Prabuddha Jivan 2018 08

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

સરખામણીએ, પહેલાં થતાં હતાં તે નિત્યતપો, જેવાં કે : રાત્રિ-ભોજન ત્યાગ, ઉકાળેલું પાણી, બ્રહ્મચર્યપાલન, બહેનોનું અંતરાયપાલન, અભક્ષ્યત્યાગ, વિદળત્યાગ, કંદમૂળત્યાગ વગેરે નિત્ય અનુષ્ઠાનો હવે સીધાવા લાગ્યાં છે!
નૈમિત્તિક અનુષ્ઠાનો થવાં જોઈએ, ખૂબ થવાં જોઈએ, પણ તે બધાં નિત્ય અનુષ્ઠાનોમાં કારણ બનવા જોઈએ. ઉપદ્યાનતપ કરે તેને કાયમ સચિત્તનો ત્યાગ હોવો જોઈએ. માસક્ષમણ કરે તેને કાયમી ધોરણે ઉકાળેલું પાણી પીવું જોઈએ. અઠ્ઠાઈતપ કરનારે હંમેશને માટે ચાતુર્માસ દરમિયાન રાત્રિભોજનનો ત્યાગ હોવો જોઈએ. આ રીતે જો થાય તો ધર્મનાં મૂળ જીવનમાં ઊંડાં ઊતરે. પરંતુ આજકાલ આ નિત્ય અનુષ્ઠાનોના મૂળ હેતુનું જ્ઞાન ન હોવાના કારણે ઉપેક્ષા થતી હોય તેમ લાગે છે. સરવાળે પાપભીરુતા વગે૨ે અંતરંગ ધાર્મિકતા લુપ્ત થતી જોવા મળે છે.’’ પ્રદ્યુમ્નસૂરિ.
૦૦૦
છેલ્લે, આ અંકનાં પાને પાને પ્રશાંત વાતાવરણ સહજ ઉપસી આવ્યું છે. આપણા ઘરમાં એક એવું એકાંત હોય જ્યાં પ્રભુના ગર્ભગૃહનો અણસાર લાવી શકાય અને અંકનાં પાનાંઓ પરનાં ચિત્રો આપણી સાથે સંવાદ કરતા હોય; ચિત્રકારોએ આપણા માટે જે વાતાવરણ સાદશ્ય કર્યું છે, બહુશ્રુત લેખકોએ અનુરૂપ વિચારોની લ્હાણ કરી છે, તેની સાથે એકાકાર થવાય તો ચિત્ત પ્રસન્નતારૂપ સમાધિ રચાય.
અસ્તુ.
ચિત્ર વિચિત્ર
આપણે ખૂબ જ નસીબદાર છીએ. પ્રબુદ્ધ જીવનના આ વિશેષાંકમાં ‘જૈનચિત્રકળામાં અપાર વૈવિધ્ય' નિમિત્તે પાને પાને મુકાયેલા, ચૂંટાયેલા ચિત્રો જોઈ, ચક્ષુવાટે અંતરમન સુધી શુભ વિચારોનો પ્રવેશ થઈ રહ્યો છે. વળી ઉત્તમ કક્ષાના આ ચિત્રોને લેખકોએ એવી સમજૂતિથી સજાવ્યા છે કે તેની અસર મનમાં સ્થાયી થઈને રહે. અન્યથા આ સૃષ્ટિ પર ચિત્ર કરતાં ‘વિચિત્ર’ ઘણું ઘણું ઠલવાઈ રહ્યું છે. માનવમનને ‘અસાધુ’ બનાવવાનો આ ગણત્રીપૂર્વકનો પેંતરો છે. આપણે આ ચિત્ર-વિચિત્ર વચ્ચે લોલકની જેમ આમતેમ અથડાતાં ન રહીએ તે માટે સુવર્ણાક્ષરે લખાયેલો=, પન્યાસજી મહારાજનો ઈશારો ‘નિર્વિકાર શાન્તિ'ની અનુભૂતિ કરાવે છે. (રમેશ શાહ)
આપણને સૃષ્ટિના પદાર્થોનું જે જ્ઞાન થાય છે, તેનું વિશ્લેશણ કરીએ તો ખ્યાલ આવે કે પદાર્થને જોતાંજ તેમાં રહેલ રૂપ કે આકાર આપણા મનમાં પ્રવેશ કરે છે એટલે કે એ પદાર્થના રૂપ-આકારનું ચિત્ર મનમાં ખડું થાય છે. એ રૂપ-આકાર કંઈ વસ્તુ નથી, વસ્તુનો ભાસ છે. જેમ આપણી છાયા એ કંઈ વસ્તુ નથી.
વસ્તુ આપણે જ છીએ, છાયા એ વસ્તુનો ભાસ છે. તે જ રીતે દરેક વસ્તુનું જ્ઞાન એ તેના રૂપ-આકારનું જ જ્ઞાન છે.
રૂપ-આકારનું ચિત્ર મનમાં ખડું થતાં વેંત જ એના વિશે જુદા જુદા ભાવો, જુદી જુદી કલ્પનાઓ મનુષ્યને સુખ-દુઃખ આપે છે.
ચિત્તમાં રૂપ-આકાર પેદા થયા પછી ઉત્પન્ન થનારા રાગદ્વેષમૂલક ભાવો કે કલ્પનાઓને આપણે આભ્યાસથી અટકાવી શકીએ છીએ, તેમ જ વિશેષ આભ્યાસથી મનમાં ઉત્પન્ન થતાં રૂપ-આકારને પણ અટકાવી શકીએ છીએ.
આ વાત ચિત્તમાં ઠસી જાય તો મનમાં પેદા થતી વ્યાકુળતા શમી જાય, કેમ કે વ્યાકુળતાનો આધાર મનમાં થતી કલ્પનાઓ છે. કલ્પનાઓનો આધાર મનમાં ઊઠનારા રૂપ અને આકારો છે. અને મનમાં ઊઠનારા રૂપ અને આકારોનો આધાર બહાર રહેલી સૃષ્ટિછે.
બહારની આવી સૃષ્ટિ અંગે મનમાં જે+કંઈ=પેદા થાય છે, તે બધો ભાસ જ છે -આ વાત જો બરાબર મનમાં ઠસી જાય તો, નિર્વિકારશાન્તિ સિવાય બીજી કોઈ અનુભૂતિ નહિ થાય. (પાનાં ૩૯૦-૩૯૧, 'આત્મ ઉત્થાનનો પાયો' લેખક : પરમ પૂજ્ય પન્યાસ પ્રવર શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી ગણિવર્ય, પ્રકાશનસંવત ૨૦૫૧)
અધ્યાત્મયોગી શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી મહારાજ
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ - ૨૦૧૮ | ૯