhyadezabhAga meM prAsAdAvataMsaka haiM jo eka kosa UMcA hai, AdhA kosa kA caur3A hai / isI prakAra dakSiNa-pUrva meM bhI pacAsa yojana jAne para cAra naMdApuSkariNiyA~ haiM, utpalagulmA, nalinA, utpalA, utpalojjvalA / dakSiNa-pazcima meM bhI pacAsa yojana Age jAne para cAra puSkariNiyA~ haiM, bhuMgA, ,giniyA, aMjanA evaM kajjalaprabhA / jambU-sudarzanA ke uttara-pUrva meM prathama vanakhaNDa meM pacAsa yojana Age jAne para cAra naMdA-puSkariNiyA~ haiM-zrIkAntA, zrImahitA, zrIcaMdrA aura shriinilyaa| jamba-sadarzanA ke pUrvadizA ke bhavana ke uttara meM aura uttarapUrva ke prAsAdAvataMsaka ke dakSiNa meM eka vizAla kuTa haiM jo ATha yojana UMcA, mUla meM bAraha yojana, madhya meM ATha yojana, Upara cAra yojana hai| mUla meM kucha adhika saiMtIsa yojana kI, madhya meM kucha adhika paccIsa yojana kI aura Upara kucha adhika bAraha yojana kI paridhi vAlAmUla meM vistRta, madhya meM saMkSipta aura Upara patalA, gopuccha AkAra se saMsthita hai, sarvAtmanA jAmbUnada svarNamaya hai, svaccha hai yAvat pratirUpa hai / vaha kUTa eka padmavaravedikA aura eka vanakhaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai / usa kUTa ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai yAvat vahA~ bahuta se vAnavyantara deva aura deviyA~ uThatI-baiThatI haiM Adi / usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke madhya meM eka siddhAyatana kahA gayA hai jo eka kosa pramANa vAlA hai-usa jambU-sudarzanA ke (1) pUrvadizA ke bhavana se dakSiNa meM aura dakSiNa-pUrva ke prAsAdAvataMsaka ke uttara meM, (2) dakSiNa dizA ke bhavana ke pUrva meM aura dakSiNa-pUrva ke prAsAdAvataMsaka ke pazcima meM, (3) dAkSiNAtya bhavana ke pazcima meM aura dakSiNa-pazcima prAsAdAvataMsaka ke pUrva meM, (4) pazcimI bhavana ke dakSiNa meM aura dakSiNa-pazcima ke prAsAdAvataMsaka ke uttara meM, (5) pazcimI bhavana ke uttara meM aura uttara-pazcima ke prAsAdAvataMsaka ke dakSiNa meM, (6) uttara dizA ke bhavana ke pazcima meM aura uttara-pazcima ke prAsAdAvataMsaka ke pUrva meM aura (7) uttara dizA ke bhavana ke pUrva meM aura uttarapUrva ke prAsAdAvataMsaka ke pazcima meM eka-eka mahAna kUTa haiM / usakA vahI pramANa hai yAvat vahA~ siddhAyatana hai| vaha jaMbU-sudarzanA anya bahuta se tilaka vRkSoM, lakuTa vRkSoM yAvat rAya vRkSoM aura hiMgu vRkSoM se saba ora se ghirI huI hai / jaMbU-sudarzanA ke Upara bahuta se ATha-ATha maMgala-svastika yAvat darpaNa, kRSNa cAmara dhvaja yAvat muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 82
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra chatrAtichatra haiM-jaMbU-sudarzanA ke bAraha nAma haiM, yathAsUtra - 192, 193 sudarzanA, amohA, suprabuddhA, yazodharA, videhajaMbU, saumanasyA, niyatA, nityamaMDitA / subhadrA, vizAlA, sujAtA, sumanA / sudarzanA jaMbU ke ye 12 paryAyavAcI nAma haiN| sUtra-194 he bhagavan ! jaMbU-sudarzanA ko jaMbU-sudarzanA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! jambU-sudarzanA meM jaMbUdvIpa kA adhipati anAdRta nAma kA maharddhika deva rahatA hai / yAvat usakI eka palyopama kI sthiti hai / vaha cAra hajAra sAmAnika devoM yAvat jaMbUdvIpa kI jaMbUsudarzanA kA aura anAdRtA rAjadhAnI kA yAvat Adhipatya karatA huA vicaratA hai / he bhagavan ! anAdRta deva kI anAdRtA rAjadhAnI kahA~ hai ? gautama ! pUrva meM kahI huI vijayA rAjadhAnI mAna kahanA / yAvat vahA~ maharddhika anAdata deva rahatA hai| he gautama ! jambUdvIpa meM yahA~ vahA~ jambUvRkSa, jaMbUvana aura jaMbUvanakhaMDa haiM jo nitya kusumita rahate haiM yAvat zrI se atIva atIva upazobhita hote vidyamAna haiM / athavA yaha bhI kAraNa hai ki jambUdvIpa yaha zAzvata nAmadheya hai / yaha pahale nahIM thA-aisA nahIM, vartamAna meM nahIM hai, aisA bhI nahIM aura bhaviSya meM nahIM hogA aisA nahIM, yAvat yaha nitya hai| sUtra - 195-197 he bhagavan ! jambUdvIpa meM kitane candra camakate the, camakate haiM aura camakeMge ? kitane sUrya tapate the, tapate haiM aura tapeMge ? kitane nakSatra yoga karate the, karate haiM, kareMge ? kitane mahAgraha AkAza meM calate the, calate haiM aura caleMge? kitane kor3Akor3I tArAgaNa zobhita hote the, zobhita hote haiM aura zobhita hoMge ? gautama ! do candramA udyota karate the, karate haiM aura kareMge / do sUrya tapate the, tapate haiM aura tapeMge / chappana nakSatra candramA se yoga karate the, yoga karate haiM aura yoga kareMge / 176 mahAgraha AkAza meM vicaraNa karate the, karate haiM aura vicaraNa kareMge / 133950 kor3Akor3I tArAgaNa AkAza meM zobhita hote the, zobhita hote haiM aura zobhita hoNge| sUtra-198 gola aura valaya kI taraha golakAra meM saMsthita lavaNasamudra jambUdvIpa nAmaka dvIpa ko cAroM ora se ghere hue avasthita haiM / he bhagavan ! lavaNasamudra samacakravAla saMsthita haiM yA viSamacakravAla ? gautama ! lavaNasamudra samacakravAla-saMsthAna se saMsthita haiM / gautama ! lavaNasamudra kA cakravAla-viSkambha do lAkha yojana kA hai aura usakI paridhi 1581139 yojana se kucha adhika hai / vaha lavaNasamudra eka padmavaravedikA aura eka vanakhaNDa se saba ora se pariveSTita hai / vaha padmavaravedikA AdhA yojana UMcI aura pA~ca sau dhanuSa pramANa cor3I hai / vaha vanakhaNDa kucha kama do yojana kA hai, ityAdi / gautama ! lavaNasamudra ke cAra dvAra haiM-vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita / he bhagavan ! lavaNasamudra kA vijayadvAra kahA~ hai ? gautama ! lavaNasamudra ke pUrvIya paryanta meM aura pUrvArdha dhAtakIkhaNDa ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke Upara hai / vaha ATha yojana UMcA aura cAra yojana caur3A hai, isa vijayadeva kI rAjadhAnI pUrva meM asaMkhya dvIpa, samudra lA~ghane ke bAda anya lavaNasamudra meM hai / gautama ! lavaNasamudra ke dAkSiNAtya paryanta meM dhAtakIkhaNDa dvIpa ke dakSiNArdha bhAga ke uttara meM vaijayanta nAmaka dvAra hai| isI prakAra jaya dvAra jAnanA / vizeSatA yaha hai ki yaha zItA mahAnadI ke Upara hai| isI prakAra aparAjitadvAra jAnanA / vizeSatA yaha hai ki yaha lavaNasamudra ke uttarI paryanta meM aura uttarArdha dhAtakIkhaNDa ke dakSiNa meM sthita hai / isakI rAjadhAnI aparAjitadvAra ke uttara meM asaMkhya dvIpa samudra jAne ke bAda anya lavaNasamudra meM hai| he bhagavan ! lavaNasamudra ke ina dvAroM kA antara kitanA hai ? sUtra-199 395280 yojana aura eka kosa antara hai| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 83
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra - 200 he bhagavan ! lavaNasamudra ke pradeza dhAtakIkhaNDadvIpa se chue hue haiM kyA ? hA~, gautama ! dhAtakIkhaNDa ke pradeza lavaNasamudra se spRSTa haiM, Adi / lavaNasamudra se marakara jIva dhAtakIkhaNDa meM paidA hote haiM kyA ? Adi puurvvt| dhAtakIkhaNDa se marakara lavaNasamudra meM paidA hone ke viSaya meM bhI pUrvavata kahanA / he bhagavana ! lavaNasamudra, lavaNasamudra kyoM kahalAtA hai ? gautama ! lavaNasamudra kA pAnI asvaccha, rajavAlA, namakIna, lindra, khArA aura kaDuA hai, dvipada-catuSpada-mRga-pazu-pakSI-sarIsRpoM ke lie vaha apeya hai, kevala lavaNasamudrayonika jIvoM ke lie hI vaha peya hai, lavaNasamudra kA adhipati susthita nAmaka deva hai jo maharddhika hai, palyopama kI sthiti vAlA hai / vaha apane sAmAnika devoM Adi apane parivAra kA aura lavaNasamudra kI susthitA rAjadhAnI aura anya bahuta se vahA~ ke nivAsI deva-deviyoM kA Adhipatya karatA huA vicaratA hai / isa kAraNa aura dUsarI bAta yaha ki 'lavaNasamudra' yaha nAma zAzvata hai yAvat nitya hai| sUtra - 201 he bhagavan ! lavaNasamudra meM kitane candra udyota karate the, udyota karate haiM aura udyota kareMge? ityAdi prazna / gautama ! cAra candramA udyota karate the, karate haiM aura kareMge / cAra sUrya tapate the, tapate haiM aura tapeMge, 112 nakSatra candra se yoga karate the, yoga karate haiM aura yoga kareMge / 352 mahAgraha cAra carate the, cAra carate haiM aura cAra careMge / 267900 kor3Akor3I tArAgaNa zobhita hote the, zobhita hote haiM aura zobhita hoNge| sUtra - 202 he bhagavan ! lavaNasamudra kA pAnI caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA tithiyoM meM atizaya bar3hatA hai aura phira kama ho jAtA hai, isakA kyA kAraNa hai? he gautama ! jambadIpa kI cAroM dizAoM meM bAharI vedikAnta se lavaNasamadra meM 95000 yojana Age jAne para mahAkambha ke AkAra vizAla cAra mahApAtAlakalaza hai, valayAmakha, keyUpa, yUpa aura Izvara ye pAtAlakalaza eka lAkha yojana jala meM gahare praviSTa haiM, mUla meM inakA viSkambha dasa hajAra yojana hai aura vahA~ se vRddhigata hote hue madhya meM eka-eka lAkha yojana caur3e ho gaye haiM / phira hIna hote-hote Upara mukhamUla meM dasa hajAra yojana ke caur3e ho gaye haiM / ina pAtAlakalazoM kI bhittiyA~ sarvatra samAna haiM / eka hajAra yojana kI hai / ye sarvathA vajraratna kI hai, AkAza aura sphaTika ke samAna svaccha haiM, yAvat pratirUpa haiM / ina kuDyoM meM bahuta se jIva utpanna hote haiM aura nIkalate haiM, bahuta se pudgala ekatrita hote rahate haiM aura bikharate rahate haiM, ve kuDya dravyArthika naya kI apekSA se zAzvata haiM aura paryAyoM se azAzvata haiM / una pAtAlakalazoM meM palyopama kI sthiti vAle cAra maharddhika deva rahate haiM, kAla, mahAkAla, velaMba aura prabhaMjana / una mahApAtAlakalazoM ke tIna tribhAga kahe gaye haiM-nIce, madhye aura Upara kA / ye pratyeka tribhAga (33333 - 1/3) jitane moTe haiM / inake nIcale tribhAga meM vAyukAya, madhya meM vAyukAya aura apkAya aura Upara meM kevala apkAya hai / isake atirikta ina mahApAtAlakalazoM ke bIca meM choTe kumbha kI AkRti ke pAtAlakalaza haiM / ve choTe pAtAlakalaza eka-eka hajAra yojana pAnI meM gahare praviSTa haiM, eka-eka sau yojana kI caur3AIvAle haiM aura vRddhigata hote hue madhya meM eka hajAra yojana ke caur3e aura hIna hote hue mukhamUla meM Upara eka-eka sau yojana ke caur3e haiM / una choTe pAtAlakalazoM kI bhittiyA~ sarvatra samAna haiM aura dasa yojana kI moTI, yAvat pratirUpa haiM / unameM bahuta se jIva utpanna hote haiM, yAvat paryAyoM kI apekSA azAzvata haiM / una choTe pAtAlakalazoM meM pratyeka meM ardha-palyopama kI sthiti vAle deva rahate haiM / una choTe pAtAlakalazoM ke tIna tribhAga kahe gaye haiM-ye tribhAga (333-1/3) pramANa moTe haiN| isa prakAra kula 7884 pAtAlakalaza haiN| ___una kalazoM ke nIcale aura bicale tribhAgo meM bahuta se urdhvagamana svabhAvavAle vAyukAya utpanna hone ke abhimukha hote haiM, ve kaMpita hote haiM, jora se calate haiM, paraspara meM gharSita hote haiM, zaktizAlI hokara phailate haiM, taba vaha samudra kA pAnI unase kSubhita hokara Upara uchalA jAtA hai / jaba una kalazoM ke nIcale aura bicale tribhAgoM meM bahuta muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 84
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra se prabala zakti vAle vAyukAya utpanna nahIM hote yAvat taba vaha pAnI nahIM uchalatA hai | ahorAtra meM do bAra aura caturdazI Adi tithiyoM meM vaha vizeSa rUpa se uchalatA hai / ahorAtra meM do bAra aura caturdazI Adi tithiyoM meM vaha vizeSa rUpa se uchalatA hai / isalie he gautama ! lavaNasamudra kA jala caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA tithiyoM meM vizeSa rUpa se bar3hatA hai aura ghaTatA hai| sUtra-203 he bhagavan ! lavaNasamudra (kA jala) tIsa muhUrtoM meM kitanI bAra vizeSarUpa se bar3hatA hai yA ghaTatA hai ? he gautama ! do bAra vizeSa rUpa se uchalatA aura ghaTatA hai / he gautama ! nIcale aura madhya ke vibhAgoM meM jaba vAyu ke saMkSobha se pAtAlakalazoM meM se pAnI UMcA uchalatA hai taba samudra meM pAnI bar3hatA hai aura vAyu ke sthira hotA hai, taba pAnI ghaTatA hai / isalie he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki lavaNasamudra tIsa muhUrtoM meM do bAra vizeSa rUpa se uchalatA hai aura ghaTatA hai| sUtra-204 he bhagavan ! lavaNasamudra kI zikhA cakravAlaviSkambha se kitanI caur3I hai aura vaha kitanI bar3hatI aura ghaTatI hai ? he gautama ! lavaNasamudra kI zikhA cakravAlaviSkambha kI apekSA dasa hajAra yojana caur3I hai aura kucha kama Adhe yojana taka vaha bar3hatI hai aura ghaTatI hai / he bhagavana ! lavaNasamudra kI Abhyantara aura bAhya velA ko kitane hajAra nAgakumAra deva dhAraNa karate haiM ? kitane hajAra nAgakumAra deva agrodaka ko dhAraNa karate haiM ? gautama Abhyantara velA ko 42000 aura bAhya velA ko 72000 nAgakumAra deva dhAraNa karate haiM / 60000 nAgakumAra deva agrodaka ko dhAraNa karate haiN| sUtra - 205 he bhagavan ! velaMdhara nAgarAja kitane haiM ? gautama ! cAra-gostUpa, zivaka, zaMkha aura manaHzilAka / he bhagavana ! ina cAra velaMdhara nAgarAjoM ke kitane AvAsaparvata kahe gaye haiM ? gautama ! cAra-gostapa, udakabhAsa, zaMkha aura dakasIma / he bhagavan ! gostUpa velaMdhara nAgarAja kA gostUpa nAmaka AvAsaparvata kahA~ hai ? he gautama ! jambU-dvIpa ke meruparvata ke pUrvameM lavaNasamudra meM 42000 yojana jAne para hai / vaha 1721 yojana UMcA, 430 yojana eka kosa pAnI meM gaharA, mUla meM 1022 yojana lambA-caur3A, bIca meM 723 yojana lambA-caur3A, Upara 424 yojana lambA-caur3A hai| usakI paridhi mUlameM 3232 yojana se kucha kama, madhyameM 2284 yojana se kucha adhika aura Upara 1341 yojana se kucha kama haiM / yAvat pratirUpa haiM / vaha eka padmavaravedikA aura eka vanakhaNDa se cAroM ora se pariveSTita hai / gostUpa AvAsaparvata ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai, yAvat vahA~ bahuta se nAgakumAra deva aura deviyA~ sthita haiN| usameM eka bar3A prAsAdAvataMsaka hai jo sAr3he bAsaTha yojana UMcA hai, savA ikatIsa yojana kA lambA-caur3A hai| he bhagavan ! gostUpa AvAsaparvata, gostUpa AvAsaparvata kyoM kahA jAtA hai ? he gautama ! gostUpa AvAsaparvata para bahuta-sI choTI-choTI bAvar3iyA~ Adi haiM, jinameM gostUpa varNa ke bahuta sAre utpala kamala Adi haiM yAvat vahA~ gostUpa nAmaka maharddhika aura eka palyopama kI sthitivAlA deva rahatA hai / vaha gostUpa deva 4000 sAmAnika devoM yAvat gostUpA rAjadhAnI kA Adhipatya karatA huA vicaratA hai / yAvat vaha gostUpA AvAsaparvata nitya hai / he bhagavan ! gostUpa deva kI gostUpA rAjadhAnI kahA~ hai ? he gautama ! gostUpa AvAsaparvata ke pUrva meM tiryadizA meM asaMkhyAta dvIpa-samudra pAra karane ke bAda anya lavaNasamudra meM hai| he bhagavan ! zivaka velaMdhara nAgarAja kA dakAbhAsa nAmaka AvAsaparvata kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke dakSiNa meM lavaNasamudra meM 42000 yojana Age jAne para hai / gostUpa AvAsaparvata samAna isakA pramANa hai / vizeSatA yaha hai ki yaha sarvAtmanA aMkaratnamaya hai, yAvat pratirUpa hai / yAvat yaha dakAbhAsa kyoM kahA jAtA hai? gautama ! lavaNasamudra meM dakAbhAsa nAmaka AvAsaparvata ATha yojana ke kSetra meM pAnI ko saba ora ati vizuddha aMkaratnamaya hone se apanI prabhA se avabhAsita, udyotita aura tApita karatA hai, camakAtA hai tathA zivaka nAma kA muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 85
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra maharddhika deva yahA~ rahatA hai, isalie yaha dakAbhAsa kahA jAtA hai / yAvat zivakA rAjadhAnI kA Adhipatya karatA haA vicaratA hai / vaha zivakA rAjadhAnI dakAbhAsa parvata ke dakSiNa meM anya lavaNasamudra meM hai, Adi / he bhagavan ! zaMkha nAmaka velaMdhara nAgarAja kA zaMkha nAmaka AvAsaparvata kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke pazcima meM 42000 yojana Age jAne para hai / usakA pramANa gostUpa kI taraha hai / vizeSatA yaha hai ki yaha sarvAtmanA ratnamaya hai, svaccha hai / vaha eka padmavaravedikA aura eka vanakhaNDa se ghirA huA hai yAvat usa zaMkha AvAsaparvata para choTI-choTI vAvar3iyA~ Adi haiM, jinameM bahuta se kamalAdi haiM / jo zaMkha kI AbhAvAle, zaMkha ke raMgavAle haiM aura zaMkha kI AkRti vAle haiM tathA vahA~ zaMkha nAmaka maharddhika deva rahatA hai / vaha zaMkha nAmaka rAjadhAnI kA Adhipatya karatA huA vicaratA hai / zaMkha nAmaka rAjadhAnI zaMkha AvAsaparvata ke pazcima meM hai, Adi kahanA / he bhagavan ! manaHzilaka velaMdhara nAgarAja kA dakasIma nAmaka AvAsaparvata kahA~ hai ? he gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata kI uttaradizA meM lavaNasamadra meM 42000 yojana Age jAne para hai| yAvata yaha dakasIma kyoM kahA jAtA hai? gautama! isa dakasIma AvAsaparvata se zItA-zItodA mahAnadiyoM kA pravAha yahA~ Akara pratihata ho jAtA hai / isalie yaha udaka kI sImA karane vAlA hone se dakasIma' kahalAtA hai / yaha zAzvata hai / yahA~ manaHzilaka nAma kA maharddhika deva rahatA hai yAvat vaha 4000 sAmAnika devoM Adi kA Adhipatya karatA huA vicaratA hai / he bhagavan ! manaH-zilaka velaMdhara nAgarAja kI manaHzilA rAjadhAnI kahA~ hai ? gautama ! dakasIma AvAsaparvata ke uttara meM tirachI dizA meM asaMkhyAta dvIpa-samudra pAra karane para anya lavaNasamudra meM hai / usakA pramANa Adi vijayA rAjadhAnI ke tulya kahanA yAvat vahA~ manaHzilaka nAmaka deva maharddhika aura eka palyopama kI sthiti vAlA rahatA hai| sUtra-206 velaMdhara nAgarAjoM ke AvAsaparvata kramaza: kanakamaya, aMkaratnamaya, rajatamaya aura sphaTikamaya haiM / anuvelaMdhara nAgarAjoM ke parvata ratnamaya hI haiN| sUtra - 207 he bhagavan ! anuvelaMdhara nAgarAja kitane haiM ? gautama ! cAra-karkoTaka, kardama, kailAza aura aruNaprabha / he bhagavan ! ina cAra anuvelaMdhara nAgarAjoM ke kitane AvAsaparvata haiM ? gautama ! cAra-karkoTaka, kardama, kailAza aura aruNaprabha / he bhagavan ! karkoTaka anuvelaMdhara nAgarAja kA karkoTaka nAma kA AvAsaparvata kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke uttara-pUrva meM lavaNasamudra meM 42000 yojana Age jAne para hai jo 1721 yojana UMcA hai Adi / karkoTaka nAma dene kA kAraNa yaha hai ki yahA~ kI bAvar3iyoM Adi meM jo utpala kamala Adi haiM, ve karkoTaka ke AkAra-prakAra aura varNa ke haiM / zeSa pUrvavat yAvat usakI rAjadhAnI karkoTaka parvata ke uttara-pUrva meM tirache asaMkhyAta dvIpa-samudra pAra karane para anya lavaNasamudra meM hai / kardama nAmaka AvAsaparvata meM bhI varNana pUrvavat hai / vizeSatA yaha hai ki meruparvata ke dakSiNa-pUrva meM lavaNa-samudra meM 42000 yojana jAne para vaha kardama parvata sthita hai| vidyutprabhA isakI rAjadhAnI hai jo isa AvAsaparvata se dakSiNa-pUrva meM asaMkhyAta dvIpa-samudra pAra karane para anya lavaNasamudra meM hai, Adi vijayArAjadhAnI kI taraha jaannaa| kailAza nAmaka AvAsaparvata meM varNana pUrvavat hai / vizeSa yaha hai ki yaha meru se dakSiNa-pazcima meM hai / isakI rAjadhAnI kailAzA hai aura vaha kailAzaparvata ke dakSiNa-pazcima meM asaMkhyAta dvIpa-samudra pAra karane para anya lavaNasamudrameM hai / aruNaprabha AvAsaparvata meruparvata ke uttara-pazcima meM hai| rAjadhAnI bhI aruNaprabha AvAsa parvata ke vAyavyakoNa meM asaMkhya dvIpa-samudroM ke bAda anya lavaNasamudra meM hai / zeSa vijayA rAjadhAnI kI taraha hai / ye cAroM AvAsaparvata eka hI pramANa ke haiM aura sarvAtmanA ratnamaya haiN| sUtra-208 he bhagavan ! lavaNAdhipati susthita deva kA gautamadvIpa kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke pazcima meM lavaNasamudra meM 12000 yojana Age haiM, yAvat vahA~ susthita nAma kA mahArddhika deva hai| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 86
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra - 209 he bhagavan ! jambUdvIpagata do candramAoM ke do candradvIpa kahA~ para haiM ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke pUrva meM lavaNasamudra meM 12000 yojana Age jAne para haiM / ye dvIpa jambUdvIpa kI dizA meM 881 yojana aura 40/95 yojana pAnI se Upara uThe hue haiM aura lavaNasamudra kI dizA meM do kosa pAnI se Upara uThe hue haiM / ye 12000 yojana lambe gautamadvIpa kI taraha jAnanA / ye una dvIpoM meM bahasamaramaNIya bhUmibhAga kahe gaye haiM yAvat vahA~ bahuta se jyotiSka deva uThate-baiThate haiM / una bahusamaramaNIya bhAgoM meM prAsAdAvataMsaka haiM, jo 62|| yojana UMce haiM, madhyabhAga meM do yojana kI lambI-cauDI, eka yojana moTI maNipIThikAeM haiM, ityAdi / he bhagavana ! ye candradvIpa kyoM kahalAte haiM ? he gautama ! una dvIpoM kI bahuta-sI choTI-choTI bAvar3iyoM Adi meM bahuta se utpalAdi kamala haiM, jo candramA ke samAna AkRti aura AbhA vAle haiM aura vahA~ candra nAmaka maharddhika deva, jo palyopama kI sthiti vAle haiM, rahate haiM / ve vahA~ alaga-alaga cAra hajAra sAmAnika devoM yAvat candradvIpoM aura candrA rAjadhAnIyoM aura anya bahuta se jyotiSka devoM aura deviyoM kA Adhipatya karate hue apane puNyakarmoM kA vipAkAnubhava karate hue vicarate haiM / isa kAraNa he gautama ! ve candradvIpa dravyApekSayA nitya haiM ata eva unake nAma bhI zAzvata haiM / he bhagavan ! jambUdvIpa ke candroM kI candrA nAmaka rAjadhAnIyA~ kahA~ hai ? gautama ! candradvIpoM ke pUrva meM tiryak asaMkhya dvIpa-samudroM ko pAra karane para anya jambUdvIpa meM 12000 yojana Age jAne para hai / yAvat vahA~ candra nAmaka maharddhika deva haiN| he bhagavana ! jambadIpa ke do saryoM ke do saryadIpa kahA~ haiM? gautama ! jambadIpa ke meruparvata ke pazcima meM mudra meM 12000 yojana jAne para haiM / zeSa varNana candradvIpa samAna hai / he bhagavan ! sUryadvIpa, sUryadvIpa kyoM kahalAte haiM ? he gautama ! una dvIpoM kI bAvar3iyoM Adi meM sUrya ke samAna varNa aura AkRti vAle bahuta sAre utpala Adi kamala haiM, isalie ve sUryadvIpa kahalAte haiM / ye sUryadvIpa dravyApekSayA nitya hai / inameM sUryadeva, sAmAnika deva Adi kA yAvat jyotiSka deva-deviyoM kA Adhipatya karate hue vicarate haiM yAvat inakI rAjadhAnIyA~ apane-apane dvIpoM se pazcima meM asaMkhyAta dvIpa-samudroM ko pAra karane ke bAda anya jambUdvIpa meM 12000 yojana Age jAne para sthita haiM / unakA pramANa Adi pUrvokta candrAdi rAjadhAnIyoM kI taraha jAnanA yAvat vahA~ sUrya nAmaka maharddhika deva haiM sUtra-210 he bhagavan ! lavaNasamudra meM rahakara jambUdvIpa kI dizA meM zikhA se pahale vicarane vAle candroM ke candradvIpa nAmaka dvIpa kahA~ haiM ? gautama ! jambUdvIpa ke meruparvata ke pUrva meM lavaNasamudra meM 12000 yojana jAne para jambUdvIpa ke candradvIpoM samAna inako jAnanA / vizeSatA yaha hai ki inakI rAjadhAnIyA~ anya lavaNasamudra meM haiM / isI taraha Abhyantara lAvaNika sUryoM ke sUryadvIpa lavaNasamudra meM 12000 yojana jAne para vahA~ sthita haiM, Adi candradvIpa samAna jAnanA / he bhagavan ! lavaNasamudra meM raha kara zikhA se bAhara vicaraNa karane vAle bAhya lAvaNika candroM ke candradvIpa kahA~ haiM ? gautama ! lavaNasamudra kI pUrvIya vedikAnta se lavaNasamudra ke pazcima meM 12000 yojana jAne para haiM, jo dhAtakIkhaNDadvIpAnta kI tarapha 8811 yojana aura 40/94 yojana jalAMta se Upara haiM aura lavaNasamudrAnta kI tarapha jalAMta se do kosa UMce haiM / zeSa kathana pUrvavat jaannaa| he bhagavan ! bAhya lAvaNika sUryoM ke sUryadvIpa kahA~ haiM ? gautama ! lavaNasamudra kI pazcimI vedikAnta se lavaNasamudra ke pUrva meM 12000 yojana jAne para haiM, zeSa saba vaktavyatA rAjadhAnI paryanta pUrvavat khnaa| sUtra - 211 __ he bhagavan ! dhAtakIkhaNDadvIpa ke candroM ke candradvIpa kahA~ haiM ? gautama ! dhAtakIkhaNDadvIpa kI pUrvI vedi-kAnta se kAlodadhisamudra meM bAraha hajAra yojana Age jAne para dhAtakIkhaNDa ke candroM ke candradvIpa haiM / (dhAtakI-khaNDa meM 12 candra haiM / ) ve saba ora se jalAMta se do kosa UMce haiM / ye bAraha hajAra yojana ke lambe-caur3e haiM / inakI paridhi, bhUmibhAga, prAsAdAvataMsaka, maNipIThikA, saparivAra siMhAsana, nAma-prayojana, rAjadhAnIyA~ Adi pUrvavat jAnanA cAhie / ve rAjadhAnIyA~ apane-apane dvIpoM se pUrvadizA meM anya dhAtakIkhaNDadvIpa meM haiM / zeSa saba pUrvavat / muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 87
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra isI prakAra dhAtakIkhaNDa ke sUryadvIpoM ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki dhAtakIkhaNDadvIpa kI pazcimI vedikAnta se kAlodadhisamudra meM bAraha hajAra yojana jAne para ye dvIpa Ate haiM / ina sUryoM kI rAjadhAnIyA~ sUryadvIpoM ke pazcima meM asaMkhya dvIpasamudroM ke bAda anya dhAtakIkhaNDadvIpa meM haiM, Adi saba vaktavyatA pUrvavat jAnanI caahie| sUtra - 212 he bhagavan ! kAlodadhisamudragata candroM ke candradvIpa kahA~ haiM ? he gautama ! kAlodadhisamudra ke pUrvIya vedikAMta se kAlodadhisamudra ke pazcima meM 12000 yojana Age jAne para haiM / ye saba ora se jalAMta se do kosa UMce haiM / zeSa saba pUrvavat / isI prakAra kAlodadhisamudra ke sUryadvIpoM ke saMbaMdha meM bhI jAnanA / vizeSatA yaha hai ki kAlodadhisamudra ke pUrva meM 12000 yojana Age para haiM / isI prakAra puSkaravaradvIpa ke pUrvI vedikAnta se puSkaravarasamudra meM 12000 yojana Age jAne para candradvIpa haiM, ityAdi pUrvavat / isI taraha se puSkaravaradvIpagata sUryoM ke sUryadvIpa puSkaravaradvIpa ke pazcimI vedikAnta se puSkaravarasamudra meM 12000 yojana ne para sthita haiM, Adi pUrvavat ! puSkaravarasamudra-gata sUryoM ke sUryadvIpa puSkaravarasamudra ke pUrvI vedikAnta se pazcima dizA meM bAraha hajAra yojana Age jAne para sthita haiN| ___ isI prakAra zeSa dvIpagata candroM kI rAjadhAnIyA~ candradvIpagata pUrvadizA kI vedikAnta se anantara samudra meM 12000 yojana jAne para kahanA / zeSa dvIpagata sUryoM ke sUryadvIpa apane dvIpagata pazcima vedikAnta se anantara samudra meM haiM / zeSa samudragata candroM ke candradvIpa apane-apane samudra ke pUrva vedikAnta se pazcima dizA meM 12000 yojana ke bAda haiM / sUryoM ke sUryadvIpa apane-apane samudra ke pazcimI vedikAnta se pUrvadizA meM 12000 yojana ke bAda haiM / sUtra - 213-216 dvIpa aura samudroM meM se kitaneka dvIpoM aura samudroM ke nAma isa prakAra haiM- jambUdvIpa, lavaNasamudra, dhAtakIkhaNDadvIpa, kAlodasamudra, puSkaravaradvIpa, puSkaravarasamudra, vAruNivaradvIpa, vAruNivarasamudra, kSIravaradvIpa, kSIravarasamudra, ghRtavaradvIpa, ghRtavarasamudra, ikSuvaradvIpa, ikSuvarasamudra, naMdIzvaradvIpa, naMdIzvara samudra, aruNavaradvIpa, aruNavarasamudra, kuNDaladvIpa, kuNDalasamudra, rucakadvIpa, rucakasamudra / tathA- AbharaNadvIpa, AbharaNasamudra, vastradvIpa, vastrasamudra, gandhadvIpa, gandhasamudra, utpaladvIpa, utpalasamudra, tilaka dvIpa, tilakasamudra, pRthvIdvIpa, pRthvIsamudra, nidhidvIpa, nidhisamudra, ratnadvIpa, ratnasamudra, varSadharadvIpa, varSadharasamudra, drahadvIpa, drahasamudra, naMdIdvIpa, naMdIsamudra, vijayadvIpa, vijayasamudra, vakSaskAradvIpa, vakSaskArasamudra, kapidvIpa, kapi-samudra, indradvIpa, indrasamudra / tathApuradvIpa, purasamudra, mandaradvIpa, mandarasamudra, AvAsadvIpa, AvAsasamudra, kUTadvIpa, kUTasamudra, nakSatradvIpa, nakSatrasamudra, candradvIpa, candrasamudra, sUryadvIpa, sUryasamudra, ityAdi aneka nAma vAle dvIpa aura samudra haiN| sUtra - 217 he bhagavan ! devadvIpagata candroM ke candradvIpa kahA~ hai ? gautama ! devadvIpa kI pUrvadizA ke vedikAnta se devodasamudra meM 12000 yojana Age jAne para haiM, ityAdi pUrvavat / apane hI candradvIpoM kI pazcimadizA meM usI devadvIpa meM asaMkhyAta hajAra yojana jAne para vahA~ devadvIpa ke candroM kI candrA nAmaka rAjadhAnIyA~ haiM / he bhagavan ! devadvIpa ke sUryoM ke sUryadvIpa kahA~ haiM ? gautama ! devadvIpa ke pazcimI vedikAnta se devodasamudra meM 12000 yojana jAne para haiN| apane-apane hI sUryadvIpoM kI pUrvadizA meM usI devadvIpa meM asaMkhyAta hajAra yojana jAne para unakI rAjadhAnIyA~ haiM / he bhagavan ! devasamudragata candroM ke candradvIpa kahA~ haiM ? gautama ! devodakasamudra ke pUrvI vedikAnta se devodakasamudra meM pazcimadizA meM 12000 yojana jAne para haiM, unakI rAjadhAnIyA~ apane-apane dvIpoM ke pazcima meM devodakasamudra meM asaMkhyAta hajAra yojana jAne para sthita haiM / zeSa varNana vijayA rAjadhAnI ke samAna kahanA cAhie / devasamudragata sUryoM ke viSaya meM bhI aisA hI kahanA / vizeSatA yaha hai ki devodakasamudra ke pazcimI vedikAnta se devodaka samudra meM pUrvadizA meM 12000 yojana jAne para ye sthita haiM / inakI rAjadhAnIyA~ apane-apane dvIpoM ke pUrva meM devoka samudra meM asaMkhyAta hajAra yojana Age jAne para AtI haiM / isI prakAra nAga, yakSa, bhUta aura svayaMbhUramaNa cAroM dvIpoM muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 88
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aura cAroM samudroM ke candra-sUryoM ke dvIpoM meM kahanA / he bhagavan ! svayaMbhUramaNadvIpagata candroM ke candradvIpa kahA~ haiM ? gautama ! svayaMbhUramaNadvIpa ke pUrvIya vedikAnta se svayaMbhUramaNasamudra meM 12000 yojana Age jAne para haiM / unakI rAjadhAnIyA~ apane-apane dvIpoM ke pUrva meM svayaMbhUramaNasamudra ke pUrvadizA kI ora asaMkhyAta hajAra yojana jAne para AtI haiM / isI taraha sUryadvIpoM ke viSaya meM bhI kahanA / vizeSatA yaha hai ki svayaMbhUramaNadvIpa ke pazcimI vedikAnta se svayaMbhUramaNasamudra meM 12000 yojana Age jAne para ye dvIpa sthita haiM / inakI rAjadhAnIyA~ apane-apane dvIpoM ke pazcima meM svayaMbhUramaNasamudra meM pazcima kI ora asaMkhyAta hajAra yojana jAne para AtI hai / he bhagavan ! svayaMbhUramaNasamudra ke candroM ke candradvIpa kahA~ haiM ? gautama ! svayaMbhUramaNasamudra ke pUrvI vedikAnta se svayaMbhUramaNasamudra meM pazcima kI ora 12000 yojana jAne para haiM / isI taraha svayaMbhUramaNasamudra ke sUryoM ke viSaya meM samajhanA / vizeSatA yaha hai ki svayaMbhUramaNasamudra ke pazcimI vedikAnta se svayaMbhUramaNasamudra meM pUrva kI ora 12000 yojana jAne para sUryoM ke sUryadvIpa Ate haiM / inakI rAjadhAnIyA~ apaneapane dvIpoM ke pUrva meM svayaMbhUramaNasamudra meM asaMkhyAta hajAra yojana Age jAne para AtI haiM yAvat vahA~ sUryadeva haiN| sUtra - 218 he bhagavan ! lavaNasamudra meM velaMdhara nAgarAja haiM kyA ? agghA, khannA, sIhA, vijAti macchakacchapa haiM kyA ? jala kI vRddhi aura hrAsa hai kyA ? gautama ! hA~, hai / he bhagavan ! jaise lavaNasamudra meM velaMdhara nAgarAja Adi haiM vaise ar3hAI dvIpa se bAhara ke samudroM meM bhI ye saba haiM kyA ? he gautama ! nahIM haiN| sUtra - 219 he bhagavan ! lavaNasamudra kA jala uchalanevAlA hai yA sthira? usakA jala kSubhita honevAlA hai yA akSubhita? gautama! lavaNasamudra kA jala uchalanevAlA aura kSubhita honevAlA hai, bhagavan ! kyA bAhara ke samudra bhI kyA uchalate jala vAle haiM ityAdi prazna / gautama ! bAhara ke samudra sthira aura akSubhita jalavAle haiM / ve pUrNa haiM, pUre-pUre bhare hue haiN| he bhagavan ! kyA lavaNasamudra meM bahuta se bar3e megha sammUrchima janma ke abhimukha hote haiM, paidA hote haiM athavA varSA varasAte haiM ? hA~, gautama ! haiM / he bhagavan ! bAhara ke samudroM meM bhI kyA bahuta se megha paidA hote haiM aura varSA varasAte haiM ? he gautama ! aisA nahIM hai / he bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki bAhara ke samudra pUrNa haiM, pUre-pUre bhare hue haiM, mAno bAhara chalakanA cAhate haiM, aura labAlaba bhare hue ghaTa ke samAna jala se paripUrNa haiM ? he gautama ! bAhara ke samudroM meM bahuta se udakayoni ke jIva Ate-jAte haiM aura bahuta se pudgala udaka ke rUpa meM ekatrita hote haiM, isalie aisA kahA jAtA hai ki bAhara ke samudra pUrNa haiM, ityAdi / sUtra- 220, 221 he bhagavan ! lavaNasamudra kI gaharAI kI vRddhi kisa krama se hai ? gautama ! lavaNasamudra ke donoM tarapha paMcAnave -paMcAnave pradeza jAne para eka pradeza kI udvedha-vRddhi hotI hai, 95-95 bAlAgra jAne para eka bAlAgra udvedha-vRddhi hotI hai, 95-95 likkhA jAne para eka likkhA kI udvedha-vRddhi hotI hai, isI taraha aMgula, vitasti, ratni, kukSi, dhanuSa, kosa, yojana, sau yojana, hajAra yojana jAne para eka-eka aMgula yAvata eka hajAra yojana kI udvedha-vRddhi hotI hai| he bhagavan ! lavaNasamudra kI utsedha-vRddhi kisa krama se hotI hai ? he gautama ! lavaNasamudra ke donoM tarapha 95-95 pradeza jAne para solaha pradeza pramANa utsedha-vRddhi hotI hai / he gautama ! isa krama se yAvat 95-95 hajAra yojana jAne para solaha hajAra yojana kI utsedha-vRddhi hotI hai| he bhagavan ! lavaNasamudra kA gotIrtha bhAga kitanA bar3A hai ? he gautama ! lavaNasamudra ke donoM kinAroM para 95 hajAra yojana kA gotIrtha hai / he bhagavan ! lavaNasamudra kA kitanA bar3A bhAga gotIrtha se virahita kahA gayA hai ? he gautama ! lavaNasamudra kA dasa hajAra yojana pramANakSetra / he gautama ! lavaNasamudra kI udakamAlA kitanI bar3I hai ? gautama ! udakamAlA dasa hajAra yojana kI hai| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 89
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra - 222 he bhagavan ! lavaNasamudra kA saMsthAna kaisA hai ? gautama ! lavaNasamudra gotIrtha ke AkAra kA, nAva ke AkAra kA, sIpa ke puTa ke AkAra kA, ghor3e ke skaMdha ke AkAra kA, valabhIgRha ke AkAra kA, vartula aura valayAkAra saMsthAna vAlA hai| he bhagavan ! lavaNasamudra kA cakravAla-viSkambha kitanA hai, usakI paridhi kitanI hai ? usakI gaharAI kitanI hai, usakI UMcAI kitanI hai ? usakA samagra pramANa kitanA hai ? gautama ! lavaNasamudra cakravAla-viSkambha se do lAkha yojana kA hai, usakI paridhi 1581139 yojana se kucha kama hai, usakI gaharAI 1000 yojana hai, usakA utsedha 16000 yojana kA hai| udvedha aura utsedha donoM milAkara samagra rUpa se usakA pramANa 17000 yojana hai| sUtra - 223 bhagavan ! yadi lavaNasamudra cakravAla-viSkambha se do lAkha yojana kA hai, ityAdi pUrvavat, to vaha jambUdvIpa ko jala se AplAvita, prabalatA ke sAtha utpIDita aura jalamagna kyoM nahIM kara detA ? gautama ! jambUdvIpa meM bharataairavata kSetroM meM arihaMta, cakravartI, baladeva, vAsudeva, jaMghAcAraNa Adi vidyAdhara muni, zramaNa, zramaNiyA~, zrAvaka aura zrAvikAeM haiM, vahA~ ke manuSya prakRti se bhadra, prakRti se vinIta, upazAnta, prakRti se manda krodha-mAna-mAyA-lobha vAle, mRdu, AlIna, bhadra aura vinIta haiM, unake prabhAva se lavaNasamudra jambUdvIpa ko yAvat jalamagna nahIM karatA hai| ____ gaMgA-sindhu-raktA aura raktavatI nadiyoM meM maharddhika yAvat palyopama kI sthitivAlI deviyA~ haiM / kSullakahimavaMta aura zikharI varSadhara parvatoM meM maharddhika deva haiM, hemavata-airaNyavata varSoM meM manuSya prakRti se bhadra yAvat vinIta haiM, rohItAMza, suvarNakUlA aura rUpyakUlA nadiyoM meM jo maharddhika deviyA~ haiM, zabdApAti vikaTApAti vRttavaitADhya parvatoM ka deva haiM, mahAhimavaMta aura rukmi varSadharaparvatoM meM maharddhika deva haiM, harivarSa aura ramyakavarSa kSetroM meM manuSya prakRti se bhadra yAvat vinIta haiM, gaMdhApati aura mAlavaMta nAma ke vRttavaitADhya parvatoM meM maharddhika deva haiM, niSadha aura nIlavaMta varSadharaparvatoM meM maharddhika deva haiM, isI taraha saba drahoM kI deviyoM kA kathana karanA, padmadraha tigiMchadraha kesaridraha Adi drahoM se maharddhika deva rahate haiM, pUrvavidehoM aura pazcimavidehoM meM arihaMta, cakravartI, baladeva, vAsudeva, jaMghAcAraNa vidyAdhara muni, zramaNa, zramaNiyA~, zrAvaka, zrAvikAeM evaM manuSya prakRti se bhadra yAvat vinIta haiM, meruparvata ke maharddhika devoM, jambU sudarzanA meM anAhata ina saba ke prabhAva se lavaNasamudra jambUdvIpa ko jala se AplAvita, utpIr3ita aura jalamagna nahIM karatA hai| gautama ! dUsarI bAta yaha hai ki lokasthiti aura lokasvabhAva hI aisA hai ki lavaNasamudra jambUdvIpa ko jala se yAvat jalamagna nahIM krtaa| sUtra-224 dhAtakIkhaNDa nAma kA dvIpa, jo gola valayAkAra saMsthAna se saMsthita hai, lavaNasamudra ko saba ora se ghere hue hai / bhagavan ! dhAtakIkhaNDadvIpa samacakravAla saMsthita hai yA viSamacakravAla ? gautama ! vaha samacakravAla saMsthAnasaMsthita hai / bhagavan ! dhAtakIkhaNDadvIpa kA cakravAla-viSkambha aura paridhi kitanI hai ? gautama ! vaha cAra lAkha yojana cakravAla-viSkambha vAlA aura 41,10,961 yojana se kucha kama paridhivAlA hai / vaha dhAtakIkhaNDa eka padmavaravedikA aura vanakhaNDa se saba ora se ghirA huA hai / dhAtakIkhaNDadvIpa ke samAna hI unakI paridhi hai| bhagavan ! dhAtakIkhaNDa ke kitane dvAra haiM ? gautama ! cAra-vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita / he bhagavan ! dhAtakIkhaNDadvIpa kA vijayadvAra kahA~ para sthita hai ? gautama ! dhAtakIkhaNDa ke pUrvI dizA ke anta meM aura kAlodasamudra ke pUrvArdha ke pazcimadizA meM zItA mahAnadI ke Upara hai / jambUdvIpa ke vijayadvAra kI taraha hI isakA pramANa Adi jAnanA / isakI rAjadhAnI anya dhAtakIkhaNDadvIpa meM hai, ityAdi / isI prakAra vijayadvAra sahita cAroM dvAroM kA varNana samajhanA / he bhagavan ! dhAtakIkhaNDa ke eka dvAra se dUsare dvAra kA apAntarAla antara kitanA hai ? gautama ! 1027735 yojana aura tIna kosa kA apAntarAla antara hai| muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 90
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ / Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra bhagavan ! dhAtakIkhaNDadvIpa ke pradeza kAlodadhisamudra se chue hue haiM kyA ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! ve pradeza dhAtakIkhaNDa ke haiM yA kAlodasamudra ke ? gautama ! ve pradeza dhAtakIkhaNDa ke haiM / isI taraha kAlodasamudra ke pradezoM ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! dhAtakIkhaNDa se marakara jIva kAlodasamudra meM paidA hotA hai kyA ? gautama ! koI hote haiM, koI nahIM hote / isI taraha kAlodasamudra se marakara dhAtakIkhaNDadvIpa meM bhI samajhanA / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki dhAtakIkhaNDa, dhAtakIkhaNDa hai ? gautama ! dhAtakIkhaNDadvIpa meM sthAna - sthAna para yahA~ vahA~ dhAtakI ke vRkSa, dhAtakI ke vana aura dhAtakI ke vanakhaNDa nitya kusumita rahate haiM yAvat zobhita hote hue sthita haiM, dhAtakI mahAdhAtakI vRkSoM para sudarzana aura priyadarzana nAma ke do maharddhika palyopama sthitivAle deva rahate haiM, isa kAraNa dhAtakIkhaNDa kahalAtA hai / gautama ! dhAtakIkhaNDa nAma nitya hai / bhagavan ! dhAtakIkhaNDadvIpa meM kitane candra prabhAsita hue, hote haiM aura hoMge ? yAvat kitane kor3Akor3I tArAgaNa zobhita hote the, zobhita hote haiM aura zobhita hoMge? sUtra - 225-227 ___ gautama ! dhAtakIkhaNDadvIpa meM bAraha candra udyota karate the, karate haiM aura kareMge / bAraha sUrya tapate the, tapate haiM aura tapeMge / 136 nakSatra yoga karate the, karate haiM, kareMge / 1056 mahAgraha calate the, calate haiM aura caleMge / 803700 koDAkor3I tArAgaNa zobhita hote the, zobhita hote haiM aura zobhita hoNge| sUtra - 228, 229 gola aura valayAkAra AkRti kA kAlodasamudra dhAtakIkhaNDadvIpa ko saba ora se ghera kara rahA huA hai / bhagavan ! kAlodasamudra samacakravAla saMsthita hai yA viSamacakravAla ? gautama ! kAlodasamudra samacakravAla saMsthita hai| gautama ! kAlodasamudra kA ATha lAkha yojana cakravAlaviSkambha hai aura 9117605 yojana se kucha adhika usakI paridhi hai / vaha eka padmavaravedikA aura eka vanakhaNDa se pariveSTita hai| gautama ! kAlodasamudra ke cAra dvA rahaiM-vijaya, vaijayanta, jayaMta aura aparAjita / kAlodasamudra ke pUrvadizA ke anta meM aura puSkaravaradvIpa ke pUrvArdha ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke Upara kAlodasamudra kA vijayadvAra hai / vaha ATha yojana kA UMcA hai Adi pUrvavat / kAlodasamudra ke dakSiNa paryanta meM, puSkaravaradvIpa ke dakSiNArdha bhAga ke uttara meM kAlodasamudra kA vaijayaMtadvAra hai / kAlodasamudra ke pazcimAnta meM, puSkaravaradvIpa ke pazcimA ke pUrva meM zItA mahAnadI ke Upara jayaMta nAmakA dvAra hai / kAlodasamudra ke uttarArdha ke anta meM aura puSkaravaradvIpa ke uttarArdha ke dakSiNa meM kAlodasamudra kA aparAjitadvAra hai / zeSa varNana pUrvavat / bhagavan ! kAlodasamudra ke eka dvAra se dUsare kA antara kitanA hai ? gautama ! 2292646 yojana aura tIna kosa kA antara hai| sUtra-230 - bhagavan ! kAlodasamudra ke pradeza puSkaravaradvIpa se chue hue haiM kyA ? ityAdi pUrvavat, yAvat puSkaravaradvIpa ke jIva marakara kAlodasamudra meM koI utpanna hote haiM aura koI nahIM / bhagavan ! kAlodasamudra, kAlodasamudra kyoM kahalAtA hai ? gautama ! kAlodasamudra kA pAnI AsvAdya hai, mAMsala, pezala, kAlA aura ur3ada kI rAzi ke varNa kA hai aura svAbhAvika udakarasa vAlA hai, isalie vaha kAloda kahalAtA hai / vahA~ kAla aura mahAkAla nAma ke palyopama kI sthiti vAle maharddhika do deva rahate haiM / kAlodasamudra nAma bhI zAzvata hai| sUtra-231-234 kAlodadhi meM 42 candra aura 42 sUrya sambaddha lezyAvAle vicaraNa karate haiM / 1176 nakSatra aura 3696 mahAgraha aura 2812950 kor3Akor3I tArAgaNa zobhita hue, zobhita hote haiM aura zobhita hoNge| muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 91
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra- 235, 236 gola aura valayAkAra saMsthAna se saMsthita puSkaravara nAma kA dvIpa kAlodasamudra ko saba ora ghera kara rahA huA hai / yAvat yaha samacakravAla saMsthAna vAlA hai / bhagavan ! puSkaravaradvIpa kA cakravAlaviSkambha kitanA hai aura usakI paridhi kitanI hai ? gautama ! vaha solaha lAkha yojana cakravAlaviSkambha vAlA hai aura- usakI paridhi 19289894 yojana hai| sUtra- 237,238 vaha eka padmavaravedikA aura eka vanakhaNDa se pariveSThita hai / puSkaravaradvIpa ke cAra dvAra haiM-vijaya, vaijayaMta, jayaMta aura aparAjita / gautama ! puSkaravaradvIpa ke pUrvI paryanta meM aura puSkarodasamudra ke pUrvArdha ke pazcima meM puSkaravaradvIpa kA vijayadvAra hai, Adi varNana jambUdvIpa ke vijayadvAra ke samAna hai / isI prakAra cAroM dvAroM kA varNana jAnanA / lekina zItA zItodA nadiyoM kA sadbhAva nahIM kahanA cAhie / bhagavan ! puSkaravaradvIpa ke eka dvAra se dUsare dvAra kA antara kitanA hai ? gautama ! 4822469 yojana kA antara hai| sUtra-239 puSkaravaradvIpa ke pradeza puSkaravarasamudra se spRSTa haiM yAvat puSkaravaradvIpa aura puSkaravarasamudra ke jIva marakara koI koI unameM utpanna hote haiM aura koI koI nahIM hote / bhagavan ! puSkaravaradvIpa, puSkaravaradvIpa kyoM kahalAtA hai? gautama ! puSkaravaradvIpa meM sthAna-sthAna para yahA~-vahA~ bahuta se padmavRkSa, padmavana aura padmavanakhaNDa nitya kusumita rahate haiM tathA padma aura mahApadma vRkSoM para padma aura puMDarIka nAma ke palyopama sthiti vAle do maharddhika deva rahate haiM, isalie yAvat nitya hai| sUtra- 240-242 gautama ! 144 candra aura 144 sUrya puSkaravaradvIpa meM prabhAsita hue vicarate haiM / 4032 nakSatra aura 12672 mahAgraha haiM / 9644400 kor3Akor3I tArAgaNa puSkaravaradvIpa meM (zobhita hue, zobhita hote haiM aura zobhita hoNge|) sUtra - 243, 244 puSkaravaradvIpa ke bahumadhyabhAga meM mAnuSottara parvata hai, jo gola hai aura valayAkAra saMsthAna se saMsthita hai / vaha parvata puSkaravaradvIpa ko do bhAgoM meM vibhAjita karatA hai-Abhyantara puSkarArdha aura bAhya puSkarArdha | Abhyantara puSkarArdha kA cakravAlaviSkambha ATha lAkha yojana hai aura usakI paridhi 1,42,30,249 yojana kI hai| manuSyakSetra kI paridhi bhI yahI haiN| sUtra - 245-249 bhagavan ! Abhyantara puSkarArdha, Abhyantara puSkarArdha kyoM kahalAtA hai ? gautama ! Abhyantara puSkarArdha saba ora se mAnuSottaraparvata se ghirA huA hai / isalie yAvat vaha nitya hai / gautama ! 72 candra aura 72 sUrya prabhAsita hote hae puSkaravaradvIpArdha meM vicaraNa karate haiN| 6336 mahAgraha gati karate haiM aura 2016 nakSatra candrAdi se yoga karate haiN| 4822200 tArAoMkI kor3Akor3I vahA~ zobhita hotI thI, zobhita hotI hai aura zobhita hoNgii| sUtra- 250-254 he bhagavana ! samayakSetra kA AyAma-viSkambha aura paridhi kitanI hai ? gautama ! AyAma-viSkambha se 45 lAkha yojana hai aura usakI paridhi Abhyantara puSkaravaradvIpa samAna hai| he bhagavan ! manuSyakSetra, manuSyakSetra kyoM kahalAtA hai ? gautama ! manuSyakSetra meM tIna prakAra ke manuSya rahate haiM-karmabhUmaka, akarmabhUmaka aura antardIpaka / isalie / he bhagavan ! manuSyakSetra meM kitane candra prabhAsita hote the, hote haiM aura hoMge? Adi prazna / gautama ! 132 candra aura 132 sUrya prabhAsita hota hue sakala manuSyakSetra meM vicaraNa karate haiM / 11616 mahAgraha yahA~ apanI cAla calate haiM aura 3696 nakSatra candrAdika ke sAtha yoga karate haiM / 8840700 kor3Akor3I tArAgaNa manuSyalokameM-zobhita hote the, muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 92
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra zobhita hote haiM aura zobhita hoNge| sUtra - 255 isa prakAra manuSyaloka meM tArApiNDa pUrvokta saMkhyApramANa haiM / manuSyaloka meM bAhara tArApiNDoM kA pramANa jinezvara devoM ne asaMkhyAta kahA hai| sUtra-256 manuSyaloka meM jo pUrvokta tArAgaNoM kA pramANa hai ve jyotiSka devavimAnarUpa haiM, ve kadamba ke phUla ke AkAra ke haiM tathAvidha jagat-svabhAva se gatizIla haiM / sUtra - 257 sUrya, candra, graha ,nakSatra, tArAgaNa kA pramANa manuSyaloka meM itanA hI kahA gayA hai / inake nAma-gotra anatizAyI sAmAnya vyakti kadApi nahIM kaha sakate / sUtra - 258-263 manuSyaloka meM candroM aura sUryoM ke 66-66 piTaka haiM / eka-eka piTaka meM do caMdra aura do sUrya hote haiM / manuSyaloka meM nakSatroM meM 66 piTaka haiM / eka-eka piTaka meM chappana chappana nakSatra haiM / manuSyaloka meM mahAgrahoM ke 66 piTaka haiM / eka-eka piTaka meM 176-176 mahAgraha haiM / manuSyaloka meM candra aura sUryoM kI cAra-cAra paMktiyA~ haiM / ekaeka paMkti meM 66-66 candra aura sUrya haiM / manuSyaloka meM nakSatroM kI 56 paMktiyA~ haiM / pratyeka paMkti meM 66-66 nakSatra haiM / isa manuSyaloka meM grahoM kI 176 paMktiyA~ haiM / pratyeka paMkti meM 66-66 graha haiN| sUtra - 264, 265 ye candra-sUryAdi saba jyotiSka maNDala meruparvata ke cAroM ora pradakSiNA karate haiN| pradakSiNA karate hue ina candrAdi ke dakSiNameM hI meru hotA hai, ata eva inheM pradakSiNAvartamaNDala kahA hai / candra, sUrya aura grahoM ke maNDala anavasthita haiM / nakSatra aura tArAoM ke maNDala avasthita haiN| ye bhI meruparvata ke cAroM ora pradakSiNAvartamaNDala gati se paribhramaNa karate haiN| sUtra-266 candra aura sUrya kA Upara aura nIce saMkrama nahIM hotA, inakA vicaraNa tiryaka dizA meM sarvaAbhyantaramaNDala se sarvabAhyamaNDala taka hotA rahatA hai / sUtra - 267 candra, sUrya, nakSatra, mahAgraha aura tArAoM kI gativizeSa se manuSyoM ke sukha-duHkha prabhAvita hote haiN| sUtra-268 sarvabAhyamaNDala se AbhyantaramaNDala meM praveza karate hue sUrya aura candramA kA tApakSetra pratidina kramazaH niyama se AyAma kI apekSA bar3hatA jAtA hai aura jisa krama se vaha bar3hatA hai usI krama se sarvAbhyantaramaNDala se bAhara nIkalane vAle sUrya aura candramA kA tApakSetra pratidina kramazaH ghaTatA jAtA hai| sUtra - 269 una candra-sUryoM ke tApakSetra kA mArga kadaMbapuSpa ke AkAra jaisA hai / yaha meru kI dizA meM saMkucita hai aura lavaNasamudra kI dizA meM vistRta hai / sUtra- 270-274 ___ bhagavan ! candramA zuklapakSa meM kyoM bar3hatA hai aura kRSNapakSa meM kyoM ghaTatA hai ? kisa kAraNa se kRSNapakSa aura zuklapakSa hote haiM ? kRSNa rAhu-vimAna candramA se sadA cAra aMgula dUra rahakara candravimAna ke nIce calatA hai / vaha muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 93
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra zuklapakSa meM dhIre-dhIre candramA ko prakaTa karatA hai aura kRSNapakSa meM dhIre-dhIre use DhaMka letA hai / zuklapakSameM candramA pratidina candravimAna ke 62 bhAgapramANa bar3hatA hai aura kRSNapakSa meM 62 bhAgaprabhANa ghaTatA hai / candravimAna ke pandrahaveM bhAga ko kRSNapakSa meM rAhavimAna apane pandrahaveM bhAga ko mukta kara detA hai / isa prakAra candramA kI vRddhi aura hAni hotI hai aura isI kAraNa kRSNapakSa aura zuklapakSa hote haiM / sUtra-275 manuSyakSetra ke bhItara candra, sUrya, graha, nakSatra evaM tArA-ye pA~ca prakAra ke jyotiSka gatizIla haiN| sUtra - 276 ar3hAI dvIpa se Age jo pA~ca prakAra ke candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArA haiM ve gati nahIM karate, vicaraNa nahIM karate, ata eva sthita haiN| sUtra - 277-280 isa jambUdvIpa meM do candra aura do sUrya haiM / lavaNasamudra meM cAra candra aura cAra sUrya haiM / dhAtakIkhaNDa meM bAraha candra aura bAraha sUrya haiM / jambUdvIpa meM do candra aura do sUrya haiM / inase dugune lavaNasamudra meM haiM aura lavaNasamudra ke candrasUryoM ke tigune dhAtakIkhaNDa meM haiM / dhAtakIkhaNDa ke Age ke samudra aura dvIpoM meM candroM aura sUryoM kA pramANa pUrva ke dvIpa yA samudra ke pramANa se tigunA karake usameM pUrva-pUrva ke saba candroM aura sUryoM ko jor3a denA cAhie / jina dvIpoM aura samudroM meM nakSatra, graha evaM tArA kA pramANa jAnane kI icchA ho to una dvIpoM aura samudroM ke candra sUryoM ke sAtha-eka-eka candra-sUrya parivAra se guNA karanA caahie| sUtra- 281,282 manuSyakSetra ke bAhara jo candra aura sUrya haiM, unakA antara pacAsa-pacAsa hajAra yojana kA hai| yaha antara candra se sUrya kA aura sUrya se candra kA jAnanA / sUrya se sUrya kA aura candra se candra kA antara mAnuSottaraparvata ke bAhara eka lAkha yojana kA hai| sUtra - 283 (manuSyaloka se bAhara avasthita) sUryAntarita candra aura candAntarita sUrya apane apane teja:puMja se prakAzita hote haiN| inakA antara aura prakAzarUpa lezyA vicitra prakAra kI hai| sUtra- 284, 285 eka candramA ke parivArameM 88 graha aura 28 nakSatra hote haiM / tArAoM kA pramANa Age kI gAthAoMmeM kahate haiN| eka candra ke parivAra meM 66975 koDAkor3I tAre haiN| sUtra- 286 manuSyakSetra ke bAhara ke candra aura sUrya avasthita yoga vAle haiM / candra abhijita nakSatra se aura sUrya puSya nakSatra se yukta rahate haiN| sUtra - 287 he bhagavan ! mAnuSottaraparvata kI UMcAI kitanI hai ? usakI jamIna meM gaharAI kitanI hai ? ityAdi prazna / gautama ! mAnuSottaraparvata 1721 yojana pRthvI se UMcA hai / 430 yojana aura eka kosa pRthvI meM gaharA hai / yaha mUla meM 1022 yojana caur3A hai, madhya meM 723 yojana caur3A aura Upara 424 yojana caur3A hai / pRthvI ke bhItara kI isakI paridhi 1,42,30,249 yojana hai / bAhyabhAga meM nIce kI paridhi 1,42,36,714 yojana hai / madhya meM 1,42,34,823 yojana kI hai / Upara kI paridhi 1,42,32,932 yojana kI hai / yaha parvata mUla meM vistIrNa, madhyameM saMkSipta, Upara patalA hai / yaha bhItara se cikanA hai, madhyameM pradhAna, bAhara se darzanIya hai / yaha parvata jaise siMha apane Age ke donoM muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 94
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pairoM ko lambA karake pIche ke donoM pairoM ko sikor3akara baiThatA hai, usa rIti se baiThA huA hai / yaha parvata Adhe yava kI rAzi ke AkAra kA / yaha parvata pUrNarUpa se jAMbUdanamaya hai, AkAza aura sphaTikamaNi kI taraha nirmala hai, cikanA hai yAvat pratirUpa hai / isake donoM ora do padmavaravedikAeM aura do vanakhaNDa ise saba ora se ghere hue sthita haiN| he bhagavan ! yaha mAnuSottaraparvata kyoM kahalAtA hai ? gautama ! mAnuSottara parvata ke andara-andara manuSya rahate haiM, isake Upara suparNakumAra deva rahate haiM aura isase bAhara deva rahate haiM / isa parvata ke bAhara manuSya na to kabhI gaye haiM, na kabhI jAte haiM aura na kabhI jAeMge, kevala jaMghAcAraNa aura vidyAcAraNa muni tathA devoM dvArA saMharaNa kiye manuSya hI isa parvata se bAhara jA sakate haiM / isalie, athavA he gautama ! yaha nAma zAzvata hai / jahA~ taka yaha mAnuSottaraparvata hai vahIM taka yaha manuSya-loka hai / jahA~ taka bharatAdi kSetra aura varSadhara parvata hai, jahA~ taka ghara yA dukAna Adi haiM, jahA~ taka grAma yAvat rAjadhAnI hai, jahA~ taka arihaMta, cakravartI, baladeva, vAsudeva, prativAsudeva, jaMghAcAraNa muni, vidyAcAraNa mani, zramaNa, zramaNiyA~, zrAvaka, zrAvikAeM aura prakati se bhadra vinIta manuSya haiM, vahA~ taka manuSyaloka hai jahA~ taka samaya, AvalikA, Ana-prANa, stoka, lava, muhUrta, dina, ahorAtra, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, saMvatsara, yuga, sauvarSa, hajAravarSa, lAkhavarSa, pUrvAMga, pUrva, truTitAMga, truTita, isI krama se yAvat zIrSaprahelikA, palyopama, sAgaropama, avasarpiNI aura utsarpiNI kAla hai, vahA~ taka manuSyaloka hai / jahA~ taka bAdara vidyuta aura bAdara stanita hai, jahA~ taka bahuta se udAra-bar3e megha utpanna hote haiM, sammUrcchita hote haiM, varSA barasAte haiM, jahA~ taka bAdara tejaskAya hai, jahA~ taka khAna, nadiyA~ aura nidhiyA~ haiM, kue, tAlAba Adi haiM, vahA~ taka manuSyaloka hai / jahA~ taka candragrahaNa, sUryagrahaNa, candrapariveSa, sUryapariveSa, praticandra, pratisUrya, indradhanuSa, udakamatsya aura kapihasita Adi haiM, jahA~ taka candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArAoM kA abhigamana, nirgamana, candra kI vRddhi-hAni tathA candrAdi kI satata gatizIlatA rUpa sthiti hai, vahA~ taka manuSyaloka hai| sUtra- 288 bhadanta ! manuSyakSetra ke andara jo candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArAgaNa haiM, ve jyotiSka deva kyA Urdhva vimAnoM meM utpanna hue haiM yA saudharma Adi kalpoM meM utpanna hue haiM yA (jyotiSka) vimAnoM meM utpanna hue haiM ? ve gatizIla haiM yA gatirahita haiM ? gatizIla aura gati ko prApta hue haiM ? gautama ! ve deva jyotiSka vimAnoM meM hI utpanna hue haiM / ve gatizIla haiM, gati meM unakI rati he aura ve gatiprApta hai / ve Urdhvamukha kadamba ke phUla kI taraha gola AkRti se saMsthita haiM hajAroM yojana pramANa unakA tApakSetra hai, vikriyA dvArA nAnA rUpadhArI bAhya parSadA ke devoM se ye yukta haiM / vAdyoM, nRtyoM, gItoM, vAdiMtroM, taMtrI, tAla, truTita, mRdaMga Adi kI madhura dhvani ke sAtha divya bhogoM kA upabhoga karata hue, harSa se siMhanAda, bola aura kalakala dhvani karate hue, svaccha parvatarAja meru kI pradakSiNAvarta maMDalagati se parikramA karate rahate haiN| bhagavan ! jaba una jyotiSka devoM kA indra cyavatA hai taba ve deva indra ke viraha meM kyA karate haiM ? gautama ! cAra-pA~ca sAmAnika deva sammilita rUpa se usa indra ke sthAna para kAryarata rahate haiM / bhagavan ! indra kA sthAna kitane samaya taka indra kI utpatti se rahita rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaha mAsa taka / bhadanta ! manuSyakSetra se bAhara ke candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArA rUpa ye jyotiSka deva kyA Urvopapanna haiM, ityAdi prazna | gautama ! ve deva vimAnopapannaka hI haiM / ve sthira haiM, ve gatiratika nahIM haiM, gati-prApta nahIM haiM / ve pakI huI IMTa ka AkAra ke haiM, lAkhoM yojana kA unakA tApakSetra hai / ve vikurvita hajAroM bAhya pariSad ke devoM ke sAtha vAdyoM, nRtyoM, gItoM, aura vAdiMtroM kI madhura dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM kA anubhava karate haiM / ve zubha prakAza vAle haiM, unakI kiraNeM zItala aura maMda haiM, unakA Atapa aura prakAza ugra nahIM hai, vicitra prakAra kA unakA prakAza hai kUTa kI taraha ye eka sthAna para sthita haiM / ina candroM aura sUryoM Adi kA prakAza eka dUsare se mizrita hai / ve apanI milI-julI prakAza kiraNoM se usa pradeza ko saba ora se avabhAsita, udyotita, tapita aura prabhAsita karate haiM / bhadanta ! jaba ina devoM kA indra cyavita hotA hai to ve deva kyA karate haiM ? gautama ! yAvat cAra-pA~ca sAmAnika deva muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 95
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra usake sthAna para sammilita rUpa se kAryarata rahate haiM / usa candra-sthAna kA virahakAla jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaha mAsa taka hotA hai| sUtra - 289 gola aura valayAkAra saMsthAna se saMsthita puSkaroda nAma kA samudra puSkaravaradvIpa ko saba ora se ghere hue sthita hai / bhagavan ! puSkarodasamudra kA cakravAlaviSkambha aura paridhi kitanI hai ? gautama ! saMkhyAta lAkha yojana kA cakravAlaviSkambha hai aura vahI usakI paridhi hai / bhagavan ! puSkarodasamudra ke kitane dvAra haiM ? gautama ! cAra, yAvat puSkarodasamudra ke pUrvI paryanta meM aura varuNavaradvIpa ke pUrvArdha ke pazcima meM puSkarodasamudra kA vijayadvAra hai yAvat rAjadhAnI anya puSkarodasamudra meM kahanA / isI prakAra zeSa dvAroM kA bhI kathana krnaa| ina dvAroM kA paraspara antara saMkhyAta lAkha yojana kA hai / pradezasparza saMbaMdhI tathA jIvoM kI utpatti kA kathana bhI pUrvavat / bhagavan ! puSkarodasamudra, puSkarodasamudra kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! puSkarodasamudra kA pAnI svaccha, pathyakArI, jAtivaMta, halkA, sphaTikaratna kI AbhA vAlA tathA svabhAva se hI udakarasa vAlA hai; zrIdhara aura zrIprabha nAma ke do maharddhika deva vahA~ rahate haiM / isase usakA jala vaise hI suzobhita hotA hai jaise candra-sUrya aura grahanakSatroM se AkAza suzobhita hotA hai / isalie yAvat vaha nitya hai / bhagavan ! puSkarodasamudra meM kitane candra prabhAsita hote the, hote haiM aura hoMge Adi prazna / gautama ! saMkhyAta candra prabhAsita hote the, hote haiM aura hoMge Adi yAvat saMkhyAta koTi-koTi tArAgaNa vahA~ zobhita hote the, hote haiM aura zobhita hoNge| sUtra-290 gola aura valayAkAra puSkaroda nAma kA samudra varuNavaradvIpa se cAroM ora se ghirA huA sthita hai / yAvat vaha samacakravAla saMsthAna se saMsthita hai / varuNavaradvIpa kA viSkambha saMkhyAta lAkha yojana kA hai aura vahI usakI paridhi hai / usake saba ora eka padmavaravedikA aura vanakhaNDa haiM / dvAra, dvAroM kA antara, pradeza-sparzanA, jIvotpatti Adi saba pUrvavat kahanA / bhagavan ! varuNavaradvIpa, varuNavaradvIpa kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! varuNavaradvIpa meM sthAna-sthAna para yahA~-vahA~ bahuta sI choTI-choTI bAvar3iyA~ yAvat bila-paMktiyA~ haiM, jo svaccha hai, pratyeka padmavara-vedikA aura vanakhaNDa se pariveSTita haiM tathA zreSTha vAruNI ke samAna jala se paripUrNa haiM yAvat prAsAdika darzanIya abhirUpa aura pratirUpa haiM / una choTI-choTI bAvar3iyoM yAvat bilapaMktiyoM meM bahuta se utpAtaparvata yAvat khaDahaDaga haiM jo sarvasphaTikamaya haiM, svaccha haiM Adi / vahA~ varuNa aura varuNaprabha nAma ke do maharddhika deva rahate haiM, isalie, athavA vaha varuNavaradvIpa zAzvata hone se usakA yaha nAma bhI nitya hai / vahA~ candra-sUryAdi jyotiSkoM kI saMkhyA saMkhyAta-saMkhyAta kahanI cAhie yAvat vahA~ saMkhyAta koTAkoTI tArAgaNa suzobhita the, haiM aura hoNge| sUtra - 291 varuNoda nAmaka samudra, jo gola aura valayAkAra rUpa se saMsthita hai, varuNavaradvIpa ko cAroM ora se gherakara sthita hai / vaha varuNodasamudra samacakravAla saMsthAna se saMsthita hai / ityAdi pUrvavat / viSkambha aura paridhi saMkhyAta lAkha yojana kI hai / padmavaravedikA, vanakhaNDa, dvAra, dvArAntara, pradezoM kI sparzanA, jIvotpatti aura artha sambandhI pUrvavat kahanA / varuNodasamudra kA pAnI lokaprasiddha candraprabhA nAmaka surA, maNizalAkAsurA, zreSTha, sIdhusurA, zreSTha vAruNIsurA, dhAtakIpatroM kA Asava, puSpAsava, coyAsava, phalAsava, madhu, meraka, jAtipuSpa se vAsita prasannAsurA, khajUra kA sAra, mRddhIkA kA sAra, kApizAyanasurA, bhalIbhA~ti pakAyA huA ikSu kA rasa, bahuta sI sAmagriyoM se yukta pauSa mAsa meM saikar3oM vaidyoM dvArA taiyAra kI gaI, nirupahata aura viziSTa kAlopacAra se nirmita, utkRSTa mAdaka zakti se yukta, ATha bAra piSTa pradAna se niSpanna, jambUphala kAlivara prasanna nAmaka surA, AsvAda vAlI gAr3ha pezala, oTha ko chUkara Age bar3ha jAnevAlI, netroM ko kucha-kucha lAla karane vAlI, thor3I kaTuka laganevAlI, varNayukta, sugandhayukta, susparzayukta, AsvAdanIya, dhAtuoM ko puSTa karane vAlI, dIpanIya, madanIya evaM sarva indriyoM aura zarIrameM AhlAda utpanna karanevAlI surA Adi hotI hai, kyA vaisA varuNodasamudra kA pAnI hai ? gautama! nahIM / varuNoda-samudra kA pAnI muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 96
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza- sUtra inase bhI adhika iSTatara, kAntatara, priyatara, manojJatara aura manastuSTi karanevAlA hai| isalie vaha varuNoda samudra kahA jAtA hai| vahA~ vAruNi aura vAruNakAMta nAma ke do maharddhika deva haiN| he gautama ! varuNodasamudra nitya hai| bhagavan ! varuNodasamudra meM kitane candra prabhAsita hote the, hote haiM-ityAdi prazna / gautama ! candra, sUrya, nakSatra, tArA Adi saba saMkhyAta-saMkhyAta khnaa| sUtra - 292 vartula aura valayAkAra kSIravara dvIpa varuNavarasamudra ko saba ora se ghera kara hai / usakA viSkambha aura paridhi saMkhyAta lAkha yojana kI hai Adi yAvat kSIravara nAmaka dvIpa meM bahuta-sI choTI-choTI bAvar3iyA~ yAvat sarasarapaMktiyA~ aura bilapaMktiyA~ haiM jo kSIrodaka se paripUrNa haiM yAvat pratirUpa haiM / puNDarIka aura puSkaradanta nAma ke do maharddhika deva vahA~ rahate haiM yAvat vaha zAzvata haiM / usa kSIravara nAmaka dvIpa meM saba jyotiSkoM kI saMkhyA saMkhyAta-saMkhyAta kahanI caahie| ukta kSIravara nAmaka dvIpa ko kSIroda nAmakA samudra saba ora se ghere hue sthita hai / vaha vartula aura valayAkAra hai / vaha samacakravAla saMsthAna se saMsthita hai / saMkhyAta lAkha yojana usakA viSkambha aura paridhi hai Adi yAvat gautama ! kSIrodasamudra kA pAnI cakravartI rAjA ke liye taiyAra kiye gaye gokSIra jo catuHsthAna-pariNAma pariNata haiM, zakkara, gur3a, mizrI Adi se ati svAdiSTa batAI gaI hai, jo maMdaagni para pakAyI gaI hai, jo AsvAda-nIya, yAvat sarva indriyoM aura zarIra ko AhlAdita karane vAlI hai, jo varNa se sundara hai yAvat sparza se manojJa hai / isase bhI adhika iSTatara yAvat mana ko tRpti dene vAlA hai / vimala aura vimalaprabha nAma ke do maharddhika deva vahA~ nivAsa karate haiM / isa kAraNa kSIrodasamudra, kSIrodasamudra kahalAtA hai / usa samudra meM saba jyotiSka candra se lekara tArAgaNa taka saMkhyAta-saMkhyAta haiN| sUtra - 293 vartula aura valayAkAra saMsthAna-saMsthita ghRtavara nAmaka dvIpa kSIrodasamudra ko saba ora se ghera kara sthita hai| vaha samacakravAla saMsthAna vAlA hai / usakA vistAra aura paridhi saMkhyAta lAkha yojana kI hai / usake pradezoM kI sparzanA Adi se lekara yaha ghRtavaradvIpa kyoM kahalAtA hai, yahA~ taka kA varNana pUrvavat / gautama ! ghRtavaradvIpa meM sthAnasthAna para bahuta-sI choTI-choTI bAvar3iyA~ Adi haiM jo ghRtodaka se bharI huI haiM / vahA~ utpAta parvata yAvat khaDahaDa Adi parvata haiM, ve sarvakaMcanamaya svaccha yAvat pratirUpa haiM / vahA~ kanaka aura kanakaprabha nAma ke do maharddhika deva rahate haiN| usake jyotiSkoM kI saMkhyA saMkhyAta-saMkhyAta hai| ukta ghRtavaradvIpa ko ghRtoda nAmaka samudra cAroM ora se gherakara sthita hai / vaha gola aura valaya kI AkRti se saMsthita hai / vaha samacakravAla saMsthAna vAlA hai / pUrvavat dvAra, pradezasparzanA, jIvotpatti aura nAma kA prayojana jAnanA / yAvat-ghRtodasamudra kA pAnI goghRta ke maMDa ke jaisA zreSTha hai / yaha goghRtamaMDa phUle hue sallakI, kanera ke phUla, sarasoM ke phUla, koraNTa kI mAlA kI taraha pIle varNa kA hotA hai, snigdhatA ke guNa se yukta hotA hai, agnisaMyoga se camakavAlA hotA hai, yaha nirupahata aura viziSTa sundaratA se yukta hotA hai, acchI taraha jamAye hue dahIM ko acchI taraha mathita karane para prApta makkhana ko usI samaya tapAye jAne para, acchI taraha ukAle jAne para use anyatra na le jAte hue usI sthAna para tatkAla chAnakara kacare Adi ke upazAnta hone para usa para jo thara jama jAtI, vaha jaise adhika sugandha se sugandhita, manohara, madhura-pariNAma vAlI aura darzanIya hotI hai, vaha pathyarUpa, nirmala aura sukhopabhogya hotI hai, vaha ghRtoda kA pAnI isase bhI adhika iSTatara yAvat mana ko tRpta karane vAlA hai / vahA~ kAnta aura sukAnta nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / zeSa pUrvavat yAvat vahA~ saMkhyAta tArAgaNa-koTIkoTI zobhita hotI thI, zobhita hotI haiM aura zobhita hoMgI / gola aura valayAkAra kSodavara nAma kA dvIpa ghRtodasamudra ko saba ora se ghere hue sthita hai, Adi pUrvavat / kSodavaradvIpa meM jagaha-jagaha choTI-choTI bAvar3iyA~ Adi haiM jo kSododaga se paripUrNa haiM | vahA~ utpAta parvata Adi haiM jo sarvavaiDUryaratnamaya yAvat pratirUpa haiM / vahA~ suprabha aura mahAprabha nAma ke do maharddhika deva muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 97
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra rahate haiM / isa kAraNa yaha kSodavaradvIpa kahA jAtA hai / yahA~ saMkhyAta-saMkhyAta candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArAgaNa koTAkoTI haiN| isa kSodavaradvIpa ko kSododa nAma kA samudra saba ora se ghere hue hai / yaha gola aura valayAkAra hai yAvat saMkhyAta lAkha yojana kA viSkambha aura paridhi vAlA hai Adi pUrvavat / he gautama ! kSododasamudra kA pAnI jAtivaMta zreSTha ikSurasa se bhI adhika iSTa yAvat mana ko tRpti dene vAlA hai / vaha ikSurasa svAdiSTa, gAr3ha, prazasta, vizrAnta, snigdha aura sukumAra bhUmibhAga meM nipuNa kRSikAra dvArA kASTha ke sundara viziSTa hala se jotI gaI bhUmi meM jisa ikSu kA AropaNa kiyA gayA hai aura nipuNa puruSa ke dvArA jisakA saMrakSaNa kiyA gayA ho, tRNarahita bhUmi meM jisakI vRddhi haI ho aura isase jo nirmala evaM pakakara vizeSa rUpa se moTI ho gaI ho aura madhurarasa se jo yukta bana gaI ho, zItakAla ke jantaoM ke upadrava se rahita ho, Upara aura nIce kI jaDa kA bhAga nIkAla kara aura usakI gA~ThoM ko bhI alaga kara balavaMta bailoM dvArA yaMtra se nIkAlA gayA ho tathA vastra se chAnA gayA ho aura sugaMdhita dravyoM se yukta kiyA gayA ho, adhika pathyakArI tathA zubha varNa gaMdha rasa sparza se samanvita ho, aise ikSurasa bhI adhika iSTatara yAvat mana ko tRpti karane vAlA hai / pUrNa aura pUrNabhadra nAma ke do maharddhika deva yahA~ rahate haiM / isa kAraNa yaha kSododasamudra kahA jAtA hai / yAvat vahA~ saMkhyAta-saMkhyAta candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArAgaNa-koTIkoTI zobhita the, zobhita haiM aura zobhita hoNge| sUtra- 294 kSododakasamudra ko naMdIzvara nAma kA dvIpa cAroM ora se ghera kara sthita hai| yaha gola aura valayAkAra hai / yaha nandIzvaradvIpa samacakravAla viSkambha se yukta hai| paridhi se lekara jIvopapAda taka pUrvavat / bhagavan ! naMdIzvaradvIpa ke nAma kA kyA kAraNa hai ? gautama ! naMdIzvaradvIpa meM sthAna-sthAna para bahuta-sI choTI-choTI bAvar3iyA~ yAvat vilapaMktiyA~ haiM, jinameM ikSurasa jaisA jala bharA huA hai / usameM aneka utpAtaparvata haiM jo sarva vajramaya haiM, svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM / naMdIzvaradvIpa ke cakravAla viSkambha ke madhyabhAga meM cAroM dizAoM meM cAra aMjanaparvata haiM / ve 84000 yajana UMce, 1000 yojana gahare, mUla meM 10000 yojana se adhika lambe-caur3e, dharaNitala meM 10000 yojana lambe-caur3e haiM / isake bAda eka-eka pradeza kama hote-hote UparI bhAga meM 1000 yojana lambe-caur3e haiM / inakI paridhi mUla meM 31623 yojana se kucha adhika, dharaNitala meM 31623 yojana se kucha kama aura zikhara meM 3162 yojana se kucha adhika hai| ye mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta aura Upara patale haiM, ataH gopuccha ke AkAra ke haiM / ye sarvAtmanA aMjataratnamaya haiM, svaccha haiM yAvat pratyeka parvata padmavaravedikA aura vanakhaNDa se veSTita haiM / una aMjana-parvatoM meM se pratyeka para bahuta sama aura ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha bhUmibhAga mRdaMga ke mar3he hue carma ke samAna samatala hai yAvat vahA~ bahuta se vAnavyantara deva-deviyA~ nivAsa karate haiM yAvat apane puNya-phala kA anubhava karate hue vicarate haiM / una samaramaNIya bhUmibhAgoM ke madhyabhAga meM alaga-alaga siddhAyatana haiM, jo 100 yojana lambe, 50 yojana caur3e aura 72 yojana UMce haiM, Adi varNana jaannaa| una pratyeka siddhAyatanoM kI cAroM dizAoM meM cAra dvAra haiM-devadvAra, asuradvAra, nAgadvAra aura suparNadvAra | unameM maharddhika cAra deva rahate haiM; deva, asura, nAga aura suparNa | ve dvAra solaha yojana UMce, ATha yojana caur3e aura utane hI pramANa ke praveza vAle haiM / ye saba dvAra sapheda haiM, kanakamaya inake zikhara haiM Adi vanamAlA paryanta vijaya-dvAra ke samAna jAnanA / una dvAroM kI cAroM dizAoM meM cAra mukhamaNDapa haiM / ve eka sau yojana vistAravAle, pacAsa yojana caur3e aura solaha yojana se kucha adhika UMce haiM / una mukhamaNDapa kI cAroM (tInoM) dizAoM meM cAra (tIna) dvAra kahe gaye haiM | ve dvAra solaha yojana UMce, ATha yojana caur3e aura ATha yojana praveza vAle haiM Adi / isI taraha prekSAgRhamaNDapoM ke viSaya meM bhI jAnanA / vizeSatA yaha hai ki bahumadhyabhAga meM prekSAgRhamaNDapoM ke akhAr3e, maNipIThikA ATha yojana pramANa, parivAra rahita siMhAsana yAvat mAlAeM, stUpa Adi kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki ve solaha yojana se kucha adhika pramANa vAle aura kucha adhika solaha yojana UMce haiM / zeSa usI taraha jina muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 98
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratimA paryanta varNana karanA / cAroM dizAoM meM caityavRkSa haiM / unakA pramANa vijayA rAjadhAnI ke caityavRkSoM samAna hai| vizeSatA yaha hai ki maNipIThikA solaha yojana pramANa hai| una caityavRkSoM kI cAroM dizAoM meM cAra maNipIThikAeM haiM jo ATha yojana caur3I, cAra yojana moTI haiM / una para causaTha yojana UMcI, eka yojana gaharI, eka yojana caur3I mahendradhvajA hai / zeSa pUrvavat / isI taraha cAroM dizAoM meM cAra naMdA puSkariNiyA~ haiM / vizeSatA yaha hai ki ve ikSurasa se bharI huI haiM / unakI lambAI sau yojana, caur3AI pacAsa yojana aura gaharAI pacAsa yojana hai / una siddhAyatanoM meM pUrva aura pazcima meM 16-16 hajAra tathA dakSiNa meM aura uttara meM 8-8 hajAra manogulikAeM haiM aura itanI hI gomAnuSI haiM / usI taraha ulloka aura bhUmibhAga ko jAnanA / una maNipIThikAoM ke Upara devacchaMdaka haiM jo solaha yojana lambe-caur3e, kucha adhika solaha yojana UMce haiM, sarvaratnamaya haiM / ina devacchaMdakoM meM 108 jina (arihaMta) pratimAeM haiM / jinakA saba varNana vaimAnika kI vijayA rAjadhAnI ke siddhAyatanoM ke samAna hai| unameM jo pUrvadizA kA aMjanaparvata hai, usakI cAroM dizAoM meM cAra naMdA puSkariNiyA~ haiM / naMduttarA, naMdA, AnaMdA aura naMdivardhanA / ye eka lAkha yojana kI lambI-caur3I haiM, inakI gaharAI dasa yojana kI hai| ye svaccha haiM, zlakSNa haiM / pratyeka ke AsapAsa cAroM ora padmavaravedikA aura vanakhaNDa / inameM trisopAna-paMktiyA~ aura toraNa haiM | una pratyeka puSkariNiyoM ke madhyabhAgameM dadhimukhaparvata haiM jo 64000 yojana UMce, 1000 yojana jamInameM gahare aura saba jagaha samAna haiN| ye palyaMka AkAra ke haiN| 10000 yojana kI inakI caur3AI hai| 31623 yojana inakI paridhi hai / ye sarvaratnamaya yAvat pratirUpa haiM / unameM bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai yAvat vahA~ bahuta vAnavyantara deva-deviyA~ baiThate haiM yAvat puNyaphala kA anubhava karate haiM / siddhAyatanoM kA pramANa aMjanaparvata ke siddhAyatanoM ke samAna hai| unameM jo dakSiNadizA kA aMjanaparvata hai, usakI cAroM dizAoM meM cAra naMdA puSkariNiyA~ haiM / bhadrA, vizAlA, kumudA aura puMDarIkiNI / usI taraha dadhimukha parvatoM kA varNana Adi siddhAyatana paryanta kahanA / dakSiNa dizA ke aMjanaparvata kI cAroM dizAoM meM cAra naMdA puSkariNiyA~ haiM / naMdisenA, amoghA, gostUpA aura sudarzanA / siddhAyatana paryanta saba kathana pUrvavat / uttaradizA ke aMjanaparvata kI cAroM dizAoM meM cAra naMdA puSkariNiyA~ haiM / vijayA, vaijayantI, jayantI aura aparAjitA / zeSa saba varNana siddhAyatana paryanta pUrvavat / una sidAyatanoM meM bahata se bhavanapati. vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva cAtarmAsika pratipadA Adi parva dinoM meM, sAMvatsarika utsava ke dinoM meM tathA anya bahuta se jinezvara deva ke janma, dIkSA, jJAnotpatti aura nirvANa kalyANakoM ke avasara para devakAryo meM, deva-meloM meM, devagoSThiyoM meM, devasammelanoM meM aura devoM ke jIta-vyavahAra sambandhI prayojanoM ke lie ekatrita hote haiM, sammilita hote haiM aura Ananda-vibhora hokara mahAmahimAzAlI aSTAhnikA parva manAte hue sukhapUrvaka vicarate haiM / nandIzvaradvIpa meM ThIka madhya bhAga meM cAroM vidizA meM cAra ratikara parvata sthita hai / yaha cAroM ratikara parvata kI UMcAI daza-daza hajAra yojana hai / usakA udvedha eka-eka hajAra yojana hai vaha jhAlara saMsthAna vAle haiM | caur3AI dasa yojana hai parikSepa 31662 yojana hai / ve saba ratnamaya yAvat pratirUpa haiM / IzAna kone meM sthita ratikara parvata kI cAroM dizAoM meM eka-eka rAjadhAnI hai-naMdottarA, naMdA, uttarakuza aura devakuza yaha rAjadhAnI yA devarAja IzAnendra kI agramahiSiyoM kI haiM / IsI taraha agni-naiRtya-tathA vAyavyakoNa ke ratikara parvatoM kI cAroM dizAoM meM bhI eka-eka rAjadhAnI hai / aise kula 16-rAjadhAnIyA~ haiM / unameM agni aura naiRtya kI rAjadhAnI zakrendra kI agramahiSI kI hai aura IzAna aura vAyavya kone meM IzAnendra kI agrahamiSIoM kI rAjayagnI hai| kailAza aura harivAhana nAma ke do maharddhika yAvat palyopama kI sthiti vAle deva vahA~ rahate haiM / isa kAraNa he gautama ! isa dvIpa kA nAma naMdIzvaradvIpa hai / athavA dravyApekSayA zAzvata hone se yaha nAma zAzvata aura nitya hai / yahA~ saba jyotiSkadeva-saMkhyAta-saMkhyAta haiN| sUtra - 295 ukta naMdIzvaradvIpa ko cAroM ora se ghere hue naMdIzvara samudra hai, jo gola hai evaM valayAkAra saMsthita hai ityAdi muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 99
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra saba varNana pUrvavat / vizeSatA yaha hai ki yahA~ sumanasa aura saumanasabhadra nAmaka do maharddhika deva rahate haiN| sUtra-296 naMdIzvara samudra ko cAroM ora se ghere hue aruNadvIpa hai jo gola hai aura valayAkAra rUpa se saMsthita hai / vaha samacakravAla viSkambha vAlA hai / usakA cakravAla viSkambha saMkhyAta lAkha yojana hai aura vahI usakI paridhi hai / padmavaravedikA, vanakhaNDa, dvAra, dvArAntara bhI saMkhyAta lAkha yojana pramANa hai / isI dvIpa kA aisA nAma isa kAraNa hai ki yahA~ para vAvar3iyA~ ikSurasa jaise pAnI se bharI huI haiM / isameM utpAtaparvata hai jo sarvavajramaya hai aura svaccha hai / yahA~ azoka aura vItazoka nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / yahA~ saba jyotiSkoM kI saMkhyA saMkhyAta jAnanA / sUtra-297 aruNadvIpa ko cAroM ora se gherakara aruNoda samudra avasthita hai / usakA viSkambha, paridhi, artha, usakA ikSurasa jaisA pAnI Adi saba pUrvavat / vizeSatA yaha hai ki isameM subhadra aura sumanabhadra nAmaka do maharddhika deva rahate haiM / usa aruNodaka samudra ko aruNavara dvIpa cAroM ora se gherakara sthita hai / vaha gola aura valayAkAra saMsthAna vAlA hai| usI taraha saMkhyAta lAkha yojana kA viSkambha, paridhi Adi jAnanA / artha ke kathana meM ikSurasa jaise jala se bharI vAvar3iyA~, sarvavajramaya evaM svaccha, utpAtaparvata aura aruNavarabhadra evaM aruNavaramahAbhadra nAma ke do maharddhika deva vahA~ nivAsa karate haiM Adi / isI prakAra aruNavaroda nAmaka samudra kA varNana bhI jAnanA yAvat vahA~ aruNavara aura aruNamahAvara nAma ke do maharddhika deva rahate haiN| aruNavarodasamudra ko aruNavarAvabhAsa nAma kA dvIpa cAroM ora se ghera kara sthita hai / vaha gola hai yAvat vahA~ aruNavarAbhAsabhadra evaM aruNavarAbhAsamahAbhadra nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / isI taraha aruNavarAvabhAsasamudra meM aruNavarAvabhAsavara evaM aruNavarAvabhAsamahAvara nAma ke do maharddhika deva vahA~ rahate haiN| sUtra - 298 kuNDaladvIpa meM kuNDalabhadra evaM kuNDalamahAbhadra nAma ke do deva rahate haiM aura kuNDalodasamudra meM cakSuzubha aura cakSukAMta nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / zeSa pUrvavat / kuNDalavaradvIpa meM kuNDalavarabhadra aura kuNDalavara-mahAbhadra nAmaka do maharddhika deva rahate haiM / kuNDalavarodasamudra meM kuNDalavara aura kuNDalamahAvara nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / kuNDalavarAvabhAsadvIpameM kuNDalavarAvabhAsabhadra aura kuNDalavarAvabhAsamahAbhadra nAma ke do maharddhika deva rahate haiN| kuNDalavarAvabhAsodakasamudrameM kuNDalavarobhAsavara evaM kuNDalavarobhAsamahAvara nAma ke do maharddhika deva rahate haiN| sUtra-299 kuNDalavarAbhAsasamudra ko cAroM ora se gherakara rucaka dvIpa avasthita hai, jo gola aura valayAkAra hai / vaha samacakravAla viSkambha vAlA hai / ityAdi saba varNana pUrvavat yAvat vahA~ sarvArtha aura manorama nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / rucakodaka nAmaka samudra kSododa samudra kI taraha saMkhyAta lAkha yojana cakravAla viSkambha vAlA, saMkhyAta lAkha yojana paridhi vAlA aura dvAra, dvArAntara bhI saMkhyAta lAkha yojana vAle haiM / vahA~ jyotiSkoM kI saMkhyA bhI saMkhyAta kahanA / yahA~ sumana aura saumanasa nAmaka do maharddhika deva rahate haiM / zeSa pUrvavat / rucakadvIpa samudra se Age ke saba dvIpasamudroM kA viSkambha, paridhi, dvAra, dvArAntara, jyotiSkoM kA pramANa-ye saba asaMkhyAta kahane caahie| rucakodasamudra ko saba ora se gherakara rucakavara nAma kA dvIpa avasthita hai, jo gola hai Adi kathana karanA cAhie yAvat rucakavarabhadra aura rucakavaramahAbhadra nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / rucakavarodasamudra meM rucakavara aura rucakavaramahAvara nAma ke do deva rahate haiM, jo maharddhika haiM / rucakavarAvabhAsadvIpa meM rucakavarAvabhAsabhadra aura rucakavarAvabhAsamahAbhadra nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / rucakavarAvabhAsasamudra meM rucakavarAvabhAsavara aura rucakavarAvabhAsamahAvara nAma ke do maharddhika deva haiN| muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 100
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-300 ___ hAra dvIpa meM hArabhadra aura hAramahAbhadra nAma ke do deva haiM / hArasamudra meM hAravara aura hAravara-mahAvara nAma ke do maharddhika deva haiM / hAravaradvIpa meM hAravarabhadra aura hAravaramahAbhadra nAma ke do maharddhika deva haiM / hAravarodasamudra meM hAravara aura hAravaramahAvara nAma ke do maharddhika deva haiM / hAravarAvabhAsadvIpa meM hAravarAvabhAsabhadra aura hAravarAvabhAsa-mahAbhadra nAma ke do maharddhika deva haiM / hAravarAvabhAsodasamudra meM hAravarAvabhAsavara aura hAravarAvabhAsamahAvara nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / isa taraha Age sarvatra tripratyavatAra aura devoM ke nAma udbhAvita kara lenA / dvIpoM ke nAmoM ke sAtha bhadra aura mahAbhadra zabda lagAne se evaM samudroM ke nAmoM ke sAtha 'vara' zabda lagAne se una dvIpoM aura samudroM ke devoM ke nAma bana jAte haiM yAvat sUryadvIpa, sUryasamudra, sUryavaradvIpa, sUryavarasamudra, sUryavarAvabhAsadvIpa aura sUryavarAvabhAsasamudra meM kramazaH sUryabhadra aura sUryamahAbhadra, sUryavara aura sUryamahAvara, yAvat sUryavarAvabhAsavara aura sUryavarAvabhAsamahAvara nAma ke deva rahate haiM / kSodavaradvIpa se lekara svayaMbhUramaNa taka ke dvIpa aura samudroM meM vApikAeM yAvat bilapaMktiyA~ ikSurasa jaise jala se bharI huI haiM aura jitane bhI parvata haiM, ve saba sarvAtmanA vajramaya haiN| devadvIpa nAmaka dvIpa meM do maharddhika deva rahate haiM-devabhava aura devamahAbhava / devodasamudra meM do maharddhika deva haiM-devavara aura devamahAvara yAvat svayaMbhUramaNadvIpa meM do maharddhika deva rahate haiM-svayaMbhUramaNabhava aura svayaMbhUramaNamahAbhava / svayaMbhUramaNadvIpa ko saba ora se ghere hue svayaMbhUramaNasamudra avasthita hai, jo gola hai aura valayAkAra hai yAvat asaMkhyAta lAkha yojana usakI paridhi hai yAvat svayaMbhUramaNasamudra kA pAnI svaccha hai, pathya hai, jAtya-nirmala hai, halkA hai, sphaTikamaNi kI kAnti jaisA hai aura svAbhAvika jala ke rasa se paripUrNa hai| yahA~ svayaMbharamaNavara aura svayaMbharamaNamahAvara nAma ke do maharddhika deva rahate haiM / zeSa kathana pUrvavata / yahA~ asaMkhyAta koDAkoDI tArAgaNa zobhita hote the, hote haiM aura hoNge| sUtra-301 __bhagavan ! jambUdvIpa nAma ke kitane dvIpa haiM ? gautama ! asaMkhyAta | bhagavan ! lavaNasamudra nAma ke samudra kitane haiM ? gautama ! asaMkhyAta / isI prakAra dhAtakIkhaNDa nAma ke dvIpa bhI asaMkhyAta haiM yAvat sUryadvIpa nAma ke dvIpa asaMkhyAta haiM / devadvIpa nAmaka dvIpa eka hI hai / devodasamudra bhI eka hI hai / isI taraha nAgadvIpa, yakSadvIpa, bhUtadvIpa, yAvat svayaMbhUramaNadvIpa bhI eka hI hai / svayaMbhUramaNa nAmaka samudra bhI eka hai| sUtra-302 bhagavan ! lavaNasamudra ke pAnI kA svAda kaisA hai ? gautama ! malina, rajavAlA, zaivAlarahita, cirasaMcita jala jaisA, khArA, kaDuA ata eva bahusaMkhyaka dvipada-catuSpada-mRga-pazu-pakSI-sarIsRpoM ke lie pIne yogya nahIM hai / bhagavan ! kAlodasamudra ke jala kA AsvAda kaisA hai ? gautama ! pezala, mAMsala, kAlA, ur3ada kI rAzi kI kRSNa kAMti jaisI kAMtivAlA hai aura prakRti se akRtrima rasa vAlA hai / bhagavan ! puSkarodasamudra kA jala svAda meM kaisA hai? gautama ! vaha svaccha hai, uttama jAti kA hai, halkA hai aura sphaTikamaNi jaisI kAMtivAlA aura prakRti se akRtrima rasa vAlA hai / bhagavan ! varuNodasamudra kA jala svAda meM kaisA hai ? gautama ! jaise patrAsava, tvacAsava, khajUra kA sAra, bhalI-bhA~ti pakAyA huA ikSurasa tathA meraka-kApizAyana-candraprabhA-manaHzIlA-varasIdhu-varavAruNI tathA ATha bAra pIsane se taiyAra kI gaI jambUphala-mizrita varaprasnA jAti kI madirAeM, oThoM para lagate hI Ananda denevAlI, kuchakucha A~kheM lAla karanevAlI, zIghra nazA-uttejanA dene vAlI hotI haiM, jo AsvAdya, puSTikAraka evaM manojJa haiM, zubha varNAdi se yukta haiM, isase bhI iSTatara vaha jala kahA gayA hai| bhagavan ! kSIrodasamudra kA jala AsvAda meM kaisA hai ? gautama ! jaise cAturanta cakravartI ke lie catuHsthAna pariNata gokSIra jo maMdamaMda agni para pakAyA gayA ho, Adi aura anta meM misarI milA huA ho, jo varNa, gaMdha, rasa aura sparza se zreSTha ho, aise dUdha ke samAna jo jala hai isase bhI adhika iSTatara hai / ghRtodasamudra ke jala kA AsvAda zaradaRtu ke gAya ke ghI ke maMDa ke samAna hai jo sallakI aura kanera ke phUla jaisA varNavAlA hai, bhalI-bhA~ti garama muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 101
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra kiyA huA hai, tatkAla nItArA huA hai tathA jo zreSTha varNa-gaMdha-rasa-sparza se yukta hai / isase bhI adhika iSTa ghRtodasamudra kA jala hai / bhagavan ! kSododasamudra kA jala svAda meM kaisA hai ? gautama ! jaise bheruNDa deza meM utpanna jAtivaMta unnata pauNDraka jAti kA Ikha hotA hai jo pakane para haritAla ke samAna pIlA ho jAtA hai, jisake parva kAle haiM, Upara aura nIce ke bhAga ko chor3akara kevala bIcale tribhAga ko hI baliSTha bailoM dvArA calAye gaye yaMtra se rasa nIkAlA gayA ho, jo vastra se chanA gayA ho, jisameM caturjAtaka milAye jAne se sugandhita ho, jo bahuta pathya, pAcaka aura zubha varNAdi se yukta ho-aise ikSurasa bhI adhika iSTa kSododasamudra kA jala hai| isI prakAra svayaMbhUramaNasamudra paryanta zeSa samudroM ke jala kA AsvAda jAnanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki vaha jala vaisA hI svaccha, jAtivaMta aura pathya hai jaisA ki puSkaroda kA jala hai / bhagavan ! kitane samudra pratyeka rasa vAle kahe gaye haiM ? gautama ! cAra-lavaNa, varuNoda, kSIroda aura ghRtoda / bhagavan ! kitane samudra prakRti se udagarasa vAle haiM? gautama ! tIna-kAloda, puSkaroda aura svayaMbhUramaNa samudra / AyuSman zramaNa ! zeSa saba samudra prAyaH kSodarasa (ikSurasa) vAle haiN| sUtra- 303 bhagavan ! kitane samudra bahuta matsya-kacchapoM vAle haiM ? gautama ! tIna-lavaNa, kAloda aura svayaMbhUramaNa samudra | AyuSman zramaNa ! zeSa saba samudra alpa matsya-kacchapoMvAle kahe gaye haiM / bhagavan ! kAlodasamudra meM matsyoM kI kitanI lAkha jAtipradhAna kulakor3iyoM kI yoniyA~ haiM ? gautama ! nava lAkha | bhagavan ! svayaMbhUramaNasamudra meM matsyoM kI kitanI lAkha jAtipradhAna kulakor3iyoM kI yoniyA~ haiM ? gautama ! sAr3he bAraha lAkha | bhagavan ! lavaNa-samudra meM matsyoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I hai ? gautama ! jaghanya se aMgula kA asaMkhyAta bhAga aura utkRSTa pA~ca sau yojana / isI taraha kAlodasamudra meM utkRSTa sAta sau yojana kI, svayaMbhUramaNasamudra meM utkRSTa eka hajAra yojana pramANa sUtra-304 ___ bhante ! nAmoM kI apekSA dvIpa aura samudra kitane nAmavAle haiM ? gautama ! loka meM jitane zubha nAma haiM, zubha varNa yAvat zubha sparza haiM, utane hI nAmoM vAle dvIpa aura samudra haiM / bhante ! uddhArasamayoM kI apekSA se dvIpa-samudra kitane haiM ? gautama ! aDhAI sAgaropama ke jitane uddhArasamaya haiM, utane dvIpa aura sAgara haiM / sUtra-305 bhagavan ! dvIpa-samudra pRthvI ke parimANa haiM ityAdi prazna-gautama ! dvIpa-samudra pRthvIpariNAma bhI haiM, jalapariNAma bhI haiM, jIvapariNAma bhI haiM aura pudgalapariNAma bhI haiM / bhagavan ! ina dvIpa-samudroM meM saba prANI, saba bhUta, saba jIva aura saba satva pRthvIkAya yAvat trasakAya ke rUpa meM pahale utpanna hue haiM kyA ? gautama ! hA~, kaIM bAra athavA ananta bAra utpanna ho cUke haiN| pratipatti-3-'deva uddezaka' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa pratipatti-3-indriyaviSayAdhikAra sUtra - 306 bhagavan ! indriyoM kA viSayabhUta pudgalapariNAma kitane prakAra kA hai ? gautama ! pA~ca prakAra kA-zrotrendriya kA viSaya yAvat sparzanendriya kA viSaya / zrotrendriya kA viSayabhUta pudgalapariNAma do prakAra kA hai-zubha zabdapariNAma aura azubha zabdapariNAma / isI prakAra cakSurindriya Adi ke viSayabhUta pudgalapariNAma bhI do-do prakAra ke haiM-yathA surUpapariNAma aura kurUpapariNAma, surabhigaMdhapariNAma aura durabhigaMdhapariNAma, surasapariNAma evaM durasa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 102
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pariNAma tathA susparzapariNAma evaM duHsparzapariNAma / bhagavan ! uttama-adhama zabdapariNAmoM meM, uttama-adhama rUpapariNAmoM meM, isI taraha gaMdhapariNAmoM meM, rasapariNAmoM meM aura sparzapariNAmoM meM pariNata hote hue pudgala pariNata hote haiM-badalate haiM-aisA kahA jA sakatA hai kyA ? hA~, gautama ! aisA kahA jA sakatA hai / bhagavan ! kyA uttama zabda adhama zabda ke rUpa meM badalate haiM ? adhama zabda uttama zabda ke rUpa meM badalate haiM kyA ? hA~, gautama ! badalate haiM / bhagavan ! kyA zubha rUpa vAle pudgala azubha rUpa meM aura azubha rUpa ke pudgala zubha rUpa meM badalate haiM ? hA~, gautama ! badalate haiM / isI prakAra surabhigaMdha ke pudgala durabhigaMdha ke rUpa meM aura durabhigaMdha ke pudgala surabhigaMdha ke rUpa meM badalate haiM / isI prakAra zubhasparza ke pudgala azubhasparza ke rUpa meM tathA zubharasa ke pudgala azubharasa ke rUpa0 yAvat pariNata ho sakate haiM / pratipatti-3-' indriyaviSayAdhikAra' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa -----0-----0-----0-----0-----0-----0----- pratipatti-3-devazakti sUtra - 307 bhagavan ! koI maharddhika yAvat mahAprabhAvazAlI deva pahale kisI vastu ko pheMke aura phira vaha gati karatA huA usa vastu ko bIca meM hI pakar3anA cAhe to vaha aisA karane meM samartha hai ? hA~, gautama ! hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! pheMkI gaI vastu pahale zIghragativAlI hotI hai aura bAda meM usakI gati manda ho jAtI hai, jaba ki usa deva kI gati pahale bhI zIghra hotI hai aura bAda meM bhI zIghra hotI hai, isalie aisA kahA jAtA hai ki vaha deva usa vasta ko pakar3ane meM samartha hai / bhagavana ! koI mahardika yAvata mahAprabhAvazAlI deva bAhA padagaloM ko grahaNa kiye binA aura kisI bAlaka ko pahale chede-bhede binA usake zarIra ko sAMdhane meM samartha hai kyA ? nahIM, gautama ! aisA nahIM hai / bhagavan ! koI maharddhika yAvat mahAprabhAvazAlI deva bAhya pudgaloM ko grahaNa karake parantu bAlaka ke zarIra ko pahale chede-bhede binA use sAMdhane meM samartha hai kyA ? nahIM, gautama ! nahIM hai / bhagavan ! koI maharddhika evaM mahAprabhAvazAlI deva bAhya pudgaloM ko grahaNa kara aura bAlaka ke zarIra ko pahale cheda-bheda kara phira use sAMdhane meM samartha hai kyA ? hA~, gautama ! hai / vaha aisI kuzalatA se use sAMdhatA hai ki usa saMdhigranthi ko chadmastha na dekha sakatA hai aura na jAna sakatA hai / aisI sUkSma granthi vaha hotI hai / bhagavan ! koI maharddhika deva pahale bAlaka ko chede-bhede binA bar3A yA choTA karane meM samartha hai kyA ? gautama ! aisA nahIM ho sakatA / isa prakAra cAroM bhaMga kahanA / prathama dvitIya bhaMgoM meM bAhya pudgaloM kA grahaNa nahIM hai aura prathama bhaMga meM bAla-zarIra kA chedana-bhedana bhI nahIM hai / dvitIya bhaMga meM chedana-bhedana hai / tRtIya bhaMga meM bAhya pudgaloM kA grahaNa karanA aura bAla-zarIra kA chedana-bhedana nahIM hai / cauthe bhaMga meM bAhya pudgaloM kA grahaNa bhI hai aura pUrva meM bAla-zarIra kA chedana-bhedana bhI hai / isa choTe-bar3e karane kI siddhi ko chadmastha nahIM jAna sakatA aura nahIM dekha sakatA / yaha vidhi bahuta sUkSma hotI hai| pratipatti-3-' devazakti adhikAra' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa pratipatti-3-jyotiSka sUtra-308 bhagavan ! candra aura sUryoM ke kSetra kI apekSA nIce rahe hue jo tArA rUpa deva haiM, ve kyA hIna bhI haiM aura barAbara bhI haiM ? candra-sUryoM ke kSetra kI samazreNI meM rahe hue tArA rUpa deva, candra-sUryoM se dyuti Adi meM hIna bhI haiM aura barAbara bhI haiM ? tathA jo tArA rUpa deva candra aura sUryoM ke Upara avasthita haiM, ve dyuti Adi kI apekSA hIna bhI haiM aura barAbara bhI haiM ? hA~, gautama ! haiN| bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jaise-jaise una tArA rUpa devoM ke pUrvabhava meM kiye hue niyama aura brahmacaryAdi meM utkRSTatA yA anutkRSTatA hotI hai, usI anupAta meM unameM muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 103
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra aNutva yA tulyatva hotA hai| sUtra-309-311 pratyeka candra aura sUrya ke parivAra meM 88 graha, 28 nakSatra aura tArAoM kI saMkhyA 66975 kor3Akor3I hotI hai sUtra-312 bhagavan ! jambUdvIpa meM meruparvata ke pUrva caramAnta se jyotiSkadeva kitanI dUra rahakara usakI pradakSiNA karate haiM ? gautama ! 1121 yojana kI dUrI se pradakSiNA karate haiM / isI taraha dakSiNa, pazcima aura uttara caramAnta se bhI samajhanA / bhagavan ! lokAnta se kitanI dUrI para jyotiSkacakra haiM ? gautama ! 1111 yojana para jyotiSkacakra hai / isa ratnaprabhApRthvI ke bahusamaramaNIya bhUmibhAga se 790 yojana dUrI para sabase nIcalA tArA gati karatA hai / 800 yojana dUrI para sUryavimAna calatA hai / 880 yojana para candravimAna calatA hai / 900 yojana dUrI para sabase UparavartI tArA gati karatA hai| bhagavan ! sabase nIcale tArA se kitanI dUrI para sUrya kA vimAna calatA hai ? kitanI dUrI para candra kA vimAna calatA hai ? kitanI dUrI para sabase Upara kA tArA calatA hai ? gautama ! sabase nIcale tArA se dasa yojana darI para sUryavimAna calatA hai, nabbe yojana dUrI para candravimAna calatA hai / eka sau dasa yojana dUrI para sabase Upara kA tArA calatA hai / sUryavimAna se assI yojana kI dUrI para candravimAna calatA hai aura eka sau yojana Upara sarvopari tArA calatA hai / candravimAna se bIsa yojana dUrI para sabase Upara kA tArA calatA hai / isa prakAra saba milAkara eka sau dasa yojana ke bAhalya meM tiryagadizA meM asaMkhyAta yojana paryanta jyotiSkacakra kahA gayA hai| sUtra-313 bhagavan ! jambUdvIpa meM kauna-sA nakSatra saba nakSatroM ke bhItara, bAhara maNDalagati se tathA Upara, nIce vicaraNa karatA hai ? gautama ! abhijita nakSatra sabase bhItara rahakara, mUla nakSatra saba nakSatroM se bAhara rahakara, svAti nakSatra saba nakSatroM se Upara rahakara aura bharaNI nakSatra sabase nIce maNDalagati se vicaraNa karatA hai| sUtra-314 bhagavan ! candramA kA vimAna kisa AkAra kA hai ? gautama ! candravimAna ardhakabITha ke AkAra kA hai / vaha sarvAtmanA sphaTikamaya hai, isakI kAnti saba dizA-vidizA meM phailatI hai, jisase yaha zveta, prabhAsita hai ityAdi / isI prakAra sUrya, graha aura tArAvimAna bhI ardhakabITha AkAra ke haiN| bhagavan ! candravimAna kA AyAma-viSkambha kitanA hai ? paridhi kitanI hai ? aura bAhalya kitanA hai ? gautama ! AyAma-viSkambha eka yojana ke 61 bhAgoM meM se 56 bhAga pramANa hai / isase tIna guNI se kucha adhika usakI paridhi hai / eka yojana ke 61 bhAgoM meM se 28 bhAga pramANa usakI moTAI hai| sUryavimAna eka yojana ke 61 bhAgoM meM se 48 bhAga pramANa lambA-caur3A, isase tIna guNI se kucha adhika usakI paridhi aura eka yojana ke 61 bhAgoM meM se 24 bhAga pramANa usakI moTAI hai / grahavimAna AdhA yojana lambA-caur3A, isase tIna guNI se kucha adhika paridhi vAlA aura eka kosa kI moTAI vAlA hai / nakSatravimAna eka kosa lambA-caur3A, isase tIna guNI se kucha adhika paridhi vAlA aura Adhe kosa kI moTAI vAlA hai / tArAvimAna Adhe kosa kI lambAI-caur3AI vAlA, isase tigunI se kucha adhika paridhi vAlA aura pA~ca sau dhanaSa kI moTAI vAlA hai| ma sUtra-315 bhagavana ! candravimAna ko kitane hajAra deva vahana karate haiM? gautama ! 16000 deva, unameM se 4000 deva siMha kA rUpa dhAraNa kara pUrvadizA se uThAte haiM / ve siMha zveta haiM, sundara haiM, zreSTha kAMti vAle haiM, zaMkha ke tala ke samAna vimala aura nirmala tathA jame hue dahIM, gAya kA dUdha, phena cA~dI ke nIkara ke samAna zveta prabhAvAle haiM, unakI A~kheM zahada kI golI ke samAna pIlI hai, mukha meM sthita sundara prakoSThoM se yukta gola, moTI, paraspara jur3I huI viziSTa aura tIkhI muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 104
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra dAr3hAeM haiM, tAlu aura jIbha lAla kamala ke patte ke samAna mRdu evaM sukomala haiM, nakha prazasta aura zubha vaiDUrya-maNi kI taraha camakate hue aura karkaza haiM, unake uru vizAla aura moTe haiM, kaMdhe pUrNa aura vipula haiM, gale kI kesara-saTA mRdu vizada, prazasta, sUkSma, lakSaNayukta aura vistIrNa hai, gati lIlAoM aura uchalane se garvabharI aura sApha-sutharI hotI hai, pU~che UMcI uThI huI, sunirmita-sujAta aura phaThakArayukta hotI haiM / nakha vajra ke samAna kaThora haiM, dA~ta vajra ke samAna majabUta haiM, dAr3hAeM vajra ke samAna sudRr3ha haiM, tape hue sone ke samAna unakI jIbha hai, tapanIya sone kI taraha unake tAlU ye IcchAnusAra calane vAle haiM, inakI gati prItipUrvaka hotI hai, ye mana ko rucikara lagane vAle haiM, manorama haiM, nakI gati amita hai, bala-vIrya-puruSakAraparAkrama aparimita hai / ye jora-jora se siMhanAda karate hue se AkAza aura dizAoM ko guMjAte hue aura suzobhita karata hue calate rahate haiN| usa candravimAna ko dakSiNa kI tarapha se 4000 deva hAthI kA rUpa dhAraNa kara uThAte vahana karate haiM / ve hAthI zveta haiM, sundara haiM, suprabhA vAle haiM / unakI kAMti zaMkatala ke samAna vimala-nirmala hai, jame hue dahIM kI taraha, gAya ke dUdha, phena aura cA~dI ke nIkara kI taraha zveta hai / vajramaya kumbha-yugala ke nIce rahI huI sundara moTI sa~r3a meM jinhoMne krIDArtha raktapadmoM ke prakAza ko grahaNa kiyA huA hai / mukha UMce uThe hue haiM, ve tapanIya svarNa ke vizAla, caMcala aura capala hilate hue vimala kAnoM se suzobhita haiM, zahada varNa ke camakate hue snigdha pIle aura pakSmayukta tathA maNiratna kI taraha trivarNa zveta kRSNa pIta varNa vAle unake netra haiM, ata eva ve netra unnata mRdula mallikA ke koraka jaise pratIta hote haiM, dA~ta sapheda, eka sarIkhe, majabUta, pariNata avasthA vAle, sudRr3ha, sampUrNa evaM sphaTikamaya hone se sujAta haiM aura mUsala kI upamA se zobhita haiM, dA~toM ke agrabhAga para svarNa ke valaya pahanAye gaye haiM / inake mastaka para tapanIya svarNa ke vizAla tilaka Adi AbhUSaNa pahanAye hue haiM, nAnA maNiyoM se nirmita Urdhva graiveyaka Adi kaMThe ke AbharaNa gale meM pahanAye hue haiM / jinake gaNDasthaloM ke madhya meM vaiDUryaratna ke vicitra daNDa vAle nirmala vajramaya tIkSNa evaM sundara aMkuza sthApita kiye hue haiM / tapanIya svarNa kI rassI se pITha kA AstaraNa bahuta hI acchI taraha sajAkara evaM kasakara bA~dhA gayA hai ata eva ve darpa se yukta aura bala se uddhata bane hue haiM, jambUnada svarNa ke bane ghanamaMDalavAle aura vajramaya lAlA se tADita tathA AsapAsa nAnA maNiratnoM kI choTI-choTI ghaMTikAoM se yukta ratnamayI rajju meM laTake do bar3e ghaMToM ke madhura svara se ve manohara lagate haiN| unakI pU~che caraNoM taka laTakatI huI haiM, gola haiM tathA unameM sujAta aura prazasta lakSaNa vAle bAla haiM jinase ve hAthI apane zarIra ko poMchate rahate haiM / mAMsala avayavoM ke kAraNa paripUrNa pa kI taraha unake pA~va hote hae bhI ve zIghra gati vAle haiN| aMkaratna ke unake nakha haiM, tapanIya svarNa ke jotoM dvArA ve jote hue haiM / ve IcchAnusAra gati karane vAle haiM yAvat apane bahuta gaMbhIra evaM manohara gulagulAne kI dhvani se AkAza ko pUrita karate haiM aura dizAoM ko suzobhita karate haiN| usa candravimAna ko pazcimadizA kI ora se 4000 bailarUpadhArI deva uThAte haiM / ve zveta haiM, sundara lagate haiM, unakI kAMti acchI hai, unake kakuda kucha kucha kuTila haiM, lalita aura puSTa haiM tathA dolAyamAna haiM, donoM pArzvabhAga samyag nIce kI ora jhuke hue haiM, sujAta haiM, zreSTha haiM, pramANopeta haiM, parimita mAtrA meM hI moTe hone se suhAvane lagane vAle haiM, machalI aura pakSI ke samAna patalI kukSivAle haiM, netra prazasta, snigdha, zahada kI golI ke samAna camakate pIle varNa ke haiM, jaMghAeM vizAla, moTI aura mAMsala haiM, skaMdha vipula aura paripUrNa haiM, kapola gola aura vipula hai, oSTha ghana ke samAna nicita aura jabar3oM se acchI taraha saMbaddha haiM, lakSaNopeta unnata evaM alpa jhuke hue haiM / ve caMkramati, lalita, pulita aura cakravAla kI taraha capala gati se garvita haiM, moTI sthUla vartita aura susaMsthita unakI kaTi hai / donoM kapoloM ke bAla Upara se nIce taka acchI taraha laTakate hue haiM, lakSaNa aura pramANayukta, prazasta aura ramaNIya haiM / khura aura pU~cha eka samAna hai, sIMga eka samAna patale aura tIkSNa agrabhAga vAle haiM / romarAzi patalI sUkSma sundara aura snigdha hai / skaMdhapradeza upacita paripuSTa mAMsala aura vizAla hone se sundara haiM, inakI citavana vaiDUryamaNi jaise kSoM se yukta ata eva prazasta aura ramaNIya gargara nAmaka AbhUSaNoM se zobhita haiM, ghagghara nAmaka AbhUSaNa se unakA kaMTha parimaMDita hai, aneka maNiyoM svarNa aura ratnoM se nirmita choTI-choTI ghaMTiyoM kI mAlAeM unake para muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 105
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra tirache rUpa meM pahanAyI gaI haiM / gale meM zreSTha ghaMTiyoM kI mAlAeM haiM / ye padmakamala kI paripUrNa sugaMdhiyukta mAlAoM se sugandhita haiM / inake khura vajra jaise aura vividha prakAra ke haiM / dA~ta sphaTika ratnamaya haiM, tapanIya svarNa jaisI unakI jihvA aura tAlu haiM, tapanIya svarNa ke jotoM se ve jute hue haiM / ve IcchAnusAra calane vAle haiM, yAvat ve joradAra gaMbhIra garjanA ke madhura evaM manohara svara se AkAza ko guMjAte hue aura dizAoM ko zobhita karate hue gati karate haiN| usa candravimAna ko uttara kI ora se 4000 azvarUpadhArI deva uThAte haiM / ve zveta haiM, sundara haiM, suprabhAvAle haiM, uttama jAti ke haiM, pUrNa bala aura vega prakaTa hone kI vaya vAle haiM, harimelakavRkSa kI komala kalI ke samAna dhavala A~kha vAle haiM, ve ayodhana kI taraha dRDhIkRta, subaddha, lakSaNonnata kuTila lalita uchalatI caMcala aura capala cAla vAle haiM, lAMghanA, uchalanA, daur3anA, svAmI ko dhAraNa kiye rakhanA tripadI ke calAne ke anusAra calanA, ina saba bAtoM kI zikSA ke anusAra hI ve gati karane vAle haiM / hilate hae ramaNIya AbhaSaNa unake gale meM dhAraNa kiye hae haiM, unake pArzvabhAga samyaka prakAra se jhake hae haiM, saMgata-pramANApeta haiM, sundara haiM, yathocita mAtrA meM moTe aura rati paidA karane vAle haiM, machalI aura pakSI ke samAna unakI kukSi hai, pIna-pIvara aura gola sundara AkAra vAlI kaTi hai, donoM kapoloM ke bAla Upara se nIce taka acchI taraha se laTakate hue haiM, lakSaNa aura pramANa se yukta haiM, prazasta haiM, ramaNIya haiM / romarAzi patalI, sUkSma, sujAta aura snigdha hai / gardana ke bAla mRdu, vizada, prazasta, sUkSma aura sulakSaNopeta haiM aura sulajhe hue haiM / sundara aura vilAsapUrNa gati se hilate hue darpaNAkAra sthAsaka-AbhUSaNoM se unake lalATa bhUSita haiM, mukhamaNDapa, avacUla, camara Adi AbhUSaNoM se unakI kaTi parimaMDita hai, tapanIya svarNa ke khara, jihvA aura tAla haiM, tapanIya svarNa ke jotoM se ve bhalIbhA~ti jute hue haiM / ve IcchApUrvaka gamana karane vAle haiM yAvat ve joradAra hinahinAne kI madhura dhvani aura manohara dhvani se AkAza ko guMjAte hue, dizAoM ko zobhita karate haiN| 16000 deva pUrvakrama ke anusAra sUryavimAna ko vahana karate haiM / 8000 deva grahavimAna ko vahana karate haiM / 2000 deva pUrva kI tarapha se, yAvat 2000 deva uttara kI dizA se haiM / cAra hajAra deva nakSatravimAna ko vahana karate haiN| eka hajAra deva siMha kA rUpa dhAraNa kara pUrvadizA kI ora se vahana karate haiM / isI taraha cAroM dizAoM se jaannaa| tArAvimAna ko do hajAra deva vahana karate haiM / pA~ca sau-pA~ca sau deva cAroM dizAoM se jAnanA / sUtra-316 bhagavan ! ina candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArAoM meM kauna kisase zIghragati vAle haiM aura kauna maMdagati vAle haiM ? gautama ! candra se sUrya, sUrya se graha, graha se nakSatra aura nakSatroM se tArA zIghragati vAle haiM / sabase mandagati candroM kI hai aura sabase tIvragati tArAoM kI hai| sUtra-317 bhagavan ! ina candra yAvat tArArUpa meM kauna kisase alpaRddhi vAle haiM aura kauna mahARddhi vAle haiM ? gautama ! tArArUpa se nakSatra, nakSatra se graha, grahoM se sUrya aura sUryoM se candramA maharddhika haiM / sabase alpaRddhi vAle tArArUpa haiM aura sabase maharddhika candra hai| sUtra-318 bhagavan ! jambUdvIpa meM eka tArA kA dUsare tAre se kitanA aMtara kahA gayA hai ? gautama ! antara do prakAra kA hai, yathA-vyAghAtima aura nirvyAghAtima / vyAghAtima antara jaghanya 266 yojana kA aura utkRSTa 12242 yojana kA hai| jo nirvyAghAtima antara hai vaha jaghanya pA~ca sau dhanuSa aura utkRSTa do kosa kA jAnanA caahie| sUtra-319 bhagavan ! jyotiSkendra jyotiSarAja candra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? gautama ! cAra-candraprabhA, jyotsnAbhA, arcimAlI aura prabhaMkarA / inameM se pratyeka agramahiSI anya 4000 deviyoM kI vikurvaNA kara sakatI hai| isa prakAra kula milAkara 16000 deviyoM kA parivAra hai / yaha candradeva ke antaHpura kA kathana huaa| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 106
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra - 320 bhagavan ! jyotiSkendra jyotiSarAja candra candrAvataMsaka vimAna meM sudharmAsabhA meM candra nAmaka siMhAsana para apane antaHpura ke sAtha divya bhogopabhoga bhogane meM samartha haiM kyA ? gautama ! nahIM hai / bhagavana ! aisA kyoM kahA ma ! jyotiSkendra jyotiSarAja candra ke candrAvataMsaka vimAna meM sudharmAsabhA meM mANavaka caityastaMbha meM vajramaya gola maMjUSAoM meM bahuta-sI jinadeva kI asthiyA~ rakhI huI haiM, jo candra aura anya bahuta-se jyotiSI devoM aura deviyoM ke lie arcanIya yAvat paryupAsanIya haiM / unake kAraNa jyotiSarAja candra candrAvataMsaka vimAna meM yAvat candrasiMhAsana para yAvat bhogopabhoga bhogane meM samartha nahIM hai| jyotiSarAja candra candrAvataMsaka vimAna meM sudharmA sabhA meM candra siMhAsana para apane 4000 sAmAnika devoM yAvat 16000 AtmarakSaka devoM tathA anya bahuta se jyotiSI devoM aura deviyoM ke sAtha ghirA huA hokara jora-jora se bajAye gaye nRtya meM, gIta meM, vAdiMtroM ke, tantrI ke, tala ke, tAla ke, truTita ke, ghana ke, mRdaMga ke bajAye jAne se utpanna zabdoM se divya bhogopabhogoM ko bhoga sakane meM samartha hai| kintu apane antaHpura ke sAtha maithunabuddhi se bhoga bhogane meM vaha samartha nahIM hai| sUtra - 321 bhagavan ! jyotiSkendra jyotiSarAja sUrya kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? gautama ! cAra-sUryaprabhA, AtapAbhA, arcimAlI aura prabhaMkarA / zeSa kathana candra samAna / vizeSatA yaha hai ki vahA~ sUryAvataMsaka vimAna meM sUrya-siMhAsana kahanA / usI taraha grahAdi kI bhI cAra agramahiSiyA~ haiM-vijayA, vejayaMtI, jayaMti aura aparAjitA / zeSa pUrvavat / sUtra-322 bhagavana ! candravimAna meM devoM kI kitanI sthiti hai ? prajJApanA meM sthitipada ke anusAra tArArUpa paryanta jaannaa| sUtra - 323 bhagavan ! ina candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArAoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! candra aura sUrya donoM tulya haiM aura sabase thor3e haiM / unase saMkhyAtaguNa nakSatra haiM / unase saMkhyAtaguNa graha haiM, unase saMkhyAtaguNa tArAgaNa haiN| pratipatti-3-' jyotiSka uddezaka' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa pratipatti-3-'vaimAnika' uddezaka-1 sUtra-324 bhagavan ! vaimAnika devoM ke vimAna kahA~ haiM ? bhagavan ! vaimAnika deva kahA~ rahate haiM ? ityAdi varNana prajJApanA sUtra ke sthAnapada samAna kahanA / vizeSa rUpa meM yahA~ acyuta vimAna taka pariSadAoM kA kathana bhI karanA yAvat bahuta se saudharmakalpavAsI deva aura deviyoM kA Adhipatya karate hue sukhapUrvaka vicaraNa karate haiM / sUtra-325 bhagavan ! devendra devarAja zakra kI kitanI parSadAeM haiM ? gautama ! tIna-samitA, caNDA aura jAyA / AbhyaMtara parSadA ko samitA, madhya parSadA ko caNDA aura bAhya parSadA ko jAyA kahate haiM / devendra devarAja zakra kI Abhyantara pariSada meM 12000 deva, madhyama pariSada meM 14000 deva aura bAhya pariSada meM 16000 deva haiM / Abhyantara pariSada meM muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 107
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra 700 deviyA~ madhya pariSada meM 600 aura bAhya pariSada meM 500 deviyA~ haiM / devendra devarAja zakra kI Abhyantara pariSada ke devoM kI sthiti pA~ca palyopama kI hai, madhyama pariSada ke devoM kI sthiti cAra palyopama kI hai aura bAhya pariSada ke devoM kI sthiti tIna palyopama kI hai / Abhyantara pariSada kI deviyoM kI sthiti tIna palyopama, madhyama pariSada kI deviyoM kI sthiti do palyopama aura bAhya pariSada kI deviyoM kI sthiti eka palyopama hai / zeSa kathana camarendra samAna jaannaa| bhagavan ! IzAnakalpa ke devoM ke vimAna Adi saba kathana saudharmakalpa kI taraha jAnanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki vahA~ IzAna nAmaka devendra devarAja Adhipatya karatA huA vicaratA hai| unakI tIna parSadAeM haiM-samitA, caMDA aura jAyA / zeSa pUrvavat / vizeSatA yaha hai ki Abhyantara parSadA meM 10000 deva, madhyama 12000 deva aura bAhya parSadA meM 14000 deva haiM / Abhyantara parSadA meM nau sau, madhyamA pariSadA meM ATha sau aura bAhya parSadA meM sAta sau deviyA~ haiN| Abhyantara parSadA ke devoM kI sthiti sAta palyopama, madhyama parSadA ke devoM kI sthiti chaha palyopama aura bAhya parSadA ke devoM kI sthiti pA~ca palyopama kI hai / Abhyantara parSadA kI deviyoM kI sthiti kucha adhika pA~ca palyopama, madhyama parSadA kI deviyoM kI sthiti cAra palyopama aura bAhya parSadA kI deviyoM kI sthiti tIna palyopama kI hai / sanatkumAra devoM ke vimAnoM ke viSaya meM prajJApanA ke sthAnapada ke anusAra kathana karanA yAvat vahA~ sanatkumAra devendra devarAja haiM / usakI tIna parSadA haiM-samitA, caMDA aura jAyA / Abhyantara pariSadA meM 8000, madhyama pariSadA meM 10000 aura bAhya pariSadA meM 12000 deva haiM / Abhyantara parSada ke devoM kI sthiti sAr3he cAra sAgaropama aura pA~ca palyopama hai, madhyama parSada ke devoM kI sthiti sAr3he cAra sAgaropama aura cAra palyopama hai, bAhya parSada ke devoM kI sthiti sAr3he cAra sAgaropama aura tIna palyopama kI hai / parSadA kA artha camarendra anusAra jAnanA / isI prakAra mAhendra devendra kA kathana jAnanA / vizeSatA yaha hai ki Abhyantara parSada meM 6000, madhya parSada meM 8000 aura bAhya parSada meM 10000 deva haiM | Abhyantara parSada ke devoM kI sthiti sAr3he cAra sAgaropama aura sAta palyopama kI hai / madhya parSada ke devoM kI sthiti sAr3he cAra sAgaropama aura chaha palyopama kI hai aura bAhya parSada ke devoM kI sthiti sAr3he cAra sAgaropama aura pA~ca palyopama kI hai / isI prakAra sthAnapada ke anusAra pahale saba indroM ke vimAnoM kA kathana karane ke pazcAt pratyeka kI parSadAoM kA kathana karanA / brahma indra kI Abhyantara pariSad meM 4000 deva, madhyama pariSad meM 6000 deva aura bAhya pariSad meM 8000 deva haiN| Abhyantara pariSada ke devoM kI sthiti sADhe ATha sAgaropama aura pA~ca palyopama hai| madhyama pariSada ke devoM kI sthiti sAr3he ATha sAgaropama aura cAra palyopama kI hai / bAhya pariSad ke devoM kI sthiti sAr3he ATha sAgaropama aura tIna palyopama kI hai / lAntaka indra kI Abhyantara pariSad meM 2000 deva, madhyama pariSad meM 4000 deva aura pariSad meM 6000 deva haiM / Abhyantara pariSad ke devoM kI sthiti bAraha sAgaropama aura sAta palyopama kI hai, madhyama pariSad ke devoM kI sthiti bAraha sAgaropama aura chaha palyopama kI, bAhya pariSad ke devoM kI sthiti bAraha sAgaropama aura pA~ca palyopama kI hai| mahAzukra indra kI Abhyantara pariSad meM 1000 deva, madhyama pariSad meM 2000 deva aura bAhya pariSad meM 4000 deva haiM / Abhyantara pariSada ke devoM kI sthiti sADhe pandraha sAgaropama aura pA~ca palyopama kI hai| madhyama pariSada ke devoM kI sthiti sAr3he pandraha sAgaropama aura cAra palyopama kI aura bAhya pariSad ke devoM kI sthiti sAr3he pandraha sAgaropama aura tIna palyopama kI hai / sahasrAra indra kI Abhyantara parSada meM 500 deva, madhyama parSada meM 1000 deva aura bAhya parSada meM 2000 deva haiM / Abhyantara parSada ke devoM kI sthiti sAr3he satraha sAgaropama aura sAta palyopama kI hai, madhyama parSada ke devoM kI sthiti sAr3he satraha sAgaropama aura chaha palyopama kI hai, bAhya parSada ke devoM kI sthiti sAr3he satraha sAgaropama aura pA~ca palyopama kI hai / Anata-prANata deva kI / Abhyantara parSada meM ar3hAI sau deva haiM, madhyama parSada meM pA~ca sau deva aura bAhya parSada meM eka hajAra deva haiM, Abhyantara parSada ke devoM kI sthiti unnIsa sAgaropama aura pA~ca palyopama hai, madhyama parSada ke devoM kI sthiti unnIsa sAgaropama aura cAra palyopama, bAhya parSada ke devoM kI muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 108
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sthiti unnIsa sAgaropama aura tIna palyopama kI hai| bhagavan ! AraNa-acyuta devoM ke vimAna kahA~ haiM-ityAdi yAvat vahA~ acyuta nAma kA devendra devarAja saparivAra vicaraNa karatA hai / devendra devarAja kI Abhyantara parSada meM 125 deva, madhyama parSada meM 250 deva aura bAhya parSada meM 500 deva haiM / Abhyantara parSada ke devoM kI sthiti ikkIsa sAgaropama aura sAta palyopama kI hai, madhya parSada ke devoM kI sthiti ikkIsa sAgaropama aura chaha palyopama kI hai, bAhya parSada ke devoM kI sthiti ikkIsa sAgaropama aura pA~ca palyopama kI hai | bhagavan ! adhastana-graiveyaka devoM ke vimAna kahA~ kahe gaye haiM ? bhagavan ! adhastana-graiveyaka deva kahA~ rahate haiM ? sthAnapada samAna kathana yahA~ karanA / isI taraha madhyamagraiveyaka, uparitana-praiveyaka aura anuttara vimAna ke devoM kA kathana karanA / yAvat he AyuSman zramaNa ! ye saba ahamindra haiM-vahA~ koI choTe-bar3e kA bheda nahIM hai| pratipatti-3-vaimAnika- uddezaka-2 sUtra-326 bhagavan ! saudharma aura IzAna kalpa kI vimAnapRthvI kisake AdhAra para rahI haI hai ? gautama ! ghanodadhi ke AdhAra para / sanatkumAra aura mAhendra kI vimAnapRthvI ghanavAta para pratiSThita hai / brahmaloka vimAna-pRthvI ghanavAta para pratiSThita hai / lAntaka, mahAzukra aura sahasrAra vimAna pRthvI ghanodadhi-ghanavAta para pratiSThita hai / Anata yAvat acyuta vimAnapathvI, graiveyakavimAna aura anattaravimAna AkAza-pratiSThita haiN| sUtra-327 bhagavan ! saudharma aura IzAna kalpa meM vimAnapRthvI kitanI moTI hai ? gautama ! 2700 yojana moTI hai / sanatkumAra aura mAhendra meM vimAnapRthvI 2600 yojana | brahmaloka aura lAMtaka meM 2500 yojana, mahAzukra aura sahasrAra meM 2400 yojana, ANata prANata AraNa aura acyuta kalpa meM 2300 yojana, graiveyakoM meM 2200 yojana aura anuttara vimAnoM meM vimAnapRthvI 2100 yojana moTI hai| sUtra-328 bhagavan! saudharma-IzAnakalpameM vimAna kitane UMce haiM? gautama!500 yojana UMce haiM / sanatkumAra aura mAhendra meM 600 yojana, brahmaloka aura lAntaka meM 700 yojana, mahAzukra aura sahasrAra meM 800yojana, ANata prANata AraNa aura acyuta meM 900 yojana, graiveyakavimAnameM 1000 yojana aura anuttaravimAna 1100 yojana UMce haiM / sUtra-329 bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM vimAnoM kA AkAra kaisA hai ? gautama ! ve vimAna do prakAra ke haiMAvalikA-praviSTa aura AvalikA bAhya / AvalikA-praviSTa vimAna tIna prakAra ke haiM-gola, trikoNa aura ctusskonn| AvalikA-bAhya haiM ve nAnA prakAra ke haiM / isI taraha kA kathana graiveyakavimAnoM paryanta kahanA / anuttaro-papAtika vimAna do prakAra ke haiM-gola aura trikoNa / sUtra-330 bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM vimAnoM kI lambAI-caur3AI kitanI hai ? unakI paridhi kitanI hai ? gautama! ve vimAna do taraha ke haiM-saMkhyAta yojana vistAravAle aura asaMkhyAta yojana vistAravAle / narakoM ke kathana samAna yahA~ kahanA; yAvat anuttaropapAtika vimAna do prakAra ke haiM-saMkhyAta yojana vistAra vAle aura asaMkhyAta yojana vistAra vAle / jo saMkhyAta yojana vistAra vAle haiM ve jambUdvIpa pramANa haiM aura jo asaMkhyAta yojana vistAra vAle haiM ve asaMkhyAta hajAra yojana vistAra aura paridhi vAle kahe gaye haiM / bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM vimAna kitane raMga ke haiM ? gautama ! pA~coM varNa ke yathA-kRSNa yAvat zukla / sanatkumAra aura mAhendra kalpa meM cAra varNa ke haiM-nIla yAvat zukla / brahmaloka evaM lAntaka kalpoM meM tIna varNa ke haiM lAla yAvat zukla / mahAzukra evaM sahasrAra kalpa meM do raMga ke haiM-pIle aura zukla / Anata prANata AraNa aura acyuta kalpoM meM sapheda varNa ke haiM / graiveyakavimAna bhI sapheda haiM / muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 109
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra anuttaropapAtika vimAna parama-zukla varNa ke haiN| bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM vimAnoM kI prabhA kaisI hai ? gautama ! ve vimAna nitya svayaM kI prabhA se prakAzamAna aura nitya udyota vAle haiM yAvat anuttaropapAtika vimAna taka aisA hI jAnanA / bhagavan ! saudharmaIzAnakalpa meM vimAnoM kI gaMdha kaisI hai ? gautama ! koSThapuTAdi sugaMdhita padArthoM kI gaMdha se bhI iSTatara unakI gaMdha hai, anuttaravimAna paryanta aisA hI kahanA / bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM vimAnoM kA sparza kaisA hai ? gautama ! ajina carma, rUI Adi kA mRdula sparza se bhI iSTatara kahanA / anuttaropapAtika vimAna paryanta aisA hI kahanA | bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM vimAna kitane bar3e haiM ? gautama ! koI deva jo cuTakI bajAte hI isa eka lAkha yojana ke lambecaur3e aura tIna lAkha yojana se adhika kI paridhi vAle jambUdvIpa kI 21 bAra pradakSiNA kara Ave, aisI zIghratAdi vizeSaNoM vAlI gati se nirantara chaha mAsa calatA rahe, taba vaha kitaneka vimAnoM ke pAsa pahu~ca sakatA hai, unheM lAMgha sakatA hai aura kitaneka una vimAnoM ko nahIM lAMgha sakatA hai / isI prakAra kA kathana anuttaropapAtika vimAnoM taka ke lie samajhanA / saudharma-IzAnakalpa ke vimAna sarvaratnamaya haiM / unameM bahuta se jIva aura pudgala paidA hote haiM, cyavita hote haiM, ikaTTe hote haiM aura vRddhi ko prApta karate haiM / ve vimAna dravyArthikanaya kI apekSA se zAzvata haiM aura sparza Adi paryAyoM kI apekSA azAzvata haiM / aisA hI anuttaropapAtika vimAnoM taka smjhnaa| sammUrchima jIvoM ko chor3akara zeSa paMcendriya tiryaMcoM aura manuSyoM meM se Akara jIva saudharma aura IzAna meM devarUpa se utpanna hote haiM / prajJApanA ke chaThe vyutkrAntipada samAna utpAda kahanA / bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM eka samaya meM kitane deva utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanya eka, do, tIna aura utkRSTa saMkhyAta aura asaMkhyAta / yaha kathana sahasrAra devaloka taka kahanA / Anata Adi cAra kalpoM meM, navagraiveyakoM meM aura anuttaravimAnoM meM yAvat utkRSTa saMkhyAta jIva utpanna hote haiN| bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa ke devoM meM se yadi pratyeka samaya meM eka-eka kA apahAra kiyA jAe to kitane kAla meM ve khAlI hoMge? gautama ! ve deva asaMkhyAta haiM ataH yadi eka samaya meM eka deva kA apahAra kiyA jAe to asaMkhyAta utsarpiNiyoM avasarpiNiyoM taka apahAra to bhI ve khAlI nahIM hote / ukta kathana sahasrAra devaloka taka karanA / Age ke AnatAdi cAra kalpoM meM, graiveyakoM me tathA anuttara vimAnoM ke devoM ko samaya-samaya meM eka-eka kA apahAra karane kA krama palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga taka calatA rahe to unakA apahAra ho sakatA hai / lekina ye kalpanAmAtra hai| bhagavan ! saudharma aura IzAna kalpa meM devoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI hai ? gautama ! unake do prakAra ke zarIra haiM-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya, unameM bhavadhAraNIya zarIra kI avagAhanA jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa se sAta hAtha hai / uttaravaikriya zarIra kI apekSA se utkRSTa eka lAkha yojana hai / isa prakAra Age-Age ke kalpoM meM eka-eka hAtha kama karate jAnA, yAvat anuttaropapAtika devoM kI eka hAtha kI avagAhanA raha jAtI hai / graiveyakoM aura anuttara vimAnoM meM kevala bhavadhAra-NIya zarIra hotA hai / ve deva uttaravikriyA nahIM krte| sUtra-331 bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM devoM ke zarIra kA saMhanana kauna sA hai ? gautama ! eka bhI nahIM; kyoMki unake zarIra meM na haDDI hotI hai, na zirAeM hotI haiM aura na naseM hI hotI haiM / jo pudgala iSTa, kAnta yAvat manojJa-manAma hote haiM, ve unake zarIra rUpa meM ekatrita hokara tathArUpa meM pariNata hote haiM / yahI kathana anuttaropapAtika devoM taka kahanA bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa meM devoM ke zarIra kA saMsthAna kaisA hai ? gautama ! unake zarIra do prakAra ke haiMbhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / jo bhavadhAraNIya zarIra hai, usakA samacaturasra saMsthA hai aura jo uttaravaikriya zarI hai, unakA saMsthAna nAnA prakAra kA hotA hai / yaha kathana acyuta devaloka taka kahanA / graiveyaka aura anuttara vimAnoM ke deva uttara-vikurvaNA nahIM karate / unakA bhavadhAraNIya zarIra samacaturasra saMsthAna vAlA hai| muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 110
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-332 bhagavan ! saudharma-IzAna ke devoM ke zarIra kA varNa kaisA hai ? gautama ! tape hue svarNa ke samAna lAla AbhAyukta / sanatkumAra aura mAhendra kalpa ke devoM kA varNa padma, kamala ke parAga ke samAna gaura hai / brahmaloka ke deva gIle mahae ke varNa vAle (sapheda) haiM / isI prakAra graiveyaka devoM taka sapheda varNa kahanA / anuttaropapAtika devoM ke zarIra kA varNa paramazukla hai / bhagavan ! saudharma-IzAna kalpoM ke devoM ke zarIra kI gaMdha kaisI hai ? gautama ! koSThapuTa Adi sugaMdhita dravyoM kI sugaMdha bhI adhika iSTa, kAnta yAvat manAma unake zarIra kI gaMdha hotI hai / anuttaropapAtika devoM paryanta aisA hI khnaa| saudharma-IzAna kalpoM ke devoM ke zarIra kA sparza mRdu, snigdha aura mulAyama chavivAlA hai / isI prakAra anuttaropapAtika devoM paryanta kahanA / saudharma-IzAna devoM ke zvAsa ke rUpa meM iSTa, kAnta, priya, manojJa, pudgala pariNata hote haiM / yahI kathana anuttaropapAtika devoM taka kahanA tathA yahI bAta unake AhAra rUpa meM pariNata hone vAle pudgaloM meM jAnanA / yahI kathana anuttaropapAtika devoM paryanta samajhanA / saudharma-IzAna devaloka ke devoM ke mAtra eka tejolezyA hotI hai / sanatkumAra, mAhendra aura brahmaloka meM padmalezyA hotI hai / zeSa saba meM kevala zuklalezyA hotI hai anuttaropapAtika devoM meM paramazuklalezyA hotI hai / bhagavan ! saudharma-IzAna kalpa ke deva samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM yA samyamithyAdaSTi haiM ? gautama ! tInoM ke haiM / veyaka vimAnoM taka ke deva tInoM daSTivAle haiM / anattara vimAnoM ke deva samyagdaSTi hI hote haiN| bhagavan! saudharma-IzAna kalpa ke deva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! donoM prakAra ke haiM / jo jJAnI haiM ve niyama se tIna jJAnavAle haiM aura jo ajJAnI haiM ve niyama se tIna ajJAnavAle haiM / yaha kathana graiveyakavimAna taka karanA / anuttaropapAtika deva jJAnI hI haiN| unameM tIna jJAna niyamataH hotI hI haiM / isI prakAra una devoM meM tIna yoga aura do upayoga bhI kahanA / saudharma-IzAna se anuttaropapAtika paryanta saba devoM meM tIna yoga aura do upayoga pAye jAte haiN| sUtra - 333 bhagavan ! saudharma-IzAna kalpa ke deva avadhijJAna ke dvArA kitane kSetra ko jAnate haiM-dekhate haiM ? gautama ! jaghanyataH aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kSetra ko aura utkRSTa se nIcI dizA meM ratnaprabhApRthvI taka, UrdhvadizA meM apane-apane vimAnoM ke UparI bhAga dhvajA-patAkA taka aura tirachIdizA meM asaMkhyAta dvIpa-samudroM ko jAnatedekhate haiN| sUtra-334 zakra aura IzAna prathama narakapRthvI ke caramAnta taka, sanatkumAra aura mAhendra dUsarI pRthvI ke caramAnta taka, brahma aura lAMtaka tIsarI pRthvI taka, zukra aura sahasrAra cauthI pRthvI taka / sUtra-335 ANata-prANata-AraNa-acyuta kalpa ke deva pA~cavIM pRthvI taka avadhijJAna ke dvArA jAnate-dekhate haiM / sUtra-336 adhastanauveyaka, madhyamagraiveyaka deva chaThI naraka pRthvI ke caramAnta taka, uparitanagraiveyaka deva sAtavIM narakapRthvI taka aura anuttaravimAnavAsI deva sampUrNa caudaha rajjU pramANa lokanAlI ko jAnate-dekhate haiN| sUtra-337 bhagavan ! saudharma-IzAnakalpoM meM devoM meM kitane samudghAta haiM ? gautama ! pA~ca-vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta, vaikriyasamudghAta aura tejasasamudghAta / isI prakAra acyutadevaloka taka khnaa| graiveyakadevoM ke Adi ke tIna samudghAta kahe gaye haiM-bhagavan ! saudharma-IzAna devaloka ke deva kaisI bhUkha-pyAsa kA anubhava karate haiM ? gautama ! una devoM ko bhUkha-pyAsa kI vedanA hotI hI nahIM hai / anuttaropapAtika devoM paryanta aisA muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 111
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra kahanA / bhagavan ! saudharma-IzAnakalpoM ke deva ekarUpa kI vikurvaNA karane meM samartha haiM yA bahuta rUpoM kI haiM ? gautama! donoM prakAra kI / eka kI vikurvaNA karate hue ve ekendriya yAvat paMcendriya kA rUpa banA sakate haiM aura bahurUpa kI vikurvaNA karate hue ve bahuta sAre ekendriya yAvat paMcendriya rUpoM kI vikurvaNA kara sakate haiM / ve saMkhyAta athavA asaMkhyAta sarIkhe yA bhinna-bhinna aura saMbaddha asaMbaddha nAnA rUpa banAkara IcchAnusAra kArya karate haiN| aisA kathana acyutadevoM paryanta khnaa| bhagavan ! graiveyakadeva aura anuttara vimAnoM ke deva eka rUpa banAne meM samartha haiM yA bahuta rUpa haiM ? gautama ! donoM / lekina unhoMne aisI vikarvaNA na to pahale kabhI kI hai, na vartamAna meM karate haiM aura na bhaviSya meM kabhI kreNge| bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa ke deva kisa prakAra kA sAtA-saukhya anubhava karate hue vicarate haiM ? gautama ! manojJa zabda yAvat manojJa sparzoM dvArA sukha kA anubhava karate hue / graiveyakadevoM taka yahI samajhanA / anuttaropapAtikadeva anuttara zabda yAvat sparzajanya sukhoM kA anubhava karate haiM / bhagavan ! saudharma-IzAna devoM kI Rddhi kaisI hai ? gautama! ve mahAn RddhivAle, mahAdyutivAle yAvat mahAprabhAvazAlI Rddhi se yukta haiM / acyutavimAna paryanta aisA kahanA / graiveyakavimAnoM aura anuttaravimAnoM meM saba deva mahAn RddhivAle yAvat mahAprabhAvazAlI haiM / vahA~ koI indra nahIM hai / saba ahamindra' haiN| sUtra-338 bhagavan ! saudharma-IzAna kalpa ke deva vibhUSA kI dRSTi se kaise haiM ? gautama ! ve deva do prakAra ke haiM-vaikriyazarIra vAle aura avaikriyazarIra vAle / unameM jo vaikriyazarIra vAle haiM ve hAroM se suzobhita vakSasthala vAle yAvat dasoM dizAoM ko udyotita karanevAle, yAvat pratirUpa haiM / jo avaikriyazarIra vAle haiM ve AbharaNa aura vastroM se rahita haiM aura svAbhAvika vibhUSaNa se sampanna haiM / saudharma-IzAna kalpoM meM deviyA~ do prakAra kI haiM-uttaravaikriyazarIra vAlI aura avaikriyazarIra vAlI / inameM jo uttaravaikriyazarIra vAlI haiM ve svarNa ke nupUrAdi AbhUSaNoM kI dhvani se yukta haiM tathA svarNa kI bajatI kiMkiNiyoM vAle vastroM ko tathA udbhaTa veza ko pahanI huI haiM, candra ke samAna unakA mukha-maNDala hai, candra ke samAna vilAsavAlI hai, ardhacandra ke samAna bhAlavAlI hai, ve zRMgAra kI sAkSAt mUrti haiM aura sundara paridhAna vAlI haiM, ve sundara yAvat darzanIya, saundarya kI pratIka haiN| unameM jo avikurvita zarIravAlI haiM ve AbhUSaNoM aura vastroM vika-sahaja saundarya vAlI haiM / saudharma-IzAna ko choDakara zeSa kalpoM meM deva hI haiM, deviyA~ nahIM haiN| ataH acyutakalpa paryanta devoM kI vibhUSA kA varNana pUrvavat / graiveyakadevoM AbharaNa aura vastroM kI vibhUSA rahita haiM, svAbhAvika vibhUSA se sampanna haiN| vahA~ deviyA~ nahIM haiN| isI prakAra anuttaravimAna ke devoM ko jaannaa| sUtra - 339 bhagavan ! saudharma-IzAna kalpa meM deva kaise kAmabhogoM kA anubhava karate hue vicarate haiM ? gautama ! iSTa zabda, yAvat iSTa sparzajanya sukhoM kA / graiveyakadevoM taka yahI kahanA / anuttaravimAna ke deva anuttara zabda yAvat anuttarasparza janya sukha anubhavate haiN| sUtra-340 saba vaimAnika devoM kI sthiti tathA devabhava se cyavakara kahA~ utpanna hote haiM-yaha udvarttanAdvAra kahanA / sUtra - 341 __ bhagavan ! saudharma-IzAnakalpoM meM saba prANI, saba bhUta, saba jIva aura saba sattva pRthvIkAya ke rUpa meM, deva ke rUpa meM, devI ke rUpa meM, Asana-zayana yAvat bhaNDapokaraNa ke rUpa meM pUrva meM utpanna ho cUke haiM kyA ? hA~, gautama! ho cUke haiM / zeSa kalpoM meM aisA hI kahanA, kintu devI ke rUpa meM utpanna honA nahIM kahanA / graiveyaka vimAnoM taka aisA kahanA / anuttaropapAtika vimAnoM meM pUrvavat kahanA, kintu deva aura devIrUpa meM nahIM kahanA / muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 112
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-342 bhagavan ! nairayikoM kI sthiti kitanI hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama / tiryaMcayonika kI jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa tIna palyopama kI hai / manuSyoM kI bhI yahIM hai / devoM kI sthiti nairayikoM ke samAna jAnanA / deva aura nAraka kI jo sthiti hai, vahI unakI saMciTThaNA hai / tiryaMka kI kAyasthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / manuSya, manuSya ke rUpa meM jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTI pRthaktva adhika tIna palyopama taka haiM / nairayika, manuSya aura devoM kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / tiryaMcayoniyoM kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa kucha adhika do sau se nau sau sAgaropama kA hotA hai| sUtra-343 bhagavan ! ina nairayikoM yAvat devoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e manuSya haiM, unase nairayika asaMkhyaguNa haiM, unase deva asaMkhyaguNa haiM aura unase tiryaMca anantaguNa haiM / pratipatti-3-' vaimAnika uddezaka' kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa pratipatti-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 113
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-4-paMcavidha sUtra-344 jo AcAryAdi aisA pratipAdana karate haiM ki saMsArasamApannaka jIva pA~ca prakAra ke haiM, ve unake bheda isa prakAra kahate haiM, yathA-ekendriya yAvat paMcendriya / bhagavan ! ekendriya jIvoM ke kitane prakAra haiM ? gautama ! do, paryApta aura aparyApta / paMcendriya paryanta sabake do-do bheda kahanA / bhagavan ! ekendriya jIvoM kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa 22000 varSa kI / dvIndriya kI jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa 12 varSa kI, trIndriya kI 49 rAta-dina kI, caturindriya kI chaha mAsa kI aura paMcendriya kI jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama kI sthiti hai| aparyApta ekendiya kI sthiti jaghanya aura utkaSTa antarmaharja kI hai| isI prakAra saba aparyAptoM kI sthiti kahanA | bhagavan ! paryApta ekendriya yAvat paryApta paMcendriya jIvoM kI sthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa antarmuharta kama 22000 varSa kI hai| isI prakAra saba paryAptoM kI utkaSTa sthiti unakI kulasthiti se antarmuharta kama kahanA | bhagavan ! ekendriya, ekendriyarUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla | dIndriyarUpa meM jaghanya antarmahartR aura utkRSTa saMkhyAtakAla taka rahatA hai / yAvata caturindriya bhI saMkhyAta kAla taka rahatA hai| paMcendriya, paMcendriyarUpa meM jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika hajAra sAgaropama rahatA hai / bhagavan ! aryApta ekendriya usI rUpa meM kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se aura utkRSTa se bhI antarmuhUrtta / isI prakAra aparyApta paMcendriya taka khnaa| paryApta ekendriya usI rUpa meM jaghanya antarmuharta aura utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka rahatA hai / isI prakAra dvIndriya kA kathana karanA, vizeSatA yaha ki saMkhyAta varSa kahanA / trIndriya saMkhyAta rAta-dina taka, caturindriya saMkhyAta mAsa taka aura paryApta paMcendriya sAdhika sAgaropama zatapRthaktva taka rahatA hai| bhagavan ! ekendriya kA antara kitanA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa do hajAra sAgaropama aura saMkhyAta varSa adhika / dvIndriya kA antara gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / isI prakAra trIndriya, caturindriya aura paMcendriya kA tathA aparyAptaka aura paryAptaka kA bhI antara khnaa| sUtra-345 bhagavan ! ina ekendriya yAvat paMcendriyoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! saba se thor3e paMcendriya haiM, una se caturindriya vizeSAdhika haiM, una se trIndriya vizeSAdhika haiM, una se dvIndriya vizeSAdhika haiM aura una se ekendriya anantaguNa haiM / isI prakAra aparyAptaka ekendriyAdi meM saba se thor3e paMcendriya aparyApta, una se caturindriya aparyApta vizeSAdhika, una se trIndriya aparyApta vizeSAdhika, una se dvIndriya aparyApta vizeSAdhika aura una se ekendriya aparyApta anantaguNa haiM / una se sendriya aparyApta vizeSAdhika haiM / isI prakAra paryAptaka ekendriyAdi meM saba se thor3e caturindriyAdi paryAptaka, una se paMcendriya paryAptaka vizeSAdhika, una se dvIndriya paryAptaka vizeSAdhika, una se trIndriya paryAptaka vizeSAdhika, una se ekendriya paryAptaka anantaguNa haiM / una se sendriya paryAptaka vizeSAdhika haiN| bhagavan ! ina sendriya paryApta-aparyApta meM kauna kisase alpa, bahata, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e sendriya aparyApta, unase sendriya paryApta saMkhyeyaguNa haiN| isI prakAra ekendriya paryApta-aparyApta kA alpabahutva jAnanA / bhagavan ! ina dvIndriya paryApta-aparyApta meM? gautama ! saba se thor3e dvIndriya paryApta, una se dvIndriya aparyApta asaMkhyeyaguNa haiM / isI prakAra trIndriya, caturindriya aura paMcendriyoM kA alpabahutva jAnanA / bhagavan ! ina ekendriya, yAvat paMcendriya paryApta aura aparyAptoM meM ? gautama ! saba se thor3e caturindriya paryApta, unase paMcendriya paryApta vizeSAdhika, una se dvIndriya paryApta vizeSAdhika, una se muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 114
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra trIndriya paryApta vizeSAdhika, una se paMcendriya aparyApta asaMkhyeyaguNa, una se caturindriya aparyApta vizeSAdhika, una se trIndriya aparyApta vizeSAdhika, una se dvIndriya aparyApta vizeSAdhika, una se ekendriya aparyApta anantaguNa, una se sendriya aparyApta vizeSAdhika, una se ekendriya paryApta saMkhyeyaguNa, una se sendriya paryApta vizeSAdhika, una se sendriya vizeSAdhika haiN| pratipatti-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 115
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-5-SaDvidha sUtra-346 jo AcArya aisA pratipAdana karate haiM ki saMsArasamApannaka jIva chaha prakAra ke haiM, unakA kathana isa prakAra haiM-pRthvIkAyika yAvat trasakAyika | bhagavan ! pRthvIkAyikoM kA kyA svarUpa hai ? gautama ! pRthvIkAyika do prakAra ke haiM-sUkSma aura bAdara / sUkSmapRthvIkAyika do prakAra ke haiM-paryAptaka aura aparyAptaka / isI prakAra bAdarapRthvIkAyika ke bhI do bheda haiM / isI prakAra apkAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya ke cAra-cAra bheda khnaa| trasakAyika do prakAra ke haiM-paryAptaka aura aparyAptaka / sUtra-347 bhagavan ! pRthvIkAyikoM kI kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa / isI prakAra sabakI sthiti kahanA / trasakAyikoM kI jaghanya sthiti antarmuhUrta aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama kI hai / saba aparyAptakoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrta pramANa hai / saba paryAptakoM kI utkRSTa sthiti kula sthiti meM se antarmuhUrta kama karake khnaa| sUtra - 348 bhagavan ! pRthvIkAya, pRthvIkAya ke rUpa meM kitane kAla taka raha sakatA hai ? gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkaSTa asaMkhyeya kAla yAvata asaMkhyeya lokapramANa AkAzakhaNDoM kA nirlepanAkAla / isI prakAra yAvata vAyakAya kI saMciTThaNA jAnanA / vanaspatikAya kI saMciTThaNA anantakAla hai yAvat AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane samaya haiM, utane pudgala parAvartakAla taka | trasakAya kI kAyasthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa saMkhyAtavarSa adhika do hajAra sAgaropama hai / chahoM aparyAptoM kI kAyasthiti jaghanya bhI antarmuhUrta aura utkRSTa bhI antarmuhUrta hai sUtra-349 paryAptoM meM pRthvIkAya kI utkRSTa kAyasthiti saMkhyAta hajAra varSa hai / yahI apkAya, vAyukAya aura vanaspati kAya paryAptoM kI hai / tejaskAya paryAptaka kI kAyasthiti saMkhyAta rAtadina kI hai, trasakAya paryApta kI kAyasthiti sAdhika sAgaropama zatapRthaktva hai| sUtra-350 bhagavan ! pRthvIkAya kA antara kitanA hai ? gautama ! jaghanya antarmuhartta aura utkRSTa se vanaspatikAla hai / isI prakAra yAvat vAyukAya kA antara vanaspatikAla hai / trasakAyikoM kA antara bhI vanaspatikAla hai / vanaspatikAla kA antara pRthvIkAyika kAlapramANa (asaMkhyeyakAla) hai / isI prakAra aparyAptakoM kA antarakAla vanaspatikAla hai / aparyApta vanaspati kA antara pRthvIkAla hai / paryAptakoM kA antara vanaspatikAla hai| paryApta vanaspati kA antara pRthvIkAla hai| sUtra-351 sabase thor3e trasakAyika, unase tejaskAyika asaMkhyeyaguNa, unase pRthvIkAyika vizeSAdhika, unase apkAyika vizeSAdhika, unase vAyukAyika vizeSAdhika, unase vanaspatikAyika anantaguNa / aparyApta pRthvIkAyAdi kA alpabahutva bhI ukta prakAra se hai / paryApta pRthvIkAyAdi kA alpabahutva bhI ukta prakAra kI hai| bhagavan! pRthvIkAya ke paryAptoM aura aparyAptoM meM kauna kisase alpa, bahata, sama yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e pRthvIkAyika aparyApta, unase pRthvIkAyika paryApta saMkhyAtaguNa / isI prakAra vanaspatikAyika paryanta khnaa| trasakAyikoM meM sabase thor3e paryApta trasakAyika, unase aparyApta trasakAyika asaMkhyeyaguNa haiN| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 116
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra bhagavan ! ina pRthvIkAyikoM yAvat trasakAyikoM ke paryAptoM aura aparyAptoM meM samudita rUpa meM kauna kisase alpa, bahuta, sama yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e trasakAyika paryAptaka, unase trasakAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase tejaskAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, pRthvIkAyika, apkAyika, vAyukAyika aparyApta vizeSAdhika, unase tejaskAyika paryApta saMkhyeyaguNa, unase pRthvI-ap-vAyukAya paryAptaka vizeSAdhika, unase vanaspatikAyika aparyApta anantaguNa, unase sakAyika aparyAptaka vizeSAdhika, unase vanaspatikAyika paryAptaka saMkhyeyaguNa, unase sakAyika paryAptaka vizeSAdhika haiN| sUtra - 352 __ bhagavan ! sUkSma jIvoM kI sthiti kitanI hai? gautama! jaghanya va utkRSTa se bhI antarmuhUrtta / isI prakAra sUkSma nigodaparyanta kahanA / isa prakAra sUkSmoM ke paryApta-aparyAptakoM kI jaghanya-utkRSTa sthiti antarmuhUrta pramANa hI hai| sUtra-353 bhagavan ! sUkSma, sUkSmarUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antarmahartta taka aura utkaSTa asaMkhyAtakAla taka rahatA hai / yaha asaMkhyAtakAla asaMkhyeya utsarpiNI-avasarpiNI rUpa haiM tathA asaMkhyeya lokakAza ke pradezoM ke apahArakAla ke tulya hai / isI taraha sUkSma pRthvIkAya apkAya tejaskAya vAyukAya vanaspati kAya kI saMciTThaNA kA kAla pRthvIkAla arthAt asaMkhyeyakAla hai yAvat sUkSma-nigoda kI kAyasthiti bhI pRthvI-kAla hai / saba aparyApta sUkSmoM kI kAyasthiti jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta pramANa hI hai| sUtra - 354 bhagavan ! sUkSma, sUkSma se nIkalane ke bAda phira kitane samaya meM sUkSmarUpa se paidA hotA hai ? yaha antarAla kitanA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se asaMkhyeyakAla-asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kAla rUpa hai tathA kSetra se aMgulAsaMkhyeya bhAga kSetra meM jitane AkAzapradeza haiM unheM prati samaya eka-eka kA apahAra karane para jitane kAla meM ve nirlepa ho jAyeM, vaha kAla asaMkhyeyakAla samajhanA cAhie / sUkSma vanaspatikAyika aura sUkSmanigoda kA antara asaMkhyeya kAla (pRthvIkAla) hai / sUkSma aparyAptoM aura sUkSma paryAptoM kA antara audhika-sUtra ke samAna hai| sUtra-355 __alpabahutvadvAra isa prakAra hai-sabase thor3e sUkSma tejaskAyika, sUkSma pRthvIkAyika vizeSAdhika, sUkSma apkAyika, sUkSma vAyukAyika kramazaH vizeSAdhika, sUkSma-nigoda asaMkhyeyaguNa, sUkSma vanaspatikAyika anantaguNa aura sUkSma vizeSAdhika haiM / sUkSma aparyAptoM aura sUkSma paryAptoM kA alpabahutva bhI isI krama se hai / bhagavan ! sUkSma paryAptoM aura sUkSma aparyAptoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e sUkSma aparyAptaka haiM, sUkSma paryAptaka unase saMkhyeyaguNe haiM / isI prakAra sUkSma-nigoda paryanta kahanA / bhagavan ! sUkSmoM meM sUkSmapRthvIkAyika yAvat sUkSma-nigodoM meM paryAptoM aura aparyAptoM meM samudita alpabahutva kA krama kyA hai ? gautama ! sabase thor3e sUkSma tejaskAya aparyAptaka, unase sUkSma pRthvIkAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma apkAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma vAyukAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma tejaskAyika paryApta saMkhyeyaguNa, unase sUkSma pRthvI-ap-vAyukAyika paryApta kramazaH vizeSAdhika, unase sUkSmanigoda aparyAptaka asaMkhyeyaguNa, unase sUkSmanigoda paryAptaka saMkhyeyaguNa, unase sUkSma vanaspatikAyika aparyAptaka anantaguNa, unase sUkSma aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma vanaspati paryAptaka saMkhyeyaguNa, unase sUkSma paryApta vizeSAdhika haiN| sUtra-356 bhagavan ! bAdara kI sthiti kitanI hai ? gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama / bAdara muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 117
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra trasakAya kI bhI yahI sthiti hai / bAdara pRthvIkAya kI 22000 varSa kI, bAdara apkAyikoM kI 7000 varSa kI, bAdara tejaskAya kI tIna ahorAtra kI, bAdara vAyukAya kI 3000 varSa kI aura bAdara vanaspati kI 10000 varSa kI utkRSTa sthiti hai / isI taraha pratyekazarIra bAdara kI bhI yahI sthiti hai / nigoda kI jaghanya se bhI aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta kI hI sthiti hai / saba aparyApta bAdaroM kI sthiti antarmuhUrta hai aura saba paryAptoM kI utkRSTa sthiti unakI kula sthiti meM se antarmuhUrta kama karake khnaa| sUtra-357-360 bhagavan ! bAdara jIva, bAdara ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa se asaMkhyAtakAla-asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNiyA~ haiM tathA kSetra se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kSetra ke AkAzapradezoM kA pratisamaya eka-eka ke mAna se apahAra karane para jitane samaya meM ve nirlepa ho jAeM, utane kAla ke barAbara haiM | bAdara pRthvIkAyika, bAdara apkAyika, bAdara tejaskAyika, bAdara vAyukAyika, pratyekazarIra bAdara vanaspatikAyika aura bAdara nigoda kI jaghanya kAyasthiti antarmuharta aura utkRSTa se sattara kor3Akor3I sAgaropama kI hai bAdara vanaspati kI kAyasthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa asaMkhyeyakAla hai, jo kAlamArgaNA se asaMkhyeya utsarpiNI-avasarpiNI tulya hai aura kSetramArgaNA se aMgulA-saMkhyeyabhAga ke AkAzapradezoM kA pratisamaya eka-eka ke mAna se apahAra karane para lagane vAle kAla ke barAbara haiM / sAmAnya nigoda kI kAyasthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa anantakAla hai / vaha anantakAla kAlamArgaNA se ananta utsarpiNI-avasarpiNI pramANa hai aura kSetramArgaNA se DhAI pudgalaparAvarta tulya hai / bAda trasakAyasUtra meM jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa saMkhyeyavarSa adhika do hajAra sAgaropama kI kAyasthiti kahanI cAhie / bAdara aparyAptaM kI kAyasthiti ke dasoM sUtroM meM jaghanya aura utkRSTa se sarvatra antarmuhUrta kahanA caahiye| bAdara paryApta ke aughikasUtra meM kAyasthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika sAgaropama zatapRthaktva hai / bAdara pRthvIkAyika paryAptasUtra meM jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa kahanA / isI prakAra apkAyasUtroM meM bhI kahanA / tejaskAyasUtra meM jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa saMkhyAta ahorAtra kahanA / vAyukAyika, sAmAnya bAdara vanaspati, pratyeka bAdara vanaspatikAya ke sUtra bAdara paryApta pRthvIkAyavat kahanA / sAmAnya nigodaparyAptasUtra meM jaghanya, utkarSa se antarmuhartta, bAdara trasakAyaparyAptasUtra meM jaghanya antarmuhurta aura utkRSTa sAdhika sAgaropama zatapRthaktva kahanA cAhie / (itanI sthiti cAroM gatiyoM meM bhramaNa karane se ghaTita hotI hai|) sUtra-361 audhika bAdara, bAdara vanaspati, nigoda aura bAdara nigoda, ina cAroM kA antara pRthvIkAla hai, arthAt asaMkhyAtakAla-asaMkhyAtakAla asaMkhyeya utsarpiNI-avasarpiNI ke barAbara hai tathA kSetramArgaNA se asaMkhyeya lokAkAza ke pradezoM kA pratisamaya eka-eka ke mAna se apahAra karane para jitane samaya meM ve nirlipta ho jAyeM, utanA kAlapramANa jAnanA cAhie / zeSa bAdara pRthvIkAyika, bAdara apkAyika, bAdara tejaskAyika, bAdara vAyukAyika, pratyeka bAdara vanaspatikAyika aura bAdara trasakAyika-ina chahoM kA antara vanaspatikAla jAnanA / isI taraha aparyAptaka aura paryAptaka saMbaMdhI dasa-dasa sUtra bhI Upara kI taraha kahanA caahie| sUtra-362 prathama audhika alpabahatva-sabase thor3e bAdara trasakAya, unase bAdara tejaskAya asaMkhyeyaguNa, unase pratyeka zarIra bAdara vanaspatikAya asaMkhyeyaguNa, unase bAdara nigoda asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pRthvIkAya asaMkhyeyaguNa, unase bAdara apkAya, bAdara vAyukAya kramazaH asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vanaspatikAyika anantaguNa, unase bAdara vizeSAdhika | aparyApta bAdaroM kA alpabahatva audhikasUtra ke anusAra hI jAnanA cAhie-jaise sabase thor3e bAdara trasakAyika aparyApta, unase bAdara tejaskAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa ityAdi audhika krama / paryApta bAdaroM kA alpabahatva-sabase thor3e bAdara tejaskAyika paryApta, unase bAdara trasakAyika paryApta muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 118
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pratyekazarIra vanaspatikAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara nigoda paryAptaka asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pRthvIkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara apkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vAyukAya paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vanaspatikAyika paryApta anantaguNa, unase bAdara paryAptaka vizeSAdhika / pratyeka ke bAdara paryApta-aparyAptoM kA alpabahutva-(saba jagaha) paryApta bAdara thor3e haiM aura bAdara aparyAptaka asaMkhyeyaguNa haiM, kyoMki eka bAdara paryApta kI nizrA meM asaMkhyeya bAdara aparyApta utpanna hote haiN| sabakA samudita alpabahutva-gautama ! sabase thor3e bAdara tejaskAyika paryAptaka, unase bAdara trasakAyika paryAptaka asaMkhyeyaguNa, unase bAdara trasakAyika aparyApta asaMkhyAtaguNa, unase pratyekazarIra bAdara vanaspatikAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara nigoda paryAptaka asaMkhyeyaguNa, unase pRthvI-ap-vAyukAya paryAptaka kramazaH asaMkhyAtaguNa, unase bAdara tejaskAya aparyAptaka asaMkhyeyaguNa, unase pratyekazarIra bAdara vanaspati aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdaranigoda aparyAptaka asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pRthvI-apa-vAyukAya aparyAptaka asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vanaspati paryAptaka anantaguNa, unase bAdara paryAptaka vizeSAdhika, unase bAdara vanaspati aparyApta asaMkhyaguNa, unase bAdara aparyApta vizeSAdhika, unase bAdara paryApta vizeSAdhika haiN| (spaSTatA ke lie aura punarAvRtti ko TAlane ke lie prastuta pATha kA artha vivecanayukta diyA jAtA hai / ) prastuta pATha meM sUkSmoM aura bAdaroM ke samudita pA~ca alpabahutva kahe gaye haiN| (1) prathama alpabahutva-gautama ! sabase thor3e bAdara trasakAyika haiM, unase bAdara tejaskAyika asaMkhyeyaguNa haiM, unase pratyekazarIra bAdara vanaspatikAyika asaMkhyeyaguNa haiM, unase bAdara nigoda asaMkhyeyaguNa haiM, unase bAdara pRthvIkAya asaMkhyeyaguNa haiM, unase bAdara apkAya, bAdara vAyukAya kramazaH asaMkhyeyaguNa haiM, una bAdara vAyukAya se sUkSma tejaskAya asaMkhyeyaguNa haiM, unase sUkSma pRthvIkAya vizeSAdhika haiM, unase sUkSma apkAya, sUkSma vAyukAya vizeSAdhika haiM, unase sUkSmanigoda asaMkhyAtaguNa haiM, una sUkSmanigoda se bAdara vanaspatikAyika anantaguNa haiM, unase bAdara vizeSAdhika haiM, unase sUkSma vanaspatikAyika asaMkhyeyaguNa haiM, unase (sAmAnya) sUkSma vizeSAdhika haiN| (2) dvitIya alpabahutva inake hI aparyAptakoM ko lekara hai / sabase thor3e bAdara trasakAyika aparyApta, unase bAdara tejaskAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vanaspatikAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdaranigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pRthvIkAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara apkAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vAyukAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma tejaskAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma pRthvIkAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma apkAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma vAyukAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSmanigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vanaspati kAyika aparyApta anantaguNa, unase sAmAnya bAdara aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma vanaspatikAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sAmAnya sUkSma aparyApta vizeSAdhika haiN| (3) tIsarA alpabahatva inake hI paryAptakoM ko lekara hai| sabase thoDe bAdara tejaskAyika paryApta, unase bAdara trasakAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pratyeka vanaspatikAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdaranigoda paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pRthvIkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara apkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vAyukAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma tejaskAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma pRthvIkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma apkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma vAyu-kAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSmanigoda paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vanaspatikAyika paryApta anantaguNa, unase sAmAnya bAdara paryApta vizeSAdhika, unase sUkSma vanaspatikAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase sAmAnya sUkSma paryApta vizeSAdhika haiN| (4) cauthA alpabahatva ina pratyeka ke paryApta aura aparyAptoM ke sambandha meM hai| sabase thoDe bAdara paryApta haiM, kyoMki ye parimita kSetravartI haiM / unase bAdara aparyApta asaMkhyeyaguNa haiM, kyoMki pratyeka bAdara paryApta kI nizrA meM muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 119
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra asaMkhyeya bAdara aparyApta utpanna hote haiM / unase sUkSma aparyApta asaMkhyeyaguNa haiM, kyoMki ve sarvalokavyApI hone se unakA kSetra asaMkhyeyaguNa haiM / unase sUkSma paryApta saMkhyeyaguNa haiM, kyoMki cirakAla-sthAyI hone se ye sadaiva saMkhyeya guNa prApta hote haiM / saba saMkhyA meM yahA~ sAta sUtra haiM-1. sAmAnya se sUkSma-bAdara paryApta-aparyApta viSayaka, 2. sUkSmabAdara pRthvIkAyika paryAptAparyAptaviSayaka, 3. sUkSma-bAdara apkAyika paryAptAparyApta viSayaka, 4. sUkSma-bAdara tejaskAyika paryAptAparyApta viSayaka, 5. sUkSma-bAdara vAyukAyika paryAptAparyApta viSayaka, 6. sUkSma-bAdara vanaspatikAyika paryAptAparyApta viSayaka aura 7. sUkSma-bAdara nigoda paryAptAparyApta viSayaka / sUkSmoM meM aparyApta thor3e aura paryApta saMkhyeyaguNa haiM aura bAdaroM meM paryApta thor3e aura aparyApta asaMkhyAtaguNa haiN| (5) pA~cavAM alpabahutva ina sabakA samudita rUpa meM hai / sabase thor3e bAdara tejaskAyika paryApta, unase bAdara trasakAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara trasakAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase pratyeka zarIra bAdara vanaspatikAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdaranigoda paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pRthvIkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara apkAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vAyukAyika paryApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara tejaskAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase pratyekazarIra bAdara vanaspatikAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdaranigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara pRthvIkAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara apkAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase bAdara vAyukAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma tejaskAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSma pRthvIkAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma apkAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma vAyukAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma tejaskAyika aparyApta saMkhyeyaguNa, unase sUkSma pRthvIkAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma apkAyika aparyApta vizeSAdhika, unase sUkSma vAyukAyika paryApta vizeSAdhika, unase sUkSmanigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa, unase sUkSmanigoda paryApta saMkhyeyaguNa / una paryApta sUkSma nigodoM se bAdara vanaspatikAyika aparyApta anantaguNa haiM / unase sAmAnya bAdara paryApta vizeSAdhika haiM, unase bAdara vanaspatikAyika aparyApta asaMkhyeyaguNa haiM, unase sAmAnya bAdara aparyApta asaMkhyeyaguNa haiM, unase sAmAnya sUkSma aparyApta vizeSAdhika haiM, unase sUkSma vanaspatikAyika paryApta saMkhyeyaguNa haiM, unase sAmAnya sUkSma paryAptaka vizeSAdhika haiM, unase sAmAnya paryApta-aparyApta vizeSaNarahita sUkSma vizeSAdhika haiN| sUtra-363 bhagavana ! nigoda kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke nigoda aura nigodajIva / bhagavana ! nigoda kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke sUkSma aura bAdara | bhagavan ! sUkSmanigoda kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke paryAptaka aura aparyAptaka / bAdaranigoda bhI do prakAra ke haiM-paryAptaka aura aparyAptaka / bhagavan ! nigodajIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke sUkSma aura bAdara | sUkSmanigodajIva do prakAra ke haiMparyAptaka aura aparyAptaka / bAdaranigodajIva bhI do prakAra ke haiM-paryAptaka aura aparyAptaka / sUtra - 364 bhagavan ! nigoda dravya kI apekSA kyA saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! asaMkhyAta haiN| isI prakAra inake paryApta aura aparyApta sUtra bhI kahanA / bhagavan ! sUkSmanigoda dravya kI apekSA saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! asaMkhyAta haiM / isI prakAra paryApta tathA aparyApta sUtra bhI kahanA / isI prakAra bAdaranigoda ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! nigodajIva dravya kI apekSA saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM? gautama ! ananta haiM / isI taraha isake paryAptasUtra, sUkSmanigodajIva tathA bAdaranigodajIva aura kahanA / (ye dravya kI apekSA se 9 nigoda ke tathA 9 nigodajIva ke kula aThAraha sUtra hue|) bhagavan ! pradeza kI apekSA nigoda saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ananta haiM / isI prakAra paryAptasUtra aura aparyAptasUtra bhI kahanA / isI prakAra sUkSmanigoda aura bAdaranigoda ke sUtra kahanA / isI prakAra nigodajIvoM ke pradezoM kI apekSA se nau hI sUtroM meM ananta kahanA / muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 120
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra bhagavan ! ina sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta nigodoM meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA tathA dravyapradeza kI apekSA se kauna kisase kama, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! dravya kI apekSA se sabase thor3e bAdaranigoda paryAptaka haiM unase bAdaranigoda aparyAptaka asaMkhyeyaguNa haiM unase sUkSmanigoda aparyAptaka asaMkhyeyaguNa haiM, unase sUkSmanigoda paryApta saMkhyeyaguNa haiM pradeza kI apekSA se-Upara kahA huA krama hI jAnanA cAhie / dravyapradeza kI apekSA se sabase thor3e bAdaranigoda paryApta dravyApekSayA, unase bAdaranigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase sUkSmanigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase sUkSmanigoda paryApta saMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase bAdaranigoda paryApta anantaguNa pradezApekSayA, unase bAdaranigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa pradezApekSayA, unase sUkSmanigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa pradezApekSayA, unase sUkSmanigoda paryApta saMkhyeyaguNa pradezApekSayA / bhagavan ! ina sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta nigodoM meM aura sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta nigodajIvoM meM dravyApekSayA, pradezApekSayA aura dravya-pradezApekSayA kauna kisase kama, adhika, tulya aura vizeSAdhika haiM ? gautama ! saba se kama bAdaranigoda paryApta dravyApekSayA, unase bAdaranigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase sUkSmanigoda aparyApta asaMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase sUkSmanigoda paryApta saMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase bAdaranigoda jIva paryApta anantaguNa dravyApekSayA, unase bAdaranigoda jIva aparyApta asaMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase sUkSmanigodajIva aparyApta asaMkhyeyaguNa dravyApekSayA, unase sUkSmanigoda jIva paryApta saMkhyeyaguNa drvyaapekssyaa| pratipatti-5-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 121
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-6-saptavidha sUtra-365 jo aisA kahate haiM ki saMsArasamApannaka jIva sAta prakAra ke haiM, unake anusAra nairayika, tiryaMca, tirazcI, manuSya, mAnuSI, deva aura devI ye sAta bheda haiM / nairayika kI sthiti jaghanya 10000 varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama kI hai| tiryakyonika kI jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa tIna palyopama hai| tiryakstrI , manuSya aura manuSyastrI kI bhI yahI sthiti hai / devoM kI sthiti nairayika kI taraha jAnanA aura deviyoM kI sthiti jaghanya 10000 aura utkRSTa 55 palyopama hai| nairayika aura devoM kI tathA deviyoM kI jo bhavasthiti hai, vahI unakI saMciTaNA hai / tiryaMcoM kI jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa anantakAla hai / tiryastriyoM kI saMciTThaNA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTipRthaktva adhika tIna palyopama hai / isI prakAra manuSyoM aura manuSyastriyoM kI bhI saMciTThaNA jAnanA / nairayikoM kA antara jaghanya antarmuhUrtta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / tiryakyonikoM ko chor3akara sabakA antara ukta pramANa hI kahanA cAhie / tiryakyonikoM kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika sAgaropama zata-pRthaktva hai| pratipatti-6-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 122
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-7-aSTavidha sUtra-366 jo AcAryAdi aisA kahate haiM ki saMsArasamApannaka jIva ATha prakAra ke haiM, unake anusAra-1. prathamasamayanairayika, 2. aprathamasamayanairayika, 3. prathamasamayatiryagyonika, 4. aprathamasamayatiryagyonika, 5. prathamasamaya manuSya 6. aprathamasamayamanuSya, 7. prathamasamayadeva aura 8. aprathamasamayadeva / sthiti-bhagavan ! prathamasamayanairayika kI sthiti kitanI hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa se eka samaya / aprathamasamayanairayika kI jaghanyasthiti eka samaya kama dasa hajAra varSa aura utkarSa se eka samaya kama teMtIsa sAgaropama kI hai / prathamasamayatiryagyonika kI sthiti jaghanya aura utkRSTa bhI eka samaya hai / aprathamasamayatiryagyonika kI jaghanya sthiti eka samaya kama kSullakabhavagrahaNa aura utkRSTa sthiti eka samaya kama tIna palyopama / isI prakAra manuSyoM kI sthiti tiryagyonikoM ke samAna aura devoM kI sthiti nairayikoM ke samAna hai / nairayika aura devoM kI jo sthiti hai, vahI donoM prakAra ke nairayikoM aura devoM kI kAyasthiti hai| bhagavan ! prathamasamayatiryagyonika usI rUpa meM kitane samaya taka raha sakatA hai ? gautama ! jaghanya aura utkarSa se bhI eka samaya | aprathamasamayatiryagyonika jaghanya se eka samaya kama kSullakabhava aura utkRSTa se vanaspatikAla taka / prathamasamayamanuSya jaghanya aura utkRSTa se eka samaya taka aura aprathamasamayamanuSya jaghanya se eka samaya kama kSullakabhavagrahaNa paryanta aura utkarSa se eka samaya kama pUrvakoTipRthaktva adhika tIna palyopama taka raha sakatA hai| antaradvAra-prathamasamayanairayika kA jaghanya antara antarmuhartta adhika dasa hajAra varSa hai, utkRSTa antara vanaspatikAla hai| aprathamasamayanairayika kA jaghanya antarmuhartta aura utkRSTa vanaspatikAla / prathamasamayatiryakyonika kA jaghanya eka samaya kama do kSullakabhavagrahaNa aura utkRSTa vanaspatikAla | aprathamasamayatiryakyonika kA jaghanya samayAdhika eka kSullakabhavagrahaNa hai aura utkRSTa sAgaropama zatapRthaktva se kucha adhika / prathamasamaya-manuSya kA jaghanya eka samaya kama do kSullakabhava hai, utkRSTa vanaspatikAla hai / aprathamasamayamanuSya kA jaghanya samayAdhika kSullakabhava hai aura utkRSTa vanaspatikAla hai / devoM ke sambandha meM nairayikoM kI taraha kahanA / sabase thor3e prathamasamayamanuSya, unase prathamasamayanairayika asaMkhyeyaguNa, unase prathamasamayadeva asaMkhyeyaguNa, unase prathamasamayatiryakyonika asaMkhyeyaguNa / aprathamasamayanairayikoM yAvat aprathamasamayadevoM kA alpabahutva ukta krama se hI hai, kintu aprathamasamayatiryakyonika anantaguNa kahanA / bhagavan ! prathamasamayanairayikoM aura aprathamasamayanairayikoM meM? sabase thor3e prathamasamayanairayika, unase aprathamasamayanairayika asaMkhyeyaguNa haiM / isI prakAra tiryakyonika, manuSya aura devoM kA alpabahutva kahanA / bhagavan ! prathamasamayanairayikoM yAvat aprathamasamayadevoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e prathamasamayamanuSya, unase aprathamasamayamanuSya asaMkhyeyaguNa, unase prathamasamayanairayika asaMkhyeyaguNa, unase prathamasamayadeva asaMkhyeyaguNa, unase prathamasamayatiryakyonika asaMkhyeyaguNa, unase aprathamasamayanairayika asaMkhyeyaguNa, unase aprathamasamayadeva asaMkhyeyaguNa, unase aprathamasamaya tiryakyonika anantaguNa haiN| pratipatti-7-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 123
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-8-navavidha sUtra-367 jo nau prakAra ke saMsArasamApannaka jIvoM kA kathana karate haiM, ve aisA kahate haiM-1. pRthvIkAyika, 2. apkAyika, 3. tejaskAyika, 4. vAyukAyika, 5. vanaspatikAyika, 6. dvIndriya, 7. trIndriya, 8. caturindriya aura 9. paMcendriya / sabakI sthiti kahanA / pRthvIkAyikoM kI saMciTThaNA pRthvIkAla hai, isI taraha vAyukAya paryanta kahanA / vanaspatikAya kI saMciTThaNA anantakAla hai / dvIndriya, trIndriya, caturindriya kI saMciTThaNA saMkhyeyakAla hai aura paMcendriyoM kI saMciTThaNA sAdhika hajAra sAgaropama hai / sabakA antara anantakAla hai| kevala vanaspatikAyikoM kA antara asaMkhyeya kAla hai| alpabahutva meM sabase thor3e paMcendriya haiM, unase caturindriya vizeSAdhika haiM, unase trIndriya vizeSAdhika haiM, unase dvIndriya vizeSAdhika haiM, unase tejaskAyika asaMkhyeyaguNa haiM, unase pRthvIkAyika, apkAyika, vAyukAyika kramazaH vizeSAdhika haiM aura unase vanaspatikAyika anantaguNa haiN| pratipatti-8-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 124
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-9-dazavidha sUtra - 368 jo AcAryAdi dasa prakAra ke saMsArasamApannaka jIvoM kA pratipAdana karate haiM, ve kahate haiM-1. prathamasamayaekendriya, 2. aprathamasamayaekendriya, 3. prathamasamayadvIndriya, 4. aprathamasamayadvIndriya, 5. prathamasamayatrIndriya, 6. aprathamasamayatrIndriya, 7. prathamasamayacaturindriya, 8. aprathamasamayacaturindriya, 9. prathamasamayapaMcendriya aura 10. aprathamasamayapaMcendriya / bhagavan ! prathamasamayaekendriya kI sthiti kitanI hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa bhI eka samaya / aprathamasamayaekendriya kI jaghanya eka samaya kama kSullaka-bhavagrahaNa aura utkarSa se eka samaya kama bAIsa hajAra varSa / isa prakAra saba prathamasamayikoM kI jaghanya aura utkarSa se bhI eka samaya kI sthiti kahanA / aprathamasamaya vAloM kI sthiti jaghanya se eka samaya kama kSullakabhava aura utkarSa se jisakI jo sthiti hai, usameM eka samaya kama karake kathana karanA yAvat paMcendriya kI eka samaya kama teMtIsa sAgaropama kI sthiti hai|| prathamasamaya vAloM kI saMciTThaNA jaghanya aura utkarSa se bhI eka samaya hai / aprathamasamaya vAloM kI jaghanya se eka samaya kama kSullakabhavagrahaNa aura utkarSa se ekendriyoM kI vanaspatikAla aura dvIndriya-trIndriya-caturindriyoM kI saMkhyeyakAla evaM paMcendriyoM kI sAdhika hajAra sAgaropama paryanta saMciTThaNA hai / bhagavan ! prathamasamayaekendriyoM kA antara kitanA hotA hai ? gautama ! jaghanya se eka samaya kama do kSullakabhavagrahaNa aura utkRSTa vanaspatikAla hai / aprathamasamayaekendriya kA jaghanya antara eka samaya adhika eka kSullakabhava hai aura utkarSa se saMkhyAta varSa adhika do hajAra sAgaropama hai / zeSa saba prathamasamayikoM kA antara jaghanya se eka samaya kama do kSullakabhavagrahaNa hai aura utkarSa se vanaspatikAla hai / zeSa aprathamasamayikoM kA jaghanya antara samayAdhika eka kSullakabhavagrahaNa hai aura utkarSa se vanaspatikAla hai| saba prathamasamayikoM meM saba se thor3e prathamasamaya paMcendriya haiM, una se prathamasamayacaturindriya vizeSAdhika haiM, una se prathamasamayatrIndriya vizeSAdhika haiM, una se prathamasamayadvIndriya vizeSAdhika haiM aura una se prathamasamayaekendriya vizeSAdhika haiM / isI prakAra aprathamasamayikoM kA alpabahatva bhI jAnanA / vizeSatA yaha hai ki aprathamasamayaekendriya anantaguNa haiN| donoM kA alpabahutva-sabase thor3e prathamasamayaekendriya, unase aprathamasamayaekendriya anantaguNa haiM / zeSa meM sabase thor3e prathamasamayavAle haiM aura aprathamasamayavAle asaMkhyeyaguNa haiN| bhagavan ! ina prathamasamayaekendriya, yAvat aprathamasamayapaMcendriyoM meM ? gautama ! sabase thor3e prathamasamayapaMcendriya, unase prathamasamayacaturindriya vizeSAdhika, unase prathamasamayatrIndriya vizeSAdhika, unase prathamasamayadvIndriya vizeSAdhika, unase prathamasamayaekendriya vizeSAdhika, unase aprathamasamayapaMcendriya asaMkhyeyaguNa, unase aprathamasamayacaturindriya vizeSAdhika, unase aprathamasamayatrIndriya vizeSAdhika, unase aprathamasamayadvIndriya vizeSAdhika, unase aprathamasamaya ekendriya anantaguNa haiN| pratipatti-9-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 125
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-10- 'sarvajIva' pratipatti-10-sarvajIva-1 sUtra-369 bhagavan ! sarvajIvAbhigama kyA hai ? gautama ! sarvajIvAbhigama me nau pratipattiyA~ kahI haiM / unameM koI aisA kahate haiM ki saba jIva do prakAra ke haiM yAvat dasa prakAra ke haiM / jo do prakAra ke saba jIva kahate haiM, ve aisA kahate haiM, yathA-siddha aura asiddha / bhagavan ! siddha, siddha ke rUpa meM kitane samaya taka raha sakatA hai ? gautama ! sAdiaparyavasita | bhagavan ! asiddha, asiddha ke rUpa meM kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! asiddha do prakAra ke haiM-anAdi-aparyavasita asiddha sadAkAla asiddha rahatA hai aura anAdi-saparyavasita mukti-prApti ke pahale taka aprasiddharUpa meM rahatA hai| bhagavan ! siddha kA antara kitanA hai ? gautama ! sAdi-aparyavasita kA antara nahIM hotA hai| bhagavan ! asiddha kA aMtara kitanA hotA hai ? gautama ! anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita asiddha kA aMtara nahIM hotA / ina siddhoM aura asiddhoM meM ? sabase thor3e siddha, unase asiddha anantaguNa haiN| sUtra - 370 athavA saba jIva do prakAra ke haiM, yathA-sendriya aura anindriya / bhagavan ! sendriya, sendriya ke rUpa meM kAla se kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! sendriya jIva do prakAra ke haiM-anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparya-vasita / anindriya meM sAdi-aparyavasita haiM / donoM meM antara nahIM hai / sendriya kI vaktavyatA asiddha kI taraha aura anindriya kI vaktavyatA siddha kI taraha kahanI caahie| alpabahutvameM sabase thor3e anindriya haiM, sendriya anantaguNa haiM / ___ athavA do prakAra ke sarva jIva haiM-sakAyika aura akAyika / isI taraha sayogI aura ayogI inakI saMciTThaNA, antara aura alpabahutva sendriya kI taraha jAnanA cAhie / athavA saba jIva do prakAra ke haiM-savedaka aura ka / savedaka tIna prakAra ke haiM, yathA-anAdi-aparyavasita, anAdi-saparyavasita aura sAdi-saparyavasita / inameM jo sAdi-saparyavasita haiM, vaha jaghanya se antarmahartta aura utkaSTa se anantakAla taka rahatA hai yAvata vaha ana kSetra se dezona apArddhapudgalaparAvarta hai / avedaka do prakAra ke haiM-sAdi-aparyavasita aura sAdi-saparyavasita / inameM jo sAdi-saparyavasita haiM, vaha jaghanya se eka samaya aura utkRSTa antarmuhUrta taka rahatA hai| bhagavan ! savedaka kA antara kitane kAla kA hai ? gautama ! anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita kA antara nahIM hotA / sAdi-saparyavasita kA antara jaghanya eka samaya aura utkRSTa antarmuharta hai / bhagavan ! avedaka kA antara kitanA hai ? gautama ! sAdi-aparyavasita kA antara nahIM hotA, sAdi-saparyavasita kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa anantakAla hai yAvat dezona apArdhapudgalaparAvarta / ___alpabahutva-sabase thor3e avedaka haiM, unase savedaka anantaguNa haiM / isI prakAra sakaSAyika kA bhI kathana vaisA karanA cAhie jaisA savedaka kA kiyA hai / athavA do prakAra ke saba jIva haiM-salezya aura alezya / jaisA asiddhoM aura siddhoM kA kathana kiyA, vaisA inakA bhI kathana karanA cAhie yAvat sabase thor3e alezya haiM, unase salezya anantaguNa haiN| sUtra-371 athavA saba jIva do prakAra ke haiM-jJAnI aura ajJAnI / bhagavan ! jJAnI, jJAnIrUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jJAnI do prakAra ke haiM-sAdi-aparyavasita aura sAdi-saparyavasita / inameM jo sAdi-saparyavasita haiM ve jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika 66 sAgaropama taka raha sakate haiM / ajJAnI kA kathana savedaka samAna hai / jJAnI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa anantakAla, jo dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa hai / Adi ke do ajJAnI-anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita kA antara nahIM hai / sAdi-saparyavasita ajJAnI kA antara muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 126
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza- sUtra jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika chiyAsaTha sAgaropama hai / alpabahutva meM sabase thor3e jJAnI, unase ajJAnI anantaguNa haiM / athavA do prakAra ke saba jIva haiM-sAkAra aura anAkAra-upayoga vAle / inakI saMciTThaNA aura antara jaghanya aura utkRSTa se antarmuhUrta hai / alpabahutva meM anAkAra-upayoga vAle thor3e haiM, unase sAkAra-upayoga vAle saMkhyeyaguNa haiM / sUtra-372 athavA sarva jIva do prakAra ke haiM-AhAraka aura anAhAraka | bhagavan ! AhAraka, AhAraka ke rUpa meM kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! AhAraka do prakAra ke haiM-chadmastha-AhAraka aura kevali-AhAraka / chadmasthaAhAraka, AhAraka ke rUpa meM ? gautama ! jaghanya do samaya kama kSullakabhava aura utkRSTa se asaMkhyeya kAla taka yAvat kSetra kI apekSA aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga rahatA hai / kevali-AhAraka yAvat kAla se kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se dezona pUrvakoTi / bhagavan ! anAhAraka yAvat kAla se kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! anAhAraka do prakAra ke haiMchadmastha-anAhAraka aura kevali-anAhAraka / chadmastha-anAhAraka usI rUpa meM jaghanya se eka samaya, utkRSTa do samaya taka rahatA hai / kevali-anAhAraka do prakAra ke haiM siddhakevali-anAhAraka aura bhavasthakevali-anAhAraka | siddhakevali-anAhAraka gautama ! sAdi-aparyavasita hai / bhavasthakevali-anAhAraka do prakAra ke haiM-sayogibhavasthakevali-anAhAraka aura ayogi-bhavasthakevali-anAhAraka / bhagavan ! sayogibhavasthakevali-anAhAraka usI rUpa meM kitane samaya taka rahatA hai ? jaghanya utkRSTa sahita tIna samaya taka | ayogibhavasthakevali-anAhAraka jaghanya antarmuhurtta aura utkRSTa se bhI antarmuhUrtta / bhagavan ! chadmastha-AhAraka kA antara kitanA kahA gayA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa do samaya / kevaliAhAraka kA antara jaghanya-utkRSTa rahita tIna samaya / anAhAraka kA aMtara jaghanya do samaya kama kSullakabhavagrahaNa aura utkarSa se asaMkhyAta kAla yAvat aMgula kA asaMkhyAtabhAga / siddhakevali-anAhAraka sAdi-aparyavasita hai ataH antara nahIM hai / sayogibhavasthakevali-anAhAraka kA jaghanya antara antarmuhUrta hai aura utkRSTa se bhI yahI hai / ayogibhavasthakevali-anAhAraka kA antara nahIM hai / bhagavan ! ina AhArakoM aura anAhArakoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM? gautama ! sabase thor3e anAhAraka haiM, unase AhAraka asaMkhyeyaguNa haiN| sUtra-373 __athavA sarva jIva do prakAra ke haiM-sabhASaka aura abhASaka / bhagavan ! sabhASaka, sabhASaka ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se eka samaya, utkRSTa se antarmuhartta / gautama ! abhASaka do prakAra ke haiM-sAdiaparyavasita aura sAdi-saparyavasita / inameM jo sAdi-saparyavasita abhASaka haiM, vaha jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa meM ananta kAla taka arthAt ananta utsarpiNI-avasarpiNIkAla taka rahatA hai| bhagavan ! bhASaka kA antara kitanA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se anantakAla arthAt vanaspatikAla | sAdi-aparyavasita abhASaka kA antara nahIM hai / sAdi-saparyavasita kA antara jaghanya eka samaya, utkRSTa antarmuharta hai / alpabahatva meM sabase thor3e bhASaka haiM, abhASaka unase anantaguNa haiM / athavA saba jIva do prakAra ke haiM-sazarIrI aura azarIrI / azarIrI kI saMciTaNA Adi siddhoM kI taraha tathA sazarIrI kI asiddhoM kI taraha kahanA yAvat azarIrI thor3e haiM aura sazarIrI anantaguNa haiN| sUtra-374 athavA sarva jIva do prakAra ke haiM-carama aura acarama / carama anAdi-saparyavasita haiM / acarama do prakAra ke haiM-anAdi-aparyavasita aura sAdi-aparyavasita / donoM kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e acarama haiM, unase carama anantaguNa haiN| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 127
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra pratipatti-10-sarvajIva-2 sUtra-375 jo aisA kahate haiM ki sarva jIva tIna prakAra ke haiM, unakA maMtavya isa prakAra hai-yathA samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura samyagamithyAdRSTi | bhagavan ! samyagdRSTi kAla se samyagdRSTi kaba taka raha sakatA hai ? gautama ! samyagdRSTi do prakAra ke haiM-sAdi-aparyavasita aura sAdi-saparyavasita / jo sAdi-saparyavasita samyagdRSTi haiM, ve jaghanya se antamuharta aura utkRSTa se sAdhika chiyAsaTha sAgaropama taka raha sakate haiM / mithyAdRSTi tIna prakAra ke haiM-sAdi-saparyavasita, anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita / inameM jo sAdi-saparyavasita haiM ve jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se anantakAla taka jo yAvat dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa haiM, mithyAdRSTi rUpa se raha sakate haiM / samyagmithyAdRSTi jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se bhI antarmuhUrta taka raha sakatA hai| samyagdRSTi ke antaradvAra meM sAdi-aparyavasita kA aMtara nahIM hai, sAdi-saparyavasita kA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa anantakAla hai, jo yAvat apArdhapudgalaparAvarta rUpa hai / anAdi-aparyavasita mithyAdRSTi kA antara nahIM haiM, anAdi-saparyavasita mithyAdRSTi kA bhI antara nahIM hai, sAdi-saparyavasita kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika 66 sAgaropama hai / samyagmithyAdRSTi kA jaghanya antara antarmuhUrta aura utkRSTa antara anantakAla hai, jo dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa hai / alpabahutvadvAra meM sabase thor3e samyamithyAdRSTi haiM, unase samyagdRSTi anantaguNa haiM aura unase mithyAdRSTi anantaguNa haiN| sUtra-376 athavA sarva jIva tIna prakAra ke haiM-paritta, aparitta aura noparitta-noaparitta / paritta do prakAra ke haiMkAyaparitta aura saMsAraparitta / bhagavan ! kAyaparitta, kAyaparitta ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se asaMkhyeya kAla taka yAvat asaMkhyeya loka / bhante ! saMsAraparitta, saMsAraparitta ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuhartta aura utkarSa se anantakAla jo yAvat dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa hai| bhagavan ! aparitta, aparitta ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! aparitta do prakAra ke haiM-kAya-aparitta aura saMsAra-aparitta / bhagavan ! kAya-aparitta, kAya-aparitta ke rUpa meM kitane kAla rahatA hai ? gautama ! jaghanya se antarmuha hartta aura utkarSa se anantakAla arthAt vanaspatikAla tk| saMsAra-apatti do prakAra ke haiM-anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita / noparitta-noaparitta sAdiaparyavasita haiM / kAyaparitta kA jaghanya antara antarmuharta hai aura utkRSTa antara vanaspatikAla hai / saMsAraparitta kA antara nahIM hai / kAya-aparitta kA jaghanya antara antarmuhUrta hai aura utkRSTa antara asaMkhyeyakAla arthAt pRthvIkAla hai | anAdi-aparyavasita, paritta, anAdi-saparyavasita, saMsArAparitta, anAdi-saparyavasita, saMsArAparitta tathA noparitta-noaparitta kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e paritta haiM, noparitta-noaparitta anantaguNa haiM aura aparitta anantaguNa haiN| sUtra-377 athavA saba jIva tIna taraha ke haiM-paryAptaka, aparyAptaka aura noparyAptaka-noaparyAptaka / bhagavan ! paryAptaka, paryAptaka rUpa meM kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se adhika sAgaropamazatapRthaktva / bhagavan ! aparyAptaka, aparyAptaka ke rUpa meM kitane samaya taka raha sakatA hai ? gautama ! jaghanya utkarSa se bhI antarmuhUrtta / noparyAptaka-noaparyAptaka sAdi-aparyavasita haiM / paryAptaka kA antara jaghanya aura utkarSa se bhI antarmaharta hai| aparyAptaka kA antara jaghanya antarmahartta aura utkaSTa sAdhika sAgaropamazatapathaktva hai| noparyAptaka-noaparyAptaka kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e noparyAptaka-noaparyAptaka haiM, unase aparyAptaka anantaguNa haiM, unase paryAptaka saMkhyeyaguNa haiN| muni dIparatnasAgara kRt- (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 128
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra - 378 athavA sarva jIva tIna prakAra ke haiM-sUkSma, bAdara aura nosUkSma-nobAdara / sUkSma, sUkSma ke rUpa meM jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se asaMkhyeya kAla arthAt pRthvIkAla taka rahatA hai / bAdara, bAdara ke rUpa meM jaghanya antamUhurta aura utkRSTa asaMkhyeyakAla-asaMkhyeya utsarpiNI-avasarpiNI rUpa hai kAlamArgaNA se / kSetramArgaNA se aMgula kA asaMkhyeyabhAga hai| sUtra - 379 athavA sarva jIva tIna prakAra ke haiM-saMjJI, asaMjJI, nosaMjJI-noasaMjJI / saMjJI, saMjJI rUpa meM jaghanya se antamUhurta aura utkRSTa se sAgaropamazatapRthaktva se kucha adhika samaya taka rahatA hai / asaMjJI jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se vanaspatikAla | nosaMjJI-noasaMjJI sAdi-aparyavasita hai / saMjJI kA antara jaghanya antarmuhartta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / asaMjJI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika sAgaropama zatapRthaktva hai / nosaMjJInoasaMjJI kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e saMjJI haiM, unase nosaMjJI-noasaMjJI anantaguNa haiM aura unase asaMjJI anantaguNa haiN| sUtra-380 ___athavA sarva jIva tIna prakAra ke haiM-bhavasiddhika, abhavasiddhika aura nobhavasiddhika-noabhavasiddhika / bhavasiddhika jIva anAdi-saparyavasita haiM / abhavasiddhika anAdi-aparyavasita haiM aura ubhayapratiSedharUpa siddha jIva sAdi-aparyavasita haiM / alpabahutva meM sabase thor3e abhavasiddhika haiM, ubhayapratiSedharUpa siddha unase anantaguNa haiM aura bhavasiddhika unase anantaguNa haiM / sUtra- 381 athavA sarva jIva tIna prakAra ke haiM-trasa, sthAvara aura notrasa-nosthAvara / trasa, trasa ke rUpa meM jaghanya antamuharta aura utkRSTa sAdhika do hajAra sAgaropama taka rahatA hai / sthAvara, sthAvara ke rUpa meM vanaspatikAla paryanta rahatA hai / notrasa-nosthAvara sAdi-aparyavasita haiM / trasa kA antara vanaspatikAla hai aura sthAvara kA antara sAdhika do hajAra sAgaropama hai| notrasa-nosthAvara kA antara nahIM hai| alpabahatva meM sabase thoDe trasa haiM, unase notrasa-nosthAvara anantaguNa haiM aura unase sthAvara anantaguNa haiM / pratipatti-10-sarvajIva-3 sUtra-382 jo aisA kahate haiM ki sarva jIva cAra prakAra ke haiM ve cAra prakAra ye haiM-manoyogI, vacanayogI, kAyayogI aura ayogI / manoyogI, manoyogI rUpa meM jaghanya eka samaya aura utkaSTa antarmahartta taka rahatA hai / vacanayogI kA bhI antara yahI hai| kAyayogI jaghanya se antarmahartta aura utkaSTa se vanaspatikAla taka rahatA hai| ayogI sAdi-aparyavasita hai / manoyogI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / vacanayogI kA bhI yahI hai / kAyayogI kA jaghanya antara eka samaya kA hai aura utkRSTa antara antarmuharta hai / ayogI kA antara nahIM hai| alpabahatva meM sabase thoDe manoyogI, unase vacanayogI asaMkhyAtaguNa, unase ayogI anantaguNa aura unase kAyayogI anantaguNa haiN| sUtra- 383 athavA sarva jIva cAra prakAra ke haiM-strIvedaka, puruSavedaka, napuMsakavedaka aura avedaka / strIvedaka, strIvedaka ke rUpa meM vibhinna apekSA se (pUrvakoTipRthaktva adhika) eka sau dasa, eka sau, aThAraha, caudaha palyopama taka athavA palyopama pRthaktva raha sakatA hai / jaghanya se eka samaya taka raha sakatA hai / puruSavedaka, puruSavedaka ke rUpa meM jaghanya muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 129
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra antarmuharta aura utkRSTa sAdhika sAgaropama zatapRthaktva taka raha sakatA hai / napuMsakavedaka jaghanya eka samaya aura utkRSTa anantakAla taka raha sakatA hai / avedaka do prakAra ke haiM-sAdi-aparyavasita aura sAdi-saparyavasita / sAdisaparyavasita avedaka jaghanya eka samaya aura utkRSTa antarmuhUrta taka raha sakatA hai / strIvedaka kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / puruSavedaka kA antara jaghanya eka samaya aura utkRSTa vanaspatikAla hai / napuMsakavedaka kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika sAgaropama zatapRthaktva hai / avedaka kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e puruSavedaka, unase strIvedaka saMkhyeyaguNa, unase avedaka anantaguNa aura unase napuMsakavedaka anantaguNa haiN| sUtra - 384 athavA sarva jIva cAra prakAra ke haiM-cakSurdarzanI, acakSurdarzanI, avadhidarzanI aura kevalIdarzanI / cakSurdarzanI kAla se jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika eka hajAra sAgaropama taka raha sakatA hai / acakSurdarzanI do prakAra ke haiM-anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita / avadhidarzanI jaghanya se eka samaya aura utkarSa se sAdhika do chiyAsaTha sAgaropama taka raha sakatA hai / kevaladarzanI sAdi-aparyavasita hai / cakSurdarzanI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / donoM prakAra ke acakSurdarzanI kA antara nahIM hai / avadhidarzanI kA jaghanya antara antarmuhUrta aura utkarSa vanaspatikAla hai / kevaladarzanI kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e avadhi darzanI, unase cakSurdarzanI asaMkhyeyaguNa haiM, unase kevaladarzanI anantaguNa haiM aura unase acakSurdarzanI bhI anantaguNa haiM sUtra - 385 athavA sarva jIva cAra prakAra ke haiM-saMyata, asaMyata, saMyatAsaMyata aura nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata / saMyata, saMyatarUpa meM jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona pUrvakoTi taka rahatA hai / asaMyata kA kathana ajJAnI kI taraha kahanA / saMyatAsaMyata jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa dezona pUrvakoTi / nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata sAdi-aparyavasita hai / saMyata aura saMyatAsaMyata kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa dezona apArdhapudgalaparAvarta hai / asaMyatoM meM Adi ke do prakAroM meM antara nahIM hai / sAdi-saparyavasita asaMyata kA antara jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona pUrvakoTi hai / cauthe nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e saMyata haiM, unase saMyatAsaMyata asaMkhyeyaguNa haiM, unase nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata anantaguNa haiM aura unase asaMyata anantaguNa haiN| pratipatti-10-sarvajIva-4 sUtra - 386 jo aisA kahate haiM ki pA~ca prakAra ke sarva jIva haiM, unake anusAra ve pA~ca bheda isa prakAra haiM-krodhakaSAyI, mAnakaSAyI, mAyAkaSAyI, lobhakaSAyI aura akaSAyI / krodha yAvat mAyAkaSAyI jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta taka usa rUpa meM rahate haiM / lobhakaSAyI jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa antarmuhUrta taka usa rUpa meM raha sakatA hai / akaSAyI do prakAra ke haiM sAdi-aparyavasita aura sAdi-saparyavasita / sAdi-saparyavasita jaghanya eka samaya, utkarSa se pha usa rUpa meM raha sakatA hai / krodha yAvat mAyAkaSAyI kA antara jaghanya eka samaya aura utkarSa se antarmuhUrta hai / lobhakaSAyI kA aMtara jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se antarmuhUrta hai / akaSAyI meM aMtara nahIM hai| sUtra-387 ___ alpabahutva meM sabase thor3e akaSAyI haiM, unase mAnakaSAyI anantaguNa haiM, unase krodhakaSAyI, mAyAkaSAyI aura lobhakaSAyI kramazaH vizeSAdhika jAnanA caahie| muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 130
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra sUtra-388 athavA saba jIva pA~ca prakAra ke haiM-nairayika, tiryakyonika, manuSya, deva aura siddha / saMciTThaNA aura antara pUrvavat kahanA / alpabahutva meM sabase thor3e manuSya, unase nairayika asaMkhyeyaguNa, unase deva asaMkhyeyaguNa, unase siddha anantaguNa aura unase tiryagyonika anantaguNa haiM / inakI kAyasthiti, antara aura alpabahutva pahale kahA jA cUkA hai| pratipatti-10-sarvajIva-5 sUtra-389 jo aisA kahate haiM ki saba jIva chaha prakAra ke haiM, unake anusAra-AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, manaHparyAyajJAnI, kevalajJAnI aura ajJAnI yaha cha haiM / AbhinibodhikajJAnI, AbhinibodhikajJAnI ke rUpa meM jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se sAdhika chiyAsaTha sAgaropama taka raha sakatA hai / zrutajJAnI kA bhI yahIM kAla hai | avadhijJAnI usI rUpa meM jaghanya eka samaya aura utkarSa se sAdhika chiyAsaTha sAgaropama taka raha sakatA hai / manaHparyAyajJAnI usI rUpa meM jaghanya eka samaya aura utkarSa se dezona pUrvako Te taka raha sakatA hai / kevalajJAnI sAdi-aparyavasita hai| ajJAnI tIna taraha ke haiM-1. anAdi-aparyavasita, 2. anAdi-saparyavasita aura 3. sAdi-saparyavasita / inameM jo sAdi-saparyavasita haiM, vaha jaghanya se antarmuhUrtta aura utkarSa se anantakAla taka, jo dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa haiM / AbhinibodhikajJAnI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se anantakAla, jo dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa haiM / isI prakAra zrutajJAnI, avadhijJAnI aura manaHparyAyajJAnI kA antara kahanA cAhie / kevalajJAnI kA antara nahIM hai / sAdi-saparyavasita ajJAnI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika chiyAsaTha sAgaropama hai| alpabahutva meM sabase thor3e manaHparyAyajJAnI haiM, unase avadhijJAnI asaMkhyeyaguNa haiM, unase AbhinibodhikajJAnI aura zrutajJAnI vizeSAdhika haiM aura donoM svasthAna meM tulya haiM / unase kevalajJAnI anantaguNa haiM aura unase ajJAnI anantaguNa haiN| athavA sarva jIva chaha prakAra ke haiM-ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya aura anindriya / inakI kAyasthiti aura antara pUrvakathanAnusAra kahanA / alpabahutva meM sabase thor3e paMcendriya, unase caturindriya vizeSAdhika, unase trIndriya vizeSAdhika, unase dvIndriya vizeSAdhika, unase anindriya anantaguNa aura unase ekendriya anantaguNa haiN| sUtra-390 athavA sarva jIva chaha prakAra ke haiM-audArikazarIrI, vaikriyazarIrI, AhArakazarIrI, tejasazarIrI, kArmaNazarIrI aura ashriirii| audArikazarIrI jaghanya se do samaya kama kSullakabhavagrahaNa aura utkarSa se asaMkhyeyakAla taka rahatA hai / yaha asaMkhyeyakAla aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ke AkAzapradezoM ke apahArakAla ke tulya hai / vaikriyazarIrI jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se antarmuharta adhika teMtIsa sAgaropama taka raha sakatA hai / AhArakazarIrI jaghanya tathA utkarSa se bhI antarmuhUrtta taka hI rahatA hai / tejasazarIrI do prakAra ke haiM-anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita / isI taraha kArmaNazarIrI bhI do prakAra ke haiM / azarIrI sAdi-aparyavasita haiN| audArikazarIrI kA antara jaghanya eka samaya aura utkarSa se antarmuharta adhika teMtIsa sAgaropama hai / vaikriyazarIrI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa anantakAla hai, jo vanaspatikAlatulya hai / AhArakazarIra kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa anantakAla hai, jo dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa hai / tejasa-kArmaNa-zarIrI kA antara nahIM hai / alpabahutva meM sabase thor3e AhArakazarIrI, vaikriyazarIrI unase asaMkhyAtaguNa, unase audArikazarIrI asaMkhyAtaguNa haiM, unase azarIrI anantaguNa haiM aura unase tejasa-kArmaNazarIrI anantaguNa haiM aura ye muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 131
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratipatti/uddeza-/sUtra Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' svasthAna meM donoM tulya haiN| pratipatti-10-sarvajIva-6 sUtra-391 jo aisA kahate haiM ki saba jIva sAta prakAra ke haiM, ve aisA pratipAdana karate haiM, yathA-pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, trasakAyika aura akAyika / inakI saMciTThaNA aura antara pahale kahe jA cUke haiM | alpabahatva-sabase thor3e trasakAyika, unase tejaskAyika asaMkhyAtaguNa, unase pRthvIkAyika vizeSAdhika, unase apkAyika vizeSAdhika, unase vAyukAyika vizeSAdhika, unase akAyika anantaguNa aura unase vanaspatikAyika anantaguNa haiN| sUtra-392 athavA sarva jIva sAta prakAra ke kahe gaye haiM-kRSNalezyA vAle yAvat zuklalezyA vAle aura alezya / kRSNa lezyA vAlA, kRSNalezyA vAle ke rUpa meM jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se antarmuhUrta adhika teMtIsa sAgaropama taka raha sakatA hai / nIlalezyA vAlA jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se palyopama kA asaMkhyeyabhAga adhika dasa sAgaropama taka raha sakatA hai | kApotalezyA vAlA jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se palyopamAsaMkhyeyabhAga adhika tIna sAgaropama rahatA hai / tejolezyA vAlA jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se palyopamAsaMkhyeyabhAga adhika tIna sAgaropama taka raha sakatA hai / padmalezyA vAlA jaghanya antarmartR aura utkRSTa se palyopamAsaMkhyeya-bhAga adhika dasa sAgaropama taka rahatA hai / zuklalezyA vAlA jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se antarmuharta adhika teMtIsa sAgaropama taka raha sakatA hai / alezya jIva sAdi-aparyavasita haiN| kRSNalezyA kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa antarmuhUrta adhika teMtIsa sAgaropama kA hai / isI taraha nIlalezyA, kApotalezyA kA bhI jAnanA / tejolezyA kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / isI prakAra padmalezyA aura zuklalezyA kA yahI antara hai| alezya kA antara nahIM hai / alpabahutva-gautama ! sabase thoDe zuklalezyA vAle, unase padmalezyA vAle saMkhyAtaguNa, unase tejolezyA vAle saMkhyAta guNa, unase alezya anaMtaguNa, unase kApotalezyA vAle anaMtaguNa, unase nIlalezyA vAle vizeSAdhika, unase kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiN| pratipatti-10-sarvajIva-7 sUtra - 393 jo aisA kahate haiM ki ATha prakAra ke sarva jIva haiM, unakA mantavya hai ki saba jIva AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, manaHparyAyajJAnI, kevalajJAnI, mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI aura vibhaMgajJAnI haiM / AbhinibodhikajJAnI, AbhinibodhikajJAnI ke rUpa meM jaghanya se antarmuhurta aura utkarSa se sAdhika chiyAsaTha sAgaropama taka rahatA hai / zrutajJAnI bhI itanA hI rahatA hai / avadhijJAnI jaghanya se eka samaya aura utkRSTa sAdhika chiyAsaTha sAgaropama taka rahatA hai / manaHparyAyajJAnI jaghanya eka samaya, utkRSTa dezona pUrvakoTi taka rahatA hai / kevalajJAnI sAdi-aparyavasita hone se sadA usa rUpa meM rahatA hai / mati-ajJAnI tIna prakAra ke haiM-1.anAdi-aparyasita, 2. anAdi-saparyavasita aura 3. sAdi-saparyavasita / inameM jo sAdi-saparyavasi haiM vaha jaghanya antarmuharta aura utkRSTa anantakAla, jo dezona apArdhapudgalaparAvarta rUpa taka rahatA hai| zruta-ajJAnI bhI yahI hai| vibhaMgajJAnI jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona pUrvakoTi adhika teMtIsa sAgaropama taka rahatA hai| AbhinibodhikajJAnI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se anantakAla, jo dezona pudgalaparAvarta muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 132
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra rUpa hai / isI prakAra zruta, yAvat manaHparyAyajJAnI kA aMtara bhI jAnanA / kevalajJAnI kA antara nahIM hai / matiajJAniyoM meM jo anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita haiM, unakA antara nahIM hai / jo sAdi-saparyavasita haiM, unakA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa sAdhika chiyAsaTha sAgaropama hai / isI prakAra zruta-ajJAnI kA bhI jAnanA / vibhaMgajJAnI kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / alpabahutva-gautama ! sabase thor3e manaHparyAyajJAnI haiM / unase avadhijJAnI asaMkhyeyaguNa haiM, unase matijJAnI, zrutajJAnI vizeSAdhika haiM aura svasthAna meM tulya haiM, unase vibhaMgajJAnI asaMkhyeyaguNa haiM, unase kevalajJAnI anantaguNa haiM aura unase mati-ajJAnI zruta-ajJAnI anantaguNa haiM aura svasthAna meM tulya haiN| sUtra - 394 athavA saba jIva ATha prakAra ke kahe gaye haiM, jaise ki-nairayika, tiryagyonika, tiryagyonikI, manuSya, manuSyanI, deva, devI aura siddha / nairayika, nairayika rUpa meM gautama ! jaghanya se dasa hajAra varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama taka rahatA hai / tiryagyonika jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se anantakAla taka rahatA hai / tiryagyonikI jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se pUrvakoTi pRthaktva adhika tIna palyopama taka rahatI hai / isI taraha manuSya aura mAnuSI strI meM bhI jAnanA / devoM kA kathana nairayika samAna hai / devI jaghanya se 10000 varSa, utkarSa se 55 palyopama taka rahatI hai / siddha sAdi-aparyavasita haiM / nairayika kA antara jaghanya antarmuhUrta, utkarSa vanaspatikAla hai| __ tiryagyonika kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se sAdhika sAgaropama zatapRthaktva hai / tiryagyonikI kA antara jaghanya antarmuhartta aura utkarSa se vanaspatikAla hai / isI prakAra manuSya, mAnuSIstrI, deva aura devI kA bhI antara kahanA / siddha sAdi-aparyavasita hai / alpabahutva-gautama ! sabase thor3I manuSyastriyA~, unase manuSya asaMkhyeyaguNa, unase nairayika asaMkhyeyaguNa, unase tiryagyonika striyA~ asaMkhyAtaguNI, unase deva saMkhyeyaguNa, unase deviyA~ saMkhyeyaguNa, unase siddha anantaguNa, unase tiryagyonika anantaguNa haiM / pratipatti-10-sarvajIva-8 sUtra - 395 jo aisA kahate haiM ki sarva jIva nau prakAra ke haiM, ve isa taraha batAte haiM-ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, nairayika, paMcendriyatiryagyonika, manuSya, deva, siddha / ekendriya, ekendriya rUpa meM jaghanya se antarmuharta aura utkRSTa vanaspatikAla taka rahatA hai / dvIndriya jaghanya antarmuhartta, utkRSTa saMkhyeyakAla taka rahatA hai / trIndriya aura caturindriya bhI isI prakAra kahanA / nairayika, nairayika ke rUpameM jaghanya 10000 varSa, utkarSa se teMtIsa sAgaropama taka rahatA hai / paMcendriyatiryaMca jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTipRthaktva adhika tIna palyopama taka rahatA hai| isI prakAra manuSya ke lie bhI kahanA / devoM kA kathana nairayika ke samAna hai / siddha sAdi-aparyavasita haiN| ___ ekendriya kA antara jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se saMkhyeya varSa adhika do hajAra sAgaropama hai / dvIndriya kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se vanaspatikAla hai / isI prakAra trIndriya, caturindriya, nairayika, paMcendriyatiryaMca, manuSya aura deva-sabakA itanA hI antara hai / siddha sAdi-aparyavasita hai / alpabahutva-gautama ! sabase thor3e manuSya haiM, unase nairayika asaMkhyeyaguNa haiM, unase deva asaMkhyeyaguNa hai, unase paMcendriya tiryaMca asaMkhyeya guNa haiM unase caturindriya vizeSAdhika haiM, unase trIndriya vizeSAdhika haiM, unase dvIndriya vizeSAdhika haiM aura unase siddha anantaguNa haiM aura unase ekendriya anantaguNa haiN| sUtra - 396 athavA sarvajIva nau prakAra ke-1.prathamasamayanairayika, 2.aprathamasamayanairayika, 3.prathamasamayatiryagyonika, 4.aprathamasamayatiryagyonika, 5.prathamasamayamanuSya, 6.aprathamasamayamanuSya, 7.prathamasamayadeva, 8.aprathamasamayadeva muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 133
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra 9.siddha / prathamasamayanairayika, prathamasamayanairayika ke rUpameM eka samaya aura aprathamasamayanairayika jaghanya eka samaya kama 10000 varSa, utkarSa se eka samaya kama 33 sAgaropama taka rahatA hai / prathamasamaya-tiryagyonika eka samaya taka aura aprathamasamayatiryagyonika jaghanya eka samaya kama kSullakabhavagrahaNa taka,utkarSa se vanaspatikAla taka / prathamasamayamanuSya eka samaya aura aprathamasamayamanuSya jaghanya samaya kama kSullaka-bhavagrahaNa, utkarSa se pUrvakoTipRthaktva adhika tIna palyopama taka rahatA hai / deva kA kathana nairayika ke samAna hai| siddha sAdi-aparyavasita haiN| prathamasamayanairayika kA antara jaghanya se antarmuharta adhika dasa hajAra varSa aura utkarSa se vanaspatikAla hai| aprathamasamayanairayika kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkarSa se vanaspatikAla hai / prathamasamayatiryagyonika kA antara jaghanya samaya kama do kSullakabhavagrahaNa aura utkarSa se vanaspatikAla hai / aprathamasamayatiryagyonika kA antara jaghanya samayAdhika kSullakabhavagrahaNa hai aura utkarSa se sAdhika sAgaropama zatapRthaktva hai / prathamasamayamanuSya kA antara prathamasamayatiryaMca ke samAna hai | aprathamasamayamanuSya kA antara samayAdhika kSullakabhavagrahaNa hai aura utkarSa se vanaspatikAla hai| prathamasamayadeva kA antara prathamasamayanairayika ke samAna hai| aprathamasamayadeva kA antara aprathamasamayanairayika ke samAna hai| siddha sAdi-aryavasita hone se antara nahIM hai| alpabahutva (1) gautama ! sabase thor3e prathamasamayamanuSya, unase prathamasamayanairayika asaMkhyaguNa, unase prathama samayadeva asaMkhyAtaguNa, unase prathamasamayatiryagyonika asaMkhyAtaguNa haiM | alpabahatva (2) sabase thor3e aprathamasamayamanuSya haiM, unase aprathamasamayanairayika asaMkhyeyaguNa haiM, unase aprathamasamayadeva asaMkhyeyaguNa haiM aura unase aprathamasamayatiryaMca anantaguNa haiM | alpabahutva (3) sabase thor3e prathamasamayanairayika haiM aura unase aprathamasamayanairayika asaMkhyAtaguNa haiM / alpabahutva (4) prathamasamayatiryaMca sabase thor3e aura aprathamasamayatiryaMca anantaguNa haiM | manuSya aura devoM kA alpabahutva nairayikoM kI taraha kahanA / alpabahutva (5) gautama ! sabase thor3e prathamasamayamanuSya, unase aprathamasamayamanuSya asaMkhyAtaguNa, unase prathamasamayanairayika asaMkhyAtaguNa, unase prathamasamayadeva asaMkhyAtaguNa, unase prathamasamayatiryaMca asaMkhyAtaguNa, unase aprathamasamayanairayika asaMkhyAtaguNa, unase aprathamasamayadeva asaMkhyAtaguNa, unase siddha anantaguNa aura unase aprathamasamayatiryagyonika anantaguNa haiN| pratipatti-10-sarvajIva-9 sUtra-397 jo aisA kahate haiM ki sarva jIva dasa prakAra ke haiM, ve isa prakAra kahate haiM, yathA-pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya aura anindriya / bhagavan ! pRthvIkAyika, pRthvIkAyika ke rUpa meM jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se asaMkhyAtakAla taka, jo asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI rUpa se hai aura kSetramArgaNA se asaMkhyeya lokAkAzapradezoM ke nirlepakAla ke tulya haiM / isI prakAra apkAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika kI saMciTThaNA jAnanA / vanaspatikAyika kI saMciTThaNA jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai / dvIndriya, dvIndriya rUpa meM jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa saMkhyAtakAla taka raha sakatA hai / isI prakAra trIndriya aura caturindriya ko bhI jAnanA / paMcendriya, paMcendriya rUpa meM jaghanya anta-rmuhUrta aura utkarSa sAdhika eka hajAra sAgaropama taka raha sakatA hai| anindriya, sAdi-aparyavasita hai| pathvIkAyika kA antara kitanA hai? gautama ! jaghanya se antarmahata aura utkaSTa vanaspatikAla hai| isI prakAra apkAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika ko bhI jAnanA / vanaspatikAyikoM kA antara vahIM hai jo pRthvIkAyika kI saMciTaNA hai, isI prakAra dvIndriya yAvat paMcendriya kA antara jaghanya se antarmuhartta aura utkRSTa vanaspati kAla hai | anindriya sAdi-aparyavasita hai | alpabahutva-gautama ! sabase thor3e paMcendriya haiM, unase caturindriya vizeSAdhika haiM, unase trIndriya vizeSAdhika haiM, unase dvIndriya vizeSAdhika haiM, unase tejaskAyika asaMkhyaguNa haiM, unase pRthvIkAyika vizeSAdhika haiM, unase apkAyika vizeSAdhika haiM, unase vAyukAyika vizeSAdhika haiM, unase muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 134
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza-/sUtra anindriya anantaguNa haiM aura unase vanaspatikAyika anantaguNa haiN| sUtra-398 athavA sarva jIva dasa prakAra ke haiM, yathA-1. prathamasamayanairayika, 2. aprathamasamayanairayika, 3. prathamasamayatiryagyonika, 4. aprathamasamayatiryagyonika, 5. prathamasamayamanuSya, 6. aprathamasamayamanuSya, 7. prathamasamayadeva, 8. aprathamasamayadeva, 9. prathamasamayasiddha aura 10. aprthmsmysiddh| prathamasamayanairayika, prathamasamayanairayika ke rUpa meM ? eka samaya taka / aprathamasamayanairayika usI rUpa meM? eka samaya kama 10000 varSa taka, utkRSTa eka samaya kama 33 sAgaropama taka rahatA hai / prathamasamayatiryagyonika usI rUpa meM ? eka samaya taka / aprathamasamayatiryagyonika jaghanya se eka samaya kama kSullakabhavagrahaNa taka aura utkarSa se vanaspatikAla taka rahatA hai| prathamasamayamanuSya usa rUpameM? eka samaya tk| aprathamasamayamanuSya jaghanya se eka samaya kama kSullakabhavagrahaNa, utkarSa pUrvakoTipRthaktva adhika tIna palyopama taka rahatA hai / deva kA kathana nairayika kI taraha hai| prathamasamayasiddha usa rUpa meM? eka samaya taka / aprathamasamayasiddha sAdi-aparyavasita hone se sadAkAla rahatA hai / prathamasamayanairayika jaghanya se antarmuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkarSa se vanaspatikAla rahatA hai / aprathamasamayanairayika kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa vanaspatikAla hai| prathamasamayatiryagyonika kA antara jaghanya eka samaya kama do kSullakabhavagrahaNa hai, utkarSa se vanaspatikAla hai / aprathamasamayatiryagyonika kA antara jaghanya samayAdhika kSullakabhavagrahaNa hai aura utkarSa se sAdhika sAgaropama-zatapRthaktva hai| bhagavan ! prathamasamayamanuSya kA antara kitanA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya kama do kSullakabhavagrahaNa hai aura utkarSa se vanaspatikAla hai / aprathamasamayamanuSya kA antara jaghanya samayAdhika kSullakabhava aura utkarSa se vanaspatikAla hai / deva kA antara nairayika kI taraha kahanA cAhie / prathamasamayasiddha aura aprathamasamayasiddha kA antara nahIM hai / alpabahutva (1) sabase thor3e prathamasamayasiddha, unase prathamasamayamanuSya asaMkhyeyaguNa, unase prathamasamayanairayika asaMkhyeyaguNa, unase prathamasamayadeva asaMkhyAtaguNa aura unase prathamasamayatiryagyonika asaMkhyeyaguNa hai | alpabahutva (2) gautama ! sabase thor3e aprathamasamayamanuSya, unase aprathamasamayanairayika asaMkhyeyaguNa, unase aprathamasamayadeva asaMkhyeyaguNa, unase aprathamasamayasiddha anantaguNa aura unase aprathamasamayatiryagyonika anantaguNa haiM / alpabahutva (3) gautama ! sabase thor3e prathamasamayanairayika haiM, unase asaMkhyAtaguNa aprathamasamayanairayika hai alpabahutva (4) gautama ! sabase thor3e prathamasamayatiryagyonika haiM aura unase aprathamasamayatiryagyonika a alpabahutva (5) gautama ! sabase thor3e prathamasamayamanuSya haiM, unase aprathamasamayamanuSya asaMkhyAtaguNa haiM / jaisA manuSyoM ke lie kahA hai, vaisA devoM ke lie bhI kahanA / alpabahatva (6) gautama ! sabase thoDe prathamasamayasiddha haiM, unase aprathamasamayasiddha anantaguNa haiM / alpabahatva (7) gautama ! sabase thor3e prathamasamayasiddha haiM, unase prathama-samayamanuSya asaMkhyAtaguNa haiM, unase aprathamasamayamanuSya asaMkhyAtaguNa haiM, unase prathamasamayanairayika asaMkhyAtaguNa haiM, unase prathamasamayadeva asaMkhyAtaguNa haiM, unase prathamasamayatiryaMca asaMkhyAtaguNa haiM, unase aprathamasamayanairayika asaMkhyAtaguNa haiM, unase aprathamasamayasiddha anantaguNa haiM, unase aprathamasamaya tiryaMca anantaguNa haiM / pratipatti-10-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 14 jIvAjIvAbhigama-upAMgasUtra-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (jIvAjIvAbhigama)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 135
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 14, upAMgasUtra-3, 'jIvAjIvAbhigama' pratipatti/uddeza- sUtra namo namo nimmaladasaNassa pUjyapA zrI AnaMda-kSamAM-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: XXXSSSXAXOXXX 14 KXXXX XXXXXXXXXX XXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX. jIvAjIvAbhigama AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi] a 24182:- (1) (2) deepratnasagar.in bhela aDresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhojA/ 09825967397 muni dIparatnasAgara kRt " (jIvAjIvAbhigama)" AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 136