Siddhanta Lakshan Tattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Vidya Vilas Yantralaya

Page 126

११४
सिद्धान्तलक्षणतत्वालोकः ।
यमोब्यापकाभाबे गृहीतोऽत्रविपक्षवाधकः यस्यचनययापकप्रतियो. गिकत्वंनतस्यतदभावव्याप्यत्वं यथावन्ह्यभावस्यनधूमाभावइतिव्य. तिरेकस्यापिग्रहः नचविपक्षवाधकनियमेव्याप्यवृत्यभावत्वमुपाधिः कथमन्यथाकपिसंयोगाभावस्यनैतदक्षत्वाभावव्याप्यत्वमितिवाच्यं संयोगाभावतत्तहिन्देशस्यावच्छेदकत्वविरहात् वृक्षत्वादीनामवच्छेदकत्वस्यनिराकरिष्यमाणत्वादिति निश्चितोपाधिता ॥ अतएव तथा. पीत्यादि ग्रन्थासंगतिरापन अन्यथा वृक्षसंयोगसामान्याभावस्यसं. दिग्धत्वेन गुणाद्यभावस्यव्यापकत्वसंदेहेतद्याप्यत्वस्यापिसंदिग्धतया नानुमापकत्वसंभवः हेतुमत्वनिश्चयस्यैवानुमितिजनकत्वादित्यसंग. तिस्स्यादिति । अथवा स्वमतसिद्धव्याप्तिमतोविनानुकूलतकै संयोग यावद्विशेषाभावस्यहतुतयायथोपन्यासः तथास्वमतसिद्धगुणाभाव. व्याप्यत्वस्यहेतुतयोपन्यासस्संभवत्येव व्यभिचारसंशयस्य यथाभव. तांनप्रतिबन्धकत्वं तथास्माकमपि एकतरव्याप्तिग्राहकतावतारेतु. स्यवलत्वाभावानप्रतिपक्षता तेनपर्वतोवह्निमान् धूमादित्यत्र वह्निः पर्वतावृतिः पर्वतेतरत्वव्याप्यत्वादित्यस्यन प्रतिपक्षतेतिहृदयम् ।।
तथाचेति, आपसेरापाद्यव्यातरेकनिश्चयाधीनतया प्रसंगादित्यु तयाव्यभिचारलाभइतिभावः । नच वायुत्वादोरूपाधनवच्छेदकतया गृहीतेरूपाद्यभावावच्छेदकत्वस्यतत्तन्मूलशाखादौतत्तत्संयोगानवच्छे. दकतयाशातेतत्सदभावावच्छेबकत्वस्यचगृहीततयोक्तसामान्यव्याप्तरेव प्रमेयत्वेऽपिगुणाद्यभावावच्छेदकत्वंकुतोनसिद्धेदितिवाच्य मतिप्रसक्तेस्वरूपसंबन्धरूपावच्छेदकत्वाभावस्यानिर्णीततयोक्तावच्छेदकत्वाभावनिर्णयेनप्रतिबन्धात् देशकालादावेवोक्तव्याप्तेः प्रामाणिकतयातदितरप्रसनियमेमानाभावाश्च । दीधितावापत्ति दानंच पराभ्युपगतः व्याप्तिमाश्रित्य तात्पर्यचव्यभिचारपयसर्वव्याप्त्यभ्युपगमापत्तिस्स्थ ल इति वाध्यम् ॥
पक्षसमत्वादिति, इदंचसाध्याभाववत्वांशेनिश्चयरूपम् शेषांखें संशयसाधारण व्यभिचारज्ञानविरोधीतिमतेन बोध्यम् ।
घटपूर्ववर्तित्वेति, इदंचस्वरूपसंबन्धरूपकारणत्वस्योपलक्षकम् स्वरूपसंबन्धरूपतदवच्छेदकत्वस्य नातिप्रसक्तसंभवः । एतेननियत पूर्ववर्तित्वावच्छेदकत्वस्य कार्यपूर्वकालवृत्त्यत्त्यन्ताभावप्रतियोगितान बच्छेदकस्वरूपस्यपारिभाषिकस्यैरव्यवहसरवस्वीकारेऽपिनक्षतिः ॥
"Aho Shrutgyanam"