Siddhanta Lakshan Tattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Vidya Vilas Yantralaya

Page 53

सिद्धान्तलक्षणतत्त्वालोकः । ४५ व्याप्तितादवस्थ्याच्च कथञ्चित्प्रमेयत्वे प्रतियोगित्यवारणसम्भवेऽपि घटान्यप्रमेयसाध्यकभूतलत्वादी घटाभावस्य प्रतियोगिवैयधिकरण्यविरहादभावान्तरस्य ताशप्रतियोगिताकत्वविरहादव्याप्तेश्चेति ॥ ० ॥ अथ साध्यतावच्छेदकातिरिक्तधर्मव्यासज्यवृत्त्यन्यत्वविशेषणं देयम्प्रमेसाध्यके घटादिगतद्विस्वावच्छिन्नाभावमादायैवलक्षणसम्झतिः नच वह्निघटोमयाभावमादायाव्याप्तिासज्यवृत्यन्य. साध्यताच्छेदकातिरिक्तघटत्वस्य साध्यवृत्तित्वविरहादिति वाच्य. मिदानी साध्यवृत्तित्वनिवेशप्रयोजनाभावात्सलत्रैव सद्धेतौ द्वित्वादिमात्रावच्छिन्नाभावमादाय लक्षणसमन्वयात् नच रूपवान्य टत्वादित्यत्र रूपद्धयन्नास्तीतिप्रतीतिसिद्धाभावमादयाव्याप्तिः रूप्रत्वद्वित्वयोरेवावच्छेदकत्वेन तत्प्रतियोगितायामुक्तानवच्छिन्नत्व. सत्त्वादितिवाच्यं साध्यतावच्छेदकातिरिक्तधविच्छेद्यत्वव्यासज्यवृत्तिधर्मातिरिक्तधम्मोवच्छेद्यत्वोभयाभावस्य प्रतियोगिवाविशेषणत्वात् इति चेन्न द्वित्वविशिष्टस्य साध्यतायां यत्र घटगतगुणएकस्मिन्द्वयोवा द्वित्वमुत्पन्नं न त्रिषु तवघटनिष्ठतध. क्तित्वे सद्धेतौ द्वित्वत्रयनास्तीत्यभावमादायाव्याप्तेः व्यासज्यवृत्तिधातिरिक्तधर्मावच्छेद्यत्वस्य प्रतियोगितायाम्विरहात् विषयितया प्रमेयस्य साध्यतायानित्यज्ञानत्वे नित्यज्ञानान्यत्वविशिष्टघटाभावमात्रस्य लक्षणक्टकतया तत्प्रतियोगितायामुभयाभावविरहेणाव्या. मेति ॥ ॥ कथितस्य प्रन्योक्तविशेषणस्य तादात्म्येन जाति. मत्साध्यकसवे घटाघभावं सद्घटाभावञ्चादायाव्याप्तिवारणाय साध्यतावच्छेदकतात्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकपर्याप्त्यनुयोगितान. पदकसाध्यवृत्तिवृत्तिरुपावृत्तित्वार्थकतामाह तकत्वादेः पा. श्यमभ्युपगम एवोक्तकल्पादरणात् एतद्दोषसशस्य दण्ड्यादिसा. ध्यकस्थलाव्याप्तेम्रन्यकृतैव वक्ष्यमाणत्वात्प्राक्परिष्कृतै तत्कल्पे दोपासम्भवास्थ अभावस्याप्रसिद्धेरिति यद्यपि ताशधर्मानवच्छिन्नप्रतियोगित्वाप्रसिद्धिरेवदातुमुचिता तथापि संयोगादिसम्ब. न्धावच्छिन्नप्रमेयाभावप्रतियोगित्वस्य विषयितया प्रमेयत्ववदभावी. यप्रतियोगित्वस्य ध्वंसीयप्रतियोगित्वस्य तादृशस्य प्रसिद्धरभावात्प्रसिद्धिपर्यन्तानुधावनं तथा च साध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन प्रतियोगिन्यधिकरणस्य सध्यतावच्छेदकताघटकसम्बन्धावच्छिन्नावच्छे.
"Aho Shrutgyanam"