Siddhanta Lakshan Tattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Vidya Vilas Yantralaya

Page 171

सिद्धान्तलक्षणतचालोकः । नवच्छिन्नत्वरूपविशेषणविरहात् तस्यलक्षणघटकत्धेच तवच्छेददकत्वस्यवसाध्यतावच्छेदकेसत्वादितिचेन्न कालोघटवान्महाका. लत्वादित्यादावित्यत्रादिपदस्यप्रागुक्ततया महाकालान्यत्वविशिष्ट. घटाद्यभावत्यत्राप्यादिपदस्योक्ततयाच घटसाध्यकेमहाकालान्यत्व. विशिष्टपटाभावं पटसाध्यकेमहाकालान्यत्वविशिष्ट घटाभावश्चादा. याव्याप्तिवारणपवग्रन्थतात्पर्यात् । पृथिवीत्वव्याप्यघटत्वविशिष्टसाध्यके महाकालान्यत्वविशिष्टतेजस्वव्याप्यघटत्वविशिष्टाभाव. मादायाव्याप्तिवारणेवाग्रन्थतात्पर्यादिति । . . सुलभाति, नचमहाकालान्यत्वविशिष्टघटस्य महाकालावृत्तित्व. पचा भावःप्रतियोगिब्यधिकरण स्तस्यचतत्वे महाकालस्य जग. वाधारस्वरवादव्याकोपइतिवाच्यम् विशिष्टस्यानतिरिक्ततया कालिकेनविशेषणविशेष्योभयाधिकरणतयैवसर्वाधारत्वोपपत्तेरितिभावः ।
तथासतिकालमात्रवृत्तिधम्मस्थति, मांत्रपदोपादानात् काल. वृत्युभयावृत्तिधर्मस्यहेतुत्वं धम्मपदोपादानाच्च येनसम्बन्धेनतन्मा. प्रवृत्तित्वं तेनैवसम्बन्धनहतुत्वश्च लभ्यते तथाचकालवृत्युभया. सिधर्ममात्रस्यैवविशेषणताविशेषणस्वाश्रयमिकपितविशेषणतया. किमपिव्यापकन्नस्यादित्यर्थः तत्रधर्मस्थविशेषणताविशेषेणेत्युक्ती विशेषणतानिष्ठस्यप्रकृतहेत्वाश्रयनिरूपितत्वरूपस्य विशेषणस्यैवला भेन कालस्वाश्रयनिरूपितविशेषणतया घटादिसाध्यककालत्यादि। हेतोरप्युद्देश्यतया तत्राव्याप्तिविरहेणन्यूनतास्यादितिकालमाप्रवृत्तीति । प्रकृतहेत्वाश्रयनिरूपितत्वपरिशेषस्यैवविवक्षितत्वे ऽष्टद्रव्याति. रिक्तद्रव्यात्मककालमात्रवृत्तिधर्मस्यहेतुतायां महाकालनिरूपितवि. शेषणत्वमेवलभ्यत इत्याशयेनविशेषणताविशेषपदेनमहाकालीय. विशेषणतोक्ता। एवञ्चमहाकालीयविशेषणतयाऽव्याप्यवृत्तिकिमपि. ध्यापकस्यादिति कथनोक्तमित्याशङ्कायपास्ता, महाकालीयविशेषणतात्वेनशब्दानुपादेयत्वेनयथाश्रुतवैयथ्याभावादित्याशयः। - सन्दर्भविरोधापत्तेरिति, तथाचविशेषरूपेणसंसर्गत्वानभ्युपगमाभिप्रायकत्वमनुसृत्य विशेषणतानिष्ठस्यकालिकत्वस्यैवविशेषपदार्थतायावाच्यतया कालिकविशेषणत्यासाध्यतायांनाव्याप्तिरितिभावः।
अद्रव्यातिरिक्तद्रव्यात्मककालमात्रवृत्तिधर्मेत्यन्तं विशेषपदस्यमहाकालीयत्वरूपविशेषतारपर्यग्राहकामतिनवैयर्थ्यसम्भवानिय
"Aho Shrutgyanam"